Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
51
мотлар массивининг тузилмасини таҳлил
қилиш.
Хулоса қилиб шуни такидлаш мумкин-
ки нновацион фаоллик минтақалар даража-
сида ҳудудларнинг инновацион салоҳияти-
дан самарали фойдаланиш асосида ҳудуд-
нинг рақобатбардошликни ошириш омили
ҳисобланади. Ҳозирги шароитда фан ва ин-
новацион фаолият ютуқларидан кенг фойда-
ланилиши минтақаларнинг барча жабаҳлар-
ни изчил ва барқарор ривожланишининг энг
муҳим омилига айланмоқда.
Манба ва адабиётлар руйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 29ноябрдаги “Ўзбекистон Республикаси Инновацион
ривожланиш вазирлигини ташкил этиш тўғрисида”ги ПФ-5264-сонли Фармони.
2.
Москвина О.С. Инновационный потенциал как фактор устойчивого развития региона / Вологодский
научно-координационный центр ЦЭМИ/РАН//URL:http://www.vscc.ac.ru/newsite/jou/30/art30_02.php(дата обращения
08.04.2011).
3.
Alekseev S.G. Integrated assessment of innovative capacity of the region // Problems of modern economy. 2009. №
.2(30). Pp. 49–56.
4.
Глобальный инновационный индекс: методология расчета [Электронный ресурс].–URL.02.10.2009).
Зборовский Г.Е., Шуклина Е.А. Прикладная социология. М., 2004, с.54.
ИНВЕСТИЦИЯВИЙ САЛОҲИЯТ ТУЗИЛМАСИ ВА УНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ ОМИЛЛАРИ
Тиллаева Барно Рамизитдиновна –
ТДТУ, мустақил изланувчи
Аннотация:
“
Инвестициявий салоҳият” тушунчасига турли хил назарий ёндашувлар таҳлил қилинган,
инвестициявий жозибадорлик, инвестиция муҳити ва инвестициявий салоҳият мезонларининг ўзаро боғлиқлиги ва
ўзига хослиги кўрсатиб берилган. Инвестициявий салоҳият кенг кўламли ҳодиса сифатида кўриб чиқилган.
Инвестициявий салоҳият тузилиши таркибий элементлари ва хўжалик тизимининг даражаси бўйича таҳлил
қилинади.
Таянч сўзлар:
инвестициявий салоҳият, инвестициявий салоҳият тузилиши, инвестициявий жозибадорлик,
инвестиция муҳити, инвестиция жараёнининг омиллари.
Аннотация:
Проанализированы различные научные подходы к категории “инвестиционный потенциал,
определены
особенности
и
взаимосвязь
критериев
инвестиционного
потенциала,инвестиционной
привлекательности и инвестиционного климата. Инвестиционный потенциал рассмотрен как масштабное
явление. Структура инвестиционного потенциала проанализирована по структурным элементам и уровню
экономической системы.
Ключевые слова:
инвестиционный потенциал, структура инвестиционного потенциала, инвестиционная
привлекательность, инвестиционный климат, факторы инвестиционного процесса.
Abstract:
Approaches to the concept "investment potential" are revealed, specifics and interrelations of investment
potential, investment appeal and investment climate are shown. Investment potential is considered as the multidimensional
phenomenon. The structure of investment potential on substantial elements and levels of economic system is analyzed.
Keywords:
investment potential, structure of investment potential, investment appeal, investment climate, factors of
investment process.
Кириш.
Ҳозирги вақтда Ўзбекистон
олдида ўзининг кўламлари бўйича иқти-
содий ривожланишнинг юқори суръатлари-
ни таъминловчи кенг кўламли вазифалар
мавжуд. Жаҳон иқтисодиёти конъюктураси-
нинг ўзгарувчанлиги билан боғлиқ бўлган
мураккаб шароитда, макроиқтисодий барқа-
рорлик ва мамлакат иқтисодиётининг рақо-
батбардошлигини ошириш каби стратегик
вазифалар қўйилди. Иқтисодиётни модерни-
зациялаш, тузилмавий ўзгаришлар, ишлаб
чиқаришни техник ва технологик қайта
қуроллантириш, аҳоли фаровонлигини оши-
риш бўйича устувор йўналишлар инвести-
циявий жараёнларни фаоллаштиришнинг
янги манбалари ва имкониятларини излаб
топиш ҳамда унга мувофиқ иқтисодий ўсиш-
нинг юқори кўрсаткичларига эришишни та-
лаб этади[1].
