“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
1
www.iqtisodiyot.uz
Д.А. Насимов,
катта илмий ходим-изланувчи, СамДУ
ИШ БИЛАН БАНДЛИК ЭГИЛУВЧАН ШАКЛЛАРИНИНГ
ИҚТИСОДИЁТ ТАРАҚҚИЁТИГА ТАЪСИРИ
В статье обоснована необходимость развития гибкой занятости как
фактора устойчивости экономики и обеспечения материального благополучия
населения. В результате проведенного исследования на основании выявленных
проблем функционирования рынка труда разработаны мероприятия по
реализации продуктивной занятости и развитию гибкой занятости населения.
The article proves the need for the development of flexible employment as a
factor for the stability of the economy and ensuring the welfare of the population. On
the basis of the identified problems of the labour market in the CIS countries we
developed recommendations for the implementation of productive employment and
development of flexible forms employment.
Калитли сўзлар:
эгилувчан иш билан бандлик, иқтисодий тараққиёт,
меҳнат бозори, иш билан бандлик соҳасидаги сиёсат, ишсизлик.
Аҳоли даромадларини ошириш, фаровонлигини таъминлаш ва муносиб
турмуш тарзини шакллантириш янги иш ўринларини яратиш, ишсизлик
даражасини камайтириш ва аҳолининг муҳтож қатламини меҳнат бозорида
қўллаб-қувватлашни тақозо этади.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримовнинг
мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва
2016 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор
йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузада
таъкидлаб ўтганларидек “Иқтисодиёт ва хизмат кўрсатиш соҳасининг юқори
суръатлар билан барқарор ўсиши биз учун энг муҳим устувор йўналиш бўлган
– аҳоли бандлигини таъминлаш, авваламбор, касб-ҳунар коллежлари ва олий
ўқув юртлари битирувчиларини ишга жойлаштириш учун зарур шароитлар
яратди” [1].
Сўнгги йилларда ишсизлик масаласи геосиёсий вазиятга бевосита
боғлиқлигини исботламоқда. Бутун дунёда кўзга ташланаётган иқтисодий
инқироз таъсири ҳар бир мамлакат иқтисодиётига, шу ўринда, миллий меҳнат
бозори ҳолатига ҳам бевосита таъсир этмоқда. Бундай вазиятда мамлакатдаги
ижтимоий-иқтисодий ривожланиш шароитига мос ҳолда иш билан
бандликнинг мослашувчан шаклларини жорий этиш муҳим масалалардан бири
ҳисобланади. Иш билан бандликнинг мослашувчан, эгилувчан шаклларини
ривожлантириш иш билан бандлик муаммосини янада юмшатишга, аҳолининг
ижтимоий-ҳимояга муҳтож бўлган қатламини иш ўринлари билан
таъминлашга, уларга даромад манбаини яратишга ва малакасини ошириб
бориш имконини беради. Иқтисодий субъектлар учун эса, иш билан
бандликнинг ностандарт турлари иш ўринларини ташкил этиш ва уларга хизмат
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
2
www.iqtisodiyot.uz
кўрсатиш, корхона харажатларини оптималлаштириш имконини беради.
Юқорида таъкидланган ҳолатлар эгилувчан иш билан бандликнинг
ривожланиши тенденциялари ва муаммолари юзасидан илмий изланишларни
олиб бориш муҳимлигидан далолат беради.
Бугунги кунда корхоналарнинг самарадорлигини ва рақобатбардошлиги-
ни ошириш ходимларнинг иш вақтидан унумли фойдаланиш, иш билан
бандликнинг эгилувчан шаклларини жорий этиш ва самарали бошқарув
усулларини қўллашни талаб этади. Дунёдаги етакчи корхоналар тажрибасини
ўрганадиган бўлсак, технологик жараёнлар, иқтисодий тараққиёт ҳамда рўй
бераётган кескин ўзгаришлар туфайли корхонанинг фаолият самарадорлиги
меҳнат бозори янги талабларига ҳамда ходимлар бошқаруви ва меҳнат
муносабатларида рўй бераёган ўзгаришларга тезкор мослашишни талаб этади.
