Тенденции развития логистических услуг на современном мировом рынке

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
235-241
44
5
Поделиться
Ахрарова, Д. (2015). Тенденции развития логистических услуг на современном мировом рынке. Экономика и инновационные технологии, (3), 235–241. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/economics_and_innovative/article/view/8369
Д Ахрарова, Ташкентский Государственный Университет Экономики

к.э.н., доцент

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Рассмотрены особенности современного состояния международной торговли и мирового рынка услуг. Раскрыта сущность логистических услуг, оценена их роль в развитии мирового рынка, определены основные понятия. Произведен анализ состояния мирового рынка логистических услуг, выявлены основные факторы и тенденции развития логистических услуг на мировом рынке.

Похожие статьи


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

1

www.iqtisodiyot.uz

Д.А. Ахрарова,

и.ф.н., доц. ТДИУ

ЗАМОНАВИЙ ЖАҲОН БОЗОРИДА ЛОГИСТИК ХИЗМАТЛАРНИНГ

РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

Рассмотрены особенности современного состояния международной

торговли и мирового рынка услуг. Раскрыта сущность логистических услуг,
оценена их роль в развитии мирового рынка, определены основные понятия.
Произведен анализ состояния мирового рынка логистических услуг, выявлены
основные факторы и тенденции развития логистических услуг на мировом
рынке.

The features of the present state of international trade services and the world

market have been observed. The basic concepts, the essence and the role of logistics
services in the development of the world market have been defined. The analysis of
the world market of logistics services, the major factors and trends in the
development of logistics services in the global market has been made.

Калитли сўзлар:

жаҳон бозори, халқаро хизматлар савдоси, логистик

хизматлар, транспорт инфратузилмаси, жаҳон транспорт тизими,
транспорт коридорлари, транспорт узеллари.

Замонавий иқтисодиётнинг асосий ривожланш тенденцияларидан бири

хизматлар соҳаси улушининг барқарор ўсиши ҳисобланади. Ҳозирги кунда
хизматлар ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши, сервис фаолиятидан келадиган
даромадлар ортиши, ушбу соҳада бандликнинг ўсиши, рақобатнинг кучайиши,
хизматлар экспорти ва импорти ортиши кўпгина ривожланган мамлакатлар
учун хосдир.

Президентимиз И.А. Каримовнинг: “Барчамизга аёнки, хизмат кўрсатиш

соҳаси иқтисодиётимизни барқарор ривожлантиришнинг энг муҳим манбаи ва
омили ҳисобланади. Жаҳон тажрибаси бугун айнан ушбу соҳа ялпи ички
маҳсулотни шакллантириш, аҳоли бандлигини таъминлаш, одамларнинг
фаровонлигини оширишда етакчи ўрин тутишини кўрсатмоқда”, – деб
таъкидлаган сўзларидан ҳам юртимизда хизматлар соҳасини ривожлантиришга
қаратилаётган эътибор, унинг мамлакатимиз иқтисодиёти учун нечоғлиқ
муҳимлигини билиб олишимиз мумкин[1].

Халқаро хизматлар савдосининг динамик ривожланишига замонавий

ахборот технологияларининг юқори даражада ривожланиши ўз таъсирини
кўрсатди. Замонавий ахборот технологияларини кенг қўллаш ишлаб
чиқарувчидан анча олис масофада жойлашган истеъмолчилар учун ҳам турли
хилдаги хизматларни кўрсатиш имконини бермоқда. Замонавий хизматлар
бозорида масофавий (ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчининг бевосита юзма-юз
алоқаларисиз) кўрсатиладиган хизматлар улуши ортиши, илгари товар шаклида
бўлган хизматлар: молиявий, банк ва суғурта хизматларига талаб ўсиши каби
ўзгаришлар рўй берди.