Жаҳон конъюктурасининг узлуксизли-
ги ва тизимли ўзгариши, геосиёсий ҳавф ва
таҳдидларнинг ўсиб бориши, жаҳон иқтисо-
диётида рақобатнинг ошиши, инвестиция
фаолиятининг баркарор эмаслиги инвести-
ция сиёсатини, унинг назарий-методологик
асосларини тубдан қайта англашни, инвес-
тициявий салоҳият, унинг шаклланиш меха-
низмлари, бозор элементларининг ўрни ва
ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
52
ролининг танқидий баҳоси ва инвестиция
жараёнларини давлат томонидан тартибга
солиниши каби иқтисодий мезонларни туб-
дан такомиллаштиришни талаб этади.
Асосий қисм.
Хўжалик юритишнинг
ҳар қандай босқичида инвестиция жараён-
ларини бошқариш ушбу жараёнларнинг
жорий ҳолатини таҳлил қилиш, ҳозирда ва
келажакда уларга таъсир этувчи омилларни
аниқлаш, инвестиция фаолиятининг турли
жиҳатларига баҳо беришни назарда тутади.
Инвестиция жараёнининг мураккаблиги, кўп
омиллилиги, босқичма-босқич амалга оши-
рилиши ва бошқа тавсифларга эга эканлиги
хўжалик тизимининг турли босқичларида
уни илмий таҳлил қилиш ва бошқаришни
такомиллаштиришнинг янги чора-тадбир-
ларини ишлаб чиқиш бўйича кўпгина тушун-
ча ва мезонларнинг пайдо бўлишига олиб
келган.
Инвестициянинг “инвестициявий сало-
ҳият”, инвестициявий жозибадорлик, инвес-
тиция муҳити каби муҳим тавсифлари ин-
вестиция
жараёнлари шаклланишининг
омиллари ва шарт-шароитларига тегишли-
дир. Улар доимий равишда фирмалар, мин-
тақалар, соҳа ва бутун бир мамлакат миқё-
сида махсус илмий таҳлил объектига, инвес-
тиция сиёсати доирасида давлатни тартибга
солиш объектига айланиб боради. Шу билан
бир қаторда, бу борада давлат сиёсатини
ишлаб чиқиш учун ўта муҳим тушунчалар
ҳозиргача аниқ бир таърифга эга эмас, улар
кўп ҳолларда инвестициявий фаоллик, иқти-
содий салоҳият билан ўзаро тенглаштири-
лади.
Бизнинг фикримизча, назарий – мето-
дологик нуқтаи назардан ушбу тушунча ва
ҳодисаларни уларга таъсир этишнинг маҳсус
воситалари ва усулларини аниқлаш ва тўғри
чегаралаш мақсадида тизимли ўрганиб чи-
қиш ҳам муҳим ҳисобланади.
Инвестициявий салоҳиятни назарий
методологик ёндашувларини бешта шартли
гуруҳларга ажратиб таҳлил қилинди (1-жад-
вал). Таҳлил натижасида инвестицион сало-
ҳиятни ресурсли, кенгайтирилган ресурсли,
чегараланган, кенгайтирилган ва агрегат
ёндашувларига изоҳлар берилди.
