“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
510
БАДИИЙ
ТАРЖИМА
ЖАРАЁНИДА
ТАРЖИМОННИНГ
МАҲОРАТИ
Я
.
М
.
Қосимова
ўқ
.
Ўз
.
ДЖТУ
Annotasiya.
Ushbu maqolamizda olmon tilida yaratilgan shoh asarlardan
biri
–
Yohann Volfgang Gyote “Faust” fojianomasining o‘
zbekcha tarjimalariga
munosabat bildirish orqali tarjimonning san
’
atiga, mahoratiga yana bir bor e
’
tibor
qaratishdan iborat.
Kalit s
o‘
zlar:
shoh asar, “Faust”, fojianoma, tarjimon, mahurat.
Аннотация.
В данной статье мы еще раз обратим внимание на науку
и искусство переводчика отреагировав на узбекские переводы трагедии
«Фауст» Иоганна Вольфганга Гёте, одного из шедевров, созданных на
немецком языке.
Ключевые слова:
шедевр, «Фауст», трагедия, переводоведение,
искусство
Abstract.
In this article, we once again pay attention to the science and art of
translation, reacting to the Uzbek translations of the tragedy "Faust" by Johann
Wolfgang Goethe, one of the masterpieces created in German.
Key words:
masterpiece, Faust, tragedy, translation studies, art, original
language.
Таржима
юксак
бадиий
ижоддир
.
Ижод
бўлганда
ҳам
,
баъзан
оригинал
авторидан
кўпроқ
изланиш
,
меҳнат
талаб
қиладиган
ижоддир
.
Чунки
автор
ўзи
ижод
қилаётган
тил
ва
адабиёт
доирасида
эркин
қалам
тебратади
.
Таржимон
эса
ўзга
тилда
яратилган
бадниятни
ўз
тилида
қайта
акс
эттириши
,
оригинал
тилининг
ўзигагина
хос
бўлган
айрим
хусусиятларни
ҳам
бу
тилда
қайта
яратиш
йўлларини
излаши
лозим
.
Масаланинг
бу
томони
таржимоннинг
маҳоратига
бориб
тақалади
.
Демак
,
асарни
иккинчи
бир
тилга
бир
неча
таржимон
ўгирганда
,
шубҳасиз
,
бир
неча
хил
асар
пайдо
бўлади
.
Таржима
асарининг
мувафаққияти
эса
мутаржимнинг
маҳоратига
боғлик
,
шунинг
учун
хам
таржима
санъатдир
.
Немис
адабиётидан
ўзбек
тилига
ўгирилган
асарларни
кенг
анализ
қилиш
,
уларнинг
вариантларини
қиёсий
таққослаш
орқали
бир
тилдаги
стилистик
,
грамматик
ходисаларнинг
бошқа
тилга
таржима
қилиш
усулларини
ўрганиш
,
ўзбек
таржимашунослик
илмининг
ўсишига
ижобий
таъсир
кўрсатади
.
Ўзбек
китобхони
И
.
Гёте
,
Ф
.
Шиллер
,
Х
.
Хайне
,
Т
.
Манн
ва
бошқа
немис
муаллифлари
билан
ХХ
асрнинг
турли
даврларидан
таниш
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
511
бўлганлар
.
Гётенинг
“Фауст” фожиаси
(1768
–
1832)
жаҳон
адабиётидаги
шоҳ
асарлардан
ҳисобланади
.
Бу
асар
Гётенинг
бутун
ижодий
фаолияти
давомидаги
изланишларининг
самараси
бўлди
.
Адибнинг
айнан
ушбу
ва
бошқа
барча
асарларини
ҳам
динлараро
,
маданиятлараро
,
миллатлараро
бағрикенглик
,
Шарқ
ва
Ғарб
цивилизацияси
,
умуминсоният
мақсадларининг
уйғунлаштирилган
намунаси
,
дейиш
мумкин
.
Ярим
аср
давомида
немис
шеъриятидан
намуналар
таржима
қилиниб
келинган
бўлса
-
да
,
фалсафий
тафаккур
ривожига
баракали
таъсир
кўрсатган
йирик
асарларнинг
ХХ
асрнинг
70-
йилларида
тилимизга
ўгирилиши
адабий
алоқаларимиз
тарихида
муҳим
босқичдир
.
