“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
147
5/2020
(№
00049)
ОРОЛБЎЙИ МИНТАҚАСИ ТУРИСТИК КОРХОНАЛАРИДА
ИННОВАЦИОН СТРАТЕГИЯЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ
ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМЛАРИ
Матякубов Умиджон Рахимович
Урганч Давлат университети докторанти
Аннотация
:
Ушбу мақолада Оролбўйи минтақаси ҳисобланган Хоразм вилояти
туристик корхонларини ички ва ташқи муҳит омилларини ҳисобга олган ҳолда
инновацион стратегияларини танлаш масалалари тадқиқ қилинган.
“Xorazm ko’hi nur” ва
“Islambek Travel” МЧЖ туристик фирмалар фаолияти SPACE
-
таҳлил
қилиниб, мос
инновацион стратегияларни амалга ошириш бўйича тавсиялар берилган.
Калит сўзлар:
туризм, инновация, инновация стратегияси,
SPACE
–
таҳлил
.
Аннотация
:
В данной статье исследованы проблемы выбора инновационных
стратегий туристических фирм Хорезмской области, являющейся при
Аральским
регионом, с учётом факторов внутренней и внешней среды. Проведён SPACE
-
анализ
туристических фирм
ООО "
Xorazm ko’hi nur" и
"Islambek Travel
" и даны рекомендации по
реализации соответствующих
инновационных стратегий.
Ключевые слова
:
туризм, инновация, стратегия инновации,
SPACE-
анализ.
Abstract:
This paper discusses the issues of selection of innovative strategies of tourism
enterprises of Khorezm region, which is the Aral Sea region, taking into account internal and
external environmental factors. SPACE-analysis of the activities of travel agencies "Khorezm Ko`hi
Nur" and "Islambek Travel" LLC had been done and recommendations for the implementation of
appropriate innovation strategies were developed.
Keywords:
tourism, innovation, innovation strategy, SPACE - analysis.
Кириш
Бугунги кунда бутун дунёда туризмнинг жадал суръатларда ривожланиши
кузатилмоқда. БТТ
маълумотларига кўра, 2018 йилда туризм индустрияси жаҳон
ЯИМини 10,4%ини, ҳудди шундай улуш билан бандликни таъминлаган
[1].
Замонавий
иқтисодиётда
инновация
туризмни
иқтисодий
жиҳатдан
ривожланишининг муҳим омилларидан бири ҳисобланади. Туристик корхоналарда
ишлаб чиқариш самарадорлиги, меҳнат унумдорлигининг ўсиши янгиликларни
(
янги
техника ва технология, ходимларни бошқариш ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишда
янги технологияларни қўллаш, янги билим ва кўникмалари билан қуролланиш)
тадбиқ қилиш натижасида юзага келади.
Жаҳон туризм бозорида тобора ортиб бораётган диверсификациялашув ва
кучли рақобат шароитлари
бир томондан, туристларнинг ўсиб бораётган талаб ва
эҳтиёжлари, иккинчи томондан, инновацион қарорлар қабул қилиш ҳамда
мақсадлар
учун рақобатбардошликнинг янги йўлларини излашни талаб қилмоқда
[2,3,4,5,6].
Шунинг
учун
ҳам,
туристик
корхоналарнинг
рақобатбардошлиги,
янги
турмаҳсулотларни (масалан, такомиллашган хизматлар, индивидуаллаштириш,
атроф
-
муҳит муаммолари, АКТ(ахборот коммуникация технологиялари)
билан ўзаро
алоқалар
)
таклиф қиладиган арзон нархлардаги ва юқори сифатли маҳсулотларга
эришишдаги инновацион
фаоллигига боғлиқ ҳисобланади.
Туристик корхоналарда инновацион сиёсат ва стратегияларни амалга
оширилиши бевосита ички ва ташқи омиллар таъсирига боғлиқ ҳисобланади. Шунинг
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
148
5/2020
(№
00049)
учун ҳам инновацион жараёнларни
қайси
омиллар тезлаштириши ёки
секинлаштиришини билиш муҳим аҳамият касб этади. Туристик корхоналарда хизмат
кўрсатиш даражаси, бизнес юритиш учун замонавий шароитларда фаолиятини
бошқариш учун инновацион ёндошувлар зарур ҳисобланади.
