Alfraganus Universiteti
60
«ALFRAGANUS» xalqaro ilmiy jurnali
1
O'zbekiston Respublikasi Mudofaa Vazirligi Markaziy apparat xodimi. Siyosiy fanlar bo‘yicha falsafa doktori,
PhD, dotsent. e-mail: fazilatflower@mail.ru. ORCID: 0009-0009 6521-7853
RADIKALLASHUV XAVFLI IJTIMOIY, MA’NAVIY VA
MAFKURAVIY HODISA SIFATIDA
RADICALIZATION AS A DANGEROUS SOCIAL, SPIRITUAL
AND IDEOLOGICAL PHENOMENON
РАДИКАЛИЗАЦИЯ КАК
ОПАСНЫЙ СОЦИАЛЬНЫЙ, ДУХОВНЫЙ И ИДЕОЛОГИ
-
ЧЕСКИЙ ФЕНОМЕН
Qo‘ysinova Fazilat Oripovna
1
61
Alfraganus Universiteti
«ALFRAGANUS» xalqaro ilmiy jurnali
Annotatsiya
aqolada radikallashuv muammosi, uning ichki semantik mazmuni tahlil
etilgan. Globallashuvda mafkuraning o‘rni va uning xarakterli xususiyatlarini ochib berilgan.
Mafkura, terrorchilik faoliyati quriladigan poydevor bo‘lib, uning maqsadli va qadriyat-semantik
tomonlarini aks ettiradi. Mafkuraning qadriyat mazmunini sub’ektiv ahamiyatga ega bo‘lgan va
terrorchilik faoliyatiga ma’no beruvchi erkinlik va adolat g‘oyalari tashkil etadi. Shuningdek,
maqolada ekstremizm va radikalizmni oldini olish va unga qarshi kurashish masalasi tahlil
qilingan.
M
Abstract
he article analyzes the problem of radicalization and its internal semantic
content. The place of ideology and its characteristic features are revealed in globalization. Ideology
is the foundation on which terrorist activities are built, reflecting its purposeful and value-semantic
sides. The value content of ideology is formed by the ideas of freedom and Justice, which have
subjective significance and give meaning to terrorist activities. The article also analyzes the issue
of preventing and combating yextremism and radicalism.
T
Аннотация
статье анализируется проблема радикализации и ее внутреннее
смысловое содержание. Раскрыта роль идеологии в глобализации и ее характерные черты.
Идеология, являясь фундаментом, на котором строится террористическая деятельность,
отражает ее целевую и ценностно-смысловую стороны. Ценностное содержание идеологии
составляют идеи свободы и справедливости, имеющие субъективное значение и придаю
-
щие смысл террористической деятельности. Также в статье проанализирован вопрос про
-
филактики и борьбы с экстремизмом и радикализмом.
B
Tayanch so'zlar
globallashuv, mafkura, diniy ekstremizm, terrorizm, radikallashuv,
deradikalizatsiya, diniy reabilitatsiya, islomiy tarbiya, destruktiv g‘oyalar.
Ключевые слова:
globalization, ideology, religious yextremism, terrorism, radicalization,
deradicalization, religious rehabilitation, Islamic yeducation, destructive ideas.
Key words:
глобализация, идеология, религиозный экстремизм, терроризм, ра-
дикализация, дерадикализация, религиозная реабилитация, исламское
воспитание, деструктивные идеи.