1-жадвал
Инвестициявий салоҳият категориясига назарий ёндашувлар
Инвестициявий
салоҳият талқинига
ёндашувлар гуруҳи
Муаллифлар
Инвестициявий ёндашув
таърифларига мисоллар
Ресурсли
В.И. Афонин
Л. Валинурова,
О.Б. Казакова
Инвестицион салохият – моддий-техникавий, молиявий ва номоддий
фаол маблағларни ўз ичига олувчи инвестиция ресурслари йиғиндиси
(саноат, фойдали қазилмалар қазиб чиқариш объектларига эгалик
қилиш ҳуқуқи, ижтимоий-иқтисодий соҳада, бозор муносабатларидаги
ахборотни жамлаш, орттирилган тажриба ва бошқалар.)”[5]
кенгайтирилган
ресурсли
Р.Н. Малышев
“Инвестициявий салоҳият соҳасининг асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари-асосий капиталга қилинадиган инвестицияларнинг
тузилмаси, асосий капиталга қилинадиган инвестицияларнинг
жисмоний ҳажми индекси, давр бошида мавжуд асосий фондларнинг
тузилмадаги улуши, асосий фондларнинг эскириш коэффициенти,
тўғридан-тўғри
хорижий
инвестициялар
тузилмаси,
активлар
рентабеллиги ва бошқаларни ҳисобга олишзарур.”[12]
Чегараланадиган
Р.А. Кармов
Инвестициявий салоҳият – бу энг аввало, тўплаш учун мўлжалланган ва
фойдаланилганда кутилаёган натижага эришиш имконини берувчи ўз
ресурсларининг жамланмасидир. Инвестициявий салоҳият иқтисодий
субъектнинг бирор инвестициявий лойиҳани заём капиталдан
фойдаланмасдан мустақил амалга ошириш имкони борлигини
англатади”[7]
Кенгайтирилган Т. Боровикова,
Г.В Захарова,
Н.В. Киселева,
И.Б Максимов
Т. Ненахова
“Минтақавий иқтисодий тизимнинг мавжуд шароитларда максимал
натижаларга эришиш қобилияти”[8]
Агрегатлашган
Н.А.Хашимова
“Инвестициявий салоҳият – бу жорий ва истиқболдаги инвестиция
ресурсларининг ўзаро таъсир кўрсатувчи, ушбу инвестиция майдонида
фойдаланилганда реал ва эришилиши мумкин бўлган натижалар
жамланмасидир”. “Инвестициявий салоҳиятни шакллантиришнинг
агрегат тузилмаси инвестиция жараёнларини таҳлил қилиш
самарадорлигининг методологик асосларини мос методологик
ёндашувлар асосида яратиш имконини беради.[18]
Манба:
Муаллиф томонидан илмий манбаларни тизимлаштирган холда тузилган.
ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
53
Ресурсли усул кенг тарқалган бўлиб, у
турли ресурсларни акс эттиради ва улардан
бевосита инвестициявий фаолиятда фойда-
ланиш мумкин. Бироқ, бу ёндашув доирасида
айнан қайси ресурслар инвестициявий сало-
ҳият сифатида кўрилиши зарур эканлиги
ҳақидаги турли фикрлар сақланиб қолмоқда.
Бизнинг нуқтаи назардан, инвестициявий
фаолиятнинг кенгайтирилган ресурсли тал-
қини унинг таркибига кирувчи «иқтисодий
салоҳият» тушунчасидан ташкил топган
кўпгина элементларни ўз ичига олади. Ин-
вестициявий салоҳият мамлакат, ҳудуд, соҳа
иктисодий салоҳиятининг органик қисми
сифатида умумий жиҳатлар ва ўзига хос
хусусиятларига эга.
Адабиётлар таҳлили шуни кўрсатдики,
умумий иқтисодий салоҳият тушунчасининг
икки талқиндаги таърифи бор. Тор маънода
иқтисодий салоҳият – таҳлил қилинаётган
объектларнинг турли хил ресурслари, кенг
маънода эса – иқтисодиёт объектларининг
хўжалик фаолиятида ишлаб чиқаришга бўл-
ган умумий қобилиятидир. Инвестициявий
салоҳиятнинг
кенгайтирилган
ресурсли
талқинини фақатгина назарий ишларда
учратмайсиз. Улар «Ўзбекистон – бизнес
ҳамкор (ўзгаришлар салоҳияти, инвести-ция
иқлими)»[16]
ва
«Ўзбекистонда
ин-
вестициялар»[14] каби нашрларда ҳам ўз
аксини топган
.
Замонавий назариялар ва илмий
мактабларни чуқур ўрганиш ва умум-
лаштириш шуни кўрсатадики, хорижий ва
маҳаллий адабиётларда инвестиция-вий
салоҳиятни
тушуниш
кўп
ҳолларда
мавжудресурс базаси нуқтаи-назардан
келиб чиқади[21].