Тадқиқотларимиз жараёнида, мамлакатимизнинг
Оролбўйи минтақасида
туризм салоҳиятини юқори бўлишига қарамасдан
,
маҳаллий туроператорлар
томонидан етарли даражада туристик хизматлар таклиф қилаолмасликлари бугунги
куннинг долзарб муаммоларидан бири ҳисобланади. Бунинг асосий сабабларидан
бири сифатида малакали туроператорларнинг етишмаслиги бўлса, яна бир муҳим
сабаби
туристларнинг талаб
ва эҳтиёжларидан келиб чиқиб, таклиф қилаётган
турмаҳсулотларни диверсификациялашувини мавжуд эмаслиги билан изоҳлаш
мумкин. Бу ўзи навбатида
Оролбўйи минтақалари ҳисобланган Қорақалпоғистон
Республикаси ва Хоразм вилоятларининг туристик хизматлар экспорт
ҳажмини бошқа
туристик минтақалар, Жумладан, Самарқанд, Бухоро вилоятларига нисбатан кам
эканлигини кўрсатади.
Ушбу мақолада Оролбўйи минтақаси ҳисобланган Хоразм вилоятида фаолият
кўрсатаётган туристик корхоналарда инновацион стратегияларни
тадбиқ қилиш
масалалари ўрганилган
.
Тадқиқотда
Хоразм вилоятида фаолият кўрсатаётган
туроперторларнинг фаолиятини баҳолаш ва стратегик ҳолатини таҳлил қилишга
мўлжалланган
SPACE-
таҳлили
амалга оширилиб, методик тавсиялар ишлаб чиқилган
.
Адабиётлар таҳлили
Хизматлар савдоси бўйича Бош шартномага
мувофиқ
[7]
, туризм соҳасида
инновацион фаолият учта йўналишда ривожланади:
a)
туризм бизнеси ва туристик корхоналарни бошқарув тизими ва
тузилмасининг ривожланиши билан боғлиқ янгиликларни киритиш (ташкилий
инновация). Бунда янги техника ва илғор технологиялар асосида туристик корхонани
қайта ташкил қилиш, йириклаштириш ва рақобатчиларни енгиш масалалари назарда
тутилади; кадрлар сиёсати (кадрлар таркибини қайта тиклаш ва алмаштириш, малака
ошириш тизими, ишчиларни рағбатлантириш ва қайта тайёрлаш); иқтисодий ва
молиявий
фаолият
(корхонанинг
барқарор
ҳолати
ва
ривожланишини
таъминлайдиган ҳисоб ва ҳисоботнинг замонавий шаклларини киритиш); б) мақсадли
истеъмолчилар талабларини ёки белгиланган давр мабойнида қамраб олинмаган
мижозларни жалб қилишга имкон берувчи маркетинг инновациялари; с) туристик
маҳсулотнинг истеъмолчилик хусусиятларини ўзгаришига, унинг бозордаги ўрнини ва
рақобат устунлиги таъминлашга йўналтирилган даврий янгиликлар (маҳсулдор
инновация).
Туристик
фирмаларнинг
рақобатбардошлигини
оширишнинг
муҳим
йўналишларидан бири самарали инновацион стратегияларни тадбиқ қилиш
ҳисобланади. Туристик корхоналарда инновацион стратегияларни амалга ошириш
ички ва ташқи омиллар таъсирига боғлиқлиги МДҲ
олимларидан Г.Гольдштейн
[8],
Ф.Удалов
[9]
ишларида батафсил ёритилган. Туристик хизматлар бозори
субъектларига нисбатан тадқиқотлар Л.Гонтаржевська
[10]
, И.Зорин, Т.Каверина,
В.Квартнальнов
[11]
, А.Любицева
[12]
ва бошқалар ишларида батафсил очиб
берилган.
Мамлакатимиз олимларидан Б.Сафаров
[13]
миллий туристик хизматлар
бозорини инновацион ривожлантиришни давлат томонидан қўллаб қувватлаш
йўлларини ҳамда М.Алимова
[14]
ҳудудий туризм бозорини инновацион
ривожланиш
йўналишларини
ўз
илмий
ишларида
ёритиб
берганлар.