KIRISH
B
archa mintaqalarda globallashuv jarayoni ijtimoiy-madaniy xodisalarga o‘zining turlicha
ta’sirini o‘tkazmoqda. Ushbu ta’sir ko‘lami dunyo mamlakatlarning siyosiy, iqtisodiy,
ijtimoiy, axborot, ma’naviy saloxiyati va geosiyosiy omillar bilan chambarchas bog‘liq. Bunday
sharoitda jamiyat havfsizligi xamda mamlakat barqarorligini ta’minlash hozirgi kunning dolzarb
muammosi hisoblanadi. Dunyo mikyosida globallashuv jarayonining kuchayishi natijasida
avj olib borayotgan ma’naviy va mafkuraviy tahdidlar, yot g‘oya va mafkuralar ta’sirida inson
qalbi va ongini zabt etishga xarakat tobora kuchayib bormoqda. Radikal mafkuraning tarqalishi,
insonlarning siyosiy, diniy, ijtimoiy, milliy, hududiy, etnik manfaatlarini manipulyatsiya qilish
orqali sodir bo‘lmoqda. Radikalizmning xalqaro miqyosda keng tarqalishi, global muammolardan
biri sifatida qayd yetilmoqda.
Radikalizatsiya va deradikalizatsiya masalasi nemis olimi Daniel Kyoler, Yevropa
davlatlaridagi radikallashuv jarayoni Karolin Goerzik va Xolid al-Hoshimiy, jazoni o‘tash
muassasalarida mahkumlarning radikallashuvi muammolari Daan Veggemans, Beatris de
Alfraganus Universiteti
62
«ALFRAGANUS» xalqaro ilmiy jurnali
Graaf, Inmakulado Marero Rocha, M.Umberto va Truxillo Mendoza tomonidan ko‘rib chiqilgan .
Jihodchilarni deradikalizatsiya qilish jarayoni Umar Ashur ilmiy asoslantirgan. Olim tadqiqotida
muvaffaqiyatli deradikalizatsiya sodir bo'lishi mumkin bo'lgan o'ziga xos jihatlar tahlil qilingan.
Radikalizmning xalqaro miqyosda yoyilishi, global muammolarning ushbu ijtimoiy hodisaga
ta’siri masalasi olimlar N.Jdanov, S.Samoylov, A.Arystanbekova, E.Tukumov va boshqalar
tadqiqotlarida yoritilgan .
Markaziy Osiyo ekspert va olimlari S.Qushkumboev, E.Karin, M.Laumulin, M.Abisheva,
T.Shaymergenova, M.Onuchkolar tadqiqotida xalqaro xavfsizlik muammolari tadqiq etilib
radikallashuv, ekstremizm, terarizm masalalari alohida e’tibor qaratilgan .
Manbalarda qayd yetilishicha radikalizm odatda har qanday qarashlarga, fikrlash tarziga,
kontseptsiyaga o‘ta murosasiz amal qilish deb tushuniladi. Ya.Yaxyaev ta’kidlashicha radikalizm
o‘ta tajovuzkor mafkuraga o‘ta buzg‘unchi harakatlarga asoslangan ijtimoiy-siyosiy faoliyat
bo‘lib, u butun ijtimoiy-siyosiy tuzumni o‘zgartirishga yo‘naltiriladi .
METOD
O
‘zining dastlabki ma’nosida radikalizm murosasizlikni anglatgan bo‘lsada, uni
zo‘ravonlik xususiyatiga ega, faqat buzg‘unchilikka yo‘naltirilgan voqelik deb
tushunish to‘g‘ri emas. Ko‘pgina mualliflar radikalizmni nafaqat destruktiv, balki taraqqiyotni
tezlashtiradigan ijobiy hodisalarning katalizatori deb qayd etishgan.
Shuningdek, radikalizm muammosiga bag‘ishlangan ayrim tadqiqotlarda bu atamaning
ta’rifi va mazmuniga nisbatan boshqacha yondashuvlar mavjud bo‘lib unda radikalizmning
ajralmas elementlari sifatida tajovuzkorlik va buzg‘unchilik keltirilib, ular g‘oya toifasidan radikal,
ko‘pincha noqonuniy faoliyat toifasiga o‘tishi asoslantirilgan.
ilmiy adabiyotlarda radikalizm turlari va tushunchalarning mohiyatiga oid aniq fikrlar to‘liq
shakllanmagan. Manbalarda radikalizm tushunchasi bir qancha ma’noda keltirilgan. Xususan:
-radikalizm siyosiy tendentsiya sifatida talqin qilishnib, unda ijtimoiy-siyosiy tizimga
tanqidiy yondashilib, radikal ijtimoiy o‘zgarishlar va siyosiy islohotlar zarurligi ta’kidlanadi.
