66
ZAMONAVIY RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR GADJETLAR, BUYUMLAR
INTERNETI, SIMSIZ INTERNET, 3D BOSMA TEXNOLOGIYALAR
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Informatika va uni oʻqitish metodikasi" kafedrasi mudiri, ilmiy raxbar
Ne`matova Kamola Nu`monovna
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Matematika va informatika" yoʻnalishi 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14500139
Annotatsiya:
Ushbu maqola Zamonaviy raqamli texnologiyalar, gadjetlar, buyumlar
interneti, simsiz internet, 3D bosma texnologiyalar toʻgʻrisida. Zamonaviy raqamli
texnologiyalar, hayotimizning deyarli barcha sohalariga ta'sir ko'rsatgan va davom etayotgan
yangiliklar va innovatsiyalarni o'z ichiga oladi. Bu texnologiyalar asosan raqamli
ma'lumotlarni saqlash, ishlov berish, uzatish va tahlil qilish bilan bog'liq.
Kalit so‘zlar:
Gadjetlar, buyumlar internet, simsiz internet, 3D bosma texnologiyalar.
Kirish.
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raqamli texnologiyalarni
rivojlantirishni mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyoti uchun muhim yo‘nalish sifatida
belgilab, bu borada bir qator tashabbuslarni amalga oshirdi. Raqamli transformatsiya,
ayniqsa, davlat boshqaruvi, ta'lim, sog‘liqni saqlash, sanoat va boshqa sohalarda samarali
ishlashni ta'minlash uchun asosiy omil sifatida ko‘riladi. Bu orqali fuqarolarning davlat
idoralari bilan munosabatlarini soddalashtirish, korrupsiyani kamaytirish va davlat
xizmatlarini sifatli qilish rejalashtirilgan. Smartfon va internet infrastrukturasi:
O‘zbekistonning raqamli rivojlanishiga yo‘naltirilgan yirik loyihalardan biri internet aloqasi va
smartfon texnologiyalarini kengaytirishdir. Mamlakat bo‘ylab internet tarmoqlarining
kengaytirilishi va barcha hududlarda tezkor internetga kirish imkoniyatlarini yaratish
maqsad qilinmoqda. Texnologik parklar va startaplar: O‘zbekiston hukumati texnologik
innovatsiyalarni rivojlantirish uchun maxsus texnoparklar tashkil etgan. Bu yerda yosh
tadbirkorlar va startaplar o‘z texnologik g‘oyalari bilan ishlab chiqish va yangi raqamli
mahsulotlar yaratish imkoniyatiga ega. Sun'iy intellekt va ma'lumotlarni tahlil qilish:
Prezidentning tashabbusi bilan, O‘zbekistonda sun'iy intellekt va katta ma'lumotlar (big
data)ni tahlil qilish sohasida ham yangi dasturlar va loyihalar amalga oshirilmoqda. Bu
sohalarda ilg‘or texnologiyalarni joriy etish orqali iqtisodiyotni samarali boshqarish, ishlab
chiqarishni avtomatlashtirish va raqamli xizmatlarni rivojlantirish nazarda tutilgan.
Prezidentning raqamli texnologiyalarni rivojlantirishga bo‘lgan e'tibori, shu bilan birga,
O‘zbekistonni xalqaro miqyosda raqamli iqtisodiyot sohasida yangi imkoniyatlarga ega
bo‘lishini ta'minlashni maqsad qiladi.
Gadjetlar zamonaviy texnologiyaning mahsuli bo‘lib, turli ehtiyojlar uchun ishlab
chiqilgan va kundalik hayotimizni yengillashtirishga xizmat qiladigan qurilmalardir. Quyida
gadjetlarning turlari va ularning qo‘llanilishi haqida batafsil ma’lumotlar keltirilgan.
