-Doctor a\6orotnomasi, 2011, № 1, Samarqand
21
УДК: 613.83+616.1-071
GIYOHVANDLAR POPULYASIYASIDA YURAK-QON TOMIR
KASALLIKLARIGA NISBATAN NOMAQBUL EPIDEMIOLOGIK
SHAROITLARNI RIVO.JI XUSUSIYATLARI. I-AXBOROT:
KASHANDALIKNI TARQALISHI
RSHTYO1M Andijon filiali va Andijon Davlat tibbiyot institute
Hozirgi davrda har bir shifokor-terapevt uchun yurak-
qon tomir kasalliklariga aloqador xatarli omillarni vaqtida
aniqlash va bartaraflash bo'yicha zamonaviy bilimlarga
ega bo'lishi shart bo’lib qolganligi ham tadqiqotchilar va
ham, amaliyotchilar tomonidan ko'rsatiladi [1.2,5].
Ayniqsa, sigaret chekish (kashandalik) xatarli omil
sifatida keng tarqalganligi va aksariyat kasalliklarga olib
kelib hayot uchun tahdid solib turishi haqida ma’lumotlar
adabiyotlarda keng keltiriladi [3,4]. Shu bilan birga
ma'lum bo'ladiki, kashandalik aksariyat populyasiya
darajasida o'rganilgan va uni noinfeksion kasalliklarga
aloqadorligi darajalari aniqlab berilgan.
Jumladan, R.Sh. Mamutov ma'lumotlariga ko'ra
(2006) kashandalik O'zbekiston sharoitida erkaklar
populyasiyasida 54,0 %gacha, ayoilarda bo'lsa-4,0 %ga
yetib (dunyo miqyosida bu ko'rsatkichlar 20-75,0% -
erkaklarda va 5-40,0% ayoilarda qayd etilgan) aniqlanadi
[6].
Lekin bunday ma’lumotlar tobora ko'payib
borayotgan giyohvandlar populyasiyasida juda kam,
vodiy sharoitida esa deyarli yo'q darajada. Shuning uchun,
biz, giyohvandlikka ruju qo'ygan aholi orasida
kashandalikning epidemiologik tavsiflarini o'rgandik va
tahlil qilib chiqdik.
1-
jadvalda giyohvandlikka berilgan Andijon
aholisida kashandalik (sigaret chekishjni tarqalishiga oid
tahlillar raqamlar bilan bayon etilgan.
Jadvaldan
kelib
chiqadiki,
jami
kashandalik
giyohvandlarning yoshiga bog'liq holda farqlanib
tarqalish bilan ifodalanadi va quyidagicha qayd etiladi:
umumiy 20-45 yoshli populyasiyada 65,4%, eng ko'p < 20
yoshgacha bo'lgan o'smirlarda (75,0%) va 20-24
yoshlilarda (73,1%), ularga qiyoslaganda 11.6%gacha
tafovut bilan yoki 1,2 barobarga yetib kam ko'rsatkichlar
bilan 25-29 (63,4%), 30-34 (66,1%) va 35-39 (65,4%)
yoshli giyohvandlarda kuzatiladi (P<0,05).
Sigaret chekish - 50,0% daraja bilan 40-44 yoshda.
ya'ni 1 -chi guruhga nisbatan 25,0% yoki 1,5 martagacha
kamayib (P<0,05); 41.7% farq bilan, ya’ni 33.3%ga yetib
kam 45 yoshdan o'tganlarda qayd etiladi (P<0,01).
Isbotlandiki. kashandalik kamroq erkaklarda (65,2%)
va to 83,3%ga yetib giyohvand ayoilarda aniqlanadi
(P<0,001), eng ko'p < 20 va 20-24 yoshgacha bo'lganlarda
qayd etiladi.
1-
jadval
Kashandalik (sigaret chekish)ni giyohvandlikka berilgan aholi orasida tarqalishi, (%)
Yosh guruhlari
Erkaklar
Ayollar
Jami
n*
N
%
n* N
%
n*
N
%
<20
12
9
75,0
0 0
0,0 100,0
ш
12
9
75,0
20-24
77
56 72,7
1 1
78
57 73,1
25-29
189
120 63,4*
2 1
50,0
ш
191 121
63.4*
30-34
190
125 65,9*
2 2
100,0
w
192
127
66,1*
35-39
80
52 65,0*
1
1 100,0
№
81
53 65,4*
40-44
30
15 50,0*
0 0
0.0
30
15 50,0*
>45
12
4
33,3*
0
0
0,0
126
4
33,3*
20-45 >***
90
381 65,2
6 5
83,3
590
386 65,4
Bu erda va boshqa jadvallarda: *-n -- mazkur yosh guruhdagilarni umumiy soni, **-N - shu yosh guruhidagi sigaret chekuvchilar soni, *** - Evropa
standard bo'yicha qiyoslab olingan ma’lumotlar
Turli yosh guruhlarida erkak va ayoilarda kashandalik
darajasi quyidagicha tafovut bilan kuzatiladi: < 20 da —
75,0 va 0,0% dan (P<0,001), 20-24 yoshlilarda - 72,7 va
100,0 % dan (P<0,05), 25-29 da - 63.4 va 50,0 % dan
(P<0.05), 30-34 da - 65,9 va 100,0% dan (P<0,05), 35-39
da - 65,0 va 100,0% dan (P<0.05), 40-44 da - 50,0 va
0,0%
Mamasoliev N.S.,
Kalandarov D.M.,
Yuldashev R.N.,
Saidxanova N.,
Abduvaxobova N.R.,
Nishonov F.
•Donju: u^ 'oroti i' ^i,
S'ima-'qand
22
dan (P<O,OI) va 45 yoshcan oshgar.iarda esa - 33.3
va.0.0% dan (P<0.01).
Detnak. 1-rasmda bu ifodalangan. turli yoshlarda
kashandalik to 25.0% gacha yetib tafovutlanish bilan
ifodalanadi; bu omilni bartaraflash uchun sayi-harakatlar
majmuasi aksariyat < 20 va 20-24 yoshlilarga qaratilsa,
kantroq 25-30 va 45 dan o'tgahlarga yo'naltirilsa
maqsadga muvofiq bo'ladi. Lekin eng kam (50.0%)
kashandalik qayd etilgan 40-44 yoshlilarda ham har
ikkinchi giyohvandni chekuvchi ekanligi diqqatni tortishi
kerak.
2-jadval va 2-rasmda kashandalik staji va sigaret chekish ko'lami bo'yicha giyohvandlarni epidemiologik tavsifi aks
ettirilgan.
2-
jadval
Giyohvandlar populyasiyasida sigaret chekishni alohida xususiyatlari
Yosh guruhlari
Kashandalik staji (%)
3 yilgacha
3 yildan ziyod
n
*
M±m
n*
M±m
<20
12
3
33,3±15,7
12
6
66,7±15.7**
20-24
78
26
33,3±5,3
78
31
39,7±5,5
}
25-29
190
47
24,7±3,1
{
190 75
39.5±3,5*
30-34
I9l
46
24.1±3,l
s
191
81 42,4±3,6**
5
35-39
81
27
33.3±5,2
81
26
32,1±5,2
S5
40-44
32
8
25.0±7.7
s
32
7
21,9±7,3
Ш
45 >
6
1
25,0±21,7
s
6
3
50,0±8,4**
§
20-45
590
158
26,8±5,3
590
341 57,8±10,2**
*-n - sigaret chekuvchilami umumiy soni, **-N -yosh guruhidagilarni umumiy soni, *-taqqoslash guruhlarida tafovutlanish darajasi,
s
-birinchi yosh
guruhiga nisbatan tafovutlanish darajasi
1-
расм. Гиёҳвандликка чалинган аҳоли орасида кашандаликни
эпидемиологии тавсифи
(Doctor axborotnomasi, 2,011, № 1, Samarqancf
23
□ 3 йилдан зиёд ва 20 донадан кунига кўп сигарет чекувчилар
I
□ 3 йилгача муддатда кашандаликка берилганлар ва кунига 20 тагача сигарет чекувчилар
2-
расм. Кашандалик стами ва
сигарет чекиш бўйича
гиёҳвандларни эпидемиологии
тавсифи
Ulardan ko'rinadiki, tekshirilganlar orasida chekishni
su'istemol qilib va 3 yildan ziyod nnddat bilan
chekuvchilar va aksincha. 3 yilgacha bo'lgan muddatda
chekuvchi hisoblanuvchilar tafovut bilan aniqlandilar.
Xususan, 20 yoshgacha o'smirlarda - 66,7% (kuchli
chekuvchilar)
va
33,3%
dan
(nisbatan
kamroq
chekuvchilar), ya ni 2 barobarga farq bilan (P<0,01), 20-
24 yoshda - 39,7 va 33,3% dan (P>0,05). 25-19 da - 39,5
va 24,7% dan (P<0,05), 30-34 da - 42,4 va 24,1% dan
(P<0,0l), 35-39 da - 32,1 va 33,3% dan (P>0,05), 40-44 da
- 21,9 va 25,0% dan (P>0,05), 45 yoshdan oshganlarda -
50,1 va 25,0% dan (P<0,01) farqlanib qayd etiladi.
Ma'lum bo'ladiki, giyohvandlikka berilgan aholi
aksariyat
ashaddiy
chekuvchilar
bo'lib
ham
hisoblanadilar:
ikki
barobardanga
yetib
ko'p
(57,8±10,2%) ana shunday kontingent giyohvandlami
kuzatilganligi buni isbotidir.
3-
jadvalda chekish ko'lamining giyohvandlarda
tavsiflarini tahlili umumlashtirilgan. 3-jadval ma'lumotlari
isbotli
ko'rsatadiki,
giyohvandlar
orasida
chekmaydiganlar juda ozni tashkil etadilar, bu ayniqsa <
20 yoshlilarda 40-44 yoshdan oshganlar uchun taaluqlidir.
Ahyon-ahyonda sigaret chekib yuruvchi giyohvand
o'smirlarda 27,3+13.4% ni,
20-24 yoshlilarda 28,2±5,1%
ni, 25-29 da - 20,5±2,9% ni
(P>0,05),
30-34
da
-
23,6±3,1% ni (P>0,05), 35-39
da - 35.8±5,3% ni. 40-44 da -
28,1±7,9% ni (P>0,05) va 45
yoshdan
oshganlarda
-
16,7±15,2% ni tashkil etib aniqlandilar.
Kuniga 10 tagacha va 20 tadan sigaret chekuvchi
kashandalar tekshirilganlar orasida eng ko'p uchrashi
ma'lum bo'ldi. Xususan, turli yosh guruhlarida ular
farqlanib qayd qilindilar: 20 yoshgacha bo'lgan
o'smirlarda - 0.0 va 50,0% dan (P0.001), 20-24 da -
16,7±4,2 va 30,5±3,3% dan (P<0,05), 25-29 da - 18,4±2,8
va 30,5±3.3% dan (P<0,05), 30-34 da - 16,2±2,7 va
39,3±3,5% dan (P<0.05), 35-39 da - 13.6+3,8 va
32,1±5,2% dan (P<0,01), 40-44 da - 21,9±7,3 va
31,3±8,2% dan (P<0.05) va 45 yoshdan o'tganlarda
33,3±19,2 va 33,2± 19,2% dan (P>0,05).
20 tadan oshik kuniga sigaret chekuvchilar ham
15,0±l 1.6 %ga etib 20 yoshgacha bo'lgan o'smirlarda, 5.5
%ga tafovut bilan (9,5±2,1 %, P<0.05), 20-24 yoshda,
xudi shuncha daraja bilan 25-29 yoshlilarda (9,5±2,1 %,
P<0,05), 7,9±1,9 % yoki deyarli ikki barobarga etib kam
30-34 yoshda (P<0,05), 7,4±2,9 % - 35-39 yoshlilarda
(P<0,01), 40-44 da - 12,5±5.8 % (P>0,05) va 45 dan
o'tganlarda esa - 0,0 % ifodalanib kashandalik
tavsiflanadi.