Bunda radikalizm faqat ijtimoiy-siyosiy mafkura sifatida tushuniladi. Ushbu mafkuraga ko‘ra
radikalizm siyosiy faoliyat usuli hisoblanmaydi;
- keskin choralarni qo‘llash orqali hal qiluvchi harakat deya ta’riflanib, bunda ijtimoiy
faoliyat turidan qat’i nazar, radikalizm tegishli ijtimoiy sub’ektlarning harakat usullari sifatida
tushuniladi .
- radikalizm ijtimoiy va siyosiy xususiyatga yega faoliyat sanalib, u keskin, yuqori darajada
tajovuzkor mafkuraga asoslanadi. U mavjud ijtimoiy-siyosiy tizimni tubdan o‘zgartirishga
qaratilgan harakatlar orqali amalga oshiriladigan ijtimoiy-siyosiy xarakterdagi faoliyatni
anglatadi. Ushbu faol harakt ekstremizm deb ataladi .
Shuni alohida ta’kidlash joizki ushbu hodisa muayyan sub’ektlarning davlatdagi mavjud
siyosiy tizim yoki davlatning ijtimoiy-iqtisodiy xolatiga qarshi reaktsiyasi sifatida talqin qilinishi
ahamiyatlidir. Ushbu jarayon radikalizmning o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ikki jihati – radikal mafkura
va radikal faoliyatning paydo bo‘lishi va rivojlanishi uchun zamin yaratadi.
TAHLIL
Radikalizm uning tashuvchisining rivojlanganlik darajasiga va u joylashgan ijtimoiy sharoitga
qarab keskin qarashlarni nazarda tutadi. Yuqori darajadagi ijtimoiy inqirozlar davrida radikal
dunyoqarash destruktiv qudratga ega bo‘ladi. Radikal dunyoqarash ijtimoiy hayotning mavjud
modelini barbod etishga qaratilgan faol harakatlarga undaydi. Bunday sharoitda radikal qarashlar
tarafdorlari mamlakatdagi hokimiyatga da’vogar kuchlar tomonidan o‘z siyosiy maqsadlariga
63
Alfraganus Universiteti
«ALFRAGANUS» xalqaro ilmiy jurnali
erishish uchun ideal vositaga aylanadi. Bunday hollarda diniy radikalizmga siyosiy mazmun
berilib, undan hokimiyat uchun kurashda foydalaniladi.
Radikalizmning o‘ziga xos bo‘lgan turi – inqilobiy (revolyusion) radikalizm har qanday
to‘siqni kuch ishlatish yo‘li bilan, shuningdek, murosasiz va qurbon berish yo‘li bilan bo‘lsada,
amalga oshirishga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Bugungi kunga kelib yesa radikalizmning
bu turi hokimiyat uchun, hududlarni qo‘lga kiritish yoki g‘oyalar, diniy va yetnik g‘oyalar
uchun siyosiy va mafkuraviy kurash yo‘lini tanlaganligi bilan ajralib turadi . Siyosiy radikalizm
har qanday murosadan to‘la voz kechgan holda belgilangan maqsadlarga majburiy ravishda
yerishishni anglatadi. Diniy radikalizm – bu ma’lum bir ye’tiqod tizimi tarafdorining maqsadli
harakatlar bilan birga keladigan mafkuraviy qarashlar, g‘oyalar tizimi hisoblanadi .
