“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
1
www.iqtisodiyot.uz
Р.Д. Алладустов,
катта илмий-ходим изланувчи, ТДИУ
ЖАҲОН МОЛИЯ БОЗОРИНИНГ ТАРКИБИ ВА РИВОЖЛАНИШ
ХУСУСИЯТЛАРИ
В данной статье описана структура мирового финансового рынка
национальных перспектив ссудного капитала для развития международных
операций, развития международных экономических отношений, мировых
финансовые рынков, международного движения капитала, мирового
финансового рынка, "глубины финансового рынка" новых технологий,
международного опыта и предложений.
This article describes the structure of the global financial market prospects of
the national loan capital for the development of international operations, the
development of international economic relations, the global financial markets,
international capital flows, the global financial market, "the depth of the financial
market" new technologies, international experience and proposals.
Калит сўзлар:
молия бозори, ссуда капитали, инвестицион жараёнлар,
валюта курслари, жаҳон савдоси, “молиявий чуқурлиги”, коммуникациялар
глобал банклар.
Жаҳон молия бозорининг шаклланиши миллий ссуда капиталининг
халқаро операциялар орқали байналминаллашуви туфайли юз беради. Бу
жараён XX-асрнинг 60-йилларига тўғри келади. Бунгача деярли 40 йил
давомида 1929-1933 йиллардаги жаҳон иқтисодий инқирози, иккинчи жаҳон
уруши, валюта чекловлари, бозор депозитлар бўйича ставкалар ва бошқалар
қаттиқ назорат остида бўлганлиги сабабли молиявий бозор деярли фаолият
юритмас эди. Буюк депрессия давридан бошлаб, пул бозорлари қатъий назорат
қилина бошланди. Масалан, АҚШда банклар депозитлар бўйича, фоиз
тўловлари 1% дан 2,5 % гача чегаралаб қўйилган эди.
Бунда кредитлар бўйича бозор ставкалари анча юқори бўлиб,
капиталларни хорижий банкларга қўйилишига ундарди. Жаҳон молия бозори
ривожланишининг объктив сабаби хўжалик алоқаларининг халқаро даражага
кўтарилиши ва миллий молия бозорларининг халқаро операцияларини амалга
ошириш имкониятларининг чекланганлиги ҳисобланади. Жаҳон валюта кредит,
қимматли қоғозлар ва олтин бозорлари ривожланишига асосий туртки рақобат
муҳити сабаб бўлган. Айнан рақобат муҳити молиявий ресурсларнинг халқаро
оқими ҳажми, валюта, молия ва тўлов шартларини назорат қилиб, қайта
тақсимлаб беради.
Лекин, алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, рақобат муҳити ҳар доим ҳам
кутилган натижани беравермайди. Шунинг учун бозор назорати ҳукумат ва
ҳукуматлараро назорат тизимлари билан беллашади. Ҳукуматлар ва халқаро
ташкилотлар жаҳон молия бозорини назорат қилишидан кўзланган мақсад бу
соҳада инқироз ҳолатлари юзага келишининг олдини олишдан иборат. Халқаро
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
2
www.iqtisodiyot.uz
иқтисодий муносабатларнинг ривожланиши, хомашё манбалари, фойдали
инвестициялар, янги бозорларга бўлган рақобат курашининг ривожланиши
жадал суръатлари билан молиявий ресурсларнинг бир мамлакатдан бошқасига
оқиб ўтишига, бундай ресурслар миллий характерининг тобора йўқолишига
олиб келади.
Миллий молия бозорлари ўз нисбий мустақиллигини сақлаб колган
бўлса-да, лекин жаҳон молия бозорлари билан чамбарчас боғланиб бормоқда.
Жаҳон молия бозорларининг барқарор суръатларда ўсиши туфайли кенг
имкониятларнинг мавжудлиги ва тобора мобиллашиб бориши халқаро
иқтисодий муносабатлар тизимидаги муҳим соҳалардан бирига айланди.
