Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 2 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
52
February, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
MOMORDIKANING DORIVORLIK XUSUSIYATLARI VA XALQ
XO‘JALIGIDAGI AHAMIYATI
Alisher Botirov
Toshkent davlat agrar universiteti Samnarqand filaili, q.x.f.f.d. (PhD)
Hayotxon Otajonova
Toshkent davlat agrar universiteti Smarqand filiali, talaba
ANNOTATSIYA
Maqolada momordika yetishtirish va uning dorivorlik xususiyatlarini o'rganish
orqali undan xalq xo'jaligida foydalanish yo'llari yoritib berilgan.
Kalit so'zlar:
Momordika, gul, meva, urug', damlama, ekstrakt, liana
ABSTRACT
In the article, the ways of using it in the national economy are explained by
studying the cultivation of Momordica and its medicinal properties.
Keywords:
Momordica, flower, fruit, seed, tincture, powder
KIRISH
Momordika kelib chiqish vatani Hindiston va Xitoy bo'lib, hozirgi kunda
manzarali va shifobaxsh o'simlik sifatida Janubiy Osiyoning barcha mamlakatlarida
yetishtirilmoqda. Bu o'simlik o'zining dorivorlik xususiyatlari, antiqa nomlari va
ajoyib tashqi ko'rinishi bilan insonlarni o'ziga jalb qiladi. Momordikaning o'ziga xos
xususiyatlarini o'rganish orqali dorivor o'simliklar salmog'ini yanada oshirishga o'z
hissamizni qo'shamiz.
ADABIYOLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Momordika - bir yillik, ko'p yillik va liana kabi hayotiy shakllarga ega o'simlik
bo'lib, qovoqdoshlar ( Cucubitatceae) oilasiga mansub. Momordikaning uzun
poyalari 2-5 metrga yetadi, barglari katta o'yilgan, och yashil rangga ega.
Momordikaning xushbo'y hidga ega va yorqin sariq rangli gullari insonga o'zgacha
zavq bag'ishlaydi. Momordikaning timsoh terisiga o'xshash ajoyib ko'rinishdagi
mevalari uzunligi 10-25 smgacha, diametri 6 smgacha yetadi. O'sish va pishib yetish
jarayonida ular ranglarini yashildan to'q sariq rangga o'zgartiradi.
Mevalari 30 tagacha urug'lardan va yoqut rangli qobig'dan iborat.
Momordikaning 60 ga yaqin turi mavjud bo'lib, ulardan iqtisodiy
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 2 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
53
February, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
jihatdan eng ahamiyatli 2 ta turi - Momordica Charantia va Momordica Cochinchin
ko'p yetishtiriladi va foydalaniladi. Momordika- telba bodring, hind bodringi, achchiq
qovun, hind anori, balsamik nok, timsoh bodring kabi antiqa nomlarga egaligi bilan
boshqa o'simliklardan farq qiladi. Momordika nomining o'zi ham lotincha
“momordicus” so„zidan kelib chiqqan bo'lib “tishlash” degan ma'noni anglatadi.
NATIJALAR VA MUHOKAMALAR
Momordika foydali mevalari uchun va dekorativ o'simlik sifatida ochiq
yerlarda, issiqxonalarda xona sharoitida tuvaklarda, ko'p qavatli uylarda balkonlarda
va bog'larda yetishtiriladi. Momordikadan ochiq yerlarga ekishda urug'idan va
issiqxonalarda yetishtirilgan ko'chatlaridan foydalanamiz. Bu o'simlik termofil
bo'lganligi uchun ko'chatlaridan yetishtirish samarali hisoblanadi. Urug'larini yirik,
to'liq, yetuk bo'lganlari saralanib olinadi. Urug'larni ekishdan oldin namlik muhitida
ko'p saqlamaslik kerak, aks holda bu holat urug'larni chirib qolishiga va
unuvchanlikni pasayishiga olib keladi. Boshqa mevali o„simliklarda bo„lgani kabi [2,
3, 4] urug'lar unib chiqishi uchun harorat kamida +22, +25C bo'lishi kerak.