Diniy e’tiqoddan radikal maqsadlarda foydalanish hamda uni shaxsiy manfaatlar yo‘lida
siyosiylashtirish umuminsoniy qadriyatlarga nisbatan destruktiv g‘oyalarning shakllanishiga
sabab bo‘ladi. N.Kutuzovaning fikricha, diniy radikalizm mavjud diniy an’analar doirasida
vujudga kelgan, asosiy dogmaga qarshi chiqish va tanqid qilish yo‘li bilan rivojlanadigan mafkura
deb ye’tirof yetiladi . Olima diniy radikalizmning uch turini keltiriladi:
- diniy radikalizm
- diniy-yetnik radikalizm;
- diniy-siyosiy radikalizm.
diniy radikalizm - diniy yetakchi atrofida ma’lum bir ijtimoiy-diniy loyihalarni amalga
oshirish uchun shakllanadi va yesxatolorik yelementlar bilan to‘ldiriladi. Odatda, bunday
radikalizm ijtimoiy larza larga olib kelmaydi, ommaviy namoyishlarga va siyosiy aksiyalarga
chaqirmaydi;
Diniy-yetnik radikalizm yetnik diniy o‘yg‘onish g‘oyalaridan jahon diniy faoliyat qurilishiga
qarshi tarzda shakllanadi;
MUNOZARA
Diniy-siyosiy radikalizm diniy-yetnik radikalizmning davomi bo‘lishi mumkin. Chunki
bunday radikalizm bosiqma-bosqich siyosiy ahamiyat kasb yetib boradi va o‘z navbatida
yekstremizmga qadar o‘sib borishiga jiddiy sharoit yaratadi. Diniy-siyosiy radikalizmning
maqsadi davlat darajasida diniy g‘oyalarni ro‘yobga chiqarish uchun diniy nizolarni vujudga
keltirish yo‘li bilan hokimiyatni kuch bilan qo‘lga kiritish hisoblanadi.
Manbalar tahlilida olimlar diniy radikalizm/ekstremizm bilan fundamentalizm fenomeni
ko‘p jihatdan bir biriga bog‘liq deb hisoblaydilar. Diniy fundamentalizmning asosiy vazifalaridan
biri jamiyatdagi hukmron diniy tuzilmalarga qaytishdir . N.Safarova tadqiqotida radikalizm,
fundamentalizm, ekstremizm va terrorizmning o‘zaro aloqadorligi, terrorizm klassifikatsiyasi
va dinamikasi hamda unga qarshi g‘oyaviy kurash masalasi tarixiyfalsafiy jihatdan tahlil etilgan
. Demak “diniy fundamentalizmning o‘zgaruvchanlik, o‘sib boruvchi xususiyatlari radikalizm,
ekstremizm va terrorizmning kelib chiqishiga asos bo‘lgan” .
Diniy ekstremizm radikal amaliyotlarning oxirgi chorasi sifatida fundamentalizm ta’sirida
shakllangan va g‘ayriinsoniy mafkura va amaliyotga asoslanib, radikalizm va fundamentalizmga
moyilligi, radikal tabiatga ega jihatlarning mavjudligi bilan din niqobi ostida zo‘ravonlikning
barcha shakllarini qabul qilishi mumkin.
Bizning fikrimizcha, ilmiy adabiyotlarda diniy yoki boshqa turdagi radikalizm tushunchasi
mohiyatiga oid aniq fikr shakllanmagan. Umumiy ma’noda radikalizm odatda har qanday
qarashlarga, fikrlash tarziga, kontseptsiyaga o‘ta murosasiz amal qilish deb tushuniladi.
Ushbu atama ko‘proq siyosiy va ijtimoiy sohalarda ishlatilib, u mavjud ijtimoiy tuzilmalar yoki
institutlarni tubdan o‘zgartirish zaruriyati vujudga kelganda qo‘llaniladi.