Жаҳон
адабиётида
муҳим
ўрин
эгаллаган
И
.
Гётени
“Фауст”ининг
истеъдодли
санъаткор
,
халқимизнинг
атоқли
адиби
Э
.
Вохидов
томонидан
таржима
қилиниши
маданий
ҳаётимизда
муҳим
воқеа
,
таржимачилигимизда
эса
ёрқин
саҳифа
бўлди
.
(
Ш
.
Қ
.
Каримов
“Аслият
ва
таржима
реализми”).
“Таржима
асарига
бахо
беришнинг
жиддий
талаб
ва
тамойиллари
мавжудки
,
уларга
амал
килмасликнинг
иложи
йук
,
албатта
.
Бунда
асар
аслиятда
кайси
жанр
ва
услубда
яратилганлигини
инобатга
олиш
мухимдир
.
Бадиий асар таржимасида етакчи талаб ана шу бадиийликни
кайта яратилиши асосий мезондир. Бадиийликнинг узагини образлилик
ташкил этади. Образлиликнинг турлари куп: асар кахрамонлари образи,
асар асар яратилган бадиий давр, яъни замон ва макон образлари ва хк.
Шеърий асар таржимасида эса асарнинг метрикаси ва образлари
сакланиши кузатилса, насрий таржимада асосан бадиий образ ва албатта
муаллиф индивидуал бадиий услуби кайта яратилганлигига эътибор
каратилиши лозим”.
“Фауст” таржимасининг муфаққиятини таъминлаган омиллар
дейилганда, Э.
Вохидов И.
Гётенинг ижодий йўли даври, ўзига хос услуби
билан чуқур танишганлигини
эътибордан қочирмаслик лозим. Модоми
-
ки
таржима воситачи тилдан амалга оширилар экан, таржимоннинг энг
мақбул, юксак нусхани танлай билиши, таржима жараёнида бошқа
манбаалар кўмагига мурожаат этиши ҳам муҳим омил ҳисобланади.
Шу йўлдан борган Э.Вохидовнинг таржимаси кўп жиҳатдан ибратлидир.
Чунки буюк немис санъаткорининг тетик ва соғлом фикрлари, курашчан
дунёқараши сақланган ҳолда “Фауст”ни ўзбек шеърхонига етиб келишига
эришган. Таржимон фалсафий карашлар мохиятини баён килишга
қаратилган парчаларни ҳам аниқ таржима эта олган.
Масалан: Ишонади ёшлик доимо
Дер борлиққа очганда кўзим
-
Асли тамом йўқ эди дунё,
Йўк дунёни бор қилган ўзим.
Мен қуёшни денгиздан олиб
Кўтарганман мовий осмонга… (2
-
кисм,115
-
бет).
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
512
Мазкур олти мисра шеърда Э.Вохидов оргиналдаги уч мисра
мазмунини берган. Солиштиринг
:
1. Dies ist der Jugend edelster Beruf:
2. Die Welt. sie war nicht, eh ich sie erschuf!
3. Sie Sonne fuhrt ich aus dem Mur herauf;
Гётининг
фожиявий
асари
сўнгида
фауст
халқ
бахту
-
саодатига
ҳар
бир
инсоннинг
жамоадаги
ижодкор
меҳнати
туфайли
эришиш
мумкинлигига
ишонч
билдиради
.
Ташвишдан
кўзи
кўр
–
фожиали
бир
аҳволда
бўлишига
қарамай
,
халқни
ҳамкорликда
меҳнат
қилишга
чақиради
,
унинг
тилидан
жамоавийликнинг
руҳи
барқ
уради
.
Таржимон
бу
хаётбахш
ғояни
аслга
хамоханг
равишда
қайта
яратади
.
Ҳаммангиз
бирликда
дўстона
,
аҳил
Қилган
меҳнатингиз
етказур
самар
.