Momordika organik birikmalar bilan yetarlicha ta'minlangan tuproqlarda yaxshi
o'sadi. Shu o'rinda ta'kidlab o'tishimiz kerakki, Turdaliyev. A. T ,
Isagaliyev M, Eshpo'latov Sh. Y, Haydarov M.M , Asqarov K. A kabi olimlar
tuproqlarning xossa xususiyatlarini o'rgangan. Momordika vegetatsiya davri
davomida agrotexnik tadbirlar o'z vaqtida bajariladi, 3 marta o'g'itlanadi va tez-tez
sug'orib turiladi. Momordikaning dastlabki hosili avgust oylarida pishishni boshlaydi
va bu o'simlikdan bir necha marta hosil olishimiz mumkin.
Momordika - mamlakatimiz uchun yangi o'simlik turi hisoblanib, bu
o'simlik haqida olib borilgan tadqiqotlar kam. Hozirgi kungacha respublikamiz
bo'yicha Farg'ona davlat universiteti Zootexniya va agronomiya kafedrasi
o'qituvchisiA.A.Saminov,
FarDu
talabalari
D.E.Ismoiljonova
va
I.T.Kamoliddinovalar “Dorivor momordika yetishtirish va o'simlikning o'ziga xos
xususiyatlari" mavzusida ilmiy ish olib borishgan [1].
Dorivor momordikaning foydali xususiyatlari
Momordika-immunitetni ko„taradigan va ko'rishni yaxshilaydigan, tanadan
toksinlarni chiqarib tashlaydigan meva. Urug'i qobig'ida karotinga boy yog' mavjud.
Inson tanasida bu modda A vitaminiga aylanadi. Urug'lari yallig'lanishga qarshi,
isitma tushiruvchi, antiseptik va shishni yengillashtiruvchi vosita sifatida
foydalaniladi.
Momordika
ildizlarida
revmatizmni
davolashda
ishlatiladigan moddalar triterpen saponinlar mavjud.
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 2 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
54
February, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
O'simlikning dorivorlik xususiyatlari tarkibi vitaminlarga boyligi bilan bog'liq.
Momordika mevasi tarkibida A, B, F, E, C va PP vitaminlari, shuningdek, alkaloidlar,
organik kislotalar, aminokislotalar mavjud. O'simlik tarkibidagi B guruhidagi
vitaminlar soch, teri, to'qimalarining holatini yaxshilaydi. A vitamini ko'rish
o'tkirligini kuchaytiradi. Noyob biologik faol moddalar hisoblangan E vitamini erta
qarishni oldini oladi va antioksidant ta'sirga ega, F vitamini esa butun tanani kuchga
to'ldiradi. Eng keng tarqalgan komponent C vitamini - bu o'simlikda ham mavjud.
Shuning uchun ham immunitetni ko'tarishda momordika foydali hisoblanadi.
Momordika mevalari fitonsidlarning ajoyib manbayi bo„lib, ular infeksiyalarni
o'ldiradi va yallig'lanishni yengillashtiradi.
O'simlik qandli diabet kasalligiga chalingan bemorlar uchun juda foydali.
Uning mevalarida qondagi qand miqdorini pasaytiradigan harontin moddasi mavjud
bo'lib, ushbu komponent tanada insulin ishlab chiqarilishini normallashtiradi va
oshqozon osti hujayralari sonini oshiradi.
Momordika ekstrakti sarkoma, melanoma, leykemiya kasalligiga chalingan
bemorlarni davolashda yaxshi samara beradi.
Zamonaviy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, mevalaridagi mavjud antiviral va
antibakterial faollik tufayli gepatit va OIV ni davolashda ishlatilishi mumkin.
Amerikalik olimlar momordika sharbatidagi moddalar nafaqat saraton hujayralarini
o'sishini to'xtatibgina qolmay, balki ularni yo'q qilishini ham aniqladilar.
Xalq xo'jaligida foydalaniladigan shifo beruvchi damlamalar
Momordika urug'idan damlama
Taxminan 15-20 ta maydalangan momordika urug'i va 1 stakan qaynoq suv 10
daqiqa davomida past olovda qaynatiladi. Keyin 1 soat tindiriladi va filtrlanadi.
Momordika urug'ining damlamasi 50 mg dan kuniga 3-4 marta isitma kasalliklarida
va siydik haydovchi vosita sifatida ichiladi.
Momordika meva damlamasi
Urug'siz momordika mevalari mayda bo'laklarga kesib olinadi. Ularni 3 litrli
idishga zich qilib to'ldiriladi va unga yarim litr spirt quyiladi, qopqog'ini yopib, 2
hafta davomida qorong'u salqin joyda saqlanadi. Momordika mevalarining damlamasi
3 kun davomida och qoringa ( ovqatlanishdan 30 daqiqa oldin ), kuniga 3 marta 1
choy qoshiqda ichiladi. Momordika meva damlamasi shamollash ( yo'tal, burun
oqishi, isitma, psoriaz va revmatizm uchun samarali. Shuningdek, u tananing
immunitetini mustahkamlash uchun vosita sifatida ishlatiladi.
Xalq tabobatida va zamonaviy tibbiyotda momordikaning
barcha qismlaridan - ildizidan, barglaridan, meva va urug'laridan
foydalaniladi. Ildizlari, barglari va urug'laridan qaynatma va
Academic Research in Educational Sciences
Volume 4 | Issue 2 | 2023
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
55
February, 2023
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
damlamalar tayyorlab iste'mol qilinadi. O'simlik mevalari esa xom va pishgan
holatida qovurilgan, qaynatilgan, tuzlangan va konservalangan holda iste'mol
qilinadi. Momordika o'simligi Osiyo xalqlarida an'anaviy oshxonada ishlatiladi.
Sho'rvalar, salatlar va turli xil ovqatlar tayyorlashda yosh barglari va barra
mevalaridan foydalaniladi. Bundan tashqari mevalaridan ekstrakt olinadi, urug'laridan
esa qandolatchilikda foydalanish mumkin.Momordikaning xalq xo'jaligidagi yana bir
ahamiyatli tarafi shundaki, terining qarishini sekinlashtirish xususiyati mavjudligi
tufayli parfyumeriya mahsulotlari tayyorlashda va kosmetikada foydalaniladi [6, 7,
8].
XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, momordikaning barcha qismlari foydali
xususiyatlarga ega, shu sababdan momordika yetishtirishni xalqimiz orasida
ommalashtirishimiz va ko'paytirishimiz kerak. Momordika nafaqat dorivorlik
xususiyatlari tufayli balki manzarali dekorativ o'simlik sifatida va estetik zavq olish
maqsadida ham ekib o'stiriladi.
REFERENCES
1. A.A.Saminov, D.E.Ismoiljonova, I.T.Kamoliddinova “Dorivor momordika
yetishtirish va o'simlikning o'ziga xos xususiyatlari'' ilmiy maqola. Science and
innovation - international scientific journal.
2. Botirov, A., & Arakawa, O. (2021). Root growth changes in the winter planting of
young „Miyabi Fuji‟apple trees. International Journal of Horticultural Science and
Technology, 8(3), 227-233.
3. Botirov, A., & Arakawa, O. (2022). The interaction of rootstocks, water and soil
humectants and young apple tree growth. Academic research in educational
sciences, 3(Speical Issue 1), 43-56.
4. Botirov, A. E., & Aliyev, O. B. O. G. L. (2022). NOK (PYRUS) MEVALI EKINI–
TADQIQOTLAR VA NATIJALAR. Academic research in educational sciences,
(Conference), 199-202.
5.
https://uz.healthy-food-near-me.com/momordica-is-an-explosive-source-of-
vitamins/.