Тадқиқотчилардан
Ф.Н.Ҳалимова
[15]
турфирмалар фоалиятида инновацион
маркетингни тадбиқ қилиш масалаларини, Д.Бекчанов
[16]
Хоразм вилояти туристик
дестинациясида фаолият юритаётган
туризм корхоналарини молиялаштириш
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
149
5/2020
(№
00049)
муаммолар ўрганлиб, дестинацион
моделни жорий қилиш масалаларини ёритиб
берган.
Иқтисодчи олимлардан Т.Досчанав ва Б.Олланазаровлар [1
7
] тамонидан
Хоразм вилояти туристик хизматлар соҳасида тадбиркорлик субъектларининг
фоалиятининг
инновацион
-
инвестицион
жозибадорлигини
ошириш
масалалари
,
Б.Рузметов, Ш.Рузметовлар [1
8
] тамонидан Хоразм вилояти туристик
салоҳиятини юксалтиришда инновацион
-
инвестицион жараёнларни ривожлантириш
омиллари
юзасидан тадқиқот ишлари амалга оширилган.
Аммо, Оролбўйи минтақасида фаолият кўрсатаётган туристик корхоналарда
инновация стратегияларини амалга ошириш бўйича тадқиқотлар деярли амалга
оширилмаган. Шу нуқтаи назардан олиб қараганда, мамлакатимизнинг Оролбўйи
минтақаси ҳисобланган Хоразм вилоятидаги туроперторлар фаолиятида инновация
стратегияларини амалга ошириб, улар асосида илмий асосланган таклиф ва тавсиялар
ишлаб чиқиш долзарб масалалардан ҳисобаланади.
Тадқиқот
методологияси
Бугунги кунда инновацион фаолият самарадорлигини комплекс баҳолашни
амалга ошириш ва корхонани инновацион стратегиясини ишлаб чиқишда
турли
стратегик баҳолаш усулларидан фойдаланади. Энг кенг тарқалган усуллардан бири
бири бу
SPACE
-
таҳлили
[19]
ҳисобланади
.
Ушбу усул ёрдамида туристик корхонага таъсир қилувчи турли ҳил ички ва
ташқи муҳит омиллар гуруҳларини аниқлаш мумкин. Шунингдек, бу усулнинг муҳим
томонларидан бири инновацион чора
-
тадбирларни амалга ошириш учун омилли
таъсирларни ва шароитларни аниқлашга имкон беради.
SPACE
-
таҳлили
ёрдамида
корхона ҳолати қуйидаги
йўналишлар бўйича таҳлил
қилинади:
a)
Корхонанинг рақобатбардошлиги
(КР):
корхонанинг бозордаги улуши;
маҳсулот (хизмат) сифати; маҳсулот (хизмат)нинг ҳаётийлик даври
;
мижозларнинг
мойиллиги; рақобатчилар имкониятларидан фойдаланиши
;
b)
Корхонанинг молиявий ҳолати
(МҲ)
:
инвестициялар рентабеллиги;
тўловга қобилиятлилик: бизнеснинг таваккалчилиги; фойда динамикаси; талаб
қилинган/мавжуд
бўлган капитал;
c)
Соҳанинг жозибадорлиги (СЖ):
ўсиш имкониятлари; молиявий
барқарорлиги; қонунчиликдаги ўзгаришларга таъсир қилиш даражаси; соҳанинг
рентабеллик даражаси; бозорларга чиқишнинг осонлиги; технологик ноу
-
хаулар;
d)
Тармоқнинг барқарорлиги (ТБ):
соҳада инновацион фаолиятни
ривожланиш даражаси; маркетинг ва реклама имкониятлари; инфляция даражаси;
талаб ўзгарувчанлиги; рақобатбардош маҳсулотлар нархлари; бозорга киришдаги
тўсиқлар;
Ушбу усул қуйидагича ишлайди:
❖
КР ва ТБ ўлчовларини ҳар бир кўрсаткичи
учун
-
6 (ёмон) дан
-
1 (энг яхши)
гача бўлган қийматлар берилади. МҲ
ва СЖ ўлчамларини ташкил этувчи барча
омиллар +6 (энг яхши) дан +1 (ёмон) гача бўлган қийматлар берилади;
❖
KP,
МҲ, СЖ ва ТБ
ларнинг ҳар бири бўйича ўртача қиймати ҳисоблаб
чиқилади.