Инновацион ўзгаришлар шароитида фақатгина ижодкор ва мослашувчан
кадрлар иш ўринларини ташкил этишнинг эгилувчан шаклларини яратиши ва
замонавий бошқарув тузилмаларига мослашиши мумкин. Замонавий бошқарув
усулари ва иш ўринларнинг хусусиятлари ходимлардан нафақат аниқ бир
йўналишдаги янги билим ва малакани эгаллашга, балким шахсий ва психологик
жиҳатдан янгиликларга тайёр бўлишни талаб этмоқда.
Эгилувчан меҳнат муносабатлари маълум бир иқтисодий тенденциялар ва
меҳнат бозоридаги ўзгаришлар туфайли пайдо бўлган. Шу сабабли, меҳнат
фаолиятини ташкил этишнинг ҳамда меҳнат муносабатларининг эгилувчан
шакллари корхоналар ва уларни бошқаришга бўлган таъсирини, қайси
вазифаларни ва муаммоларни ҳал этишини ўрганиш муҳимдир. Иккинчи
томондан, меҳнатни ташкил этишнинг ушбу шакллари ходимлар учун қандай
қулайликлар яратиши, қай даражада уларнинг хоҳиш ва истакларига мос
келишини таҳлил қилиш муҳимдир. Ходимлар учун қулай меҳнат шароитлари
мавжуд бўлгандагина корхоналар олдига қўйган мақсадларига тўлиқ эришиш
имконияти пайдо бўлади.
Иш билан бандлик муаммоси кўп йиллардан бери иқтисодчи
олимларнинг эътиборида бўлиб келмоқда. Классик-иқтисодчи олимлар Дж.
Милль, У. Петти, А. Смит, Д. Рикардо, Фр. Кенэ, Ж.-Б. Сэй ўз тадқиқотларида
иш билан бандликни меҳнат ресурсларига бўлган талабнинг самарадорлиги
сифатида белгилаган. Й. Шумпетер, Р. T. Beard [2], C. Beattya [3], M. Ebisui [4]
ўз тадқиқот натижаларида иш билан бандлик ҳамда иқтисодий ўсиш
ўртасидаги алоқаларнинг моҳиятини акс эттирган.
МДҲ давлатларида эса бевосита меҳнат бозори самарадорлиги
масалалари юзасидан: Қ.Х. Абдурахмонов [5], B.C. Буланов, Н.A.Волгин [6],
В. Гимпельсон [7], А.Э.Котляр [8], Маслова И.С. [9], Одегов Ю.Г. [10] Е.
Романюк [11] ва бошқалар илмий изланишлар олиб борган. Ушбу олимлар
асосий эътиборни иш билан бандликдаражасини оширишга таъсир этувчи
омиллар ва меҳнат бозори самарадорлигини таъминлашнинг иқтисодий
салоҳиятини ўрганишга қаратган. Тадқиқотларда меҳнат ресурслари сифати
даражаси иш билан бандлик даражаси ва аҳоли фаровонлигига бевосита таъсир
этувчи омил сифатида ўрганилган. Шу билан бирга, дунё ҳамжамиятида
инновацион технологияларнинг ривожланиши ноанъанавий иш билан
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
3
www.iqtisodiyot.uz
бандликнинг эгилувчан шаклларига бўлган эътиборни тобора оширмоқда. Иш
билан бандликнинг эгилувчан шакллари ривожланишининг барқарор
иқтисодий ривожланишдаги ўрни [12], иш билан бандликнинг ноанъанавий
шаклларининг ривожланиши, иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларини
миллий меҳнат бозорига мослаштириш ва уларнинг иқтисодиёт ва иқтисодий
субъектлар фаолиятидаги ўрни тадқиқот объекти сифатида ўрганиб келинмоқда
[13].
Таъкидлаш лозимки, юқорида келтирилган тадқиқотлар асосан эгилувчан
иш билан бандликнинг шаклланиши ва фаолият олиб боришига қаратилган,
аммо илмий адабиётларда иш билан бандликнинг ривожланиши йўналишлари
ва иқтисодиёт тараққиётдаги ўрни тўлиқ ўрганилмаган.
Меҳнат
ресурслари
ва
тузилмавий
ўзгаришлар
технологик
инновацияларнинг ривожланиши ва иқтисодиётдаги тузилмавий ўзгаришларга
мослашиб бориши зарур. Ривожланаётган давлатларда меҳнат бозоридаги
вазиятга эътибор қаратадиган бўлсак, мавжуд ишсизликнинг асосий сабаби бу
ишсизларнинг малакаси ва мавжуд иш ўринларининг малака талабларига мос
келмаслигидадир.
