BANK BOZOR BIZNES (BANKING MARKET and BUSINESS) 2-son (APTEL)
2024
HTTPS://JBMB.UZ/ ISSN: 3030-3605
100
MILLIY IQTISODIYOT
O’rinboyeva Yulduz Pirnazarovna
i.f.f.dok., dotsent
Xursandaliyev Valiyor Abduxamid o’g’li
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi
Annotatsiya:
Maqolada milliy iqtisodiyotning rivojlanish tendensiyasi va
unga ta‘sir etuvchi omillar tahlil qilingan.Milliy iqtisodiyotning xalqaro
standartlar darajasida taraqqiyoti va jahon hamjamiyatidan munosib o‗rin
egallab, xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish asoslarini tadqiq qilingan.
Annotation:
The article analyzes the development trend of the national
economy and the factors affecting it. The development of the national economy
at the level of international standards and the development of international
economic relations, taking a worthy place in the world community, are
researched.
Kalit so’zlar:
Milliy iqtisodiyot, Zamonaviy sotsialistik Milliy iqtisodiyot,
Milliy ehtiyojlarni yaxshiroq qondirish zarurati.
Key words
: National economy, Modern socialist national economy, The
need to better meet national needs.
Milliy iqtisodiyot
- ijtimoiy iqtisodiyotning mavjudlik shakli; mamlakat,
davlat qududida yashovchi millat (xalqlar)ning tarixan shakllangan yoki tubdan
yangilanayotgan, oʻzgarayotgan va rivojlanayotgan mulkiy va boshqa
ijtimoiyiqtisodiy munosabatlari, ular bilan shartlangan, mahalliy xususiyatlarga
ham ega boʻlgan iqtisodiy faoliyat sohalari, tarmoqlari, tashkilotlari,
korxonalari, hududlari va mintaqalari sistemasi. Imkon darajasida tashqi bozor
taʼsiridan xoli boʻlgan milliy xoʻjalik sistemasi. Milliy iqtisodiyot
kapitalizmning vujudga kelishi va qaror topishi bilan bogʻliq boʻlib, eng avvalo,
Angliyada shakllandi. Hozirgi paytda Milliy iqtisodiyotning kapitalistik, sotsi-
alistik, postsotsialistik va kam rivojlangan mamlakatlardagi kapitalistik
yoʻnalishli kabi turlari maʼlum. Shu bilan birga har bir muayyan turdagi
iqtisodiyotining oʻz milliy modellari va shakllari bor. Mas, kapitalistik Milliy
iqtisodiyotning amerikacha, yevropacha va yaponcha turlari, milliy modellari va
BANK BOZOR BIZNES (BANKING MARKET and BUSINESS) 2-son (APTEL)
2024
HTTPS://JBMB.UZ/ ISSN: 3030-3605
101
ularning "aralash iqtisodiyot" deb atalayotgan zamonaviy shakli bor.
Rivojlangan mamlakatlardagi "aralash iqtisodiyot" xususiy va davlat
kapitallariga asoslangan hamda bozor va davlat tomonidan tartiblanadigan,
boshqariladigan, umumdemokratik tamoyillar ham karor topa borayotgan
kapitalistik Milliy iqtisodiyotdir.
Zamonaviy sotsialistik Milliy iqtisodiyot Xitoy, Vyetnam va Kubada
mavjud boʻlib, unga eng muhim tarmoqlarda sotsialistik davlat mulkini va
korxonalarini saqlab qolgan holda, xususiy mulkchilikka, tovarli-pulli
xoʻjaliklarga va bozor munosabatlariga keng yoʻl ochilmoqda.
Sharqiy Yevropa mamlakatlarida va SSSRda oʻta markazlashgan
maʼmuriydavlat sotsializmi inqirozga uchrab, parchalanishi natijasida vujudga
kelgan yangi mustaqil davlatlarda (Polsha, Rossiya va boshqalarda)
postsotsialistik Milliy iqtisodiyotga aylanmoqda. Boshqa baʼzi postsotsialistik
mamlakatlarda, jumladan, Oʻzbekistonda oʻziga xos demokratik, bozorga
asoslangan umumdemokratik Milliy iqtisodiyot shakllantirilmoqda. Oʻzbekiston
mustaqilligining dastlabki oʻn yilida mamlakatda umummilliy va xususiy
mulkchilikka asoslangan koʻp ukladli Milliy iqtisodiyot — xilma-xil xususiy va
davlat xoʻjaliklari sistemasi shakllandi. Unda xususiy sektor ustuvor oʻringa,
asosiy mavqega ega boʻldi. Xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarning mutlaq
koʻpchiligini yakka shaxsiy, guruhiy, shirkat, jamoa, aksiyali korxonalar, fermer
va dehqon xoʻjaliklari tashkil etadi; ularning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi
uchdan ikki qismdan oshib ketdi va tobora oʻsmoqda.