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

2

www.iqtisodiyot.uz

Мазкур ўзгаришлар ҳамда мамлакатлар ўртасидаги товар айланиши ва

одамлар кўчиш кўламининг доимий ўсиб бораётганлиги замонавий жаҳон
бозорида логистик хизматлар роли ортиб боришини белгилайди. Шу сабабдан
ривожланган мамлакатларга хос бўлган логистик хизматлар ҳажми ўсиши
охирги вақтларда жаҳон товар ва хизматлар бозорида иштирок этувчи
мамлакатларнинг деярли барчасида ҳам ушбу тенденция кузатилмоқда. Бундан
ташқари логистика глобаллашув жараёнларининг катализатори бўлиб
бормоқда. Келтириб ўтилган жаҳон бозорининг ривожланиш тенденциялари
логистик хизматларнинг замонавий ҳолати ва ривожланиш омилларини тадқиқ
этиш шу билан бирга уларнинг халқаро савдо инфратузилмаси ривожига
таъсирини баҳолаш долзарблигини оширмоқда.

ИТР таъсири натижасида етказиб бериш харажатлари қисқариши ва

транспорт инфратузилмаси такомиллашиб бораётганлиги ўз навбатида халқаро
хўжалик тизимларини ташкил этишда харажатлар пасайишига олиб келади.

Халқаро транспорт тизими XX асрга келиб тўлиқ шаклланганлигига

қарамай ҳамон ривожланиб бормоқда. Бу тизимда мазкур ривожланишга туртки
бўлган ахборот технологиялари ва инновациялар алоҳида ўрин тутади. Янги
транспорт турлари яратилиши ва жорий этилиши, транспорт йўлларининг
ўтказувчанлиги ошиши, ҳаракатланиш тезлиги ва хавфсизликнинг ортиши
кабилар асосий ривожланиш йўналишлари ҳисобланади. Ҳозирда транспорт
тизимини бошқариш кўп сонли операцияларни амалга ошириш билан боғлиқ,
масалан, светофор сигналлари ва темир йўл кўрсаткичларини тартибга солиши,
самолётларни диспетчерлик бошқаруви в.б. Юк ва йўловчилар айланмаси,
йўлларнинг умумий узунлиги ва мазкур тизимда бандлар сони жаҳон транспорт
тизимини баҳоловчи таянч миқдорий кўрсаткичлари ҳисобланади. Транспорт
коридорлари ва узеллари ҳамда транспорт восита турлари замонавий
инфратузилма йўлларини ташкил этувчи элементлари ҳисобланади (1-расм).

Транспорт коридорлари – ҳар хил транспорт турларининг магистрал

транспорт коммуникациялари мажмуи бўлиб, у юк ва йўловчиларни
мамлакатлар ўртасида зарур воситалари билан ташишни таъминлайди.

Транспорт узели – бир қанча транспортларнинг кесишиш нуқтасидаги

комплекси бўлиб, йўловчи ва юкларни транзит, маҳаллий ҳамда шаҳарларда
ташиш хизматлари бўйича операцияларни бажаради.

Йирик шаҳарлар катта транспорт узеллари ҳисобланади. Уларда савдо-

сотиққа катта эътибор қаратилади, саноат ривожланади, шу билан бирга
транспорт терминаллари томонидан кўп иш ўринлари яратилади. Кўпгина
шаҳарлар айнан сув ва қуруқлик йўллари кесишган жойларида қурилган
бўлади. Лондон, Марсель, Париж ва бошқа порт-шаҳарлар бунга яққол мисол
бўла олади.


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

3

www.iqtisodiyot.uz

1-расм. Алоқа йўллари инфратузилмаси

Манба:муаллиф ишланмаси.

Глобал транспорт тизими бир хил тузилишга эга бўлмаган ҳудудий

транспорт тизимларини ўзи ичига олади. Масалан, ривожланган мамлакатларда
транспорт тармоқлари етарли даражада зич (100 кв.км/50-60 км)
ривожланаётган мамлакатларда анчагина саёз (100 кв.км/5-10 км) бўлади.
Жаҳон йўллари узунлигининг 30 % Шимолий Америкада жойлашган бўлиб,
кўпгина транспорт воситаларининг юк айланмаси бўйича етакчлик қилади[2].