1. Smartfonlar Smartfonlar nafaqat qo‘ng‘iroq va xabarlar jo‘natish uchun, balki
internetdan foydalanish, suratga olish, o‘yinlar o‘ynash va biznes masalalarini hal qilish uchun
ham ishlatiladi. Mashhur modellari: Apple iPhone, Samsung Galaxy seriyasi, Xiaomi, Redmi,
Google Pixel Qo‘shimcha imkoniyatlari: Yuzni tanib olish, barmoq izi skaneri. Sun'iy intellekt
asosidagi kameralar. Turli ilovalar orqali masofadan boshqarish.
67
2. Planshetlar Tavsif Planshetlar smartfon va noutbukning o‘rtasida bo‘lgan ko‘p
funksiyali qurilmalardir. Ular ishda, o‘qishda va o‘yin-kulgida keng qo‘llaniladi. Mashhur
modellari: Apple iPad, Samsung Galaxy Tab, Microsoft Surface, Lenovo Tab seriyasi. Asosiy
afzalliklari: Katta ekran (kontent ko‘rish va ish uchun qulay). Ruchka yordamida chizish va
yozish imkoniyati.Simli va simsiz klaviaturalarni ulash.
3. Aqlli soatlar (Smartwatches) Aqlli soatlar nafaqat vaqtni ko‘rsatadi, balki sog‘liqni
kuzatish, sport ma'lumotlarini saqlash, qo‘ng‘iroqlarga javob berish va xabarlarni o‘qish
imkoniyatini ham beradi. Mashhur brendlar: Apple Watch, Samsung Galaxy Watch, Fitbit,
Huawei Watch Foydalari: Yurak urishini kuzatish. Sport mashg‘ulotlarini kuzatish (qadamlar,
kaloriyalar, masofa). Suvga chidamlilik. 4. Quvvat banklari (Power Bank) Mobil qurilmalarni
zaryad qilish uchun ko‘chma batareya sifatida ishlatiladi.Mashhur modellari:Xiaomi Mi Power
Bank, Anker, RavPower Texnik xususiyatlari: Sig‘imi: 5,000 mAh – 30,000 mAh.Tez zaryadlash
(Quick Charge) texnologiyasi.
5. Bluetooth minigarnituralar va naushniklar Tavsif:Simsiz aloqa vositalari bo‘lib,
musiqa tinglash, qo‘ng‘iroqlarni qabul qilish yoki o‘yinlarda ovozli aloqa uchun
mo‘ljallangan.Mashhur modellari:Apple AirPods,Sony WF-1000XM4, JBL Tune, Bose Quiet
Comfort Afzalliklari: Simsiz qulaylik. Shovqinni kamaytiruvchi texnolog Buyumlar interneti
(IoT – Internet of Things) – bu internet orqali bir-biri bilan bog‘langan va ma’lumot
almashadigan qurilmalar, sensorlar, va tizimlarning global tarmog‘idir. IoT qurilmalari
foydalanuvchilarga masofadan boshqarish, monitoring qilish, va ma’lumotlarni tahlil qilish
imkoniyatini beradi. Ushbu texnologiya kundalik hayotdan tortib sanoat jarayonlarigacha
ko‘plab sohalarda qo‘llaniladi. IoT qanday ishlaydi?
Buyumlar interneti qurilmalari. Sensorlar va aktuatorlar: Harorat, yorug‘lik, harakat va
boshqa o‘lchovlarni kuzatib boradi. 2. Aloqa tarmog‘i: Wi-Fi, Bluetooth, 5G kabi texnologiyalar
orqali ma’lumotlarni uzatadi. 3. Bulut texnologiyasi: Ma’lumotlar markazlashtirilgan
serverlarda saqlanadi va qayta ishlanadi. 4. Sun’iy intellekt va tahlil: Yig‘ilgan ma’lumotlarni
tahlil qilib, foydalanuvchiga foydali natijalarni taqdim etadi. IoT-ning qo‘llanilish sohalari
1. Aqlli uylarIoT texnologiyasi yordamida uy qurilmalarini boshqarish osonlashadi:Aqlli
termostatlar (masalan, Nest): Haroratni avtomatik sozlaydi.Aqlli yoritish tizimlari (masalan,
Philips Hue): Masofadan boshqariladi yoki dasturlanadi.Robot changyutgichlar: Uy tozaligini
avtomatik ta'minlaydi.2. Sog‘liqni saqlashWearables (taqiladigan qurilmalar): Yurak urishi,
qon bosimi va boshqa ko‘rsatkichlarni kuzatadi.Masofadan monitoring: Shifokorlar
bemorlarning holatini masofadan kuzatishlari mumkin.3. Sanoat va ishlab chiqarish
(Industrial IoT - IIoT)IoT tizimlari ishlab chiqarish liniyalarini kuzatib, samaradorlikni
oshiradi.Sensorlar yordamida jihozlarning ishlash holatini monitoring qilish.4. Transport va
logistika GPS asosida yuk tashishni kuzatish.IoT tizimlari transport vositalarining texnik
holatini tahlil qiladi.5. Qishloq xo‘jaligiYerning namligi, harorati va o‘g‘it darajasini
kuzatish.Dronlar yordamida ekinlarni monitoring qilish va sug‘orishni boshqarish.