Шундан келиб чиққан ҳолда жаҳон молия бозорининг таркиби ва
ривожланиш хусусиятлари бўйича назарий-услубий асосларини хориж
иқтисодчи олимлардан Е.В. Михайлова, Л.Л. Игонина, У.Ф. Шарп, Л.Дж.
Гитман, М.Л. Джон, Н.С. Гуськов, С.С. Гуцериев, Н.В. Игошин, А.М.
Марголин. Мамлакатимиз олимлари А.В.Вахабов, Н.Х. Жумаев, У.А. Бурханов
Э.Ш.Шодмонов, А. Боймуратов, Д.Ғ.Ғозибеков, Т.М. Қоралиев, С.Р. Умаров,
А.А. Авлияқулов, С. Тухтаева, Б.З. Шахриёров, А.Б. Намозов ва Г.Н.
Махмудовалар
томонидан
ўрганилган.
Аммо
ҳозирги
шароитда
республикамизда молия бозорларининг таркиби бўйича назарий-услубий
асослари тўлиқ ўрганилмаган.
Маълумки, бугунги кунда жаҳон иқтисодиёти чуқур тизимли инқироз
шароитида бўлиб, фонд ва банк тизимининг инқирозига учраши туфайли
иқтисодиётнинг барча тармоқларига таъсир кўрсатди.
Жаҳон хўжалигининг моливий секторига кўрсатаётган таъсири
инқирознинг миллий иқтисодиётга таъсирини минималлаштириш мақсадида
Марказий банклар томонидан молиявий бозорни доимий равишда кузатиб,
таҳлил қилиб боришни талаб этмоқда.
Глобаль молия бозори халқаро масштабда капиталларнинг ҳаракатини
таъминлаб бериш билан жаҳон иқтисодиётининг муҳим элементи бўлиб хизмат
қилади. ХХ- асарнинг 60-йилларида жаҳон молия бозорининг вужудга келиши
ссуда капиталлар бозори халқаро операцияларининг байналминаллашуви
асосида рўй беради. Бу даврга қадар бир қатор сабаблар 1929-1933-йиллардаги
жаҳон иқтисодий инқирози, иккинчи жаҳон уруши, мавжуд валюта чекловлари
ва бозорининг қатъий назорат этилиши туфайли халқаро савдо фаол бўлмай,
тўғридан-тўғри инвестициялар ва молиявий операциялар деярли йўқ эди.
Шу вақтда Бреттон – Вудсда шакллантирилган институтларга (ХВФ ва
Жаҳон банки) капитал оқимини халқаро миқёсида кенгайтириш ва
жадаллаштириш орқали жаҳон савдоси ривожланишига туртки бериш
мақсадида асос солинган эди. Жаҳон банки тўғридан-тўғри инвестициялар
танқислигини тўлдириб туриш, халқаро валюта фонди эса савдодаги
номутаносибликни бартараф этиш учун молиявий кредитларга талабни
қондириш керак эди. Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда аста-секин
ташқи савдо ва валюта чекловларини бекор қилиш сиёсати олиб борилди.
Жаҳон молия бозоридаги операцияларга давлатнинг аралашуви шакли ҳамда
даражаси ҳар бир мамлакатнинг валюта кредит тизими ва иқтисодиётнинг
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
3
www.iqtisodiyot.uz
ҳолатидан келиб чиққан ҳолда ўзгариб турар эди. Интеграция жараёнлари ягона
фоиз ставклари тизимининг шаклланиши ва муомаладаги валюталар
доирасининг қисқаришига олиб келди. Йирик миллий компаниялар ва
банкларнинг трансмиллийлашуви содир бўлди. Айнан шулар қўшимча даромад
олиш мақсадида бўш турган активларни хориждаги ишлаб чиқариш ва
молиявий структураларни инвестициялашга туртки бериб, зарурат туғилганда
жаҳон молия бозоридан қўшимча капитал қарзга олинар эди.