Жаҳон транспорт тармоқларининг умумий узунлиги денгиз йўлларини

ҳисобга олмаганда 38 млн. километрдан ошиқни ташкил этади:
автомагистраллар – 26 млн. км; темирйўллар – 1,24 млн. км; қувурлар – 1,8 млн.
км; ҳаво йўллари – 9,6 млн. км; дарё йўллари – 0,57 млн.км. ривожланган
мамлакатлар транспорт тармоқларининг узунлиги жаҳон транспорт тармоқлари
умумий узунлигининг 79 %ини ташкил этади[3].

Барча турдаги хизматларнинг жаҳон экспорт ва импортида транспорт

хизматлари улуши тахминан 25 % (5,5 трлн. АҚШ долл.)ни ташкил этади.
Жаҳон бозорида қиймат кўрсаткичи бўйича транспорт-экспедиторлик
хизматларини кўрсатувчилар фақатгина энг йирик товар экспортчиларидан
кейинги ўринда турадилар[4].

Алоқа йўллари инфратузилмаси

транспорт тармоқлари

автомобиль

йўллари

ҳаво йўллари

темир йўллари

сув йўллари

қувурлар

каналлар

мостлар

тонеллар

транспорт узеллари

портлар

автовокзаллар

аэропортлар

темир йўл

вокзаллари

бекатлар

транспорт воситалари

турлари

ер транспорти

ҳаво транспорти

сув транспорти


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

4

www.iqtisodiyot.uz

Логистик хизматлар кўрсатувчиларнинг энг йириги АҚШ ҳисобланади.

Улар 80-90 млрд. АҚШ долларлик транспорт-экспедиторлик хизматларини
экспорт қиладилар. Аммо 90-100 млр. АҚШ доллари миқдоридаги транспорт-
экспедиторлик хизматларини импорт ҳам қиладилар. Мазкур хизматнинг энг
йирик экспортчиларига Германия (25-26 млрд. АҚШ долл.), Япония (40-45
млрд. АҚШ долл.) ҳамд Буюк Британия, Голландия, Гонгконг (22-28 млрд.
АҚШ долл.), Корея в.б (4). Логистик хизматларни импорт қилишда АҚШдан
кейинги ўринларда Германия – 52 млрд. АҚШ долл. (7,56 %); Япония – 42,3
млрд. АҚШ долл. (6,24 %и); Буюк Британия – 35,8 млрд. АҚШ долл. (3,47 %и);
Корея Республикаси – 29,9 млрд. АҚШ долл. (3,41%); Италия – 22,6 млрд.
АҚШ долл. (3,3%), Голландия – 16,6 млрд. АҚШ долл. (2,41 %) в.б [5].

Ушбу мамлакатларнинг жаҳон бозорида тарнспорт хизматларини сотиш ва

сотиб олишдаги етакчилигини уларнинг жаҳон товар айланмаси ҳамда халқаро
меҳнат тақсимотидаги фаол иштироки билан изоҳлаш мумкин.

Жаҳон товарлар савдосида етакчилик қилаётган кўпгина мамлакатларда

транспорт-экспедиторлик хизматлари импорти экспортидан ошганлиги
кузатилади. Ушбу феноменни кўпгина мутахассислар мазкур давлатлар асосан
тайёр

маҳсулотларни

контейнерларда

экспорт

қилишлари

билан

тушунтирмоқдалар. Транспорт ташувларида контейнерларни яратиш ва
контейнерли тизимларнинг барпо этилиши янгилик бўлди. Кейинчалик янги
турдаги транспорт турлари – контейнер ташувчилар ва қурилиш терминаллари
пайдо бўлди. Ушбу терминалларда товарларни қайта юклаш амалга оширилади.
Масалан, дунёдаги донали юкларнинг 90 %и контейнерларда ташилади[6].

Дунёнинг энг йирик 20 та контейнер портларидан 13 таси Осиёда (шу

жумладан 7 таси Хитойда), 4 таси Европада ва 3 таси АҚШда жойлашган.
Айниқса, Хитой портлари интенсив ривожланмоқда, бу мамлакат
иқтисодиётининг умумий юқори ўсиш суръатлари, товар экспорти тузилишида
тайёр маҳсулотнинг устунлиги (экспортнинг 2/3 қисмидан кўпроғи) билан
боғлиқ [7].

Cap Gemini Ernst & Young Inc. Йиллик тадқиқотлари натижаларига кўра

ТЭК хизматлари талаби замонавий географик тузилиши 2-расмда келтирилган.

2-расм. 2011 йилда ТЭК хизматларига талабнинг географик тузилиши,

фоизда[11]

23%

21%

27%

29%

Осиё-Тинч океани ҳудуди
Лотин Америкаси
Европа
Шимолий Америка


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

5

www.iqtisodiyot.uz

Бугунги кунда жаҳон юк айланмасининг катта улуши денгиз транспортига

(62 %), иккинчи ўрин темир йўл тарнспортига (16 %), учинчи ўрин автомобиль
транспортига (8 %) тегишлидир (3-расм). Жаҳон бозорида йўловчи
айланмасининг биринчи ўрнини автомобиль транспорти (71 %), иккинчи
ўринни ҳаво трнспорти (18 %), учинчи ўринни темир йўл (10 %) эгаллайди.
Денгиз транспортига тўхталадиган бўлсак, у охирги ўринда бўлиб, жаҳон
йўловчи айланмасининг 1 %га яқин улушига эга.

3-расм. Жаҳон юк айланмасида ҳар бир транспорт турининг улуши[9]

Intesco Research Group консалтинг компанияси мутахассислари ишлаб

чиққан “Транспорт компанияларининг бизнес-режаси – 2011 (моливий модели
билан)” 2006-2008 йиллар даврида логистик хизматлар бозори юқори суръатлар
билан ўсган [3]. 2010 йилга келиб иқтисодий ҳолат ўзгарди, бозор ҳажми 25
%га ўсди. 2012 йил охирига келиб логистик хизматлар бозори ҳажми 60
млрд.долл.дан зиёдга ўсиши мумкин.

Бошқарув ва экспедициялаш бўйича хизматлар бозори қолган улуши

бўйича тақсимланган. 2010 йилда Россия бозорида логистик хизматларни
таклиф қилаётган компанияларнинг деярли ярми транспорт-экспедиторлик
компаниялари ташкил этади. Омборхона операторларига 40 % тўғри келади.
Қолган 10 % ИТ-хизмати, дистрибьюторлар ва бошқа воситачилар ўртасида
тақсимланган.

Шундай қилиб, алоқа йўлари, транспорт корхоналари ва транспорт

воситаларини ўз ичига олган жаҳон транспорт тизими ХХ асрда тўлиқ
шаклланган эди. Бироқ унинг такомиллашуви ва ривожланиши бугунги кунда
тўхтовсиз жараён ҳисобланади, бу эса юк айланиши, йўловчи айланиши, алоқа
йўлларининг умумий узунлиги ва мазкур тизим ишида банд бўлган одамлар
сони кўрсаткичлари ўсишини акс эттирмоқда.

Инновацион ва ахборот технологияларидан фойдаланиш янги транспорт

турларини ишлаб чиқиш ва жорий этишга, транспорт йўлларининг
ўтказувчанлигини оширишга, юк кўтариш қобилияти ва хавфсизлигини

62%

3%

8%

16%

10%

1%

Денгиз транспорти
Дарё транспорти
Автомобиль трнспорти
Темир йўл транспорти
Ҳаво транспорти
Қувур транспорти


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

6

www.iqtisodiyot.uz

яхшилашга имкон яратиши жаҳон транспорт тизимининг асосий ривожланиш
омиллари ҳисобланади.

Бугун жаҳонда оз миқдордаги кучли транспорт ва транспорт-

экспедиторлик компаниялари ҳамда минглаб ўрта ва кичик экспедиторлик
фирмалари ва логистик корхоналари фаолияти кооперация шаклидаги ягона
логистик комплексни ташкил этади. Экспедиторлик ассоциацияларининг
халқаро федерацияси маълумотларига кўра, ҳозирги вақтда жаҳонда
персоналнинг умумий сони 8 млн. кишидан иборат бўлган 35 мингта йирик ва
ўрта экспедиторлик фирмалари ўз фаолиятини мазкур соҳада олиб бормоқда.
Логистик фирмалар магистраль турдаги транспорт ташувларининг деярли 60
%ини ва халқаро ташувларнинг 75 %ни назорат қилади.

Йўл-транспорт инфратузилмасини тараққий эттиришга катта эътибор

қаратилмоқда.

2014 йилда умумий фойдаланиш учун мўлжалланган 540

километр автомобиль йўлини қуриш ва реконструкция қилиш ишлари
якунланди. 116 километрдан иборат икки полосали йўл кенгайтирилиб, тўрт
полосали қилиб қайта қурилди, бу эса ўз навбатида ушбу йўлларда қатновни 3
баробар ошириш имконини берди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1.

Каримов И.А. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2014

йилда мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2015
йилги иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор вазифаларига бағишланган
мажлисидаги “2015 йилда иқтисодиётимизда туб таркибий ўзгаришларни
амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом
эттириш ҳисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йўл очиб
бериш – усутвор вазифамиздир” номли маърузаси //Халқ сўзи,17.01.2015 й.,
№11 (6164).

2.

Аксененко Н.Е., Лапидус Б.М., Мишарин А.С. Железные дороги России.

Отреформы к реформе – М.: Транспорт, 2011. – 335 с.

3.

Желябин И.В. Доставка от двери до двери/ Бюллетень транспортной

информации. 2011. №5 .с. 21. – URL:

http://www.dap.ane.ru/_PRIVATE/Fapo/htm

.

4.

Зарькова А.Г. Как выбрать экспедитора//Международный бизнес в

России . 2010 г. №3.С.42

5.

Зеленец М.В. Экспедирование грузов в транспортных компаниях/

Международный бизнес России. 2012 г. №3.С.39

6.

Кизим А.А., Новиков А.В.Страхование международных грузов в системе

мультимодальных перевозок груза // Журнал Логистика № 5(58) 2011г.
(сентябрь)

7.

Лукьянович Н.В. Мировой рынок транспортных услуг: российские

сюжеты//Российская Федерация сегодня. 2011 г. №19. С.23.

8.

Предводителева М.Д., Балаева О.Н. Основные тенденции развития

российской сферы услуг // Маркетинг услуг. № 4. 2008. С.248


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2015 йил

7

www.iqtisodiyot.uz

9.

Транспортная отрасль: Итоги 2011 на рынке перевозок и прогноз до

2015.

Отраслевой

обзор//Отчет

«Экспресс-Обзор» – URL:

http://megaresearch.ru/files/demo_file/11052.pdf.

Библиографические ссылки

Каримов И.А. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2014 йилда мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилги иктисодий дастурнинг энг мухим устувор вазифаларига багишланган мажлисидаги “2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараенларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бсриш - усутвор вазифамиздир” номли маърузаси //Халк сузи, 17.01.2015 й., №11(6164).

Аксененко Н.Е., Лапидус Б.М., Мишарин А.С. Железные дороги России. Отреформы к реформе - М.: Транспорт, 2011. - 335 с.

Жслябин И.В. Доставка от двери до двери/ Бюллетень транспортной информации. 2011. №5 .с. 21. - URL: http://www.dap.ane.ru/ PRIVATE/Fapo/htm.

Зарькова А.Г. Как выбрать экспедитора//Международный бизнес в России . 2010 г. №З.С.42

Зеленец М.В. Экспедирование грузов в транспортных компаниях/ Международный бизнес России. 2012 г. №З.С.39

Кизим А.А., Новиков А.В.Страхование международных грузов в системе мультимодальных перевозок груза // Журнал Логистика № 5(58) 2011г. (сентябрь)

Лукьянович Н.В. Мировой рынок транспортных услуг: российские сюжеты//Российская Федерация сегодня. 2011 г. №19. С.23.

Предводителева М.Д., Балаева О.Н. Основные тенденции развития российской сферы услуг // Маркетинг услуг. № 4. 2008. С.248

Транспортная отрасль: Итоги 2011 на рынке перевозок и прогноз до

Отраслевой обзор//Огчет «Экспресс-Обзор» - URL: http://mcgarescarch.rU/files/demo_file/l 1052.pdf.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов