STARS International University
321
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ijtimoiy tarmoqlardagi muammo va imkoniyatlar hamda
dunyo globallashuv jarayoni va O‘zbekiston yoshlari masalalari yoritib berilgan. Davlat va
jamiyat boshqaruvida ham, biznesni taraqqiy ettirishda ham, umuman, barcha soha rivojida
salohiyatli yoshlarning o‘rni ochib berildi. Bu jarayonga qarshi kurashni, avvalambor,
fuqarolarda g‘oyaviy va ma’naviy immunitetni shakllantirishdan boshlash usullari, birinchi
navbatda, oilalarda sog‘lom ma’naviy muhitni yaratishimiz lozimligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
globallashuv, ijtimoiy tarmoq, internet, jamiyat, kashfiyot, intellektual,
salohiyat.
Муҳтарам Президентимиз: “Агар фарзандимизга тўғри тарбия бермасак,
ҳар куни, ҳар дақиқада унинг юриш-туриши, кайфиятидан огоҳ бўлиб турма-
сак, уларни илму-ҳунарга ўргатмасак, муносиб иш топиб бермасак, бу омонат-
ни бой бериб қўйишимиз ҳеч гап эмас”, – деб таъкидлаган эдилар
Ёшлар ҳар қандай жамиятнинг ажралмас қисмидир ва глобаллашув даври-
да, авваламбор, уларнинг муаммолари биринчилардан бўлиб юзага чиқади.
Ёшлар тарбияси жуда ҳам мураккаблашиб бораётган бир даврда уларни тў-
лиқ назорат қилишнинг имкони йўқ. Лекин ҳар бир ота-она, маҳалла-кўй им-
кони борича ўз фарзандининг қандай ишлар билан шуғулланаётганини, ни-
малар ҳақида ўйлаётганини, нималар хоҳлаётганини назардан қочирмаслиги
керак. Ҳар ҳолда уларни кўпроқ илм, спорт, фойдали машғулотларга жалб
қилиш ижобий самара беради. Ҳозирги даврда ёшлар тарбияси ҳақида сўз
борар экан, ХХI аср авлодига интернет ва ижтимоий тармоқлар ҳақида тўхта-
либ ўтмасликнинг имкони йўқ. Чунки турли хил ижтимоий тармоқлар нафақат
ёшларнинг, балки жамиятдаги ҳар қандай фаол инсоннинг доимий эҳтиёжига
айланиб улгурди [1. С. 65].
Ҳақиқатан ҳам, ҳозирги жамиятимиздаги энг катта кашфиётлардан бири
ижтимоий тармоқлар ёки, умумий айтганда, интернетдир.
Бугунги кунда глобаллашув шароитида дунё мамлакатлари барча соҳалар-
да, барқарор тараққиёт йўлида ўзларининг ўринларига эга бўлмоқдалар. Ал-
батта, бунда ҳар бир давлатнинг табиий ва иқтисодий омиллари билан бирга,
MAMAYUSUPOVA IRODA
HAMIDOVNA
Qo‘qon davlat pedagogika institut
tadqiqotchisi
irodamamayusupova7777@gmail.com
DUNYO GLOBALLASHUV
JARAYONI VA O‘ZBEKISTON
YOSHLARINING IJTIMOIY
TARMOQLARDAGI
MUAMMO VA IMKONIYATLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
sity-pp321-325
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
322
инсон омили, жумладан, ёш авлодларни тарбиялаш, уларга шарт-шароит яра-
тиш, интеллектуал салоҳиятидан самарали фойдаланиш муҳим. Давлат ва жа-
мият бошқарувида ҳам, бизнесни тараққий эттиришда ҳам, умуман, барча соҳа
ривожида салоҳиятли ёшларнинг ўрни бор. Сабаби, улар жамият учун “янги
қон” вазифасини ўтайди. Янгидан янги ташаббус ғояларни илгари суриш, за-
монавий иш юритиш услубларини жорий қилишда ана шу қатлам йигит-қиз-
ларинг нуқтаи назари саъйҳаракатлари алоҳида аҳамият касб этади [2. С. 45].
Дунё миқёсида 1,8 миллиард ёш авлод вакиллари бор. Жумладан, Ўзбеки-
стон аҳолисининг деярли ярмидан кўпроғини ёшлар ташкил этади.