Юқори ахборот технологияларининг ривожланиши турли молия
бозорларининг ўзаро боғлиқлиги ҳамда уларнинг барчасининг АҚШ
иқтисодиёти ва молиясига боғлиқлигини кучайтириб юборди. Ўзига ҳос
ривожланиш рақобатларига эга интеграциялашган глобал молия бозори
шаклланди. Унинг ичида капиталларнинг доимий ҳаракати рўй бериб, қисқа
мудатли қўйилмалар ўрта ва ўзоқ мудатли кредитларга айланди. Қимматли
қоғозлар эмиссияси ўрнини оддий банк заёмлари эгаллади. Қимматли қоғозлар
бозори ҳажми астрономик кўрсаткичларда ҳисобланадиган даражада
спекулятив кенгайиши ва капитал қўйилмалари ҳажмининг кўпайиши юз
берди.
Ишлаб чиқариш харажатлари ривожланаётган мамлакатлардаги арзон
ишчи кучи ва ресурслар ҳисобига товарларниинг таннарҳига минимал даражада
таъсир кўрсата бошлади. Молиявий бозорлар тобора иқтисодий реалликдан
фарқланиб бориб, валюталар ва қимматли қоғозларнинг наҳлари рамзий
равишда сунъий яратилаган нарҳлар асосида шаклланди.
Молиявий бозорда ноаниқлик юзага келиши, хусусун, валюта ва
қимматли қоғозларнинг курсларидаги ноаниқлиқ рискларини бошқариш
механизмларини ривожлантиршга туртки берди. Анъанавий молиявий
дастаклар янги турдаги қимматли қоғозлар ва мажбуриятлар бошқа қимматли
қоғозларнинг ҳосиласи ҳисобланиб, деривативлар билан тўлдирилади.
Деривативлар валюталар, акциялар ва бошқа қимматли активларнинг курслари
ўзгариши ҳисобига ўйнаш имкониятини очиб берди. Ушбу бозорнинг
хусусияти шундан иборатки, молиявий операциялар олиб борадиган айрим
иштириок чиларни қайта тақсимлаш ва пасайтириш орқали унинг фаолияти
умумий рискли тизимнинг ошиб кетишига олиб келади. Деривативлар билан
олиб бориладиган транзакциялар, амалда, ҳуқуқий бошқарув тизимига
бўйсинмас экан, бу ҳолат кенг миқёсдаги спекулятив операцияларга йўл очиб,
молия, валюта молия, соҳасининг реал иқтисодиётдан ажраб чиқиши
жараёнини жадаллаштиради.
Бу ажралиш улар ўртасидаги алоқанинг сусайганлигини билдирмайди.
Аксинча, боғлиқлик даражаси кенгайди, лекин олдиндан айтиб бўлмайдиган
ҳарактерга эга бўлиб борди. Молиявий операциялар соҳасида капитални
аккумилатция қилиш даражаси тобора ўсиб борди, натижада бундай
аккумулатция оқибатида тўғридан-тўғри инвестицияларининг спекулятив
активларга айланиши юз берди. Шундай қилиб, жаҳон молия ва иқтисодиёт
дунёсида “Совун пуфаги” деб номланган феномен юзага келди.
Катта ҳажмдаги капиталларнинг назоратсиз ҳаракати, асосан, қисқа
мудатли портефель инвестициялар шаклида юз биради ва уларнинг молиявий
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
4
www.iqtisodiyot.uz
спекуляциялар соҳасида концентрацияланиши бутун молия бозори тизимининг
беқарорлашувига олиб келди. Бунинг оқибатларини биз даврий равишда юзага
келадиган валюта молия инқирозларида кўришмиз мумкин.
ХХI- аср бошларида содир бўлаётган воқалар глобал тенденциялар билан
боғлиқ инқирозларнинг тизимли ҳарактерга эга эканлигини тасдиқлади. 2008
йилнинг иккинчи яримидан бошлаб, бутун халқаро молия бозор тизимини
ларзага келтирган жараёнлар муомаладаги қимматли қоғозлар ва пул массаси
ўртасидаги ўзаро боғлиқлик жуда беқарор эканлигини кўрсатиб берди.
Ўзаро ўзвий боғлиқ бўлган ва бу инқирознинг келгусида
қайтарилишининг олдини олиб бўлмайдиган қўйидаги муоммаларни санаб
ўтиш мумкин.
-ҳосиловий қимматли қоғозлар бозори билан боғлиқ муаммолар;
-миллий валюта тизимлари билан боғлиқ муаммолар;
-жаҳон қариздорлик инқирози билан боғлиқ муаммолар;
-товар ва ҳизматлар бозорининг очиқлик даражаси билан боғлиқ
муаммолар.
Кўриб чиқилган муаммолардан ташқари, фикримизча, жаҳон молия
бозорининг бошқарувчи маҳсус дастаклар етарли эмас ва амалда инқироздан
чиқишга ёрдам берадиган ёки келгусида руй бериши мумкин бўлган
инқирозларнинг олдиндан айтиб бера оладиган аниқ рецепт мавжуд эмас.
Муоммани ҳал қилиш учун бутун жаҳон бўйича иқтисодий ва сиёсий жиҳатдан
юқори даражадаги интеграция бўлиши керак. Лекин амалда жаҳон бозорида
рақоботлашувчи Шимолий Америка, Ғорбий Европа, Жанубий – Шарқий Осиё
ҳудудлари бўйича халқаро ҳудудий иқтисодий блоклар вужудга келмоқда
1
.
Блокларни
шакллантириш
жаҳонда
иқтисодий
ҳолатнинг
беқарорлашувига қарши ўзига ҳос ҳимоя реакцияси ҳисобланади. Шу билан
бирга Хитой ва Ҳиндистон сингари мамлакатларнинг жаҳон иқтисодиётидаги
аҳамияти ортиб, уларнинг яқин келажакда ҳудудий блоклар билан
тенглаштириладиган иқтисодий тизимларга айланишини кўришмиз мумкун.
ХХ-аср оҳири ва ХХI-аср бошларига келиб, жаҳон молия бозори миқёси
жуда катта ҳажмга эга бўлди. Халқаро ҳисоб-китоблар банки ХВФ
маълумотларига кўра, муомалага киритилган халқаро облигацияларнинг
қиймати 2,3 трлн. АҚШ долларини, бутун мамлакатларнинг ташқи қарз
мажбуриятлари эса 3,2 трлн. АҚШ долларни ташкил этган. 70-йилларнинг
оҳирида юзага келган ҳосилавий молиявий дастаклар бозори жадал суръатлар
билан ривожланиб келмоқда. Улардан энг муҳимлари ҳисобланган фоиз
своплари ва опционлар ҳамда заёмлар бўйича валюта свопларининг умумий
қиймати 40 трлн. доллардан ошиб кетган. Бу эса бизнеснинг нақд пулдаги
операцияларининг муддатли операциялар ва реал соҳадаги операцияларнинг
молиявий соҳадаги операцияларга кўчиб ўтишини кўрсатади.
Жаҳон молия бозорининг замонавий таркиби кредит ресурслари
операцияларнинг оҳирги иштирокчилари кредитор ва қарздор турли
мамлакатларнинг резидентлари бўйича қайта тақсимлашни тақозо этар эди.
1
Манба: Фролова Е. В. Мировой финансовый рынок: до и после кризиса. // ЭКО, № 6, 2015. С. 136-164
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
Институционал нуқтаи назардан бозор иштирокчилари – халқаро иқтисодий
муносабатлар соҳасида ссуда капталлари ҳаракатининг таъминлаб берувчи
кредит-молия
ташкилотларида
ХХI-аср
бошларида
капиталларнинг
истеъмолчилар (асосий қарз олувчилар) ҳисобланган корпорация ва
банкларнинг капитал таркибида карз дастакларининг улуши ошиб кетди. Қарз
олувчиларнинг жаҳон молия бозорига кириши анча соддалаштирилди,
операциялар олиб боришга кам ҳаражатлар талаб этиларди ва ахборот бериш
масаласида талаблар соддалаштирилган эди. Бир вақтнинг ўзида йирик
қарзларнинг ҳукуматлар оларди, лекин улар ўз мақомига кўра жаҳон молия
бозорига тўғридан-тўғри мурожаат эта олмади ва бу масала акциядорлик
жамиятлари орқали амалга оширилар эди.
Валюта заҳираларининг интенсив равишда жамланиши жаҳон молия
бозоридаги марказий банкларнинг инвестор сифатидаги ўрни ва аҳамияти
ошишига олиб келди. Жаҳон амалиётига кура, марказий банклар мамлакатнинг
молиявий ресурсларини самарали бошқаради ва валюта интервенциясини
юритади. Хар бир Марказий банк ўзининг инвестицион сиёсатини олиб боради.
Ҳозирда молиявий дастаклар доираси жуда кенг, ўз навбатида, Марказий
банкларнинг инвестицион портфели дифференциациялашмоқда. Ҳосилавий
молиявий дастаклар билан савдо динамик равишда ўсиб боради. Бу эса тез
ўзгарувчи халқаро иқтисодий муносабатлар шароитида молия бозорларининг
ривожланишини таъминлашга қаратилган янги турдаги дастакларнинг жадал
суръатларда пайдо бўлишига олиб келди.
2
Глобал молиявий тизимнинг
ҳосилавий молиявий дастаклар бозори жаҳон молиявий- иқтисодий тизимини
издан чиқарувчи манба бўлиб қолди.
Жаҳон молия бозорининг ривожланишида жаҳон молиявий-иқтисодий
инқирозига қадар кўйидаги тенденцияларни ажратиш мумкин.
Биринчидан,
1995-2005 йилларда
акция ва облигациялар бозорлари
жадал суръатларда ривожланди, банк депозитлари ўсиши эса қисқариб борди.
Ушбу тендинция 2006 йилга кадар давом этди, аммо банк депозитлари олдинги
уч йилга нисбатан мутлак қиймати бўйича ўртача икки бароборга ошган, ва
депозитлар ҳажмининг ўсиши, асосан АҚШга тўғри келган, АҚШда аҳоли ўй-
жой курилишининг жадал суръатларда ривожланиши сабабли акциялардан
тушган тушумларни курилишга сарфлашиди. Инқироз эса вазиятни сезиларли
даражада ўзгартради ва банк депозитларининг истиқболдаги ўсиши, Хитой
иқтисодиётининг ривожланиши билан боғлиқ бўлиб қолди. Чунки бу
мамлакатда депозитлар жамғаришининг асосий манбаи ҳисобланади.
Иккинчидан.
Жаҳон молия бозорининг “молиявий чуқурлиги” ортди.
“Молиявий чуқурлик”
макроиқтисодиётда 1980 йилларда жаҳон банки
томонидан иқтисодий ўсиш суръатлари ва иқтисодиётнинг пул ресурслари
билан тўйинганлиги, молия, пул-кредит тизимларининг мураккаблиги ва кенг
тармоқлиги ўртасидаги боғлиқликни ифодалаш учун жорий этилган.
Макродаражада бу кўрсаткич молиявий бозорларнинг капиталлашув даражаси
2
Молиявий активлар – жаҳон молия бозори активларининг бир қисми бўлиб, ўзида банк депозитлар ва
қимматли қоғозлар каби молиявий ресурсларни ифода этади.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
(қарз юкининг монетизация даражаси) нинг ялпи ички маҳсулотдаги нисбати
орқали топилади. Макро даражада эса компаниянинг бозордаги капиталлашув
даражасининг компания капиталига нисбати сифатида баҳоланади.
Жаҳон молия бозорининг “молиявий чуқурлиги” кўрсаткичи 2006 йилда
345% га тенг бўлган ҳолда, 2007 йилда 359% га етди ва асосан акция
облигациялар бозори, баъзи ҳолларда давлат қарзининг ортиши ёки активлар
бозорининг нотўғри баҳолаш ҳисобидан юз берди. Молия бозорининг
“чуқурлиги” уларнинг ликвидлигини оширди, қарз олувчилар учун кредит
олиш имкониятларини яхшилади, молиявий активларни
самарали баҳолашга
ёрдам берди ва иқтисодий ўсишни жадаллаштирди.
Давлат қарзларидан ташқари барча турдаги активлар ҳажми ортиб борди.
1990 йилларда молиявий активлар ҳажми 33 та мамлакатда ЯИМ ҳажмидан
ошиб кетган бўлса 2006 йилга келиб, уларнинг сони 72 тага етди.
Учунчидан,
хорижий инвестициялар ҳажми ортди ва бу ҳолат молия
бозорларининг ўзаро боғлиқлигини янада кучайтирди. Ахборот олиш тезлиги,
янги технология ва коммуникациялар глобал банклар ҳамда молиявий
воситачиларни вужудга келтирди,
кўплаб мамлакатлар хорижий
инвестициялар учун ички бозорлари очиш, ўз фуқоралари ва компонияларга
хорижга капитал чиқариш учун рухсат берилди.
Туртинчидан,
инвесторлар ўз мамлакатларининг ички бозорларига
нисбатан ташқи бозорларга кўпроқ капитал сарфлай бошладилар.
Таҳлилларимиз натижасида, хорижий инвесторлар 1990 йилда корпоратив
облигацияларнинг 7%ига эгалик қилган бўлсалар, 2007 йилда бў курсаткич
21%га етди.
Бешинчидан,
хорижий қарзлар ва кредитлар ҳажми жадал суръатларда
кўпайди. 2002-2006 йилларда хорижий қарз ва кредитлар ҳажми 4 баробарга
ошди, жаҳон молия бозорининг йирик сегментига айланди. 2006 йилда
хорижий облигацияларга капитал қўйиш ҳажми 2,5 трлн. АҚШ долларни
ташкил этди, ушбу бозорнинг иккинчи сегментига айланди. Инвесторлар
давлат облигацияларига эмас, балки корпорацияларнинг облигацияаларига
маблағ сарфлай бошладилар. Натижада давлат облигациялари улуши
облигациялар бозорининг учдан бир қисмигача қисқариб, корпоратив
облигациялар улуши икки баробарга ортди. Хорижий активларга
инвестициялар 2006 йилда 926 трлн. АҚШ долларни ташкил этиб, молия
бозорининг11%ни ташкил этди. Жаҳон молия бозорининг географик таркибида
ривожланган мамлакатлар етакчи мавқега эга. АҚШ қимматли қоғозлар бозори
жаҳондаги энг йирик бозор ҳисобланди.
Бунга қўйидаги ривожланган
мамлакатлар молия бозордаги улуш миқдорлари 1-расмда акс эттирилган.
Еврозона, Буюк Британия ва Япония бозорлари кейинги ўринларни
егаллади ва уларнинг бу бозордаги улуши ортиб бормоқда (1-расм).
1-расм
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
7
www.iqtisodiyot.uz
6
13
9
7
29
36
Буюк Британия
Япония
Ривожланаётган
мамлакатлар
Бошқа мамлакатлар
Евро зона
АҚШ
Дунё мамлакатларининг молия бозоридаги улуши
2-расм
8
17
13
9
18
36
Буюк Британия
Япония
Ривожланаётган
мамлакатлар
Бошқа мамлакатлар
Евро зона
АҚШ
Облигацион ва акционер капиталнинг дунё мамлакатлари бўйича
тақсимланиши (2016 йил)
Таҳлилларимиз натижасида, 2006 йилда АҚШ да молиявий активлар
миқдори 56,1 трлн. АҚШ долларини, Буюк Британия ва Ғарбий Европа
мамлакатларида эса 53,2 трлн, АҚШ долларини ташкил этди. Бунда Европа
мамлакатлари активлари ўсишининг 75%и акция ва облигациялар бозорига
тўғри келади. (Буюк Британяда, асосан, акциялар, Ғарбий Европа мамлакатлари
облигациялар ҳисобига). Европа бозорларидаги молиявий чуқурлик кўрсаткичи
АҚШ га нисбатан икки баробар тезликда ортиб бориб, 2007 йилда еврода
ҳисобланадиган облигациялар ҳажми доллардаги облигациялар ҳажмидан ошиб
кетганини кўришимиз мумкин (840 млрд. Евро-814 млрд. АҚШ доллари).
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2016 йил
8
www.iqtisodiyot.uz
Жаҳон молия бозорининг инқирозгача бўлган давридаги ривожланишда
ривожланаётган мамлакатларининг ўрни салмоқли бўлиб ушбу мамлакатларда
молиявий активлар биргина 2006 йилнинг ўзида 5,3 трлн. АҚШ долларига
ўсган ва ҳажми 23,6 трлн АҚШ долларига тенг бўлди. 2007 йилда
ривожланаётган мамлакатлар молия бозори 35% га ўсди, бунда асосий
инвестициялар Хитой ва Россия иқтисодиётига жалб этилди. Бунинг
натижасида Хитой молия бозори ҳажми жиҳатдан жаҳондаги АҚШ ва
Япониядан кейин учунчи ўринни эгаллади.
Хулоса қилиб айтганда, ҳозирги кунда жаҳон молия бозорларининг
ривожланиш даражалари кенгайиб бормоқда. Бу соҳада мамлакатимизда ҳам
чуқур иқтисодий ислоҳотлар олиб борилиб, банкларнинг капиталлашув
даражаси билан бирга, қимматли қоғозлар бозорида иштироки ва уларнинг
қимматли қоғозларининг хорижий инвесторларга сотилиш даражаси йўлга
қўйилаганлигини таъкидлаб ўтиш жоиз. Шу маънода мамлакатда фаолият
курсатаётган акциядорлик компанияларни ҳам халқаро молия бозорларига
кириб бориши билан бирга, уларнинг яқин ўн йилликда ривожланишига
қаратилган чора-тадбирлари ишлаб чиқиш лозим бўлиб, бу ўз навбатида
мамлакатимизда қимматли қоғозлар ва молия бозорларини янада
ривожлантириш учун хизмат қилади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
htt://russian.sme.gov.cn/huanjing/gaikuang/20161202/033.html
2.
htt://Russian.chana.org.cn/bussines/txt/2015-11/12content_17765125.htm
3.
Швандар К.В. Прямые иностранные инвестиции в страна BRIC. //
Банковской дело №2 2008. С. 46-47.
4.
Михеев В. Дальше – без завесто-2 (Китай: семна модели
модернизации)// Мировая экономика и Международные отношения, № 6 2015
С. 57-65.
5.
Михеев В. Дальше – без завесто-3(«Китайская мечта» Ликономика,
амбиции лидерства) //Мировая экономика и Международные отношения, №2
2014 С.
6.
UNCTAD Handbook of Statistics 2015. p. 4-5
7.
Trade Profiles 2015. World Trade Organization. Switzerland, 2015. P.
31,88,151,168.
8.
Лютова М., Трифанов А. Конец истории успеха. // Ведомости, 29,12,
2011
9.
Молиявий активлар – жаҳон молия бозори активларининг бир қисми
бўлиб, ўзида банк депозитлари ва қимматли қоғозлар каби молиявий
ресурсларни ифода этади.
10.
Фролова Е.В. Мировой финансовый рынок: до и после кризиса. //
ЭКО, № 6, 2015. С. 136.164.
11.
www.imf.org.
