(Doctor ajtfiorotnomasi
2013 № 1, Satnarqancf
'Веапни^врача
5
UDK: 616.72-002.77
HOMILADORLARDA REVMATIZMNING ENDEMIK
XATAR OMILLAR]
Andijon Davlat Tibbiyot Instituti
Dunyo tajribasi tasdiqlashicha, muayyan jo’g’rofiy
mintaqalarda
va
turli
populyatsiyalarda
har
bir
kasallikning o’ziga xos epidemiologik kelib chiqish yo’.li
bo’ladi. Bunda endemik xatar omillarni (EXO) alohida
ahamiyatlari kuzatiladi.
Shu
nuqtai
nazardan
mazkur
tadqiqotning
maqsadlaridan biri - Farg’ona vodiysi iqlimiy sharoitida
(Namangan) homiladorlarda revmatizmning endemik
xatar omillarini aniqlash va baxo- lashdan iborat bo’ldi.
Tadqiqot materiallari va usullari.
Dizayni bo’yicha
mazkur
tadqiqot
quyidagicha
tavsifla-
nadi:
noeksperimental,
epidemiologik,
chizgili,
analitik
epidemiologik-jo’g’rofiy,
tibbiy-ekologik.
klinik,
bioiqlimiy, kliniko-meteorologik va prospektiv tekshiruv.
Tadqiqot ob'ekti sifatida Ita iqlimiy-jo’g’rofiy mintaqa
(Namangan shaxri), asosiy epidemiologik xatarli omillar,
Ita prospektiv chizgili epidemiologik tekshiruv, Ita uch
yillik klinikometeorologik tekshiruv, 7ta “yetakchi”
meteorologik
omillar,
homilador-revmatizm
bilan
xastalangan ayollaming 5ta yosh guruxlari va 3ta ish
og’irligi bo’yicha tavofutlanadigan kasbiy guruxlar
ajratildi. Maxsus epidemiologik va kliniko-meteorologik
tekshiruvga jaini 368ta revmatizm bilan xastalangan
homilador ayollar tekshirildi. Tekshirilganlaming sal kam
xar ikkin- chisi 20-24 yoshga, 1/4 qismidan oshiqrog’i 25-
29 yoshga, 1/6 qismi 15-19 va 30-34 yoshlilarga to’g’ri
keldi. Epidemiologik, klinik, klinik- instrumental va
laborator-klinik tekshiruv usullar- idan foydalanildi.
Homiladorlarni kompleks tekshiruv- shikoyatlarini
o’rganish, kasallik va hayot anam- neziga oid
ma'lumotlarni to’plash, antropometrik ko’rsatkichlarni
aniqlash, qon bosimi va pulsni o’lchash, akusher-
ginekologik tekshiruvlarni amalga oshirish, revmatolog
buyurgan klinik- tekshiruvlarni bajarish, instrumental
tekshiruvlarni (EKG, UZ1) amalga oshirish, qon va siydik
umumiy analizi hamda bioximik tekshiruvlarga material
olish kabilardan iborat bo’ldi.
Homiladorlarda revmatizm tashxisini qo’yishda
Kisell-Djonsning Nesterov I.A. (1973) tomonidan
to’ldirilgan mezonlardan foydalanildi. Olingan natijalar
shaxsiy kompyuterda Microsoft Excel dasturidan
foydalanib statistik jixatdan xisoblandi va baxolandi.
Olingan
natijalar
va
ularni
mushoxidasi.
Revmatizm aksariyat 1-chi homilador bo’lgan ayollarda
(34,9%), unga nisbatan salkam ikki barobar kam ikkinchi
homiladorlikni boshidan o’tkazayotganlarda (19,5%), 1,5
barobarga past bo’lib 3-chi homilador bo’lganlarda
(22,8%), 2,5 martaga borib kam 4-chi homiladorlikni
o’tkazayotganlarda (14,8%) va 4,3 barobar past daraja
bilan (8,1%) 5-tadan ziyod HOMILADOR bo’lgan
ayollarda aniqlanadi. Homiladorlik paritetiga bog’liq
xolda revmatizmning tarqalish darajasi 26,8% ga yoki 4,3
barobarga farqlanib aniqlanadi (rqQO,97; P<0,001).