Ҳозирги кунда глобаллашув жараёни тез суръатларда ўсиб бомоқда. Бу
жараён эса барчамизни огоҳликка чақиради.Глобаллашув яхлит жараённи ўз
ичига қамраб олади. “Энг умумий маънода, глобаллашув бир томондан муайян
ҳодиса-жараённинг барча минтақалар, давлатлар ва бутун ер юзини қамраб
олганини, иккинчи томонидан, уларнинг инсоният тақдирига дахлдор эканини
англатади”. Ижтимоий ахлоқнинг шаклланиши тарбия жараёнига, диний тар-
бияга ҳам асосланади [3. С. 15].
Таҳлилий усуллар бўйича маълумотлар шуни кўрсатадики, ХХI аср инсоният
тамаддунига ахборот технологиялари ва интеллектуал салоҳият асри сифатида
кирди. Бу асрда инсон ақли ва тафаккури ёрдамида ақлбовар қилмас даражадаги
техника ва технологиялар яратилди. Айнан мана шу техника ва технологиялар
ёрдамида ҳаётнинг барча соҳаларида юксак натижаларга эришилмоқда. Мазкур
кашфиётларнинг бири сифатида бугунги кунда бутун дунё томонидан эътироф
этилмоқда. Бугунги кунда энг оммалашган интернет тармоғи эса ягона ахборот
тарқатувчи манба сифатида ҳозирда жаҳон аҳли томонидан эътироф этилмоқда.
Айнан мана шу манбадан ҳам ўз ғаразли мақсади йўлида фойдаланувчилар
мавжуд. Статистик маълумотларга қараганда, бир кунда дунё аҳолиси бўйича
3,8 миллиард киши интернет тармоғининг турли ижтимоий сайтларидан
фойдаланади. Бу эса дунё аҳолисининг 70 фоизи демакдир [3. С. 87]. Шун-
дан 40 фоизини 28 ёшгача булган ёшлар, 22 фоизини ўрта ёшлилар, 8 фои-
зини кексалар ташкил қилади. 28 ёшгача бўлган ёшларнинг 60 фоизи турли
ижтимоий тармоқларда, 30 фоизи турли янгиликлар, 10 фоизи эса адашиб,
интернетни тушунмасдан фойдаланувчиларни ташкил этади. Бир дақиқа-
да ўртача ҳисобда интернет тармоқларига 45 та хабар, реклама, турли ян-
гиликлар киритилади. Айни мана шу вақт мобайнида эса атиги 5 та қолди-
рилган хабарлар ўчирилади. Мана шу статистикага қараб бир фикр юри-
тиб кўрайлик: бир дақиқада 45 та хабар қолдирилса, шулардан атиги
5 та хабар ўчирилса, кундалик фойдаланувчи аҳоли ушбу хабарномаларга би-
либ кирса, кимдир хоҳламасдан, кимдир ўқиган нарсаларидан тўғри хулоса
чиқарса, кимнидир бу янгилик умуман қизиқтирмаса, яна кимгадир бу нарса
қанақадир куч бағишлайди [4. С. 89]. Бу хабарларнинг бири ҳақиқат бўлса, яна
бири кимгадир қилинган туҳмат, кимдандир аламини олиш ёки кимгадир бе-
рилган текин, фойдасиз маслаҳатлардан иборат. Айнан мана шу интернет тар-
моқлари орқали тарқалаётган ва ҳамма учун урф бўлаётган маслаҳатлар, йўл-
йўриқлар мажмуаси “оммавий маданият” номи остида жаҳон саҳнасида пайдо
бўлди.
Оммавий маданият–дунё маданиятларининг қўшилиши, аралашиши, миллий
маданиятларнинг секин-асталик билан йўқолиб боришидир. Бир ўйлаб кўрай-
STARS International University
323
лик, миллий маданият йўқолиб, бутун дунё битта маданиятга бўйсунса, амал
қилса, шу маданиятни келтириб чиқарган халқ қаерда қолади, миллат қаерда
қолади? Унинг минг йиллик тарихи-чи? Бир қарашда арзимас, эътибор берил-
мас даражада кўринган бу нарса вақти келиб битта инсон ёки маҳаллага ёхуд
шахс тақдирига ва келажагига эмас, балки бутун миллат келажагига, тарихий
илдизига урилган болта бўлади.