Бироқ, ҳар қандай салоҳият шундай
аниқланади ва унга табиий, саноат, меҳнат
ва бошқа ресурсларни ўз ичига олган кўплаб
хусусий салоҳиятларнинг киритилиши ушбу
тушунчаларни аралаштириб, инвестиция ва
иқтисодий салоҳият ўртасидаги тафовутни
тубдан йўқ қилади.
Баъзи муаллифлар, масалан, Р.А. Кар-
мов, инвестициявий салоҳият тушунчасини
асоссиз равишда хўжалик юритувчи субъ-
ектларнинг ички ресурсларигача торайти-
риб юборадилар. Амалда, ғарбий ва маҳал-
лий корхоналар, ўзларининг инвестициялар-
ни молиялаштириш манбалари билан бир
қаторда, ташқи манбаларни жалб қиладилар,
уларни корхона, тармоқ ёки минтақанинг
инвестиция имкониятларини таҳлил қилиш-
да хисобга олмасликлари мақсадга мувофиқ
бўлмайди. Улар турли йўллар билан тав-
сифланади. Масалан, А.И. Ладошкин фирма-
нинг инвестиция майдонини моделлаштира
туриб, ўзининг молиялаштириш манбалари-
ни (амортизация, тақсимланмаган даромад),
заём (банк кредити, бошқа ташкилотлардан
олинган қарз, қимматли қоғозларни чиқа-
риш, бюджет маблағлари) ва лизингни ало-
ҳида кўрсатиб ўтади[10]. Аввал ўтказилган
тадқиқотлар[4] ва сўнгги статистика маълу-
мотларини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики,
маҳаллий корхоналарда инвестиция жараё-
ни аксарият ҳолларда ўз молиявий манбала-
ри ёрдамида таъминланмаган[9].
Фойдадан ички инвестиция манбаи си-
фатида фойдаланиш қобилияти асосан биз-
нес рентабеллигининг учта омилига, солиқ
юкининг катталиги, ҳамда соф фойданинг
жамғариш мақсади ва истеъмол қилинади-
ган қисмларга бўлиш нисбати билан боғлиқ.
Ҳориж амалиётида инвестицияларнинг
ўз-ўзини молиялаштириш жараёнлари катта
улушни эгаллайди, аммо ташқи манбалар
инвестиция жараёнига жиддий таъсир кўр-
сатиб келмоқда. Шу сабабли, инвестициявий
салоҳиятни ички ва ташқи компонентлари
бирлигида кўриб чиқиш муҳимдир, кўп
муаллифлар айнан шундай қиладилар.
Масалан, А.В.Козик инвестициявий сало-
ҳиятга "ички ва ташқи инвестицияларнинг
мумкин бўлган максимал ҳажми"деб таъриф
беради[11].
Биз инвестициявий салоҳиятнинг кен-
гайтирилган талқинига айнан инвестиция-
вий салоҳият моҳиятини етарлича конкрет
акс эттирмайдиган ва бошқа ҳар қандай
салоҳиятлар, масалан, умуман иқтисодий
салоҳиятга нисбатан қўллаш мумкин бўлган
таърифлар билан бир қаторда инвестиция-
вий салоҳият, инвестициявий жозибадорлик,
инвестиция муҳити, инвестициявий фаоллик
тушунчалари ўртасидаги узаро фарқланиши
қийин бўлган таърифларни ҳам келтирдик.
Баъзи муаллифларда объектларнинг инвес-
тициявий салоҳияти ва инвестициявий жо-
зибадорлигини бир хил деб қараш кузатил-
моқда[6]. Баъзи амалиёт юритувчи ташки-
лотлар, масалан рейтинг агентликлари, ту-
шунчанинг ушбу таърифига амал қила-
дилар[19].
Инвестициявий
салоҳиятни
шакллантиришда унинг таркибий қисм-
ларини фарқлаш заруратига дуч келадилар.
Бу тизимни қуйи тизимлар ва элементларга
ажратиш каби одатий жараён эмас, чунки
ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
54
тизимли ёндашувдаги қуйи тизимлар ва
элементларнинг ҳар доим бир хил жамлан-
масини англатади. Н.А. Хашимова таклиф
этган инвестициявий салоҳият категория-
сини аниқлашга агрегат ёндашув инвести-
циявий салоҳиятни шакллантиришни бош-
қариш бўйича ҳамкорликда олиб борилади-
ган ишларнинг самарали бўлиши учун бир
нечта ҳар хил усулларни ягона бирликка
боғлашниназарда тутади.