Ушбу
ҳолат
ишсизлардан
мослашувчанликни
ва
ўзгаришларга мойил бўлишни талаб этади.
Дунёда рўй бераётган глобаллашув жараёни туфайли дунё бўйича ягона
бозор шаклланаётганини гувоҳи бўлишимиз мумкин. Миллий корхоналарнинг
фаолиятига бевосита бошқа давлатдаги корхонанинг таъсири, маҳсулот
бозорлари кўлами кенгайиб бориши, ишлаб чиқаришнинг замонавий
технологиялари ривожланиши, товарлар ҳаётий даври қисқариши ишлаб
чиқарувчиларга бўлган тазйиқни янада оширмоқда. Ишлаб чиқаришнинг
замонавий усуллари ҳамда инновацион технологиялар қисқа ва узоқ муддат
даврда ортиқча бандликни пайдо бўлишига олиб келмоқда. Корхоналарда
ишлаб чиқаришни ва меҳнатни ташкил этиш усуллари ҳамда ишлаб чиқаришда
қўлланиладиган технологияларнинг ўзгариши корхоналарда кадрлар сиёсати ва
ходимлар сонини ислоҳотларини талаб этади [14]. Юқори рақобатчилик
шароитида бозорда эгаллаб турган мавқеини сақлаб қолиш, шу билан бирга,
ишлаб чиқаришни бир маромда олиб бориш, корхонанинг мослашувчанлигини
таъминлаш ишлаб чиқариш харажатларини ҳамда ишчи кучи сонини
камайтиришни талаб этади. Иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларининг
амалиётда қўлланилиши корхоналар фаолиятида танглик мавжуд бўлган
даврларда ходимлардан воз кечмасдан уларнинг меҳнатидан самарали
фойдаланиш имкониятини беради.
Ўзбекистон Республикасида ҳамда МДҲ мамлакатларида эгилувчан иш
билан бандликни ривожланиши ҳолатини таҳлил қилишда, авваламбор меҳнат
бозори самарадорлигини ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Меҳнат бозоридаги
ҳолатни ўз ўрнида мамлакатдаги демографик вазият белгилаб беради. 2015 йил
бошида МДҲ мамлакатлари аҳоли сони 282 млн. кишини ташкил этиб, бу эса
дунё аҳолисининг 4 %ни ташкил этмоқда (1-расм).
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
4
www.iqtisodiyot.uz
1,1 3,4 6,1
2,1
1,3
51,6
3,3
3
2,1
10,9
15,1
Арманистон
Беларусь
Қозоғистон
Қирғизистон
Молдова
Россия
Озарбайжон
Тожикистон
1-расм. МДҲ давлатлари (умумий аҳоли сонидаги улуши, %да)
Манба: [15] маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
Аҳоли сонига нисбатан МДҲ мамлакатлари ичида Россия ва Украинадан
сўнг Ўзбекистон учинчи ўринни эгаллайди. Арманистон энг кам сонли аҳолига
эга. Сўнгги йилларда Беларусь, Молдова ва Украинадан ташқари барча МДҲ
давлатларида аҳоли сонининг ўсиши кузатилган.
жадвал
Умумий аҳоли сони, йил бошига, млн. киши
2012
2013
2014
2015
1
2
3
4
5
Арманистон
3.0
3.0
3.0
3.0
Беларусь
9.5
9.5
9.5
9,5
Қозоғистон
16.7
16.9
17.2
17.4
Қирғизистон
5.6
5.7
5,8
5,9
Молдова
3.6
3.6
3,6
3,6
Озарбайжон
9.2
9.4
9.5
9.6
Россия
143.1
143.3
143.7
146.3
Тожикистон
7.8
8.0
8.2
8.4
Туркманистон
5.1
5.2
5.3
5.9
Ўзбекистон
29.6
30.0
30.5
31.5
Украина
45.5
45.4
45.2
42,8
Жами МДҲ
281
282
282
282
Манба: [15] маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
МДҲ мамлакатлари миқёсида 2011-2014 йиллар мобайнида умумий аҳоли
сони ўсиш тенденциясига эга бўлса ҳам, иқтисодий фаол аҳоли сони 0.5%га
қисқарган (жадвал 1). Шу билан бирга ишсизликнинг ўртача даражаси МДҲ
мамлакатлари бўйича 6,2 %, ва энг юқори кўрсаткич 2011 йилда 6,7 %ни ва энг
қуйи кўрсаткич 2014 йилда 6,1 %ни ташкил этди [16]. 2013 йилга қадар МДҲ
давлатлари бўйича ишсизлик даражаси пасайиб келган, фақатгина 2014 йилда
ўсиш кузатилган МДҲ мамлакатлари ўртасида ишсизликнинг энг юқори
даражаси Арманистон – 18,1 %ни ва энг қуйи даражаси Молдовада 4 %ни
ташкил этган. Иш билан бандлик даражаси МДҲ давлатлари бўйича 2012-2014
йиллар мобайнида 0,2 %га пасайган. Ушбу кўрсаткич энг юқори даражада
Қозоғистонда ва энг қуйи даражада Тожикистонда – 43,2 %ни ташкил этган (2-
расм).