Афсуски, интернетдан катталардан кўра ёшлар, ўсмирлар кўпроқ фойда-
ланмоқда. Ҳозирда ёшларимиз китоб, газета, журнал мутолаа қилмай қўй-
ишган. Телевидение, радио орқали бериб бориладиган дунё янгиликлари қи-
зиқтирмай қолди. Чунки янгиликларни ҳеч қандай қийинчиликларсиз интернет
тармоқлари орқали кўриш имкони мавжуд. Шу билан биргаликда, бу тармоқ
орқали ахлоқий меъёрларга зид, диний ҳамда миллий қадриятларимизга тўғри
келмайдиган маълумотлар, тарғиботлар тарқатиляпти. Айнан мана шу тармоқ
баъзи ёшлар онгини заҳарлайдиган, одоб-ахлоқини бузадиган қулай восита
бўлиб қолмоқда [5. С. 6].
Ижтимоий тармоқлар орқали фикр билдириш ва бунинг ортида мақтов
(лайк)ларни қўлга киритишга уриниш бугунги ёшларни тобора ўз домига тор-
тиб, кишиларнинг, хусусан, ёшларнинг маънавиятига, ахлоқига салбий таъсир
кўрсатмоқда. Бунинг салбий томони шундаки, фойдаланувчи бундай мақтов
(лайк)ларни яна олишни ва кўпайтиришни истайди, шу билан бирга, бундан
роҳатланади.
Бу роҳатланиш оқибатида улар виртуал оламга бутунлай шўнғиб, атрофда
содир бўлаётган воқеа ва ҳодисаларга бефарқ бўлган ҳолда ташқи дунёдан
узиладилар. Ижтимоий тармоқларга боғланиб қолган ёшлар бошқалар билан
жонли мулоқотда қийналади, одамови бўлиб қолади, дўстлашишда адаша-
ди, бировга ҳамдардлик билдиришга умуман бош қотириб ўтирмайди. Факат
ижтимоий тармоқда топган “дўст”ларининг фикри билан иш кўрадиган бўлиб
қолади [6. С. 370].
Қолаверса, ёшлар ўртасида интернет тармоғи орқали бир-бирини ҳақорат
қилаётганлар, туҳмат, бўҳтон, ғийбат қилиб, ҳаттоки жамиятимизга фитна
уруғини сочаётганлар ҳам учраб турибди.
Шундай экан, биз бу жараёнга қарши курашни, авваламбор, фуқароларда
ғоявий ва маънавий иммунитетни шакиллантиришдан бошлашимиз лозим. Бу-
нинг учун, биринчи навбатда, оилаларда соғлом маънавий муҳитни яратиши-
миз зарур.
Маҳалла – тарбия ўчоғи. Фарзанд оилада дунёга келиб, биринчи бор ота-о-
насини таниса, улғайган сайин маҳалладаги одамларни таний бошлайди
ва юриш-туриш, одоб-ахлоқ, жамийки ижобий фазилатларни маҳалладан,
аниқроғи, ота-оналаридан, қўни-қўшниларидан, табаррук отахонлар, дуогўй
онахонлардан ўрганади [7. С. 95].
Инсон ўзининг қандай йўл танлаганидан қатъи назар, унга ёши улуғ киши-
лар томонидан ҳаётий насиҳат, ўгит сифатида етказиб берилган донолик, ҳик-
матлар уни муваффақиятсари етаклайди. Шунингдек, катта авлоднинг ҳаётий
тажрибаси ва донишманлиги оилаларда бундай ахлоқий меъёрларнинг қарор
топишида қўл келади. Кексаларнинг ёшларга қиладиган панд-насиҳатлари
уларда тафаккурни шакллантириб, тўғри ҳаётий мақсадни танлаб олишга ёр-
дам бериши мумкин [8. С. 124].
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
324
Жамиятда турли тоифадаги оилалар мавжуд бўлиб, нотўлиқ оила, нотинч
оила, жанжалкаш оилада ривожланаётган болалар тарбиясига алоида эъти-
бор бериш мақсадга мувофиқдир. Бундай оилалар билан Маҳалла фуқаролар
йиғини қошидаги “Фахрийлар кенгаши” шуғулланиши лозим. Бежизга Мухта-
рам Президентимиз Ш. Мирзиёев томонидан: “Бир нуронийга ўн нафар ёш” та-
мойили асосида маҳаллаларда кекса авлод вакилларига ўзининг бой тажриба-
лари ва қадриятлари асосида болаларни тарбиялаш вазифаси юклатилмаган.