Фауст
бир
он
бўлса
-
да
халқининг
,
диёрининг
озод
ва
бахтиёр
яшаётганини
кўриш
орзуси
билан
нафас
олибгина
қолмай, „олам
хикмати“
шу
эрк
ва
озодлик
йўлида
ҳар
кун
кураш
олиб
боришни
тақозо
қилишини
айтади
ва
келажак
сари
курашга
чорлайди
.
Узок хаёт йулини утдими босиб
Олам хикматини айладим якун.
Ким –эрк, хаёт деб жанг кила олса хпр кун
-
Эрку хаёт учун уша муносиб.
Монолог мазмунини аниқ таҳлил қилиб, Э.
Вохидов мазмун ва шаклга
мос бадиийликни юксакликка олиб чиқа олган. “Фауст” тилимизда асосан
санъаткорона яратилганлиги, Гёте идрокининг излари ўзбекча
муқобилларини топганлиги, шунингдек, таржимашунослик илмига
қимматли материаллар берганлиги билан аҳамиятлидир. (Бадиий
таржиманинг актуал масалалари, Тош. –
1977).
“Таржима меҳрталаб меҳнат. Ахир шоҳ асарни таржима қилаётганда,
озгина бўлса
-
да, руҳан унинг муаллифи даражасига кўтариласан ёки ўша
муаллиф ролига кирасан, Шекспир, Гёте, Толстой, Чехов, Есенин бўлиб
гапирасан.Нақадар масъулиятли ва мароқли машғулот! Кўпинча таржима
ҳақида гап борганда тил билиш масаласи ўртага тушади. Тил билганга
-
ку
нима етсин. Лекин таржимон шоирдан буни талаб қилиш ҳам қийин. Аввало
бирор халқ шеъриятини бутун назокати билан тушуниш учун шу тилни
жўнгина билишнинг ўзи етмайди. Баркамол ўрганиш учун эса умр камлик
қилади. Немис тилини тушуниш ва тушунтира олиш даражасида билиш
учун бир
-
икки йил шуғулланиш кифоя. Лекин Гётенинг “Фауст”ини бутун
фалсафаси, теран маъно товланишлари билан тушуниш учун немис бўлиб
туғилиш ҳам камлик қилса керак. Шоир
-
таржимон, менга қолса, бошқа
тилни юзаки ўрганиш ўрнига ҳам ўз она тилини чуқурроқ ўрганса яхши
бўларди. Чунки таржима санъатида ўз она тилини бутун нозиклиги ва
бойлиги билан билмаслик ҳам, бошқа тилни чала билиш ҳам бирдай
зарарлидир.» деб хикоя килади халқимизнинг атоқли адиби, драматург,
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
513
жамоат арбоби, Ўзбекистон Қаҳрамони Эркин Воҳидов ва бу ўгитлар биз ёш
таржимонларга янада куч,ғайрат бағищлайди. uforum.uz saytidan
“Энг муҳими, таржима ижодкорнинг масъулият туйғусини оширади,
ўз бўйи
-
бастини жаҳон маданияти чўққилари билан қиёс қилишга
чорлайди, бинобарин ижодкорни аслиятда хом асарлар ёзишдан сақлайди.
Йигитлик умримнинг энг аъло дамлари таржима учун сарф бўлди. Бунга
унчалик афсусланмайман. Чунки аслиятда ўртачароқ асар ёзиб юргандан
кўра жаҳон ва қардош халқлар маданиятининг нодир намуналарини она
тилимда янгратиш завқи менга таскин беради.”
-
дейди таржимоннинг ўзи.
Таржима таржимадек эмас, оргиналдек ўқилишига эришиш учун
таржима услуби оргинал услуб билан мутаносиб бўлиши ва яратилган давр
тилини ўзида намоён қилиши таржимондан катта маҳорат талаб қилинади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
«Бадиий таржиманинг актуал масалалари», Тош. –
1977.
2.
Ш.Қ.Каримов «Аслият ва таржима реализми» Тош. –
2007.
3.
www.uforum.uz
4.
Х.Рахимов, Гётенинг “Фауст” фожианомаси ўзбек тилида
-
2022й.