Умуман олганда МДҲ давлатлари бўйича иш билан бандлик даражаси
2015 йил 1 январь ҳолатига кўра 65,2 %ни ташкил этган, ушбу кўрсаткич
Европа мамлакатларида 64,9 %ни ташкил этган [17].
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
0
5
10
15
20
2011
2012
2013
2014
Озарбайжон
Арманиcтон
Қозоғистон
Қирғизистон Молдова
Россия
Тожикистон
Ўзбекистон
Украина
Жами МДҲ
0
20
40
60
80
2011
2012
2013
2014
Озaрбaйжон
Арманиcтон
Қозоғистон
Қирғизистон Молдова
Россия
Тожикистон
Ўзбекистон
Украина
Жами МДҲ
МДҲ мамлакатлари бўйича
ишсизлик даражаси
МДҲ мамлакатлари бўйича иш
билан бандлик даражаси
2-расм. МДҲ давлатлари бўйича ишсизлик ва иш билан бандлик даражаси
Манба: [16] маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
МДҲ мамлакатлари бўйича иш билан банд аҳолининг асосий қисми
хизмат кўрсатиш соҳасида фаолият юритади. Хизмат кўрсатиш соҳасида иш
билан бандларнинг улуши 2000 йилда 53 %дан 2014 йилга келиб 61 %га ошган
бўлишига қарамай Европа ҳамжамияти (73 %) ҳамда АҚШ (81 %)га нисбатан
анча паст. Қишлоқ хўжалиги, овчилик ва ўрмон хўжалиги ҳамда балиқчилик
соҳасида 2000 йилдаги 20 %га нисбатан 2014 йилда 15 %га пасайишига қарамай
ривожланган давлатлардаги кўрсаткичларга нисбатан юқори (3-расм).
3-расм. Иш билан бандларнинг асосий фаолият соҳалари бўйича
тақсимоти, 2014 йил, %
** Тожикистон – 2012 йил;
Манба: [18, 19] маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
Ривожланган малакатлар тажрибасига эътибор қаратадиган бўлсак,
иқтисодиёт тараққиёти билан аҳолининг хизмат кўрсатиш соҳасида иш билан
бандлиги даражаси ошиб боради. Аҳолининг иш билан бандлигида хизмат
кўрсатиш улушининг ортиб бориши ўз-ўзидан иш билан бандликнинг
эгилувчан шаклларининг қўлланилишига ва такомиллашиб боришига олиб
келади [20].
Меҳнат бозорида рўй бераётган таркибий ўзгаришлар билан бирга МДҲ
мамлакатларида иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларига ҳам эътибор
ошиб бормоқда. Иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларининг бир тури
сифатида аҳолининг мустақил иш билан бандлиги кўрсаткичи ҳисобланади.
Статистик маълумотларга кўра МДҲ мамлакатларида 2008-2014 йиллар
мобайнида Арманистон, Молдова, Украина ҳамда Ўзбекистонда аҳолини
мустақил ўз-ўзини иш билан таъминлаш кўрсаткичи ошиш тенденциясига эга.
Таҳлил этилган йиллар мобайнида мустақил иш билан бандлик кўрсаткичи
1.2%га камайган (4-расм).
1.01.2008 й.
1.01.2015 й.
Расм 4. Иш билан банд аҳоли сонида мустақил бандларнинг улуши.