Бундай оилада катта бўлаётган болалар тарбияси мураккаб бўлади. Чунки
боланинг оиласида отанинг ўрни йўқ, ичкиликка ружу қўйган, кунда жанжал,
даромад манбаида муаммо ёки отаси билан ажрашган, онаси ва опа-укалари
билан яшашга уйи йўқ, муаммолар гирдобига ёш боши билан кириб қолган,
ўғрилик, фирибгарлик, ёлғон гапириш каби салбий фазилатларнинг ривожла-
нишига сабаб бўлади. Натижада, бундай болаларимизнинг ҳаётда бир мақса-
ди ҳам бўлмайди. Улар бугунги кун билан яшайди.
Маҳалла фаоллари отахон ва онахонлар томонидан бундай оилаларни
соғломлаштириш, ёшларимизга касб-ҳунар эгаллашларига кўмаклашиш, ай-
ниқса, мустақил ҳаёт бўсағасига етиб келган ёшларимизни оилага тайёрлаш
ҳам энг асосий вазифалар ҳисобланади [9. С. 204].
Натижада, жамиятимизда соғлом, маънавий етук, миллий қадриятлар, урф-о-
датлар билан тарбияланган фарзандларимиз вояга етади.
Хулоса қилиб айтамизки, ҳозирги кунда глобаллашув жараёни тез суръат-
ларда ўсиб бормоқда. Бу жараён эса барчамизни огоҳликка чақиради. Глобал-
лашув яхлит жараённи уз ичига қамраб олади. “Энг умумий маънода, глобал-
лашув, бир томондан, муайян ҳодиса, жараённинг барча минтақалар, давлат-
лар ва бутун ер юзини қамраб олганини, иккинчи томондан, уларнинг инсони-
ят тақдирига дахлдор эканини англатади”. Ижтимоий ахлоқнинг шаклланиши
тарбия жараёнига, диний тарбияга ҳам асосланади [10. С. 78]. Шундай экан,
биз бу жараёнга қарши курашни, авваламбор, фуқароларда ғоявий ва маъна-
вий иммунитетни шакллантиришдан бошлашимиз лозим. Бунинг учун, бирин-
чи навбатда, оилаларда соғлом маънавий муҳитни яратишимиз даркор.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1. Nodirovna, Khushnazarova Mamura. “Theoretical and methodological basis of
training of management personnel in the process of higher pedagogical education”.
International journal of social science & interdisciplinary research. ISSN: 2277-3630
Impact factor: 7.429 11.04 (2022): 171–177.
2. Akbarovna, Abdullajonova Shaxnoza. “Inclusive education and its essence”.
international journal of social science & Interdisciplinary research. ISSN: 2277-3630
Impact factor: 7.429 11.01 (2022): 248–254.
3. Adxam
Z. (2021). Педагогические факторы формирования чув-
ства Родины на основе национальных и общечеловеческих ценностей
у учащихся начальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17,
284-286. https://doi.org/10.47494/mesb.2021.17.814.
4. Najmiddinovna, Rahimova Feruza. “Pedagogical conditions of improvement
of social pedagogical activity of students on the basis of multimedia
tools”. International journal of social science & interdisciplinary research.
ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 108–112.
STARS International University
325
5. Erkinovna, Yuldasheva Malohat. “Development of the cognitive activity of future
teachers in innovative educational conditions as a social pedagogical necessity”.
International journal of social science & interdisciplinary research. ISSN: 2277-3630
Impact factor: 7.429 11.04 (2022): 196–199.
6. Abduhafizovna, Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid. “Ways to
increase the legal knowledge of primary school students”. Web of Scientist:
International Scientific Research Journal 3.02 (2022): 124–130.
7. Клюев, Роман Владимирович, et al. «Исследование и анализ показателей
надежности отдельных структурных элементов цифровых подстанций». Ве-
сти высших учебных заведений Черноземья 1 (2021): 68–79.
8. Umarova M.H. “Ethnic Related Toponyms of The Population in Surkhandarya
Region”.
9. Nargiza, Yunusalieva. “Social and moral education of students and development
of values”. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 10.1 (2022): 300–
305.
10. Ксамидовна, Мамаюсупова Ирода. «Основные критерии для разработки
программ обучения конфликтологии». Международный журнал социальных
наук и междисциплинарных исследований. ISSN: 2277-3630 Импакт-фактор:
7.429 11.06 (2022): 181–184.