Агрегатлар турли хусусиятларига кўра
фарқланади: ҳудудий ва тармоқ, инвестиция
объектлари ва субъектлари даражаси, инвес-
тицияларнинг моҳияти ва йўналиши, инвес-
тициялаш манбалари ва шакллари, инвести-
ция субъектлари ва объектларининг мулк-
чилик шакллари, инвестиция бозорларининг
хусусиятлари, инвестициялашнинг якуний
мақсадлари ва бошқалар. Барча агрегатлар
бир-бири билан боғлиқ ва улар нафақат
ўзаро таъсир кўрсатади, балки бир-бирига
сингиб кетади. Замонавий иқтисодиёт фани-
да инвестициявий салоҳиятнинг таркиби ва
тузилишини аниқлашга ягона ёндашув мав-
жуд эмас[2].
Баъзи муаллифлар "ресурслар" ва
"салоҳият" тушунчаларининг ўзаро боғлиқ-
лиги ҳақида фикр юритар эканлар, ҳақли
равишда "ресурслар" жорий жараённинг тав-
сифи сифатида фойдаланилиши мумкинли-
гини, салоҳият эсастратегик таҳлил дара-
жаси эканлигини таъкидлайдилар. Бундан
ташқари, биз бир қатор мезонлар асосида
унинг тузилишини очиб бериш имконияти
ва эҳтиёжидан келиб чиқадиган "инвести-
циявий салоҳият" тушунчасининг кўп қир-
рали эканлигига эътибор қаратишни таклиф
этамиз. Икки энг муҳим жиҳат: инвести-
циявий салоҳиятнинг таркибий элемент-
лари ва иқтисодий тизим даражаларига кўра
тузилишига тўхталиб ўтамиз.
Фикримизча, таркибий элементларига
кўра, инвестициявий салоҳиятнинг энг му-
ҳим таркибий қисмлари қуйидагилар: мо-
лиявий салоҳият (жалб қилиш мумкин бўл-
ган пулли инвестиция оқимлари); моддий -
ресурс салоҳияти (бозорда мавжудлиги ёки
асосий капитал сифатида ишлатилиши мум-
кин бўлган моддий объектларнинг ўз ишлаб
чиқариши); инновациявий салоҳият (янги
техника ва технологияларни ўзида мужассам
этадиган янги илмий-техникавий ғоялар ва
намуналар); инсон салоҳияти (асосий ишлаб
чиқариш фондлари билан боғлиқ янги объ-
ектлар ҳамда инвестиция лойиҳаларини иш-
лаб чиқиш ва амалга ошириш билан шуғул-
ланувчи корхона ва муассасаларнинг ходим-
лари).
Хўжалик юритишнинг ҳар қандай бос-
қичида инвестиция салоҳиятининг ривожла-
ниши маълум молиявий ресурсларнинг мав-
жудлигини назарда тутади, шунинг учун
инвестициявий салоҳиятнинг молиявий тар-
кибини таҳлил қилишда нафақат реал асо-
сий капитални кўпайтиришга сарфланган
маблағларни, балки ходимларнинг иннова-
ция қобилиятларини ривожлантириш, ин-
теллектуал маҳсулотларни харид қилиш,
тадқиқотчилик ва конструкторлик фаолия-
тини амалга оширишни ҳам назарда тутиш
керак. Янгилик киритиш, маҳсулотда бўлга-
ни каби технологияларда ҳам фақатгина
реал асосий капиталга инвестицияларни
жалб қилиш учун стимул бўлиб қолмасдан,
балки реал капитални янги илмий-техни-
кавий асосда кўпайтириш шартидир.