IoTqurilmalari turlari...1. Maishiy IoT qurilmalari: Aqlli eshik qulfalari, kameralar,
sensorlar.2. Sanoat IoT qurilmalari: Robotlar, monitoring tizimlari. 3. Sog‘liqni saqlash IoT
qurilmalari: Aqlli tibbiy uskuna va taqiladigan gadjetlar.4. Qishloq xo‘jaligi IoT qurilmalari:
Sug‘orish tizimlari, tuproq sensori.IoT texnologiyasining afzalliklari va kamchiliklari
Afzalliklari: Avtomatlashtirish: Kundalik jarayonlarni osonlashtiradi.Resurslarni tejash:
Energiyani tejash va samaradorlikni oshirish.Real-vaqtda monitoring: Masofadan kuzatish
68
imkoniyati. Ma’lumot tahlili: Tizimlar samaradorligini oshirish uchun ma’lumotlardan
foydalanish. Kamchiliklari: Xavfsizlik va maxfiylik: Ma’lumotlarning xakerlar tomonidan
o‘g‘irlanish xavfi.Texnologiyaga qaramlik: IoT tizimlari ishlamay qolsa, jarayonlar to‘xtashi
mumkin.Moslashuv xarajatlari: IoT texnologiyalarini joriy qilish qimmatga tushishi mumkin.
Simsiz internet turli texnologiyalar asosida ishlaydi va ularni ta'minlash uchun maxsus
uskunalar talab qilinadi. Quyida simsiz internetning asosiy turlari va ularga mos uskunalar
haqida batafsil ma'lumot keltirilgan.Simsiz internet turlari va ularning xususiyatlari1. Wi-Fi
(Wireless Fidelity) Xususiyatlari: Qo‘llanilishi: Uylar, ofislar, jamoat joylari, va ta’lim
muassasalarida keng ishlatiladi.Tarmoq diapazoni: 2.4 GHz (uzoq masofa, lekin past tezlik) va
5 GHz (qisqa masofa, yuqori tezlik).Tezlik: Wi-Fi 6 bilan 9.6 Gbps gacha.
Uskunalari: 1. Wi-Fi routerlari: Internet signalini radio to‘lqinlar orqali tarqatadi.
Misollar: TP-Link, Netgear, Asus routerlari.2. Access point (AP): Wi-Fi tarmog‘ini kengaytirish
uchun ishlatiladi.3. Mesh tizimlar: Signal qamrovini oshiradi (masalan, Google Nest Wi-Fi,
Eero).2. Mobil internet (3G, 4G, 5G) Xususiyatlari: Qo‘llanilishi: Telefonlar va boshqa mobil
qurilmalar uchun mo‘ljallangan.Tarmoq diapazoni: GSM, LTE, va NR (5G) texnologiyalari
asosida. Tezlik: 3G: 2 Mbps gacha.4G: 100 Mbps gacha. 5G: 1 Gbps va undan yuqori.
Uskunalari:1. Mobil modemlar:SIM-karta yordamida ishlaydi va internet tarqatadi.Misollar:
Huawei E8372, Netgear Nighthawk. 2. Mi-Fi routerlari:Mobil internetni bir nechta
qurilmalarga ulash uchun ishlatiladi. 3. 5G hotspot qurilmalari:5G tarmog‘i orqali yuqori
tezlikda internet ulanishini ta'minlaydi. 3. Satelit internet Xususiyatlari: Qo‘llanilishi: Qishloq
va chekka hududlar uchun ideal.Tarmoq diapazoni: L-, Ku-, va Ka-diapazonlar.Tezlik: 50 Mbps
gacha (Starlink bilan gigabit tezlikka erishiladi). Uskunalari: 1. Satelit antennalari:Signalni
qabul qilish va uzatish uchun ishlatiladi. Misollar: Starlink terminallari. 2. Satelit
modemlari:Yo‘ldosh signallarini qayta ishlaydi va internet ulanishini ta'minlaydi. 4. Bluetooth
internet. Xususiyatlari: Qo‘llanilishi: Yaqin masofadagi qurilmalar o‘rtasida internetni ulash
yoki ma’lumot almashish.Tarmoq diapazoni: 10-100 metr.Tezlik: 2 Mbps gacha.Uskunalari:1.
Bluetooth dongllari:Kompyuter yoki boshqa qurilmalarga Bluetooth ulash imkonini beradi.2.
Bluetooth routerlari:Bluetooth orqali internet ulanishini ta’minlaydi (kamdan-kam
ishlatiladi).
5. Li-Fi (Light Fidelity) Xususiyatlari: Qo‘llanilishi: Kichik masofalarda yuqori tezlikda
ma’lumot uzatish (ofislar va maxsus sohalar).Tarmoq diapazoni: Yorug‘lik to‘lqinlari (LED
texnologiyasi asosida). Tezlik: 1 Gbps va undan yuqori.
Uskunalari:1. LED chiroqlar:Yorug‘lik orqali ma’lumot uzatadi. 2. Li-Fi qabul qiluvchilar:
Qurilmalarga o‘rnatilib, yorug‘lik signalini internet ma'lumotiga aylantiradi. Qo‘shimcha
uskunalar Signalni kuchaytirish va qamrovni kengaytirish uchun: 1. Wi-Fi extenders: Wi-Fi
signalini kuchaytiradi. 2. Powerline adapters:Elektr tarmog‘i orqali internetni tarqatadi. 3.
Mesh tarmoq tizimlari: Signal qamrovini kengaytirish uchun bir nechta tugunlar o‘rnatiladi.
Simsiz xavfsizlik uskunalari: 1. Firewall routerlari: Tarmoq xavfsizligini ta'minlaydi.
2. VPN routerlari: Internet ulanishini maxfiy qiladi va himoya qiladi. Xulosa: Simsiz
internet uchun to‘g‘ri uskunani tanlash sizning ehtiyojlaringiz va foydalanish hududingizga
bog‘liq. Masalan: Uydagi foydalanish uchun Wi-Fi routerlari. Chekka hududlarda internetga
kirish uchun satelit tizimlari.Yuqori tezlik talab qiluvchi sohalarda Li-Fi texnologiyalari.3D
bosib chiqarish texnologiyalari – bu qatlamma-qatlam material qo‘shish orqali jismoniy
obyektlarni yaratishga asoslangan usullar yig‘indisidir. Ular har xil ishlab chiqarish sohalarida
69
foydalaniladi, jumladan prototip tayyorlash, sanoat mahsulotlari, tibbiyot, arxitektura va
moda. Quyida eng ko‘p ishlatiladigan 3D bosma texnologiyalari haqida batafsil ma’lumot
berilgan.
1. FDM (Fused Deposition Modeling) FDM – bu plastmassa filamentni qizitib, qatlamma-
qatlam obyekt yaratadigan texnologiya.Juda keng qo‘llaniladi, ayniqsa, boshlovchi
foydalanuvchilar uchun qulay.Xususiyatlari:Materiallar: PLA, ABS, PETG, TPU. Arzon, ishlatish
oson, keng qamrovdagi materiallar.Kamchiliklari: Aniqlik pastroq, qoplama yuzasi silliq emas.