Faol revmatizm homiladorlik paritetiga bog’liq xolda
quyidagicha tarqalish bilan ifodala- nadi: 1-ta homilador
bo’lganlarda - 30,0%, 2-ta homiladorlikda - 10,0%, 3-ta
homiladorlikda - 40.0%, 4ta homiladorlikda - 20,0% va 5-
ta homiladorlikda - 0,0%. Demak, homiladorlik paritetiga
bog’liq bo’lib faol revmatizmni tarqalishi 40,0% gacha
tafovutlanadi va uning eng yuqori ko’rsatkichlari Ita va 3ta
HOMlLADORlikni o’tkazgan ayollarda qayd qilindi
(rqQ0,90: P<0,001). Nofaol revmatizm eng ko’p birinchi
homilador bo’lganlarda aniqlandi (35,3%), undan
1.8
barobar kam 2-ta homiladorlik o'tkazganlarda
(20,1%),
1,6 inarta kam 3ta homiladorlikni
o’tkazganlarda (21,6%), 2,5 barobarga ctib kam 4ta
homiladorlikni boshdan kechirgan ayollarda (14,4%) va
8,6% yoki 26,7% lafovut bilan, ya'ni 4,1 barobarga
kamayib 5-ta homiladorlikni o’tkazganlarda qayd qilindi
(rqQ0.94; PO.OOI).
Aniqlandiki. ishchi kasbiga ega bo’lgan homi-
ladorlarda revmatizm eng kam (1,3%), nisbatan ko’proq,
ya'ni 12,1% farq bilan oshib xizmatchi- larda (13,4%) va
to 85,2% gacha ko’payib uy bekalarida kuzatiladi. Kasbiga
bog’liq xolda homiladorlarda revmatizm (XR) 83,9% farq
bilan aniqlanadi (rqQ0,95; P<0,001).
Isbotlandiki, XR darajasi yashash sharoitlariga ham
bog’liq bo’ladi. XR eng ko’p shaxarliklarda (79,7%),
undan 5,7 barobarga etib kam (14,1%) tuman markazidan
bo’lgan homiladorlarda va to 13,3 barobargacha past
darajalar bilan (6,0%) qishloqliklarda kuzatiladi (rqQ0,99;
P<0,001). Bundan tashqari kuzatildiki, XR asosan
jismoniy mehnat bilan shug’ullangan homilador ayollarda
(86,6%) ko’p qayd qilinadi, aqliy mehnat bilan
inashg’ullarda - 12,1% va og’ir mehnat qilganlarda 1,3%
dan oshmasdan kuzatiladi. Mehnat turiga bog’liq xolda
XR 81,3% ga farqlanib tarqalish bilan ifodalanadi
(rqQ0.97; P<0,001).
XR «yomon sharoitda’’ yashovchilarda - 10.1%
“qoniqarli” yashash sharoitiga ega bo’lganlarda - 48,3%
va “yaxshi” sharoitdagilarda - 41,6% dan qayd etiladi.
Turli yashash sha- roitlarida yashovchi homilador ayollar
pop- ulyatsiyasida revmatizm 38,2% tafovut bilan yoki
4.8
barobarga farqlanib aniqlanadi (rQq 0,99; P<0,001).
Umuman, olingan natijalar ko’rsatdiki, Farg’ona
vodiysining iqlimiy sharoitida ijtimoiy omillar XR ni kelib
chiqishida muxim rol o’ynaydilar. Ularni xisobga olish
ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi va akusherlik
amaliyotini sa- marali takomillashtiradi.
Bundan tashqari. isbotlandiki.
vodiy
iqlimiy
sharoitida XR asosiy meteoomi I laming lebranish- lari va
salbiy ta'sirotlariga bevosita bog’liq xolda
Mamasoliev N.S., Ismoilov T.I.,
Yuldashev R.N., Kodirov N.Sh.,
Kalandarov D.M., Kositnova N.D.