Шуни англаш зарурки, биз "инвести-
циявий салоҳият" ва "иқтисодий салоҳият"
тушунчаларини кенгроқ категория сифатида
ажратамиз. Иқтисодий салоҳият, кенг маъ-
нода инвестициявий жозибадорлик омили
ҳисобланади, чунки асосий капитал инвес-
торлари унинг келгусида ишлаши ва қай-
тиши учун барча шарт-шароитларни, шу
жумладан меҳнат ресурсларининг зарур
миқдори ва сифатини таъминлашни ўйлаб,
ишлаб чиқишга мажбурдир.
Расмий статистика маълумотларига
кўра, маҳаллий инвестициявий салоҳият ту-
зилмасида яққол номутаносибликлар мав-
жуд, бу эса инновация таркибига зарар ет-
казади. Номоддий активларга сарфланади-
ган инвестициялар (патентлар, ихтиролар,
ноу-хау), илмий-тадқиқот, тажриба-конст-
рукторлик ва технологияга оид ишларга
сарфланадиган ҳаражатлар молиявий бўлма-
ган активларга киритилган барча инвести-
цияларнинг 1 фоизини ҳам ташкил этмай-
ди[17].
2-жадвалда таклиф этилган матрица
жадвали келтирилган бўлиб, унда инвести-
циявий салоҳиятнинг таркибий компонен-
тларига кўра тузилмаси ва иқтисодий
тизимнинг турли даражаларига нисбатан
асосий қўллаш механизмлари акс этти-
рилган. Жадвалдан кўриниб турибдики,
инвестициявий салоҳиятнинг ташқи ва ички
қисмларга бўлиниши нисбийдир. Ташкилот-
лар ва корхоналар томонидан узоқ муддатли
банк кредитлари, бюджет маблағлари ва аҳо-
ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
55
ли жамғармаларини жалб қилиш имконият-
лари корхоналар ва ташкилотлар учун таш-
қи манбаларни шакллантиради, аммо мамла-
кат ёки минтақа учун ички ҳисобланади.
2-жадвал
Инвестициявий салоҳиятнинг матрицали (кўп ўлчамли) тузилмаси[18]
Инвестициявий
салоҳият
агрегатлари
Салоҳиятни мобилизация қилиш даражаси
Ишлаб чиқариш,
бирлашмалар
Соҳа
Минтақа
Макродаража
Молиявий
Амортизация фонди,
соф фойда, бирлашма-
ларнинг марказлаш-
тирилган фондлари
Соҳа
дастурлари
доирасида
молиялаштириш
Минтақа бюджетлари-
дан инвестиция фао-
лияти учун мўлжаллан-
ган маблағлар, минта-
қавий кредит – банк ва
инвестиция ташкилот-
ларининг кредит сало-
ҳияти, жисмоний ва
юридик шахсларнинг
қимматли
қоғозлар-
нинг минтақавий бо-
зорларида жалб қили-
ниши мумкин бўлган
омонат маблағлари
Пул-кредит
оқимларини сафарба
рқилиш.
Жамғармалар,
бюджет
ва
бюджетдан ташқари
маблағлар
Материал-
ресурсли
Ускуналар ишлаб чи-
қариш ва қурилиш
ишлари учун ўз имко-
ниятлари
Тармоқ корхоналари
томонидан соҳанинг
ички эҳтиёжлари ва
қурилиш
ишлари
учун асбоб-ускуна-
лар ишлаб чиқариш
Асбоб-ускуналарни
яратиш ва қурилиш-
монтаж ишларини таш-
кил қилишни ўз ичига
олган минтақавий са-
ноат кластерлари
Табиий ва иқтисодий
ресурсларни
сафарбар қилиш.
Моддий-хом ашё
базаси, ишлаб
чиқариш қувватлари,
асосий фондлар
Инновацион
Корхоналар ва таш-
килотлар илмий-тад-
қиқот ва конструк-
торлик бўлинмалари
ва уларнинг маҳсулот-
лари
Инновация фаолия-
тини олиб борувчи
илмий-тадқиқот
институтлари, кон-
структорлик бюрола-
ри ва бошқа тузилма-
лар, ҳамда уларнинг
маҳсулотлари.