Qo‘llanilishi: Prototip tayyorlash, oddiy buyumlar ishlab chiqarish.
2. SLA (Stereolithography) SLA ultrabinafsha nur yordamida suyuq qatronlarni (resin)
qatlamma-qatlam qotirish orqali ishlaydi. Yuqori aniqlik va silliq yuzali obyektlar yaratishga
mo‘ljallangan. Fotopolimer qatronlar. Yuqori aniqlik, silliq qoplama.Kamchiliklari: Materiallar
qimmat, bosma jarayoni sekin. Qo‘llanilishi: Zargarlik buyumlari, tibbiyot modellar, san’at
asarlari.
3. SLS (Selective Laser Sintering) SLS lazer yordamida chang materialni (odatda plastik
yoki metal) eritib, qatlamma-qatlam obyekt yaratadi. Qotib qolgan chang yangi qatlamlar
uchun tayanch rolini o‘ynaydi, shuning uchun qo‘shimcha tayanch tuzilmalari talab
qilinmaydi.
Nylon, polimer changlar. Afzalliklari Murakkab shakllarni tayyorlash mumkin, qo‘llab-
quvvatlash tuzilmalar kerak emas.Kamchiliklari: Qimmat uskunalar va chang materiallar talab
etiladi.Qo‘llanilishi:Sanoat qismlari, avtomobilsozlik, tibbiy implantlar.
4. DLP (Digital Light Processing) DLP SLA texnologiyasiga o‘xshash, lekin bir vaqtning
o‘zida butun qatlamni qotiradi, natijada tezroq bosma amalga oshadi. Xususiyatlari:
Materiallar: Qatronlar. Afzalliklari: Yuqori aniqlik, tezkor bosma.Kamchiliklari: Materiallar
qimmat. Qo‘llanilishi: Tibbiyot, zargarlik, prototiplar.
5. MJF (Multi Jet Fusion) MJF bosma qator materialga maxsus kimyoviy modda purkash
va uni termal energiya bilan qotirish orqali amalga oshadi.Tezkor va yuqori sifatli mahsulot
ishlab chiqarishga imkon beradi. Nylon, polimerlar.
Afzalliklari. Yuqori tezlik, murakkab detallarni ishlab chiqarish mumkin.Kamchiliklari:
Qimmat printerlar talab etiladi. Qo‘llanilishi murakkab sanoat qismlari, yuqori sifatli
prototiplar.
6. EBM (Electron Beam Melting): Tavsif: EBM metall changlarini elektron nur yordamida
eritish orqali yuqori darajadagi metall qismlar yaratadi.Juda yuqori haroratlarda ishlaydi.
Xususiyatlari: Materiallar: Titanium va boshqa metall qotishmalari.Afzalliklari: Mustahkam va
bardoshli qismlar.Kamchiliklari: Narxi qimmat, ishlov berish murakkab Qo‘llanilishi:
Aerokosmik qismlar, tibbiy implantlar.
7. PolyJet printerlari suyuq qatronlarni purkab, ultrabinafsha nur bilan qotiradi.Turli
materiallar va ranglarni bir vaqtning o‘zida ishlatish imkonini beradi.
Turli xil qatronlar.Afzalliklari: Bir nechta rang va material kombinatsiyasini
yaratish.Kamchiliklari: Qimmat uskunalar va materiallar.Qo‘llanilishi:Dizayn prototiplari,
san’at va moda.Texnologiyalarni solishtirish 3D bosma texnologiyalarining kelajagi:1.
Bioprinting: Organ va to‘qimalarni bosish tibbiyot sohasida inqilob yasaydi.2. Uy bosish: 3D
printerlar yordamida arzon va tezkor uy-joy qurish.3. Masshtablash: Sanoatning barcha
sohalarida ommaviy ishlab chiqarishda foydalanish.4. Materiallarning rivoji: Yangi ekologik va
bardoshli materiallar yaratish.
70
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
71
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