2013
А»
1, Samarqand
<DoH$or axborotnomasi
'Вестншуврача
6
rivoj olish. klinik kechish va asoratlanib avjlanish bilan
ifodalanadi. Ularga bog’liq bo’lib uni homi- ladorlarda
aniqlanish darajasi 2,5 barobarga etib ortadi. asosiy
simptomlari 50,0% gacha, umumiy ifodalanishiari 38,5%
gacha va maxsus alomatlari 50.0% gacha o’zgarib
shiddatlashadilar.
xulosalar
1. Akusherlik amaliyotida epidemiologik va kliniko-
meteorologik
tekshiruvlardan
uyg’unlashtirilib keng foydalanish maqsadga mu-
vofiqdir. U akusherlik xizmatining barcha bo’g’inlarida
qo’llanish uchun qulay, ishlovchan, samarali va arzon
bo’lib. XR ga oid rivoj oladigan salbiy o’zgarishlami va
epidemiologik nomaqbul sharoitlarni barvaqt aniqlash
hainda bartaraflash imkoniyatlarini tug’dirib beradi.
2. Revmatizm bilan bog’liq bo’lib rivoj olishi mumkin
bo’lgan
akusherlik
asoratlarining
xa-
vflarini
homiladorlarda aniqlash va baholashda epidemiologik,
ijtimoiy va iqlimiy-meteorologik omillarning darajalarini
xisobga olish tavsiya eti- ladi.
UDK:616.1Q615.834
KARDIORESPIRATOR KASALLIKLARNI RIVOJI VA
KLINIK KECHISHINING IQLIMIY-EKOLOGIK
XUSLSIYATLARI
AndDavTI 2-LAShT kafedrasi
Iqlimiy buxronlar davom etayotgan va kelajak sari
ularni tibbiyot uchun yanada dolzarblanishi bashorat
qilinayotgan xozirgi davrda amaliy tibbiyot uchun ob-
xavo - jo’g’rofiy sharoitlardan kelib chiqib ichki
kasaliiklarni davolash va profil- aktika qilishga oid
amaliyotlar muxim masala bo’lib xisoblanadi. Sababi,
aynan shu mazmunda terapiyaning/kardiologiyaning
deyarli barcha sho- jaralari, xox darsliklarda yoki xox
monografiya-
larda
bo’lsin,
to’ldirilmaganlar.
Vaxolangki. «mi- joz sixati darajasi» tushunchasi
kengayib, u, nafa- qat kasallikning klinik kechishi
xususiyatlari,
balki
bemorning
ijtimoiy-iqtisodiy
axvolidan kelib chiqib xam baxolanadi yoki aynan
shunday yo’l tutilsagina shifokor va bemor munosabatlari
muqobillashib ijobiylashadi. Shuning uchun xozirgi
paytda ichki kasaliiklarni davolash va profil- aktikalash
ishlarida tibbiy-ekologik omillarni xisobga olib amaliyot
olib borish diqqatga sazovor faoliyat xisoblanadi.
Ammo bir qator to’siqlar bor-ki. bunday amaliyot
shifokorlar uchun «mexnat quroliga» mutloq aylanolmay
kelayapti. Xususan, iqlimiy nomaqbul mintaqalarda
kardiorespirator kasalliklar (yurak ishemiya kasalligi,
arterial gipertoniya, yurak yetishmovchiligi va upkaning
surunkali obstruktiv kasalliklari nazarda tutilayapti)
xronoterapiyasi.