XX- XXI asrda radikalizm siyosiy, diniy, ijtimoiy, milliy, hududiy, yetnik sohalarda namoyon
bo‘lmoqda. Bu o‘z navbatida inson ongi va shuuriga murosasizlik, o‘zlariga tegishli bo‘lmagan
har qanday g‘oya va qarashlardan norozilik kabi jarayonlarga sabab bo‘lmoqda.
Alfraganus Universiteti
64
«ALFRAGANUS» xalqaro ilmiy jurnali
Jamiyat va davlat hayotida radikalizmning shakllanishi va rivojlanishiga sabab bo‘luvchi
omillarni quyidagilarda ko‘rishimiz mumkin:
• bolalikdagi tarbiya, ya’ni oilalarda bolaga nisbatan turli bosimlar o‘tkazilishi, unga ruhiy
ta’sir kuchaytirilishi, uning o‘ziga va kelajagiga bo‘lgan ishonchiga putur yetkazilishi va xokazo
holatlar;
• shakllanayotgan shaxsning o‘ziga past baho berishi, hayotda o‘z o‘rnini topishga bo‘lgan
ishonchi va ishtiyoqining pastligi va yeng asosiysi, o‘ziga nisbatan qaysidir yo‘llar bilan “yupanch”
topishga intilishi;
• hayotida ro‘y beradigan keskin yoki murakkab holatlarda biror bir ruhiy “zarba” olishi va
undan chiqish uchun destruktiv yo‘llarni qidirishi;
• muayyan shaxsning xulq-atvorida o‘zgarishlar sodir bo‘lishi, ya’ni birovga bo‘ysinuvchanlik,
tobelik va ularning izmiga tushgan holda, radikal qarashlarga yega bo‘lish.
So‘z va e’tiqod erkinli mavjud bo‘lgan demokratik davlatlarda radikal oqimlarning kelib
chiqishini aniqlash yoki uni kuzatish juda qiyin, chunki demokratiya mutlaq so‘z va e’tiqod
erkinligini nazarda tutadi. Radikal oqimlarni aniqlash darajasiningpastligi ularni yanada
rivojlanishi va tabiiy ravishda ekstremizmning paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu bilan birga, radikal
qarashlar insonning mamlakatda sodir bo‘layotgan va u qabul qila olmaydigan jarayonlardan
o‘ziga xos himoya reaktsiyasi sifatida paydo bo‘lishi mumkinligi kuzatiladi. O‘z navbatida,
qarashlarning radikalligi va ularga xos maksimalizm ekstremizmning paydo bo‘lishiga yordam
beradi. Natijada bu yo‘nalishni kuch bilan o‘zgartirish yoki uni keltirib chiqaradigan siyosiy
tizimni yo‘q qilish istagida namoyon bo‘ladi. Bunday qarashlarni amalga oshirishga chorlash ham
o‘z-o‘zidan ekstremizm hisoblanadi.
Olim R.Prus “radikalizmni maqsadli harakatlar tizimi bilan birga keladigan mafkuraviy
qaysarlik sifatida baholaydi” . Har qanday g‘oyaga, uning mazmunidan qat’i nazar, ko‘r-ko‘rona
amal qilishi biror guruh yoki muayyan shaxsni ekstremistlar qatoriga kiritishga asos bo‘ladi.
Radikalizm va ekstremizmning kuchayishiga turmush darajasining keskin yomonlashuviga
olib keladigan iqtisodiy va ijtimoiy silsilalar, shuningdek, tashqi aralashuv yordam berishi
mumkin. “Ekstremizm deganda keskin qarashlarga rioya qilishga asoslangan va mavjud normalar
va tamoyillarni buzish, destruktiv ta’sir ko‘rsatish yoki parchalashga qaratilgan zo‘ravonlik
yoki boshqa noqonuniy harakatlar bilan bog‘liq faoliyat tushunililadi” . Ekstremizmning eng
tajovuzkor ko‘rinishi terrorizm bo‘lib, maqsadlarga kuch bilan erishishning eng shafqatsiz usuli
hisoblanadi. Shunday qilib, ko‘rib chiqilayotgan tushunchalar radikalizmdan ekstremizmgacha
bo‘lgan ijtimoiy xavf, natijada ushbu xavfning yovuz ko‘rinishi – terrorizmga qadar kuchayishi
kuzatiladi. Ushbu tushunchalar mohiyatan bir-biriga mos kelishi olimlar tomonidan ilmiy
asoslantirilgan.
XULOSA
Хulоsа о‘rnidа аytish lоzimki, rаdikаlizm –yоshlаr оngu-ruhigа jiddiy sаlbiy tа’sir
kо‘rsаtаyоtgаn jаrаyоn sifаtidа хаvfli tеndеnsiyаgа аylаnmоqdа. Еng аsоsiysi, rаdikаlizm dаvlаt
vа jаmiyаtning tinchligi vа bаrqаrоrligi uchun jiddiy хаvоtir о‘yg‘оtаdigаn ijtimоiy, kеrаk bо‘lsа
siyоsiy vоqеlik sifаtidа nаmоyоn bо‘lmоqdа. Аynаn yоshlаrning turli оqimlаr tа’sirigа tushib
qоlishi, diniy rаdikаl kuchlаrning “о‘ljаsigа” аylаnishining dаstlаbki qаdаmi sifаtidа – ulаrdа аqliy
immunitеtning yеtаrli dаrаjаdа hоsil bо‘lmаgаnligi shаrоitidа turli diniy “ilm”lаrni еgаllаshgа
bо‘lgаn qiziqish vа intilishini оrtishi, ushbu ilmni еgаllаshdа turli ахbоrоtlаrgа ishоnuvchаnligi,
kаttа muvаffаqiyаtlаrgа birdаnigа еrishishgа bо‘lgаn intilishi kаbi mа’nаviy-ruhiy оmillаrni
аlоhidа аjrаtib kо‘rsаtish lоzim. Shuningdеk, rаdikаlizm bоtqоg‘igа bоtib qоlishning yаnа bir
оmili – bu оilаdаgi mоddiy yеtishmоvchiliklаr, ishsizlik, qiyinchilik vа ulаr tufаyli shахsning
jаmiyаtdаn yоki hоkimiyаtdаn nоrоzi bо‘lishi, аlаmzаdаlikning chuqurlаshib bоrishigа sаbаb
bо‘lаdi. Ijtimоiy vаziyаt hаm shахsning rаdikаllаshuvining аsоsiy оmili bо‘lib хizmаt qilаdi.
65
Alfraganus Universiteti
«ALFRAGANUS» xalqaro ilmiy jurnali
1. Koehler D. Understanding Deradicalization: Methods, Tools and Programs for Countering
Violent Extremism. – NY.: Routledge, 2016. – 322 p/
2. Görzig C., Al-Hashimi K. Radicalization in Western Europe: Integration, Public Discourse and
Loss of Identity among Muslim Communities. – NY.: Routledge, 2015. – 192 р.
3. Weggemans D., De Graaf B. Reintegrating Jihadist Extremist Detainees: Helping Extremist
Offenders Back into Society. – NY.: Routledge, 2017. – 165 р.
4. Rocha I.M., Mendoza H.M.T. Jihadism, Foreign Fighters and Radicalization in the EU: Legal,
Functional and Psychosocial Responses. – NY.: Routledge, 2018. – 278 р.
5. Жданов Н.В. Исламская концепция миропорядка. – М.: Междунар. отношения, 2003. –
568 с.
6. Самойлов С.Ф. К проблеме разграничения понятий социального и политического ради
-
кализма // Общество: политика, экономика, право. - 2008. - № 2. - С. 81-87.
7. Арыстанбекова А.Х. Глобализация. –Алматы: Дайк Пресс, 2007. –304 с.
8. Тукумов Е.В. Религиозно-политический экстремизм как угроза региональной, нацио
-
нальной безопасности стран Центральной Азии: автореф. ... канд. полит. наук. – Алматы, 2004.
– 29 с
9. Кушкумбаев С.К. Ислам в Казахстане: между общностью и размежеванием // В кн.: Цен
-
тральная Азия: пространство «шелковой демократии». Ислам и государство. – Алматы: Фонд
им. Фридриха Эберта, 2017. – С. 24-34.
10. Карин Е.Т. Операция "Жусан". – Алматы: Print House Gerona, 2020 – 272 с.; Лаумулин
М.Т. Эволюция восприятия террористической и экстремистской угрозы // Профилактика экс
-
тремизма. Успехи и трудности: матер. междунар. науч.-практ. конф. – Нур-Султан: КИСИ при
Президенте РК, 2019. – С. 141-148.
11. Абишева М.А., Шаймергенов Т.Т. Религиозно-политический экстремизм в странах Цен
-
тральной Азии: анализ причин распространения // Центральная Азия и Кавказ. – 2006. – №
6(48). – С. 50-64.
12. Онучко М.Ю. Религиозный экстремизм среди молодежи в Центральной Азии: особен
-
ности проблемы и пути решения // Центральная Азия и Кавказ. – 2019. – № 3. – С. 123-137.;
13. Яхъяев М.Я. Причины радикализации ислама в современном мире // Исламоведение. –
2012. - № 2. – С. 4-14.
14. Айтжанова Д.А. Опыт европейских стран в противодействии религиозному экстремиз
-
му: Дисс. ... д-ра по проф. – Нур-Султан, 2021. – С.21. 180 с.
15. Gаlаntе Qаrrоnе F. I rаdicаli in Itаliа (194852). Mil., 1973
16. Prus R. Tеrrоrism, Tyrаnny аnd Rеligiоus Ехtrеmism аs Cоllеctivе Аctivity: Bеyоnd thе
Dеviаnt, Psychоlоgicаl, аnd Pоwеr Mystiquеs // Thе Аmеricаn Sоciоlоgist. - 2005. -Vоl. 36(1). - Р. 47-
74.
17. Кутузова Н.А. Религиозный радикализм и альтернативные социальные проекты // Ре
-
лигия и общество. Актуальные проблемы современного религиоведения: сб. науч. тр. - Могилев,
2008. - С. 164-167.
18. Marty M.E., Appleby R.S. An Interim Report on a Hypothetical Family // In book:
Fundamentalisms Observed. – Chicago; London: Chicago University Press, 1991. – Vol. 1. – Р. 814-842.
19. Safarova N. Terrorizm: manbalar, maqsadi, globallashuv jarayoni. (Monografiya) T.: – Fan.
2006. –B.191.
20. Kurbanov D.D. Markaziy Osiyo ijtimoiy-falsafiy tafakkuri tarixining diniy fundamentalizm
va ekstremizmga qarshi kurashdagi ahamiyati: Fals. f-i bo‘y. fal. d-ri (PhD) diss. ... avtoref. – Buxoro,
2023. – B.12.
21. Prus R. Terrorism, Tyranny and Religious Extremism as Collective Activity: Beyond the
Deviant, Psychological, and Power Mystiques // The American Sociologist. – 2005. –Vol. 36(1). – Р. 47-
74.
22. Hołub A. Ekstremizm i radykalizm jako środowiska rozwoju terroryzmu //Studia Politicae
Universitatis Silesiensis. – 2016. – №. 17. – С. 23-38
23. Oripovna Q.F. Markaziy Osiyo davlatlari integratsiyasida xalqaro tashkilotlarning roli: //
Obrazovanie i innovatsionnыe issledovaniya mejdunarodnыy nauchno-metodicheskiy jurnal. – 2022.
– №. 12. – S. 42-48.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