КР ва СЖнинг қийматлари
X
координаторлар ўқида, МҲ
ва ТБнинг
қийматлари У координаторлар ўқига жойлаштирилади;
❖
КР ва СЖ (мос равишда МҲ ва ТБ) қийматларининг йиғиндиси
ташкилотнинг тавсия этилган стратегия турини х (мос
равишда у)
қийматини беради;
❖
Стратегия позицияси ва ҳаракатини баҳолаш
(SPACE)
матрицаси асосида
янги кесишиш нуқталари бўйлаб йўналтирилган вектор чизилади. Ушбу вектор
корхона учун ҳужумкор, мудофаа, консерватив ёки рақобат каби стратегиялар
турларини очиб беради.
Таҳлил
ва натижалар
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
150
5/2020
(№
00049)
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда туризм соҳасида амалга оширилаётган
ислоҳатлар натижасида, фаолият кўрсатаётган туристик корхоналар сони йилдан
йилга ошиб
бормоқда.
Жумладан,
2019
йилда фаолият кўрсатаётган туроперторлар
сони 1482 тани ташкил қилган бўлса, шундан мамлакатимизнинг Оролбўйи
минтақаси ҳисобланган Қорақалпоғистон Ресупбликасида 26 тани, Хоразм вилоятида
58 та туроператорлик фоалияти билан шуғулланадиган корхоналар ҳисобланади
[19].
Тадқиқотларимиз давомида Оролбўйи минтақаси ҳисобланган Хоразм
вилоятининг туроператорлик фаолияти билан шуғулланаётган корхоналарнинг
SPACE-
таҳлил усули ёрдамида инновацион стратегияларни ишлаб чиқдик (
1-
жадвал).
1-
жадвал
“Xorazm ko’hi nur” МЧЖ туристик фирмасининг
SPACE-
таҳлили усули ёрдамида
баҳоланиши
Баҳолаш кўрсаткичлари
Экспертлар баҳолари
Ўртача
баҳо
1
2
3
1)
Корхонанинг рақобатбардошлиги (КР)
(-
6 (ёмон) дан
-
1 (энг яхши) гача шкалада)
корхонанинг бозордаги улуши
-1
-2
-1
-1,3
маҳсулот (хизмат) сифати
-4
-3
-5
-4
маҳсулот (хизмат)нинг ҳаётийлик даври
-3
-3
-2
-2,6
мижозларнинг мойиллиги
-2
-3
-1
-3
рақобатчилар имкониятларидан фойдаланиши
-2
-2
-3
-2,3
Мезон бўйича умумий баҳоси
-2,6
2) Молиявий ҳолати
(МҲ)
(+6 (энг яхши) дан +1 (ёмон) гача шкалада)
инвестициялар рентабеллиги
5
5
4
4,6
тўловга қобилиятлиги
4
5
4
4,3
бизнеснинг таваккалчилиги
3
3
2
2,6
фойда динамикаси
4
5
5
4,6
талаб қилинган/мавжуд бўлган капитал
5
4
4
4,3
Мезон бўйича умумий баҳоси
4,1
3)
Соҳа жозибадорлиги (СЖ
)
(+6 (энг яхши) дан +1 (ёмон) гача шкалада)
ўсиш имкониятлари
5
4
5
4,6
қонунчилкидаги
ўзгаришларга таъсир қилиш даражаси;
4
3
4
3,6
соҳанинг рентабеллик даражаси
4
5
4
4,3
молиявий барқарорлиги
4
3
4
3,6
технологик ноу
-
хаулар;
3
3
4
3,3
бозорларга чиқишнинг осонлиги
3
2
2
2,3
инқирозларнинг
салбий оқибатларига мойиллиги
2
2
1
1,6
Мезон бўйича умумий баҳоси
3,3
4)
Тармоқнинг барқарорлиги (ТБ)
(-
6 (ёмон) дан
-
1 (энг яхши) гача шкалада)
соҳада инновацион фаолиятни ривожланиши
-5
-5
-4
-4,6
маркетинг ва реклама имкониятлари
-3
-4
-2
-3
инфляция даражаси
-3
-3
-4
-3,3
бозорга чиқишга тўсиқлар
-2
-3
-2
-2,3
рақобатбардош маҳсулотлар нархлари
-5
-4
-3
-4
инвестицион муҳит
-3
-5
-4
-4
Мезон бўйича умумий баҳоси
-3,5
Манба: Тадқиқотлар асосида муаллиф ҳисоб
-
китоблари
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
151
5/2020
(№
00049)
1-
жадвалда “Xorazm ko’hi nur” МЧЖ туристик фирмасининг баҳолаш
кўрсаткичлар экспертлар тамонидан баҳоланди ва
Корхонанинг рақобатбардошлиги
(
КР
)=-
2,6 балл
,
Молиявий ҳолати (МҲ
)
=4,1 балл
,
Соҳа жозибадорлиги (СЖ
)
=3,3 балл
ва Тармоқнинг барқарорлиги (ТБ
)=-
3,5 балл
кўрсаткичлари
олинди.
2-
жадвал
“
Islambek Travel
” МЧЖ туристик фирмасининг SPACE
-
таҳлили усули ёрдамида
баҳоланиши
Баҳолаш кўрсаткичлари
Экспертлар баҳолари
Ўртача
баҳо
1
2
3
1)Корхонанинг рақобатбардошлиги (КР)
(-
6 (ёмон) дан
-
1 (энг яхши) гача шкалада)
корхонанинг бозордаги улуши
-3
-4
-3
-3,3
маҳсулот (хизмат) сифати
-2
-3
-2
-2,3
маҳсулот (хизмат)нинг ҳаётийлик даври
-2
-2
-3
-2,3
мижозларнинг мойиллиги
-2
-2
-2
-2
рақобатчилар
имкониятларидан фойдаланиши
-2
-3
-3
-2,6
Мезон бўйича умумий баҳоси
-
2,5
2) Молиявий ҳолати
(+6 (энг яхши) дан +1 (ёмон) гача шкалада)
инвестициялар рентабеллиги
1
2
1
1,3
тўловга қобилиятлиги
3
2
4
3
бизнеснинг таваккалчилиги
3
3
2
2,6
фойда динамикаси
4
5
4
4,6
талаб қилинган/мавжуд бўлган капитал
3
2
4
3,3
Мезон бўйича умумий баҳоси
2,9
4)
Соҳа жозибадорлиги (СЖ)
(+6 (энг яхши) дан +1 (ёмон) гача шкалада)
ўсиш имкониятлари
5
6
5
5,3
қонунчилкидаги
ўзгаришларга таъсир қилиш даражаси;
4
3
5
4
соҳанинг рентабеллик даражаси
3
2
4
3
молиявий барқарорлиги
4
3
4
3,6
технологик ноу
-
хаулар;
3
2
4
3
бозорларга чиқишнинг осонлиги
4
3
4
3,6
инқирозларнинг
салбий оқибатларига мойиллиги
1
1
1
1
Мезон бўйича умумий баҳоси
3,3
4) Тармоқнинг барқарорлиги (ТБ)
(-
6 (ёмон) дан
-
1 (энг яхши) гача шкалада)
соҳада инновацион фаолиятни ривожланиши
-3
-2
-3
-2,6
маркетинг ва реклама имкониятлари
-2
-2
-1
-1,6
инфляция даражаси
-4
-5
-4
-4,3
бозорга чиқишга тўсиқлар
-2
-2
-2
-2
рақобатбардош маҳсулотлар нархлари
-3
-2
-4
-3
инвестицион муҳит
-5
-4
-5
-6,3
Мезон бўйича умумий баҳоси
- 3,3
Манба: Тадқиқотлар асосида муаллиф ҳисоб
-
китоблари
2-
жадвалда “Islambek T
ra
vel” МЧЖ туристик фирмасининг баҳолаш
кўрсаткичлар экспертлар тамонидан баҳоланди ва
Корхона рақобатбардошлиги
(
КР
)=-
2,5 балл
,
молиявий ҳолати (МҲ
)=2,9
балл,
соҳа жозибадорлиги
(
СЖ
)=3,3
балл
ва тармоқ барқарорлиги (ТБ
)=-3,3
балл кўрсаткичлари аниқлаб олинди.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
152
5/2020
(№
00049)
SPACE-
таҳлилнинг
кейинги
босқичида
SPACE-
координаталар
тизимида
корхонага тавсия қилинадиган инновация стратегияларини векторини жойлаштириш
ҳисобланди (
1-
расм).
Консерватив стратегия Ҳужумкор стратегия (“Аждарҳо”)
( “Илон”)
1
“Xorazm ko’hi nur” МЧЖ
(0,7; 0,6)
0,5
- 1 -0,5 0,5 1
- 0,5
“Islambek T
ra
vel”
МЧЖ (
0,8;-0,4)
Мудофаа стратегияси
(
Ит
)
Рақобат стратегияси
-1
(“Йўлбарс”)
1-
расм
. S
PACE координторлар системасида “Xorazm
ko’hi nur” МЧЖ ва “Islambek
Tra
vel” МЧЖ туристик фирмаларини
базавий ва инновацион стратегиялари
векторининг аниқланиши
“Xorazm ko’hi nur” ва “Islambek T
ra
vel”
МЧЖ туристик фирмалари учун мос
равишда баҳолаш координаторлари объекти қуйидагича бўлади:
X=
КР+СЖ
(1)
бу ерда
:
КР
-
Корхонанинг рақобатбардошлиги;
СЖ
-
Тармоқнинг жозибадорлиги;
Y=
МҲ+ТБ (2)
бу ерда:
МҲ
-
Корхонанинг молиявий ҳолати
;
ТБ
–
Тармоқнинг барқарорлиги;
X
1
=-2,6+3,3= 0,7; Y
1
=4,1-3,5= 0,6;
X
1
=-2,5+3,3= 0,8; Y
1
= 2,9-3,3=-0,4;
Хулоса ва таклифлар
Туризм соҳасида корхоналарнинг базавий ва инновацион стратегияларини
матрицасига мувофиқ қуйидаги инновацион стратегиялар тавсия қилинади:
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
153
5/2020
(№
00049)
1.
“Аждарҳо”
стратегияси
“ҳужумкор”
инновацион
стратегиясидан
фойдаланишни назарда тутиб, қуйидагиларни ўз ичига қамраб олади: фаол ИТТКИ
(илмий тадқиқот ва тажриба конструкли ишланмалар)ни, маркетингга йўналганликни
ҳамда “эгаллаш” ва “бирлашиш” стратегиялари. Ҳужумкор
стратегия
-
корхонанинг
мавжуд имокниятларидан тўлиқ фойдаланиши ва бозорда ўзининг улушини
ошириши мумкинлигидан далолат беради. Корхона юқори молиявий барқарорликка,
юқори салоҳиятга, рақобатдош устунликка эга, жозибали соҳага тегишли ҳамда
нисбатан барқарор экологик шароитларда ишлайди.
2.
“Илон” стратегияси “консерватив”
инновацион стратегияга тегишли бўлиб,
кашшоф корхоналар маҳсулот ишлаб чиқариш технологиясидан
нусха олиш унинг
ўзига хусусиятларидан бири ҳисобланади. Консерватив стратегияда корхона унчалик
жозибали бўлмаган, аммо молиявий барқарорликка эга ва нисбатан барқарор
шароитларда фаолият юритадиган рақобатдош устунликка эга бўлади. Бундай
корхона самарасиз маҳсулот (хизмат)ларни
ишлаб чиқаришни
қисқартиришга,
харажатларни
назорат
қилишга,
меҳнат
унумдорлигини
оширишга,
янги
маҳсулот(хизмат)ларни киритишга, бозорларни кенгайтириш ҳисобига савдо
ҳажмини оширишга интилиши керак.
3.
“Ит” стратегияси. Ушбу стратегия истеъмолчилар ҳулқ
-
атвори ва
талабларига, рақобатчилар ҳатти
-
харакатларига корхонанинг таъсирини акс эттирувчи
“ҳимоялаш” инновацион стратегиясини
тавсифлайди. Ҳимояланиш
стратегияси
корхона рақобатда устунликка ҳам, молиявий кучга ҳам эга эмас ва унчалик
жозибадор бўлмаган соҳага тегишли ва беқарор шароитда фаолият кўрсатади. Ушбу
стратегияда тўртта баҳолаш кўрсактичлари ҳам заиф ва корхонага қарши ишлайди.
Бундай корхона учун ҳаётийлик даври ўтган маҳсулот (хизмат) лардан фойдаланишни
тўхтатиш, харажатлар ва пул
оқимларини қатъий назорат қилиши, инвестицияларни
кечиктириш ёки чеклаш каби чораларни бошлаш тавсия қилинади.
4.
“Йўлбарс” стратегияси “рақобат” инновацион
стратегиясидан фойдланишни
назарда тутади ва қуйидагиларни ўз ичига олади: чекланган молиявий
барқарорликни, жозибадор соҳада ўртача рақобат устунлигини, маҳсулот (хизматни)
такомиллаштириш / дифференциялаштириш орқали рақобатдош устунликни сақлаш
ва кучайтиришни, маҳсулот (хизмат)ларни диверсификациялашни, маркетинг
самарадорлигини ошириш ва сафарбар қилишни, молиявий ресурсларни
кўпайтиришни назарда тутади.
“Xorazm ko’hi nur” МЧЖ
туристик фирмаси учун
SPACE
координталар тизимида
катта аҳамиятга эга бўлмаган векторга қарамасдан, “Аждарҳо” инновацион
стратегияси асос бўлиши мумкин. Агар фирма раҳбарияти
туб ўзгаришларни
ўтказишга қарор қилса ва ҳужумкор “Аждарҳо” инновацион стратегиясини танланаса,
қуйидаги чора
-
тадбирларни амалга оширишни тавсия қилиш мумкин:
−
янги асосда корхона фаолиятини кенгайтириш;
−
туризм бозорида бошқа илғорлар
туристик фирмалар
билан
ўзаро
кооперациялашувини йўлга қўйиш
;
−
янги турмаҳсулотларни ишлаб чиқиш, янги хизматларни тақдим этиш, хизмат
кўрсатишни янги шаклларини киритиш;
−
меҳмонхоналар тармоғига кооперациялашувида халқаро бронлшатириш ва
резервлаштириш тизимидан фойдаланишни йўлга қўйиш;
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
154
5/2020
(№
00049)
−
суғурталаш, кўнгил очар, спорт ва бошқа тадбирлар бўйича қўшимча
хизматларни ташкил этиш;
“
Islambek Tra
vel” МЧЖ” туристик фирмаси
базавий ривожланиш стратегияси
учун таклиф қилинаётган вектор, ўнгда пастги квадартда жойлашган бўлиб,
корхонанинг “Йўлбарс” (базавий стратегия –
диверсификация) инновацион
стратегиясига мос келади. Агар фирма раҳбарияти туб ўзгаришларни ўтказишга қарор
қилса ва ҳужумкор “Йўлбарс” инновацион стратегиясини танланаса, қуйидаги чора
-
тадбирларни амалга оширишни тавсия қилиш мумкин:
−
янги малакали ходимлар жалб қилиш ёки мавжуд салоҳиятли кадрлардан
фойдаланиш;
−
фирма маркетинг фоалиятини самарали йўлга қўйиши, шунингдек, реклама
кучайтириш чора
-
тадбирларини ишлаб чиқиши лозим;
−
фирма кўпроқ инвестициялар жалб қилиши
лозим;
−
фирма ўз фаолият доирасини сезиларли даражада кенгайтириш учун
мавжуд ресурслардан фойдаланган ҳолда хизмат кўрсатиш ёки хизмат кўрсатиш;
Шундай қилиб, юқоридагиларга
асосланиб, қуйидагиларни хулоса қилиш
мумкин:
1.
Туризм корхонаси инновацион стратегияси, унинг рақобатбардошлигини
ошириш ва ривожланишининг иқтисодий дастакларидан бири ҳисобланади. Туризм
соҳасида инновацион стратегия мавжуд турмаҳсулотни ўзгартириш ёки янгисини
яратиш, транспорт, меҳмонхона ва бошқа хизматларни такомиллаштириш, янги
бозорларни ўзлаштириш, илғор ахборот ва коммуникацион технологияларни ҳамда
ташкилий
-
бошқарув фаолиятини янги шаклларини тадбиқ қилишга йўналтиради;
2.
Туризм
соҳаси
корхоналарида
кўриб
чиқилаётган
инновацион
стратегияларнинг қўлланилиши мос
бозорга мувофиқ, корхоналарнинг ривожланиш
даражасига асосий инновацион омиллар таъсирини тўлақонли таъсирини баҳолаш
имконини беради;
3.
Туризм корхонаси инновацион стратегиясини аниқлаш учун Space
-
таҳлил
усулини танланишини келажада яхши самара бериши мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
The Travel & Tourism Competitiveness Report 2019, Travel & Tourism at a Tipping
Point. P 3.
2.
Zolotukhina, A.V. 2009. Innovative mechanism of external effects management in
the conditions of the region's transition to sustainable development 2: 58-65.
3.
Almobaideen, W.; Krayshan, R.; Allan, M.; Saadeh, M. 2017. Internet of Things:
Geographical Routing based on healthcare centers vicinity for mobile smart tourism
destination. Technological Forecasting and Social Change 123: 342-350.
4.
Panfiluk, E.; Szymańska, E. 2017. The measurement of the innovativeness of health
tourism services using an adequacy matrix title of the article. Entrepreneurship and
Sustainability Issues 4(4): 400-420.
https://doi.org/10.9770/jesi.2017.4.4(1)
5.
Sheresheva, M. Y. 2018. The Russian tourism and hospitality market: new
challenges and destinations. Worldwide Hospitality and Tourism Themes, 10(4): 400-411.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
155
5/2020
(№
00049)
6.
Shevyakova, A.; Munsh, E.; Arystan, M. 2019. Information support for the
development of tourism for the diversification of the economy of Kazakhstan. Insights into
Regional Development 1(2): 138-154.
https://doi.org/10.9770/ird.2019.1.2(4)
7.
https://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Trade_in_Services
8.
Гольдштейн, Г. Я. Стратегический инновационный менеджмент: учеб. пособие
/ Таганрог: ТРТУ, 2004. 267 с
9.
Ф. Удалов
и др. Элементы инновационной политики // ЭКО. 2008. № 6.
C. 7.
10.
Гонтаржевська Л.І. Ринок туристичних послуг в Україні: Навчальний посібник.
Донецьк: Східний видавничий дім, 2008. 180 с
11.
Зорин И.В., Каверина Т.П., Квартальнов В.А. Туризм как вид деятельности
.
[Электронний ресурс]. Режим доступу:
12.
Любіцева О.О. Ринок туристичних послуг [Електронний ресурс] Режим
доступу:
http://tourlib.net/ books_ukr/lubiceva_ rtp13.htm
13.
Сафаров Б.Ш. Миллий туристик хизматлар бозорини инновацион
ривожлантиришнинг
методологик
услубий
асосларини
такомиллаштириш.
Иқт.фан.док.
диссертация. Самарқанд
-
2016. 185 бет
14.
Алимова М.Т. Ҳудудий туризм бозорининг ривожланиш хусусиятлари ва
тенденциялар (Самарқанд вилояти мисолида). Самарқанд
-
2017. 148 бет
15.
Ҳалимова
Ф.Н.
Ўзбекистонда
туризм
соҳасини
ривожлантиришда
инновацион маркетинг // “Миллий товарлар рақобатбардошлигини оширишда
замонавий маркетинг концепцияларидан фойдаланиш” мавзусидаги республика
илмий
-
анжмуани. Тошкент шаҳри, 2018 йил 27 ноябрь
. 434-
бет
16.
Бекчанов Д.Й. Туристик дестинацияда инвестициявий лойиҳаларни
моляилаштиришда инновацион ёндошувлар //
“
Иқтисодиёт ва инновацион
технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь
-
октябрь, 2018 йил
17.
Досчанов Т., Олланазаров Б.Д. Минтақа туристик хизматлар соҳасида
тадбиркорлик
субъектлари
фаолиятининг
инновацион
-
инвестицион
жозибадорлигини
ошириш
йўллари
//
“Туризмда
инновацион
-
инвестиция
жараёнларини ривожлантириш истиқболлари” мавзусидаги халқаро илмий
-
амалий
конференция материаллари. 2020 йил 3 июн. 293 б.
18.
Рузметов Б., Рузметов Ш. Хоразм вилояти туристик салоҳиятини
юксалтиришда инновацион
-
инвестицион жараёнларни ривожлантириш омиллари //
“Туризмда инновацион
-
инвестиция жараёнларини ривожлантириш истиқболлари”
мавзусидаги халқаро илмий
-
амалий конференция материаллари. 2020 йил 3 июн.
299 б.
19.
A. J. Rowe, R. D. Mason, K. E. Dickel, R. B. Mann and R. J. Mockler, “Strategic
Management: A Methodological Approach”, 4th Edition, Addison
-Wesley, Massachusetts
(1994).
20.
Туризм в Узбекистана
(2019) // Государственный комитет Республики
Узбекистан по развитию туризма.
21.
Қорақалпоғистон
Республикаси туризмни ривожлантириш бошқармаси ва
Хоразм вилояти туризмни ривожлантириш департаменти маълумотлари
.