xronoprofilaktikasi
va
meteoprofilaktikasini amalga oshirish uchun qanday
doirada bilimlar lozimligi oydinlashtirilmagan va demak,
buning uchun kasbiy malakani oshirish, keng shifokorlar
orasida, aynan shu yo’nalishda darker bo’ladi. Bundan
tashqari. bu kabi ishlar bilan qaysi mutax- assislar, qaerda
va qanday amalga oshirilishi kerakiigi xaqida xam
xanuzgacha aniqlik yo’qligi e'tiborni tortadi. Ichki
kasaliiklarni
iqlimiy
tang
xududlarda
meteoprofilaktikasiga bagishlangan tadbirlami keng
qo’lamda rejalashtirilmaganligi, baxolanmaganligi va
amalga oshirilmayotgan- liklari xam yaqqol seziladi. Shu
bilan birga xozir- da isbotlanganki, iqlimiy nomaqbul
mintaqalarda yashovchi axoli orasida organizmning
ko’plab tizimlari buzilishlari va kardiorespirator kasalli-
klar (KRK) bilan xastalanishlar ko’p uchraydi. Yer
sharining ana shunday joylarida bu kasalli- klarning
reabilitatsiyasi, profilaktikasi va davo- lashga oid
texnologiyalarni bilish yoki axolini sog’lomlashtirishning
kompleks tizimini takomil- lashtirib ishlash shifokorlar
uchun kundalik faoli- yatga. «meteotafakkurlash» bilan
nazariy va klinik intuitsiya/prognozlash amaliyotini
kushib olib borish xar kungi ishga singdirilishi o’z-o’zidan
zaruriyatdir.
Gap shundaki, keskin va uzgaruvehan nomaqbul ob-
xavo va iqlimiy sharoitlar mua'yan yurak-tomir
kasalliklarini
kupayishiga,
asoratlanib
shiddatlanishuvlariga
yoki
klinik
ifodalanishiari
patomorfozini mua'yan xastaliklarda mutlako uz- garib
ketishlariga olib keladilar. Uni xisobga ol- maslik giper-
yoki gipodiagnostikaga, kechiqib tashxis kuyishga.
samarasiz va xavfli bulgan davo buyurilishiga sabab
buladi. Bu degani, aterosklerotik kontinium ortadi va
reabilitatsiya- profilaktika tizimi ishlovchanligi deyarli
chippak- ka chikariladi.
Yakin
xorijiy
mamlakatlarda,
xattoki
onkoginekologik
xastaliklarni
xam
biogeoximik
xududiylashib
kupayishi
kuzatilgan.
Gruziyada
pushtsizlikni sabablaridan biri sifatida demo- grafik-
iqlimiy nomaqbullik kursatiladi (L.S. Ma- maladze va
b.k.. 2000), a Sibirning ayozli ogir sharoitlarida bulsa
bepushtlik ayollarda 7 barobarga etib kup uchrashi
keltiriladi (O.S. Filippov, 2002). V.K.. Yurevaning (2000)
ilmiy ma'lu- motlari diqqatga sazovor, chunki muallif
tomoni- dan 1994-1999 yillar davomida Rossiyaning
Shimolida va Shimoliy-Garbi nomaqbul iqlimiy sharoitida
yashovchi 12272ta kizcha va kizlarning reproduktiv
imkoniyatlari urganib baxolab chikil- gan. Ularda
kasallanish darajalari eng yukori dara- jalar bilan ayoz
iqlimli Yakutskda (3022 foiz) va Sankt-Peterburgda (2070
foiz) kuzatilgan, a eng kam xastalanish Novgorod va
Novgorod viloyati xududlarida kayd etilgan (1795 foiz).
Bu iqlimiy- jugrofiy mintaqalarda 5 turkum kasalliklar
eng kup kuzatiladilar: sezgi a'zolari va asab tizimi xas-
taliklari (20,6 foiz), nafas a'zolari kasalliklari (19,7 foiz),
ruxiy buzilishlar (18,3 foiz), biriktiru- vchi tukima va
tayanch xarakat a'zolari xastalikla- ri (17,5 foiz) va xazm
a'zolari kasalliklari (15,7
Qalandarov D.M., Sodikova D. T.,
Yuldashev R.N.., Mamasoliev N.S.,
Nizomova S.G., Ibragimova.S.R.