Milliy ehtiyojlarni yaxshiroq qondirish zarurati iqtisodiy resurslardan
samarali foydalanishni, tovarlar va xizmatlarning ijtimoiy zarur maksimal
hajmlariga erishishni taqozo etadi. Ayniqsa, ijtimoiy zarur mahsulot (tovar)
ishlab chiqarish, uni zarur mik,dorlarda va sifatlarda, tabiatni asrab-avaylab,
ekologiyani yaxshilab ishlab chiqarish har qanday Milliy iqtisodiyotning asosiy
krnunidir. Milliy iqtisodiyotning ishlab chiqarish va no-ishlab chiqarish sohalari
oʻrtasida maqsadga muvofiq nisbati taʼminlanishining, ishlab chiqariladigan
BANK BOZOR BIZNES (BANKING MARKET and BUSINESS) 2-son (APTEL)
2024
HTTPS://JBMB.UZ/ ISSN: 3030-3605
102
mahsulotlarning va koʻrsatiladigan xizmatlarning mumkin qadar ijtimoiy zarur
yuqori hajmlarda boʻlishining muhim sharti fantexnika taraqqiyotini
tezlashtirish, zamonaviy va samarali texnologiyalarni qoʻllash, kadrlar
tayyorlash sifatini oshirish, ishlashni xoxlovchi barcha mehnatga qobil
kishilarning ish bilan taʼminlanishiga erishishdir. Birinchi navbatda, moddiy
ishlab chiqarish sohasini intensiv rivojlantirish, mahsulot hajmini, ayniqsa, sof
mahsulot hajmini sarf-harajatlarning va aholining oʻsishiga nisbatan tezroq
oʻstirish Milliy iqtisodiyot va iqtisodiy taraqqiyot muammolarini hal etishning ,
uni uzluksiz yuksaltirishning bosh yoʻlidir. Bundan tashqari Milliy
iqtisodiyotning sanoat, qishloq xoʻjaligi, qurilish, transport, aloqa va boshqa
tarmoqlari ichida hamda shu tarmoqlar oʻrtasida barqaror, oʻsuvchan tarkibiy
oʻzgarishlar va maqsadga muvofiq nisbatlar, mutanosibliklar boʻlishi muhimdir.
Fuqaroviy va harbiy ishlab chiqarishlar nisbati ham toʻgʻri, meʼyorida boʻlishi
kerak. Ishlab chikarilayotgan tovarlarning va koʻrsatilayotgan xizmatlarning
asosiy qismi, birinchi navbatda, ichki bozor talab-ehtiyojlarini qondirishga
yoʻnaltirilishi, eng avvalo ichki bozorni sifatli va arzon milliy tovarlar bilan
toʻyin-tirish (toʻldirish) maqsadga muvofiqsir. Shu bilan birga tashqi iqtisodiy
aloqalarni har tomonlama kengaytirish, jahon iqtisodiyotiga tobora qoʻshilib
borish, uning imkoniyatlaridan samarali foydalanish obyektiv zaruratdir.
Mamlakatimizda iqtisodiy rivojlanish bozor tizimining haqiqiy ijtimoiy-
iqtisodiy samarasini ta‘minlash asosida amalga oshirilishi tabiiy. Natijada
mamlakatimizning ichki ishlab chiqarish imkoniyatlaridan va jahon
xo‗jaligining yutuqlaridan keng foydalanishi rivojlanib bormoqda. Shu bois
milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta‘minlash, uning
tarkibida sanoat, xizmatlar ko‗rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik ulushini oshirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va
texnologik jihatdan yangilash, yangi mahsulot va texnologiya turlarini
o‗zlashtirish, ichki va tashqi bozorlarda mahalliytovarlar raqobatdoshligini
ta‘minlash, xizmat ko‗rsatish sektorini jadal rivojlantirish, yalpi ichki
BANK BOZOR BIZNES (BANKING MARKET and BUSINESS) 2-son (APTEL)
2024
HTTPS://JBMB.UZ/ ISSN: 3030-3605
103
mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning o‗rni va ulushini oshirish,
ko‗rsatilayotgan xizmatlar tarkibini, xizmatlarning zamonaviy yuqori texnologik
turlari hisobiga tubdan o‗zgartirish, turizmni jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda
uning roli va ulushini oshirish, turistik xizmatlarni diversifikatsiyalash va sifatini
yaxshilash, turizm infratuzilmasini kengaytirishiqtisodiy taraqqiyotning eng
muhim va ustuvor yo‗nalishsifatida e‘tibor qaratish maqsadga muvofiq
hisoblanadi. xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarga, aholiga soliq yukini yengillatish,
davlat byudjetini va undan qilinadigan sarf-harajatlarni optimallashtirish,
inflyasiyani jilovlash kabilar Milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga jidsiy va
ijobiy taʼsir etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining ―2022 —2026-yillarga
moʻljallangan yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasi toʻg‗risida‖gi
farmoni (28.01.2022-yil, PF-60-son).
2.Tuxliyev
N.
Jahon
iqtisodiyoti
rivojlanishida
yangi
trendlar.
Monografiya.–T.: ―Ilm-Ziyo-Zakovat‖, 2021. –72 b
3. Sodikov Z.R. Globallasuv sharoitida tashqi savdoning rivojlanish
tendensiyasi. Monografiya. T.:―Complex print‖, 2021. 84 b.
4.Sodiqov Z.R. Xalqaro iqtisodiy integratsiya. Darslik. –T.: ―Сomplex
print‖, 2020. 200 b.
5.
Bekmurodov, A. A. ―Tijorat banklari faoliyatini raqamlashtirish va
informatsion texnologiyalarni rivojlantirish istiqbollari.‖ Экономика и социум
6-1 (109) (2023): 87-89.
6.
Bekmurodov, A. A. "Banklarni trasformatsiya qilish sharoitida
masofadan xizmat ko‘rsatish tizimini ommalashtirish." Экономика и социум 6-
1 (109) (2023): 83-86.
7.
Tursunov, F. M. (2023). Tijorat banklarida masofaviy bank xizmatlarini
rivojlantirish muammolari va ularni bartaraf etish ahamiyati. SCHOLAR, 1(30),
75–81.
