“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
214
5/2021
(№
00055)
ОЗИҚ-ОВҚАТ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИНИ САМАРАЛИ
РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ ПРОГНОЗЛАШТИРИШ
МОДЕЛИ
Дехканова Нилуфар Сагдуллаевна
Тошкент давлат аграр университети “Aгробизнес ва инвестицион
фаолият кафедраси” катта ўқитувчиси
E-mail:
Аннотация
:
Мақолада
Республикамиз
озиқ
-
овқат
саноати корхоналарини самарали
ривожлантириш
жараёнларини
прогнозлаштириш
масалалари
ёритилган
.
Озиқ
-
овқат
саноатида ялпи маҳсулот қийматининг иш ҳақи фондига,
асосий воситалар ва номоддий
активлар амортизациясига боғлиқлиги модели
ишлаб чиқилган. Энг кичик квадратлар усули
ёрдамида вақтли қаторларни текислаш орқали ўрганилаётган ҳолатнинг
ўсишига эришиш
тартиби шакллантирилган.
Ўзбекистон Республикаси озиқ
-
овқат
саноати корхоналарида иш
ҳақи фонди, асосий воситалар ва номоддий активлар амортизациясининг
2014-
2020 йиллардаги
динамикаси ўрганилган ва 2021
-
2027 йилларга прогноз қийматлари аниқланган
.
Калит сўзлар:
озиқ
-
овқат
саноати, ялпи маҳсулот, ҳудудий маҳсулот, прогнозлаштириш
модели, қиймат
,
иш ҳақи
,
асосий воситалар
,
номоддий активлар
,
амортизация
.
Аннотация:
Сегодня для эффективного развития пищевой промышленности в Узбекистане
важна выработка эффективных экономических и управленческих решений и обеспечение их
реализации. В статье разработана модель взаимосвязи между стоимостью валовой продукции и
износом основных средств и нематериальных активов. Порядок возрастания исследуемого случая
показан путем выравнивания временных рядов с использованием метода наименьших квадратов.
Определена динамика фонда оплаты труда, амортизация основных средств и нематериальных
активов в пищевой промышленности Республики Узбекистан в 2014
-
2020 годах и прогнозные
значения на 2021
-
2027 годы.
Ключевые слова:
пищевая промышленность, валовой продукт, региональный продукт,
модель прогнозирования, стоимость, заработная плата, основные средства, нематериальные
активы, амортизация.
Abstract:
Today, for the effective development of the food industry in Uzbekistan, it is important to
develop effective economic and managerial decisions and ensure their implementation. The article
developed a model of the relationship between the cost of gross production and the depreciation of fixed
assets and intangible assets. The ascending order of the case under study is shown by flattening the time
series using the least squares method. The dynamics of the wage fund, depreciation of fixed assets and
intangible assets in the food industry of the Republic of Uzbekistan in 2014-2020 and forecast values for
2021-2027 have been determined.
Key words:
food industry, gross product, regional product, forecasting model, cost, wages, fixed
assets, intangible assets, depreciation.
Кириш
Бугунги кунда Ўзбекистонда озиқ
-
овқат
саноати корхоналари фаолиятини
яхшилаш
учун самарали иқтисодий ва бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш ва
уларни ижросини таъминлаш муҳим ҳисобланади. Замонавий бошқарув тизими эса
иқтисодий жараён ва ҳодисаларнинг келгусидаги ҳолати ҳамда кўламини аниқлашда
ишончли усул ва воситалардан фойдаланишни тақозо этади. Озиқ
-
овқат
саноатини
ривожлантиришнинг эконометрик таҳлили иқтисодий
-
математик усуллар воситасида
мураккаб ижтимоий
-
иқтисодий ҳодисаларнинг боғлиқлик
кучини тадқиқ этиш,
уларнинг қонуниятларини аниқлаш ва тажриба орқали кузатиш имконини беради.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
215
5/2021
(№
00055)
Ушбу усулларни қўллаш жараёнини тезлаштирадиган ва таҳлилнинг аҳамиятли
моделини танлаб олиш имконини берувчи кўп сонли дастурий маҳсулотлар
яратилган.
Глобал иқлим ўзгариши ва пандемия
шароитида иқтисодиёт тармоқларининг
юқори суръатларда ривожланишини таъминлашда истиқболдаги ривожланиш
мақсади ва вазифаларини аниқлаш зарур. Иқтисодиёт тармоқлари ривожланишининг
мақсад ва вазифаларини амалга оширишда, уларга таъсир қилувчи омилларни
аниқлашда прогнозлаш усулларидан фойдаланиш самаралироқ ҳисобланади. Чунки
прогнозлаш иқтисодиётни тартибга солиш жараёнининг яна
бир босқичи ёки
мамлакатни ижтимоий
-
иқтисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чиқишнинг бир
қисмидир.
Мавзуга оид адабиётлар таҳлили
Биз, Ўзбекистонда ва Тошкент вилоятида озиқ
-
овқат
саноатини самарали
ривожлантириш ва иқтисодий жараёнларни баҳолаш ва прогнозлаштириш моделини
ишлаб чиқиш мақсадида Ё.Абдуллаев
[1],
М.В.Грачева, Е.А.Туманова
[2],
Д.Расулев
[3]
, А.Ишназаров
[4],
Е.Г.Семёнова
[5],
С.А.Бородич
[6]
каби олимларнинг илмий
асарларини ўрганиб чиқдик. Улар эконометрик таҳлил, яъни корреляцион
-
регрессион
таҳлил
асосида
прогнозлаштириш
усулларини
ишлаб
чиқиб,
уларни
такомиллаштириш бўйича ишларни амалга оширганлар.
Статистика назариясинииг назарий ва услубий асослари, статистик кузатиш
материалларини сводкалаш ва гуруҳлаш, вариация кўрсаткичлари ва дисперсион
таҳлил асослари
,
ижтимоий ҳодисалар ўртасидаги боғланишни статистик ўрганиш
,
иқтисодий индекслар ва бошқа масалалар “Статистика назарияси” дарслигида
ёритилган
[1].
“Математические и инструментальные методы в современных экономических
исследованиях”
номли монографияда иқтисодий ва математик усуллар ва
воситалардан фойдаланишга асосланган иқтисодий жараёнлар ва тизимларни таҳлил
қилиш соҳасида замонавий тадқиқотлар ва назарий
-
услубий қоидаларни ишлаб
чиқиш, иқтисодий тадқиқотларнинг математик аппаратини текширади, қарорларнинг
самарадорлигини ошириш учун уни қўллаш ва воситаларни жойлаштиришни таклиф
қилади
[2].
“Эконометрика асослари” ўқув қўлланмасида эконометрик моделлаштириш
асослари, эконометрик моделларнинг ахборот таъминоти, жуфт ва кўп омилли
эконометрик таҳлил, эконометрик моделларни баҳолаш, вактли қарорлар,
тенгламалар тизими қўринишидаги эконометрик модел
,
амалий эконометрик
моделлар, иқтисодий қўрсаткичларни прогнозлашда эконометрик моделлардан
фойдаланиш
мазмун
-
моҳияти ёритиб берилган
[3].
Ушбу ўқув қўлланмада эконометрика тушунчалари, математик статистика
усуллари асослари,
кўп ўзгарувчи регрессия модели
ва унда пайдо бўладиган
мультиколлениарлик, автокорреляция муаммолари уларни бартараф қилиш йўллари
ҳамда прогноз моделларини тузиш, уларнинг ҳаққонийлигини баҳолаш усуллари
мисолар
билан ёритилган
[4].
“Эконометрик
таҳлили асослари”
китобида
фазовий маълумотлар ва вақтли
қаторлар асосида эконометрик моделлар қуришга қаратилган. Қисқача методологик
қоидалар, жумладан, асосий тушунчалар, таърифлар, формулалар берилган. Типик
масалаларни ечишга мисоллар кўриб чиқилган.
Процедуралар, математик аппарат ва эконометрик таҳлил масалаларини
моделлаштиришнинг дастурий воситалари келтирилган
[5].
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
216
5/2021
(№
00055)
Ушбу ўқув қўлланмада эконометрика асослари
,
иқтисодий
жараёнлар
ва
статистик маълумотларга асосланган кўрсаткичларни таҳлил килишнинг асосий
моделлари ва усуллари келтирилган
[6].
Тадқиқот методологияси
Ялпи маҳсулот қийматининг иш ҳақи фонди
,
асосий воситалар ва номоддий
активлар амортизациясига боғлиқлиги модели
ишлаб чиқилган.
Энг кичик квадратлар
усули ёрдамида вақтли қаторларни текислаш орқали ўрганилаётган ҳолатнинг
ўсиши
тартиби акс эттирилган.
Озиқ
-
овқат
саноати корхоналари фаолиятини самарадорлигини аниқлаш,
ресурслар сарфининг ялпи маҳсулотга таъсирини аниқлаш учун 2000
-2019
йиллардаги маълумотлардан фойдаланилган
.
Таҳлил ва натижалар
Бугунги кунда иқтисодиёт тармоқларини барқарор ривожлантириш учун
уларнинг фаолиятини тўлиқ акс эттирувчи маълумотлардан фойдаланиб, иқтисодий
кўрсаткичларни олдиндан режалаштириш ва прогнозлаш учун олимлар томонидан
бир қанча усуллар ишлаб чиқилган.
Амалиётда кенгроқ қўлланиладиган усуллардан
бири бу
-
энг кичик квадратлар усулидир. Бу усулнинг моҳияти шундаки,
кузатилаётган ва ҳисобланаётган катталиклар ўртасидаги квадрат четланишлар
йиғиндисини камайтиришдан иборат
[4
, 54 бет]. Ҳақиқий ва ҳисобланган қийматлар
ўртасидаги фарқ қанчалик кичик бўлса, регрессия тенгламаси асосида ҳисобланган
прогноз шунчалик аниқ бўлади. Ўрганилаётган ҳолат моҳиятининг назарий таҳлили,
ўзгариши вақтли қаторларда акс этиб, эгри чизиқни танлаш учун асос бўлади. Айрим
ҳолларда қаторлар даражасидаги ўсиш эътиборга олинади. Агар маҳсулот ишлаб
чиқаришдаги ўсиш арифметик прогрессияда кузатилса, унда текислаш тўғри чизиқ
бўйича бўлади. Агар ўсиш геометрик прогрессияда
бўлса, унда текислаш кўрсаткичли
функция ёрдамида амалга оширилади. Энг кичик квадратлар усулининг формуласи
қуйидаги кўринишда бўлади:
t
a
a
y
t
1
0
+
=
(1)
бу ерда:
0
a
,
1
a
–
тенглама параметрлари;
t-
вақт белгиси.
a
1
параметр регрессия коэффициенти бўлиб ривожланиш йўналишини
аниқлайди. Агар
a
1
>0 бўлса
,
динамика қаторининг ҳадлари бир текисда ўсиб боради,
агар
a
1
<0 бўлса улар камайиб боради.
Энг кичик квадратлар усули ёрдамида вақтли қаторларни текислаш
орқали
ўрганилаётган ҳолатнинг
ўсиши
тартибини акс эттириш учун хизмат қилади. Трендни
аналитик кўринишида, вақтни мустақил ўзгарувчи сифатида, қаторлар даражаси эса
бу мустақил ўзгарувчининг функцияси сифатида олинади. Ҳолат ривожланиши
вақтнинг қанча ўтганлигига эмас, балки унинг ривожланишига қайси омиллар таъсир
қилганлигига, қайси йўналишда жадал ривожланишига боғлиқ. Вақт бўйича
ривожланиш шу омилларнинг натижаси сифатида юзага чиқади
.
Прогнозни амалга ошириш учун ҳар бир омилни Microsoft Excel ёрдамида тўғри
чизиқли тенглама формуласини тузамиз. Дастлаб Ўзбекистон Республикаси бўйича
иш ҳақи фонди прогноз қилинади.
Ҳисоблаш натижаларидан тенглама қуйидаги кўринишга келди:
𝑦
𝑡
= 264,3 + 200,8𝑡
1
Тенглама асосида қаторни давом эттириш мумкин, яъни
t
ошиб бораверади. Уни
қуйидаги 1
-
расмда кўришимиз мумкин:
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
217
5/2021
(№
00055)
1-
расм. Ўзбекистон Республикаси озиқ
-
овқат
саноати корхоналарида иш ҳақи
фондининг
2014-
2020 йиллардаги динамикаси ва 2021
-
2027 йилларга прогноз
қийматлари, (млн. сўм)
1
Худди шу тартибда асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси
ҳамда ялпи маҳсулот қиймати ҳам прогноз қилинди ва қуйидаги натижалар олинди
(2-
расм):
𝑦
𝑡
= 93,5 + 112,7𝑡
1
2-
расм. Ўзбекистон Республикаси озиқ
-
овқат
саноати корхоналарида асосий
воситалар ва номоддий активлар амортизацияси 2014
-
2020 йиллардаги
динамикаси ва 2021
-
2027 йилларга прогноз қийматлари, (млн. сўм)
2
Ўзбекистон Республикаси бўйича ялпи маҳсулот қийматини прогноз қилиш учун
иш ҳақи фонди
,
асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси
прогноз
натижаларидан фойдаланамиз. Бунинг учун ялпи маҳсулот қийматининг ўзгаришига
1
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
2
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
361,88
705,67
890,01
1015,94
1137,85
2210,85
1149,64
1870,7
2071,5
2272,3
2473,1
2673,9
2874,7
3075,5
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027
245,1
343,14
421,37 442,23
535,1
1006,18
817,02
995,1
1107,8
1220,5
1333,2
1445,9
1558,6
1671,3
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
218
5/2021
(№
00055)
таъсир этувчи омиллар бўйича регрессия тенгламаси, яъни
𝑦(𝑥) = −17,3𝑥
1
+
76,53𝑥
2
+ 7828,6
олинади. Прогноз натижаси қуйидаги
1-
жадвалда келтирилган:
1-
жадвал
Ўзбекистон Республикаси озиқ
-
овқат
саноати корхоналарида асосий иқтисодий
кўрсаткичларининг 2014
-
2020 йиллардаги динамикаси ва 2021
-
2027 йиллар прогноз
қийматлари
3
Йиллар
вақт
t
Иш ҳақи фонди, млн.сўм
Асосий воситалар ва
номоддий активлар
амортизацияси, млн.сўм
Ялпи маҳсулот,
млрд. сўм
2014
1
361,88
245,10
16888,0
2015
2
705,67
343,14
18154,6
2016
3
890,01
421,37
26782,3
2017
4
1015,94
442,23
28194,7
2018
5
1137,85
535,10
31695,8
2019
6
2210,85
1006,18
43483,6
2020
7
1149,64
817,02
51647,7
2021
8
1870,7
995,1
51620,493
2022
9
2071,5
1107,8
56771,584
2023
10
2272,3
1220,5
61922,675
2024
11
2473,1
1333,2
67073,766
2025
12
2673,9
1445,9
72224,857
2026
13
2874,7
1558,6
77375,948
2027
14
3075,5
1671,3
82527,039
Тошкент вилояти бўйича ялпи маҳсулот қийматини прогноз қилишда ҳам
юқоридаги тартибда ҳисоб
-
китоблар амалга оширилди ва қуйидаги натижалар
олинди
(2-
жадвал)
.
2-
жадвал
Тошкент вилояти озиқ
-
овқат
саноати корхоналарида асосий иқтисодий
кўрсаткичларнинг 2014
-
2020 йиллардаги динамикаси ва 2021
-
2027 йиллар прогноз
қийматлари
4
Йиллар
вақт
t
Иш ҳақи фонди, млн.сўм
Асосий воситалар ва
номоддий активлар
амортизацияси,
млн.сўм
Ялпи маҳсулот, млрд.
сўм
2014
1
54,019
81,621
2536,8
2015
2
102,636
93,864
2739,7
2016
3
129,106
115,702
4329,3
2017
4
149,537
121,645
3291,6
2018
5
161,809
151,219
4191,4
2019
6
322,253
281,799
6494,9
2020
7
155,639
222,542
8102,1
2021
8
264,52
271,82
7689,0
2022
9
292,26
301,61
8479,2
2023
10
320,00
331,40
9269,3
2024
11
347,74
361,19
10059,5
2025
12
375,48
390,98
10849,7
2026
13
403,22
420,77
11639,8
2027
14
430,96
450,56
12430,0
3
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
4
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
219
5/2021
(№
00055)
Республикамиз
озиқ
-
овқат
саноатида асосий воситаларнинг кенгайтирилган
такрор ишлаб чиқариш салоҳиятига баҳо бериш учун
,
энг аввало
,
унинг капитал билан
таъминланганлик масаласини тадқиқ этишга эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ
ҳисобланади
.
Озиқ
-
овқат
саноатида
яратилган ялпи маҳсулот ўсиши соҳада
ишловчилар
сони ва технологик тараққиёт ўсиш суръати йиғиндисидан юқори бўлса,
у ҳолда тармоқда инвестициялар ҳажмини ўсишини таъминлаш талаб этилади. Акс
ҳолда мавжуд асосий фондлар ва технологик воситалардан фойдаланиш
интенсивлигини оширишга эътибор қаратилмоғи лозим.
Озиқ
-
овқат
саноати корхоналари томонидан истеъмол маҳсулотлари ишлаб
чиқариш ҳажми 2019 йилда 70776,6 млрд.
сўмни ташкил этган ҳолда, бу кўрсаткич
2030 йилга келиб 2,5 марта ошиши кутилмоқда. Шунингдек
, 2019-
2020 йилларда
озиқ
-
овқат ишлаб чиқариш ҳолати ўрганилиб, 2021
-
2030 йиллар
учун прогноз
қилинганда озиқ
-
овқат
маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми 1,7 мартага, вино
-
ароқ
маҳсулотлари ва пиво ишлаб чиқариш қарийб 1,9 мартага, ноозиқ
-
овқат
маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми 3,0 мартага ошиши прогноз қилинмоқда (
3-
жадвал).
3-
жадвал
Озиқ
-
овқат
саноати корхоналари томонидан истеъмол маҳсулотлари ишлаб
чиқаришнинг 2019
-
2020 йиллардаги ҳолати ва 2021
-
2030 йиллар бўйича
прогноз
кўрсаткичлари (млрд.сўм)
5
Йиллар
Жами истеъмол
маҳсулотлари
Жумладан
озиқ
-
овқат
маҳсулотлари
вино
-
ароқ
маҳсулотлари ва
пиво
ноозиқ
-
овқат
маҳсулотлари
2019
7076,6
24738,5
2504,4
43533,7
2020
78406,2
26328,4
2691,3
49386,5
Прогноз кўрсаткичлари
2021
86413,4
27918,4
2882,6
55612,4
2022
94797,8
29508,3
3078,2
62211,3
2023
103559,7
31098,3
3278,1
69183,3
2024
112698,8
32688,2
3482,3
76528,3
2025
122215,5
34278,2
3690,9
84246,4
2026
132109,5
35868,1
3903,9
92337,5
2027
142380,9
37458,1
4121,2
100801,6
2028
153029,6
39048,0
4342,8
109638,8
2029
164055,8
40638,0
4568,8
118849,0
2030
175459,3
42227,9
4799,1
128432,3
2019-
2030 йиллардаги истиқбол кўрсаткичлари бўйича республикамиз саноати
корхоналари томонидан озиқ
-
овқат
истеъмол маҳсулотларини ишлаб чиқариш
динамикасига эътиборимизни қаратсак, нон ва нон маҳсулотлари 1
,
49 мартага (148
%), ун 1,81 мартага (180,8
%), ёрма 1,3 мартага (130,0
%), макарон маҳсулотлари 1,61
мартага (160,6 %), гўшт ва гўшт маҳсулотлари 1,32 мартага (131,8 %), товар, озиқ
-
овқат, балиқ маҳсулотлари, консерваларни қўшган ҳолда 1, 45 мартага (145,1
%), сут
ва сут маҳсулотлари 1
,
76 мартага (175,7 %), ўсимлик ёғи 1,03 мартага (103,0 %) ишлаб
чиқариш ҳажмини ўсиши кутилмоқда (
4-
жадвал).
5
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
220
5/2021
(№
00055)
4-
жадвал
Ўзбекистон саноати корхоналарида озиқ
-
овқат
истеъмол маҳсулотларини
2019-
2020 йиллардаги ишлаб чиқариш динамикаси
ва 2021
-
2030 йиллар бўйича прогноз
кўрсаткичлари
6
Йи
ллар
Н
он
ва н
он
ма
ҳсу
лотлар
и
, мин
г.т
У
н
, мин
г
т
Ёрм
а
, мин
г.т
М
а
ка
р
он
ма
ҳсу
лотлар
и
,
ми
н
г.т
Гўш
т
ва
гўш
т
ма
ҳсу
лотлар
и
,
ми
н
г.т
Това
р
, бали
к
ма
ҳсу
лотлар
и
,
кон
сер
ва
лар
н
и
қ
ўш
ган
ҳолд
а
, т
он
н
а
Сут
ва
сут
ма
ҳсу
лотлар
и
, мин
г
т
Ў
си
мли
к ё
ғи
, мин
г
т
2019
1673,4
2558,6
43,3
127,1
289,6
8,2
561,2
228,7
2020
1887.7
2699,1
44,3
129,6
292,5
8,3
570,6
229,3
Прогноз кўрсаткичлари
2021
1986,9
2849,1
45,4
130,4
301,4
8,6
602,7
230,0
2022
2081,1
3008,5
46,5
137,0
310,4
8,9
636,6
230,6
2023
2168,8
3177,5
47,6
144,0
319,3
9,3
672,4
231,2
2024
2248,8
3355,9
48,8
151,4
328,2
9,6
710,2
231,8
2025
2319,7
3543,9
50,0
159,1
337,1
10,0
750,2
232,5
2026
2380,1
3741,4
51,2
167,2
346,1
10,3
792,4
233,1
2027
2428,6
3948,4
52,4
175,8
355,0
10,7
837,0
233,7
2028
2463,9
4164,8
53,7
184,7
363,9
11,1
884,1
234,3
2029
24844,6
4390,8
55,0
194,2
372,8
11,5
933,8
235,0
2030
2489,4
4626,3
56,3
204,1
381,7
11,9
986,3
235,6
Шунингдек, саноат корхоналарида истиқбол йилларида озиқ
-
овқат
истеъмол
маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажми ўсиши кузатилмоқда, жумладан мол ёғи 1,64
мартага (164
%), мева
-
сабзавот консервалари 1,12 мартага (112
%), маргарин
маҳсулотлари 1,30 мартага (129,6
%), қанд
-
шакар
1,52 мартага (151,7
%), табиий чой
1,68 мартага (168,3
%), ош тузи 1,10 мартага (110,2 %), ароқ, ликер
-
ароқ маҳсулотлари
1,66 мартага (166,3 %) ўсиш тенденциясига эга бўлади (
5-
жадвал).
5-
жадвал
Республика
саноат корхоналарида
2019-
2020 йилларда айрим озиқ
-
овқат
истеъмол
маҳсулотларини ишлаб чиқариш динамикаси
ва 2021
-
2030 йилларга прогноз
кўрсаткичлари
7
Йи
ллар
М
ол ё
ғи
, т
М
ева
-
са
бзав
от
кон
сер
ва
лар
и
,
мш
б
М
а
р
ға
р
и
н
ма
ҳсу
лотлар
и
,
ми
н
г.т
Қ
а
н
д
ш
а
ка
р
,
ми
н
г.т
Таби
и
й
чой
,
ми
н
г.т
Ош
т
узи
,
тон
н
а
Ар
оқ
, л
и
кер
а
р
оқ
ма
ҳсу
лотлар
и
,
ми
н
г
т
2019
13720,8
527,1
34,1
561,6
33706,1
69,4
19218,7
2020
14519,2
530,1
34,4
588,0
35621.0
69,5
20239,8
Прогноз кўрсаткичлари
2021
15317,7
536,1
35,4
614,4
37571,4
70,3
21288,5
2022
16116,1
542,2
36,3
640,9
39557,1
71,1
22364,8
2023
16914,5
548,1
37,3
667,3
41578,3
71,8
23468,7
6
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
7
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil
221
5/2021
(№
00055)
2024
17713,0
554,1
38,3
693,7
43634,9
72,5
24600,2
2025
18511,4
560,6
39,3
720,1
45727,0
73,2
25759,4
2026
19309,9
566,1
40,3
746,5
47854,4
73,9
26946,2
2027
20108,3
572,3
41,3
773,0
50017,3
74,6
28160,6
2028
20906,7
578,1
42,2
799,4
52215,6
75,2
29402,6
2029
21705,2
584,9
43,2
825,8
54449,4
75,9
30672,2
2030
22503,6
590,1
44,2
852,2
56718,6
76,5
31969,4
Хулоса ва таклифлар
Хулоса қилиб айтганда, Республикамиз озиқ
-
овқат
саноати корхоналари
фаолиятини самарали ривожлантириш ва аҳолини озиқ
-
овқат
маҳсулотлари билан
белгиланган меъёрлар даражасида таъминлаш учун юқорида келтирилган истиқбол
қийматларига эришиш талаб этилади
.
Бунинг учун эса, ҳар бир озиқ
-
овқат саноати ишлаб чиқариш корхоналарида
иш
ҳақи фонди, асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси
ҳамда ялпи
маҳсулот ҳажми юқоридаги модел асосида сўнгги уч йиллик маълумотлари таҳлил
қилиниши ва кейинги беш йилга истиқбол кўрсаткичлари аниқланиши керак.
Шунингдек, истеъмол маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳам юқорида келтирилган
ҳисоблаш орқали аниқланиши ва бажарилиши назоратга олиниши муҳим
ҳисобланади. Бу эса,
озиқ
-
овқат
саноатига инновацион технологияларни, хорижий ва
маҳаллий инвестицияларни жалб этишни
талаб қилади. Илғор инновацион
технологиялар ва инвестициялар жалб этилиши,
ўз навбатида ҳудудий ялпи
маҳсулотнинг ошишига ҳамда аҳолини сифатли озиқ
-
овқат
маҳсулотлари билан
таъминлашга олиб келади.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Абдуллаев Ё. Статистика назарияси.
–
Т
.
: Фан,
2002.
–
592
б
.
2.
Грачева М.В., Туманова Е.А. Математические и инструментальные методы в
современных экономических исследованиях: Монография. –
М.: Экономический
факультет МГУ имени М.В. Ломоносова, 2018. –
232 с.
3.
Расулев Д. ва бошқалар. Эконометрика асослари: ўқув қўлланма. –
Т.: ТДИУ,
2019.
–
256 б.
4.
Ишназаров А., Нуруллаева Ш., Мўминова М., Рўзметова Н. Эконометрика
асослари. Ўқув қўлланма.
–
Т.: ТДИУ, 2018. –
158 б.
5.
Семёнова Е.Г., Смирнова М.С. Основы эконометрического анализа: учеб.
пособие / Е.Г.Семенова, М.С.Смирнова; ГУАП. –
СПб., 2006. –
72 с.
6.
Бородич С.А. Вводный курс эконометрики: Учебное пособие –
Мн.: БГУ,
2000.
–
354 с.
7.
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси маълумотлари
.