Инновация фаолиятига
кўмаклашувчи
минтақавий
тузилмалар
Инновация ва
ахборот
технологияларини
жорийэтиш. Илмий-
тадқиқот лойиҳа –
конструкторлик
институтлари
Шахс
(инсон)
Илмий-тадқиқот
ва
инвестиция лойиҳала-
рини ишлаб чиқиш
билан шуғулланади-
ган ходимлар, қури-
лиш-монтаж ишлари,
асбоб-ускуналар иш-
лаб чиқариш билан
шуғулланадиган
ўз
бўлинмаларининг
ходимлари
Тармоқ илмий-тад-
қиқот институтлари,
конструкторлик
бюролари, қурилиш-
монтаж ишлари, хол-
динглар, ФИГ ва
комбинатлар тарки-
бига кирувчи корхо-
наларда асбоб-уску-
налар ишлаб чиқа-
риш соҳасида банд
бўлган ходимлар
Минтақавий
илмий-
тадқиқот институтла-
ри, лойиҳалаш бюрола-
ри, минтақада иннова-
цияни жорий этиш
фаолиятини таъмин-
ловчи
тузилмалар,
минтақавий қурилиш
ташкилотлари
ва
асбоб-ускуналар ишлаб
чиқарувчи корхоналар
таркибидаги инвести-
ция лойиҳаларини ил-
гари сурадиган илмий-
тадқиқот кадрлари.
Демография
ва
меҳнат
салоҳияти.
Таълим ва кадрлар
Миллий хўжалик даражасида инвести-
циявий салоҳият молиявий таркиби жиҳати-
дан бўлгани каби, моддий - ресурс, иннова-
цион ва интеллектуал таркибига кўра ҳам
халқаро молиявий бозорларда, инвестиция
товарлари бозорида, интеллектуал ва ил-
мий-техникавий маҳсулотлар бозорида, хал-
қаро меҳнат бозорларидаги фаолияти туфай-
ли кенгайиб бормоқда. Жаҳон иқтисодиёти-
нинг глобаллашуви, Ўзбекистоннинг ЖСТга
киришга интилиши шароитида, инвестиция-
вий салоҳиятнинг халқаро таркиби ҳисоби-
дан кенгайиши янги имкониятларни очиб
беради ва унинг шаклланиш механизмида
муҳим вазифа бўлиб қолади.
Хулоса.
Амалий ва назарий жиҳатдан
инвестициявий салоҳиятни юксалтириш му-
ҳим бўлгани каби, ундан тўлиқ фойдаланиш,
реал инвестицияларга айлантириш ҳам му-
ҳимдир. Буни миллий хўжалик даражасида
уни ялпи инвестицияларнинг ялпи жамғар-
маларга нисбати акс эттириши мумкин. Ста-
тистика маълумотлари шуни кўрсатадики,
2008-2016 йилларда Ўзбекистоннинг инвес-
ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
56
тиция имкониятларидан ўртача 60-70 %
фойдаланилган[17].
Бизнинг фикримизча, корхона ва тар-
моқлар даражасида, ички инвестициявий
салоҳиятга унинг молиявий қисмидан фой-
даланилишига кўра инвестициялар ҳажми-
нинг амортизация фонди ресурслари ва соф
фойда манбалари билан таққослаш орқали
баҳо бериш мумкин. Ташқи салоҳиятни, у
кўплаб тармоқ ва корхоналар учун имконият
саналгани сабабли, ушбу соҳага ёки муайян
бир корхонага аниқ жалб қилиниши ҳажми
бўйича баҳолаш мақсадга мувофиқ бўлади.
Ўтказилган таҳлиллар шуни кўрсатди-
ки, инвестицияларни таъминловчи жараён-
лар, муносабатлар ва омиллар хилма-хилли-
ги тегишли илмий тоифалар ва тушунчалар
хилма-хиллигини талаб этади. Улар ўзлари-
нинг категорияга оид маъноси билан тўлди-
рилиши ва тизимла қабул қилиниши лозим.
Инвестициявий салоҳият, энг аввало, кўп
ўлчовли тизим сифатида шаклланадиган ин-
вестиция жараёнининг ресурс имкониятла-
рини англатади. Ички салоҳиятдан фойдала-
ниш ва ташқи салоҳиятни жалб қилиш му-
айян объектларнинг инвестициявий жозиба-
дорлиги ҳамда мамлакат, минтақа ва тар-
моқдаги инвестиция муҳитига боғлиқ.