Манба: [16,17] маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
Ушбу маълумотларга кўра Арманистон, Молдова, Ўзбекистон,
Қирғизистон, Қозоғистонда жами иш билан банд аҳоли сонида мустақил иш
билан бандлик айрим ривожланган мамлакатларга нисбатан юқори ҳисобланади
[21].
Иш билан бандликнинг эгилувчанлиги яна бир кўрсаткичларидан бири бу
касаначилик – уй меҳнати. МДҲ мамлакатлари мисолида қарайдиган бўлсак
тадқиқот йиллари давомида МДҲ давлатлари бўйича ушбу кўрсаткич ўсиш
тенденциясига эга бўлиб, аммо дунёнинг бошқа ривожланган ва
ривожланаётган мамлакатларига нисбатан ушбу кўрсаткич нисбатан паст
даражада. 2015 йил 1 январ ҳолатига ушбу кўрсаткич иқтисодий фаол аҳоли
таркибида атиги 7,4%ни ташкил этган [16,17].
Касаначиликнинг афзаллиги аҳолига, айниқса узоқ ҳудудларда ва
қишлоқларда истиқомат қилувчи аҳолига қўшимча даромадга эга бўлиш
имкониятини яратиши, мослашувчанлиги, ҳамда аҳолига кенг ҳудудда амал
қилиш имконини беришидадир [22]. Мамлакатимизда МДҲ давлатлари
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
7
www.iqtisodiyot.uz
ўртасида касаначилик – уй меҳнати, оилавий бизнесга юқори эътибор
қаратилиши ўз самарасини бериб келмоқда.
Ривожланган давлатлар тарихига эътибор қаратадиган бўлсак, 1970
йиллар бошидан бошлаб иш билан бандликнинг эгилувчан шакллари
қўлланилиб келган. Инқироз давридан сўнг корхоналар учун ўз мавқеини
сақлаб қолиш, янги маҳсулотларни ишлаб чиқариш, янги технологияларни
қўллаш, янги маркетинг сиёсатини амалга ошириш, ишлаб чиқаришни ташкил
этишдаги ислоҳотларни жорий этиш учун меҳнат муносабатларида янги
такомиллашган усулларни қўллаш зарур бўлган. Биргина Европа Иттифоқи
давлатларида 1975 йилдан 1991 йилгача эгилувчан меҳнат муносабатларининг
қўлланилиши 3 % дан 26 %гача ошган. 1991йилга келиб Голландия, Англия,
Данияда 5 та корхонадан бирида қисқартирилган иш соати қўлланилган [23].
Кескин рақобат шароити корхоналар учун бозордаги улушини сақлаб
қолиш мураккаб вазифа сифатида намоён бўлган. Бундай шароитда корхоналар
томонидан дастлаб қисқартирилган иш соати қўлланилган. Қисқартирилган иш
вақти меҳнатни ташкил этишнинг эгилувчан шаклларидан бири ҳисобланади.
Корхоналар кескин иқтисодий вазиятларда ходимларни ишдан бўшатишдан воз
кечиб, иш вақти давомийлигини қисқартиришлари мумкин. Иш вақти
давомийлигини қисқартириш ўз-ўзидан маошларни ҳам қисқаришига олиб
келади, аммо айрим ходимлар ишсиз бўлиб қолишидан келиб чиқадиган салбий
оқибатларга қараганда афзал ҳисобланади. Бунга Volkswagen компаниясининг
тажрибасини мисол қилиб кўрсатишимиз мумкин. 1994 йилда компаниянинг
автомобиль сотувлари хажми қисқарганлиги туфайли корхона ёмон иқтисодий
шароитга дуч келган [20].
Ушбу
шароитда корхона одатий тарзда корхона
ходимларини ишдан бўшатмасдан, касаба уюшмалари билан келишган ҳолда,
ҳафталик иш вақтини 35 соатдан 28,8 соатга қисқартирган. Ушбу чекловлар 35
мингга яқин ходимларга нисбатан қўлланилган, улар томонидан инқироз
даврида корхона фаолиятини сақлаб қолиш учун етарли иж ҳажми ва иш вақти
бажарилган. Ўз навбатида корхонада зарур мутахассислар сақлаб қолинган.
Компания томонидан қўлланилган ушбу тажриба инқирозни енгган биринчи
самарали усул сифатида тан олинган.
Меҳнатни ташкил этишдаги яна бир ўзгариш телебандликни қўлланилиш
бўлган (иш ўрнидан ташқаридаги фаолият). Бу каби бандлик турининг
қўлланилишига ходимларнинг иш ўринлари билан бевосита алоқа қилиш
имкониятини берувчи, меҳнат фаолияти натижаларини қисқа муддатларда
корхонага
етказиш
имконини
берувчи
ахборот
коммуникацион
технологияларнинг ривожланиши сабаб бўлди. Телебандлик турлари бўлиб,
уйдаги телебандлик (ходимнинг хонадони иш жойи ҳисобланади), мобил
телебандлик (иш вақтининг асосий қисми иш жойидан ташқарида – иш
юзасидан сафарлар, харидорлар билан учрашув), қисман телебандлик (меҳнат
фаолияти маълум қисми уйда, маълум қисми корхона ҳудудида бажарилади).
Телебандлик ходимлар учун қулайлик яратиши Европа мамлакатларида
ўтказилган сўровлардан ҳам кўришимиз мумкин. Сўровнома натижаларига кўра
иштирокчиларнинг 72 %и телебандлик оила ҳамда хизмат вазифаларига қулай
вақт ажратилишини, 50 %и вақт тежай олишини, 3,6%и соғлиқ билан боғлиқ
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
8
www.iqtisodiyot.uz
муаммоларни ҳал қила олишларини, 1,1 %и таълим ва малакани ошириш
имкони бўлишини, 0,7 %и иш билан банд бўлишини таъкидлашган [12].
Иш ўринлари билан алмашиш меҳнатни ташкил этишнинг эгилувчан
шаклларидан бири сифатида 1980 йилларда намоён бўлган. Иш ўринларини
алмашиш имконияти асосан бошқарув ходимларига қулайлик туғдиради, чунки
хизмат вазифасининг маълум бир қисмини бажаргандан сўнг оилавий
масалаларга, таълим олишга, соғлиқни тиклашга қўшимча вақт ажратиш
имконияти пайдо бўлади [24].
Корхонанинг
самарадорлиги,
биринчи
навбатда,
корхона
бошқарувчилари томонидан ишлаб чиқаришни, меҳнат муносабатларини
ташкил этишга боғлиқ. Ушбу тадқиқотимизда келтирилган иш билан
бандликнинг эгилувчан шаклларидан фойдаланишнинг ижобий натижалари
билан бирга салбий натижалари ҳам мавжуд. Иқтисодий вазиятни олдиндан
кўра билиш, меҳнат муносабатларини тўғри ташкил этиш орқали корхона юз
тутиши мумкин бўлган мураккаб вазиятларни олдини олиш мумкин. Ушбу
масала биринчи навбатда мутахассис бошқарувчи кадрларга боғлиқдир.
Юқоридагилардан хулоса қилиб қуйидагиларни таъкидлаш мумкин:
аҳолининг иш билан бандлигида хизмат кўрсатиш улушининг ортиб
бориши ўз-ўзидан иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларининг
қўлланилишига ва такомиллашиб боришига олиб келади;
ушбу йўналишда корхона имкониятидан келиб чиққан ҳолда,
келажакда кутилиши мумкин бўлган вазиятларни кўра биладиган, иш
бошқарувчи – менежер кадрларни тайёрлаш самарадолигини ошириш лозим;
иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларининг амалиётда
қўлланилиши корхоналар ўз фаолиятида юз тутиши мумкин бўлган мураккаб
вазиятларда мутахассис ходимларни ишсиз бўлиб қолишларини олдини олиш
имконини беради;
иш билан бандликнинг эгилувчан шаклларининг қўлланилиши дунё
иқтисодиётида рўй бераётган кескин вазиятларда меҳнат бозоридаги
ўзгаришларга тезкор жавоб бериш имконини беради;
эгилувчан иш билан бандлик шакллари иш билан бандлик муаммосини
янада юмшатишга, аҳолининг ижтимоий-ҳимояга муҳтож қатламини иш
ўринлари билан таъминлашга, уларга даромад манбаини яратишга ва
малакасини ошириш имконини беради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг “Бош
мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан, олиб бораётган
ислоҳотларни, иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом
эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл
очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир” мавзусидаги маърузаси. – Т. 16
январь
2016
йил.
Ўзбекистон
миллий
ахборот
агентлиги
http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-islom-karimovning-
mamlakat-16-01-2016
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
9
www.iqtisodiyot.uz
2.
Beard, T. Capital investment and employment in the information sector
[Text] / T. Beard, G. Ford, H. Kim // Telecommunications Policy. – 2014. – № 38. –
P. 371-382.
3.
Beattya, C. A Theory of Employment, Unemployment and Sickness [Text] /
C. Beattya, S. Fothergilla, R. Macmillanb // Regional Studies. – 2000. – № 34, (7). –
Р. 34-52.
4.
Ebisui, M. Non-standard workers: good practices of social dialogue and
collective bargaining [Text] / M. Ebisui. – ILO, Industrial and Employment Relations
Department, 2012. – 31 р.
5.
Национальная экономика: теоретические аспекты и современные
тенденции [Текст]: монография / К.Х. Абдурахманов [и др.]. – Т.: Филиал РЭУ
им. Г.В. Плеханова, 2013. – 464 с.
6.
Буланов В.С., Волгин Н.А., Бобков В.Н., Карташов С.А. и др. Рынок
труда: Учебник / Под ред. В.С. Буланова и Н.А. Волгина. - 3-е изд., перераб. и
доп. Экзамен: - М, 2010. – 479 с.
7.
Гимпельсон, В.Е. Российская модель рынка труда: испытание кризисом
[Текст] / В.Е. Гимпельсон, Р.И. Капелюшников // Журнал новой экономической
ассоциации. – 2015. – № 2. – С. 249-254.
8.
Котляр, А. Э. О понятии рынка труда // Вопросы экономики. – 1998. –
№ 1. – С. 33–41.
9.
Маслова И.Г. Эволюция системы и механизмов занятости (1970-2010
гг.). –
Институт Экономики, 2012. – 190 с.
10.
Одегов Ю., Руденко Г. Внутренний рынок труда в системе социально
трудовых отношений // Вопросы экономики. – 2004. – N 3. – С. 105-114.
11.
Романюк, Е.В. Инфраструктурное обеспечение государственного
регулирования занятости населения: сущность и элементы [Текст] / Е.В.
Романюк // Российское предпринимательство. – 2015. – Т. 16. – № 7. – С. 1061-
1068.
12.
Boeri, T. Institutional reforms and dualism in European labor markets -
Handbook of Labor Economics, vol. 4B. 2011.
13.
Гимпельсон В.Е. , Капелюшников Р.И. Российская модель рынка
труда: испытание кризисом. Журнал новой экономической ассоциации. 2015. №
2. P. 249-254.
14.
Sanders K., Frenkel S. HR-line management relations: characteristics and
effects. The International Journal of Human Resource Management, 1466-4399,
Volume 22, Issue 8, 2011. - P. 1611 - 1617.
15.
Население и социальные индикаторы стран СНГ и отдельных стран
мира 2011-2014. Межгосударственный статистический комитет СНГ/. – М.:
2015. – С. 7.
16.
17.
Мониторинг состояния национальных рынков труда стран
Содружества Независимых Государств 2011-2014. – М.: Межгосударственный
статистический комитет СНГ, 2015. – 45 с.
18.
Рынок труда в странах Содружества в 2013 году / Статистика СНГ.
Статистический бюллетень, 2014 № 10 (541). С. 27;
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2016 йил
10
www.iqtisodiyot.uz
19.
Содружество Независимых Государств в 2014 году / Статистический
ежегодник. – М. – 631 с.
20.
Jahn E., Riphahn R.T., Schnabel C. Flexible Forms of Employment: Boon
and Bane – Nuremberg: LASER Discussion Papers, 2012. - 11 p.
21.
World Bank Open Data. Self-employed, total (% of total employed) World
Development Indicators -
http://data.worldbank.org/indicator/SL.EMP.SELF.ZS/countries/1W?display=default.
22.
Хомитов К.З. Касаначилик меҳнатининг қишлоқ аҳолисини иш билан
таъминлашдаги ўрни //Bozor, Pul va Kredit. - Тошкент: 2009. - №6. – Б. 56-58.
23.
Omsted, B. Job Sharing: on emerging work-style – International Labour
Review,118, 3, s.283-297.
24.
Jacques W. Job Sharing across Generations and Lump of Labour:
Evaluating the impact of part time early retirement on youth employment //Work and
occupations. – 2015.