Манба ва адабиётлар руйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПҚ-4947- сонли « Ўзбекистон
Республикасини янада ривожлантириш Стратегияси тўғрисида ».ги Фармони. www.lex.uz.
2.
Афонин В.И. Инновационный менеджмент и экономическая оценка реальных инвестиций: ўқув қўлланма/
И.В. Афонин.-М.: Гардарики, 2006.- 301 б
3.
Безлепкина Н.В. Механизмы взаимодействия факторов инвестиционного процесса. //Проблемы
современной экономики: Халқаро илмий амалий анжуман материаллари.-Уральск,2012., 173-175бб;
4.
Безлепкина Н.В. Структура инвестиционного потенциала российских предприятий и факторы его
динамики// II М1жнародноi науково-практичноiконференцпмолодихвчених i студентiв«Розвитокфiнансового
менеджменту та реформування фiнансовоi системы в умовах хаотично структурованоi економiки»,
Днiпропетровсък, 28 березня 2012 року- 275-277б.
5.
Инвестирование: ОЎЮ учун дарслик / Л.С. Валинурова, О.Б. Казакова. – М.: ВолтерсКлувер.- 2010. – 448 б.
6.
Инвестиционный климат и его составляющие [Электрон ресурс] // «Эксперт РА» Рейтинг агентлиги
сайти
[©
1997-2012
«ЭКСПЕРТ
РА»
Рейтинг
агентлиги].
Кириш
тартиби:
http://raexpert.ru/ratings/regions/1996/part1/,
7.
Кармов Р.А. Инвестиционный потенциал и социально-экономические условия его реализации в
трансформируемой экономике. / Иқтисод фанлари номзоди илмий даражасини оли учун Автореферат .М. -,2007.
8.
Инвестиционная деятельность: ўқув қўлланма / Н.В. Киселева, Т.В. Боровикова, Г.В. Захарова ва
бошқалар.; под ред. Г.П. Подшиваленко и Н.В. Киселевой. – 2-нчи нашр., стер. – М.: КНОРУС.-2006.
9.
Козик А.В. Инвестиционный потенциал предприятий: пути и факторы его укрепления и эффективного
использования. / Иқтисод фанлари номзоди илмий даражасини оли учун Автореферат Орел-2000
10.
ЛадошкинА.И. Инвестиционная политика фирмы в переходной экономике.-Самара: СамГТУ.-1997._-164 б.
11.
Максимов И.Б. Инвестиционный климат: методика оценки: ўқув қўлланма / И.Б. Максимов. – Иркутск:
БГУЭП нашриёти, 2002. -132б.
12.
Малышев Р.Н. Инвестиционный потенциал государства в экономике современной России. / Иқтисод
фанлари номзоди илмий даражасини оли учун Автореферат Тамбов- 2007.
13.
Подшиваленко Г.П. Иностранные инвестиции. Москва, Кнорус, 2010. 118 б;
14.
Самарходжаев Б.. Инвестиции в Узбекистане. Тошкент, Академия, 2003.34б.
15.
Тумусов Ф.С. Инвестиционный потенциал региона: теория, проблемы, практика. Москва, «Экономика»,
1999
16.
Узбекистан – деловой партнер (потенциал преобразований, инвестиционный климат). Тошкент, 1996.
17.
Узбекистан в цифрах. 2019й. Стат.тўплам./ Давлат статистика қўмитаси. - Т., 2019
18.
Хашимова Н.А. Категориальная сущность инвестиционного потенциала и принципы построения
механизма его формирования. «Двадцать шестые международные Плехановские чтения» Халқаро илмий амалий
конференциси1-2 февраль 2013, 223-224бб.
19.
Хашимова Н.А.Совершенствование научно-методологических основ развития инвестиционного
потенциала в республике Узбекистан/ Иқтисод фанлари номзоди илмий даражасини оли учун Автореферат.
Тошкент-2017.
20.
Шарп У. Ф., Александер Г. Дж., Бэйли Дж. В.Инвестиции. Москва, ИНФРА-М, 2009. 46-49бб;
21.
Eugen Böhm-Bawerk . Positive Theory of Capital // Economic Logic. — 3rd ed.. — Washington: Capital Press, 2010.
— P. 265-266;
ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ
