Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
71
4.
Новикова Е.Н. “Развитие инфраструктуры коммерциализации результатов инновационной
деятельности” Автореферат. 2015.
5.
https://kun.uz/27136257(Инновациялар солиқ имтиёзлари орқали қўллаб-қувватланишга муҳтож).
6.
Галицын А.А. Влияние правовых аспектов на организационное продвижение инноваций / А.А. Галицын, С.Г.
Поляков // Инновации. -2009.-№1.-С. 69-77.
7.
https://lex.uz/ – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси.
8.
Мамутов В.К. Правовое обеспечение инновационной деятельности / В.К.Мамутов // Экономика региона,
издательство Института экономики Уральского отделения РАН, г. Екатеринбург- 2009.-№ 4.-С.51-56.
ТЎҚИМАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИ ИНВЕСТИЦИЯ ФАОЛИЯТИНИ
МОЛИЯЛАШТИРИШ МАНБАЛАРИ ТАҲЛИЛИ
Хидиров Нодир Ғиёсалиевич -
ТМИ, “Давлатий молия” кафедраси
катта ўқитувчиси
Аннотация.
Мақолада тўқимачилик корхоналари инвестиция фаолиятини молиялаштиришнинг манбалари
таҳлил қилинган. Тўқимачилик корхоналари инвестиция лойиҳаларнинг ўз маблағлари, банк кредитлари ва хорижий
инвестициялар ҳисобидан молиялаштириш амалиёти ўрганилган. Шунингдек, саноат корхоналарида инвестиция
фаолиятни молиялаштириш жараёни ва инвестицион лойиҳаларни самарадорлигини баҳолаш усуллари тадқиқ
қилинган.
Калит сўзлар:
саноат, тўқимачилик корхоналари, инвестиция фаолияти, инвестицион фаолиятни
молиялаштириш, инвестиция стратегияси, молиялаштириш манбалари, ўз маблағлари, банк кредитлари, хорижий
инвестициялар.
Аннотация.
В статье анализируются источники финансирования инвестиционной деятельности
текстильных компаний. Изучена практика финансирования инвестиционных проектов текстильных предприятий
за счет собственных средств, банковских кредитов и иностранных инвестиций. Исследован процесс
финансирования инвестиционной деятельности на промышленных предприятиях и методы оценки
эффективности инвестиционных проектов.
Ключевые слова
:
промышленность, текстильные предприятия, инвестиционная деятельность, финансиро-
вание инвестиционной деятельности, инвестиционная стратегия, источники финансирования, собственные
средства, банковские кредиты, иностранные инвестиции.
Abstract.
The article analyzes the sources of financing investment activities of textile companies. The practice of
financing investment projects of textile enterprises using their funds, bank loans and foreign investments was studied. The
process of financing investment activity at industrial enterprises and methods for assessing the effectiveness of investment
projects are investigated.
Keywords:
industry, textile enterprises, investment activity, investment financing, investment strategy, sources of
financing, equity, bank loans, foreign investments.
Кириш.
Бизга маълумки, мамлакат
иқтисодиётининг муҳим бўғини бўлган са-
ноат тармоғи корхоналарининг асосий вази-
фалари бўлиб янги турдаги маҳсулотларни
ишлаб чиқариш, сотиш ва ўз рақобатбардош-
лигини таъминлаш учун инновацион ишлаб
чиқаришни ривожлантириш ва модерниза-
ция қилиш ҳисобланади. Ҳозирги иқтисоди-
ётни либераллаштириш, ривожлантириш ша-
роитида юқоридаги вазифаларни амалга
ошириш учун инвестиция манбаларини из-
лаш ва уларни корхоналарнинг инвестицион
лойиҳаларини молиялаштиришга жалб қи-
лиш долзарб масалалардан эканлагини таъ-
кидлашимиз лозим.
Саноат тармоғини етакчи соҳаларидан
бири бўлмиш тўқимачилик саноатининг бар-
қарор ривожланишини таъминлаш, улардаги
иқтисодиётнинг бошқа соҳалари билан боғ-
лиқ муаммоларни комплекс ҳал этиш, тўқи-
мачилик корхоналарининг ишлаб чиқариш
имкониятларидан самарали фойдаланиш ва
янада ривожлантириш мақсадида ҳукумати-
миз томонидан кенг кўламли чора-тадбирлар
амалга оширилмоқда. Мамлакатда тўқимачи-
лик саноатини ривожлантириш, тўқимачи-
лик корхоналари инвестицион фаолиятини
молиялаштириш механизмини такомиллаш-
тириш ва бу фаолиятни кенг кўламдаги ин-
вестициялар орқали қўллаб-қувватлаш ҳо-
зирги куннинг муҳим вазифаларидан ҳисоб-
ланади.
Тўқимачилик корхоналарнинг инвести-
цион фаолияти мамлакатнинг саноат тармо-
ғининг иқтисодий тикланиши билан бевоси-
та боғлиқдир. Инвестициялар тадбиркорлик
фаолияти объектларига инвестиция қилина-
диган мулкий ва интеллектуал қадриятлар-
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
72
нинг барча турларини ўзида мужассам этади,
бунинг натижасида ижобий молиявий нати-
жа шаклланади.
Ҳозирги кунда тўқимачилик корхонала-
рининг инвестицион фаолияти давлат инвес-
тиция дастурлари доирасида амалга оширил-
моқда. Шу билан бирга, тўқимачилик корхо-
налари инвестицион фаолияти молиялашти-
ришнинг ўзига хос хусусияти уларнинг катта
ҳажмдаги маблағни талаб қилишидир. Шу-
нинг учун, тўқимачилик корхоналарининг
инвестицион лойиҳаларини молиялашти-
ришда улар учун катта миқдордаги молиявий
ресурсларни инвестициялаш талаб этилади.
Инвестиция лойиҳаларининг иқтисодий са-
марадорлигини таҳлил қилишда илғор усул-
лардан фойдаланиш корхонанинг инвести-
ция стратегиясини муваффақиятли амалга
оширишнинг омили ҳисобланади.
Мавзуга оид адабиётлар шарҳи.
Кор-
хоналарнинг инвестицион фаолиятини молия-
лаштириш, уларни бошқариш ва инвестицион
стратегиясини ишлаб чиқиш тўғрисида хориж-
лик ва мамлакатимиз иқтисодчи олимлари ўр-
тасида хилма-хил фикрлар мавжуд. Ҳар қайси
олим ва изланувчилар инвестиция, инвести-
цияларни молиялаштириш, инвестиция лойи-
ҳалари самардорлиги, корхоналарни инвести-
цион фаолиятини молиялаштиришга оид ўз
ёндашув услуби ҳамда фикрига эга эканлиги
билан ажралиб туради. Улар жумласига З.Боди,
Р.Мертон, Б.Р.Миҳаела, Л.Л.Игонина В.В.Кандее-
ва, Е.В.Дмитриева, Е.А.Кузнецова, И.С.Виннико-
ва, Д.Ғ.Ғозибеков, Б.С.Маматов, Д.Ю.Хўжамқу-
лов, М.Б.Пулатова, Н.И.Кенжаевларни киритиш
мумкин. Мазкур иқтисодчи олимлар томони-
дан, иқтисодиётнинг реал сектори ва саноат
корхоналарида инвестицион фаолиятни мо-
лиялаштириш ҳамда бошқаришнинг замона-
вий тамойилларига оид муаммолар тадқиқ
қилинган.
З.Боди, Р.Мертон ўз асарларида инвести-
цион лойиҳалар, инвестицион лойиҳаларни ре-
жалаштириш ва инвестицион лойиҳалар иш-
лаб чиқиш усулларини такомиллаштириш, ин-
вестицион лойиҳаларни амалга ошириш стра-
тегиясини ишлаб чиқиш ҳамда уни молиявий
асосларини таҳлил қилиш бўйича фикрлар
билдирган [1].
Б.Р. Михаела илмий тадқиқотида давлат
маблағлари ҳисобидан молиялаштириладиган
инвестиция лойиҳаларининг молиявий таҳли-
лини амалга ошириш методологиясини ишлаб
чиққан ҳолда, корхоналарнинг иқтисодий ва
молиявий ҳолатини ҳисобга олиб ҳамда инвес-
тицион лойиҳа билан боғлиқ хатарларни таҳ-
лил қилишдан олдин инвестицияларни молия-
лаштириш имкониятларини аниқлаш учун за-
рур маълумотларга эга бўлиш кераклигини
илмий асослаб берган [2].
Л.Л.Игонина ишлаб чиқаришга инвести-
цияларни жалб қилиш, реал сектор корхона-
лари инвестицион фаолиятини молиялашти-
риш манбаларини аниқлаш, жамғармаларни
иқтисодиётга жалб қилиш механизмини ишлаб
чиқиш каби муҳим масалаларни ўрганган[3].
В.В.Кандеева эса саноат корхоналари-
нинг инновацион ва инвестицион фаолиятини
таҳлил қилган ҳолда, саноат корхоналарининг
инновацион ва инвестицион фаолиятини ри-
вожланиши ва уни бошқариш механизми ўрта-
сидаги муносабатларни аниқланган[4].
Е.В.Дмитриева ўз илмий тадқиқотларида
саноат корхоналари инвестиция фаолиятини
молиялаштириш тизимини ривожлантириш ва
уларнинг тармоқ хусусиятларидан келиб чиқ-
қан ҳолда инвестицияларни жалб қилиш, шу-
нингдек саноат корхоналари инвестицон фао-
лиятини молиялаштиришнинг замонавий ме-
ханизмларининг ишлаб чиқишдаги муаммо-
ларни ёритган [5].
Е.А.Кузнецова, И.С.Винниковалар илмий
тадқиқотларида саноат корхоналарнинг ин-
вестицион лойиҳларини самарадорлигини
оширишда инновацион янгиликларни етиш-
маслиги сабабларини таҳлил қилган ҳолда,
саноат корхоналарининг инвестиция лойиҳа-
лари самарадорлигини баҳолаш усулларини
ўрганган [6].
Д.Ғ.Ғозибеков ўз илмий адабиётларида
инвестиция, инвестиция муҳити, инвестиция
сиёсати, инвестиция лойиҳалари, инвестиция
лойиҳалари ва инвестиция фаолиятини молия-
лаштириш ва инвестицияларни иқтисодиётга
жалб қилиш масалаларини ёритган [7].
Б.С.Маматов, Д.Ю.Хўжамқулов ўз илмий
асарларида инвестиция лойиҳаларининг мо-
лиявий самарадорлигини баҳолашнинг анъ-
анавий ва дисконтлаш усуллари ҳамда инвес-
тиция лойиҳаларида пул оқими таҳлилига
эътибор қаратишган [8]
М.Б.Пулатова саноат корхоналарида ин-
вестицион лойиҳалар ва уларнинг бошқариш-
нинг замонавий йўналишларини тадқиқ қил-
ган ҳолда, инвестиция лойиҳаларини тасниф-
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
73
ланиши бўйича ўз қарашларини билдириб
ўтган [9].
Н.И. Кенжаев тадқиқотларида инвести-
ция лойиҳаларини комплекс экпертиза қилиш-
ни такомиллаштириш масалалари юзасидан
илмий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиққан [10].
Саноат тармоғида, хусусан, тўқимачи-
лик корхоналарида инвестиция фаолиятни
молиялаштиришни ривожлантириш давлат-
нинг устувор вазифаларидан бирига айлан-
ган бўлиб, унинг таъминотига эришиш мақ-
садида соҳага инвестицияларни, шу жумла-
дан, хорижий инвестицияларни жалб этишга
катта эътибор қаратилмоқда.
Ўзбекистонда автомобилсозлик, нефт-
газ, кимё мажмуаси, машинасозлик, фарма-
цевтика, радиоэлектроника саноати билан
биргаликда тўқимачилик саноатида ҳам иш-
лаб чиқаришни доимий равишда модерниза-
ция қилиш ва илм-фан ютуқларидан кенг
фойдаланишни тақозо этади. Шу боис, саноат
корхоналарига энг замонавий техника ва
технологияларни жалб этиш бугунги кундаги
устувор вазифалардан бири сифатида дол-
зарблигича қолмоқда.
Таҳлил ва натижалар.
Тўқимачилик
корхоналарнинг самарали инвестиция фао-
лияти ва шунга мос равишда инвестиция
фаолиятини доимий молиялаштириш меха-
низмини такомиллаштириш корхонанинг
барқарор ўсишини англатади. Ҳозирги кунда
тўқимачилик корхоналарининг инвестицион
фаолиятини молиялаштиришнинг асосий
манбаи реал инвестициялар ташкил этган-
лиги сабабли, корхоналар ўз инвестицон ло-
йиҳаларини молиялаштиришнинг қўшимча
манбаларини излаб топиш ва олаётган фой-
даларидан инвестицион фаолиятларини мо-
лиялаштириш учун маблағлар шаклланти-
риш долзарб жараён бўлиб қолмоқда. Бизга
маълумки, ҳозирги кунда энг муҳим вазифа-
лардан бири инвестиция лойиҳаларини мо-
лиялаштириш манбаларини танлашдир. Бу
эса корхонанинг инвестиция ва молиявий
фаолиятининг ўзаро боғлиқлигини кўрсата-
ди. Саноат корхоналари инвестицион фао-
лиятини молиялаштиришни амалга ошириш-
да, аввало корхона ўзининг инвестицион
стратегиясини ишлаб чиқиши зарур. Ушбу
стратегия орқали корхона режалаштирилган
инвестицион лойиҳаларини молиялашти-
ришни босқичма-босқич амалга оширади.
Саноат корхоналарида инвестиция фаолият-
ни молиялаштириш жараёни босқичлари
1-расмда кўрсатилган.
1-расм. Саноат корхоналарида инвестиция фаолиятни молиялаштириш
жараёни босқичлари [12]
Саноат корхоналарида инвестиция фао-
лиятни молиялаштириш жараёни босқичла-
ри режа асосида амалга оширилиши натижа-
сида, корхоналарнинг инвестицон фаолия-
тини молиялаштиришга йўналтирилган ин-
вестицияларнинг самараси ва самарадорлик
кўрсаткичларини кўриб чиқиш энг муҳим
вазифаларга айланади.
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
74
Умуман олганда ҳар қандай корхона
учун инвестицион қарорлар қабул қилиш
жуда қийин вазифа ҳисобланиб, бунда асосий
меъзон инвесторнинг бойлигини кўпайти-
риш, корхонанинг қийматларини оширишга
қаратилади. Унинг омиллари бўлиб корхона
даромадлари ўсиши, молиявий риск ёки
ишлаб чиқариш харажатларининг камайиши,
корхона ишлари самарадорлиги даражасини
ошириш ҳисобланади [11].
Ўрганишлар шуни кўрсатадики, саноат
корхоналарида инвестиция фаолиятни мо-
лиялаштириш механизмини яратиш корхона-
ларнинг инвестиция фаолиятини ривожлан-
тириш бўйича инвестиция стратегиясини
шакллантириш зарурлигини, шунингдек тан-
ланган инвестиция стратегиясини амалга
оширишга қаратилган тактик ҳаракатларни
режалаштириш зарурлигини асослайди.
Саноат корхоналарининг инвестицион
фаолиятини ривожлантириш стратегиясини
ишлаб чиқишнинг муҳимлиги қуйидаги ҳо-
латлар билан изоҳланади (2-расм).
2-расм. Саноат корхоналарининг инвестицион фаолияти [13]
-
машинасозлик, технологик асбоб-
ускуналар, енгил саноат, қишлоқ хўжалиги
маҳсулотларини қайта ишлаш саноати, тўқи-
мачилик соноати, хизмат кўрсатиш каби
иқтисодиётнинг муҳим тарқмоқларига таъ-
сир кўрсатиши;
-
ишлаб чиқариш ва ташкилий тузил-
манинг мураккаблиги;
-
инвестициялар миқдори ва қопланиш
муддатига эътибор қаратиш;
-
саноат корхоналарининг атроф муҳит-
га ва ижтимоий соҳага таъсири;
- ҳар қандай кенг кўламли инвестиция-
лаш жараёнлари узоқ вақт ва қўшимча ҳара-
катлар талаб қилиши.
Умуман олганда, саноат корхоналарида
инвестицион фаолиятини амалга ошириш
учун меъёрий-ҳуқуқий асос яратилган бўли-
ши, фаолиятни амалга ошириш стандартлари
ишлаб чиқилганлиги, молиялаштириш ман-
балари ва механизми шакллантирилган бў-
лиш зарур.
Саноат корхоналарида инвестицион
фаолиятни амалга оширишда қуйидаги асо-
сий меъзонларга албатта эътибор қаратиш-
лари лозим:
-
инвестиция фаолиятларини молия-
лаштириш учун инвестиция ресурсларини
жалб қилиш усулларини танланиши;
-
инвестиция
лойиҳаси
алгоритми
шакллантирилиши;
-
инвестиция лойиҳаларини баҳолаш ва
танлаш методологияси;
-
инвестиция лойиҳаларининг самара-
дорлиги;
-
саноат корхоналарининг инвестицион
фаолиятининг ташкилий тузилмаси.
Тўқимачилик корхоналарнинг инвести-
цион фаолиятини молиялаштириш ташқи
ёки ички манбалар орқали амалга оширила-
ди. Инвестицион фаолиятни ташқи молия-
лаштиришнинг кенг тарқалган манбалари ўз
маблағлари, банк кредитлари, синдикатлаш-
ган кредитлар, акция ва облигациялар эмис-
сия қилиш орқали маблағ жалб қилиш ва
хорижий инвестициялар ҳисобланади. Ички
манбалар сезиларли даражада кам бўлиб,
кўпинча уларнинг ҳажми корхоналарнинг
инвестиция фаолиятини молиялаштириш
учун етарли эмас ва бу эса ташқи молиялаш-
тириш манбаларига эҳтиёжни оширади.
Тўқимачилик корхоналарининг инвес-
тицион фаолиятини молиялаштиришнинг
ички манбаларидан энг биринчиси корхона-
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
75
нинг ўз маблағлари ҳисобланади. Корхона ўз
маблағларини самарали инвестиция қилиш
меҳанизмини ишлаб чиқиши, келажакда
ушбу корхонанинг иқтисодиётда рақобатбар-
дошлилигини оширади ва бўш турган маб-
лағларни самарали айланишига олиб келади.
Қуйидаги 3-расм асосида тўқимачилик
корхоналарининг инвестицион лойиҳалари-
нинг охирги уч йилдаги ўз маблағлари ҳисо-
бидан молиялаштириш динамикасини таҳ-
лил қиладиган бўлсак, 2017 йилда жами қий-
мати 103,9 млн.АҚШ доллари миқдоридаги
33 та лойиҳа, 2018 йил жами қиймати 274,5
млн.АҚШ доллари миқдоридаги 57 та лойиҳа,
2019 йилда эса жами қиймати 289,5 млн.
АҚШ доллари миқдоридаги 85 та лойиҳа ўз
маблағлари ҳисобидан молиялаштиришти-
рилган. 2019 йил тўқимачилик корхоналари-
нинг инвестицион лойиҳаларининг ўз маб-
лағлари ҳисобига молиялаштириш 2017 йил-
га нисбатан қарийб 2,8 баробарга ўсган.
3-расм. Тўқимачилик корхоналарининг ўз маблағлари ҳисобидан инвестиция
лойиҳаларни молиялаштириш динамикаси (млн.АҚШ доллари) [14]
Ўрганишлар шуни кўрсатадики, тўқи-
мачилик корхоналарининг мавжуд маблағла-
рини йўналтириш объекти қуйидагилар бў-
либ ҳисобланади:
-
янги ускуна ва жиҳозлар, техника во-
ситаларини сотиб олиш ва ўрнатиш;
-
янги инновацион ғояларни молия-
лаштириш;
-
янги бино-иншоотлар қуриш ва фой-
даланишга топшириш;
-
асосий фондларни таъмирлаш, янгилаш;
-
маҳсулот ассортиментини кўпайтириш;
-
кластер усулини қўллаш;
-
кадрлар малакасини ошириш.
Тўқимачилик корхоналари инвести-
цион фаолиятининг ўзига хос хусусияти
шундаки, ушбу корхоналарда инвестициялар
реал инвестициялар шаклида амалга ошири-
лади, инвестицияларнинг бошқа турлари ор-
қали инвестицион фаолиятни молиялашти-
риш амалиётда кам учрайди.
Тўқимачилик корхоналари инвести-
цион фаолиятини молиялаштиришда инвес-
тиция фаолияти ва унинг ўзига хос хусусият-
ларидан келиб чиқиш мақсадга мувофиқдир.
Инвестицион фаолият фақат инвестициялар-
ни амалга ошириш жараёнлари билан боғлиқ
фаолият ҳисобланади. Шунинг учун инвести-
ция фаолияти учун нисбатан катта миқдор-
даги маблағларни сарфлаш фойдага ёки бош-
қа фойдали самарага эга бўлишда муҳимдир.
Демак, саноат тармоғининг мамлакат
иқтисодиётининг тараққиётини таъминлаш-
да тўқимачилик корхоналарига инвестиция-
ларни йўналтириш жуда муҳим ҳисобланиб, у
энг аввало, иқтисодиётни интенсив ривож-
лантириш асосида, ҳамда янги техника-тех-
нологиялар жалб қилиш ва ўзлаштириш не-
гизида ривожлантириши билан изоҳланади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти
Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги
Олий мажлисга Мурожаатномасида ҳам
инвестицияларни жалб қилишнинг самарали
воситаларидан бири бўлган давлат-хусусий
шериклик механизмларини транспорт, энер-
гетика, йўл, коммунал, тиббиёт, таълим каби
соҳаларга кенг татбиқ этиш кераклиги, шу-
нингдек энергетика, нефть-газ, геология,
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
76
транспорт, йўл қурилиши, қишлоқ ва сув
хўжалиги, ичимлик суви ва иссиқлик таъми-
ноти ҳамда бошқа қатор тармоқларида чуқур
таркибий ислоҳотлар бошланганлиги, са-
ноатнинг 12 та етакчи тармоғида модерниза-
циялаш ва рақобатдошликни кучайтириш
дастурлари жадал амалга оширилётганлиги-
ни, натижада 2019 йилда саноат маҳсулоти
ишлаб чиқариш ҳажми 6,6 фоизга кўпайган-
лигини таъкидлаб ўтди [15].
Саноат тармоғини асосий таркибий қис-
ми бўлган тўқимачилик корхоналарини
инвестицион лойиҳаларини молиялаштириш
учун давлат дастури асосида барча молия-
лаштириш манбалар ҳисобидан 2019 йилда
832,3 млн. АҚШ доллари ёки 2018 йилга
нисбатан 151,0 % кўп маблағ йўналтирилган.
Шундан тўқимачилик корхоналарига йўнал-
тирилган инвестицияларнинг 373,5 млн.
АҚШ доллари банк кредитлари, 169,3 млн.
АҚШ долларини хорижий инвестициялар,
289,5 млн. АҚШ долларини ўз маблағлари
ташкил этган. Эътибор бериш керакки,
бошқа манбалар ҳисобидан давлат дастури
асосидаги бирорта инвестицион лойиҳалар
молиялаштирилмаган. Бу эса корхоналарда
бошқа инвестицион фаолиятни молия-
лаштириш манбаларини аниқлаш зарурияти
борлигини кўрсатади (1-жадвал).
1-жадвал
Тўқимачилик корхоналарида инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш
манбалари таҳлили (млн. АҚШ доллари) [16]
№
Инвестицион лойиҳаларни
молиялаштириш манбалари
2017 йил
2018 йил
2019 йил
1
Ўз маблағлари
260,7
274,5
289,5
2
Тижорат банклари кредитлари
103,9
262,8
373,5
3
Хорижий инвестициялар ва кредитлар
23,8
13,5
169,3
4
Бошқа манбалар
0
0
0
Жами
388,4
550,8
832,3
Тўқимачилик корхоналарида иқтисо-
дий ўсишини таъминлаш мақсадлари учун
мамлакат иқтисодий тараққиётининг ҳозир-
ги шароитида республика товар-технологик
ихтисослашувидаги ишлаб чиқаришларни
табиий ресурслар билан таъминланганлик ва
экологик хавфсизлик талабларини ҳисобга
олиб, стратегик истиқболда инвестицион ри-
вожлантиришнинг қўшимча бозор рағбатла-
ри тизимини яратиш зарур. Тўқимачилик
корхоналарида иқтисодий ўсиш миллий
иқтисодиётда сифат ўзгаришлари ва ишлаб
чиқаришни технологик модернизация қилиш
учун зарур инвестицион ресурслар билан
таъминлашга лаёқатлидир.
Тўқимачилик корхоналари учун ички
бозорнинг ҳажми ва ўсиши инвесторнинг
қарор қабул қилишида асосий омил бўлиб
ҳисобланади. Шунингдек, иқтисодиётнинг
барча тармоқларида инвестицияларни жалб
қилишга туртки бўладиган механизмлардан
фойдаланиш билан боғлиқ давлатнинг фао-
лияти муҳим аҳамият касб этади.
Хулоса ва таклифлар.
Мамлакатимизда
тўқимачилик корхоналарининг инвестицион
фаолиятини молиялаштиришда ўз инвести-
ция манбалари (корхонанинг ўз маблағлари)
етишмаслиги кузатилади. Корхоналарнинг
молиявий натижаларининг яхши бўлмаслиги
замирида корхоналарнинг молиявий аҳволи
ёмонлашади, натижада улар инвестицион
фаолиятни молиялаштиришда ташқи молия-
лаштириш манбаларига эҳтиёж сезади.
Тўқимачилик корхоналарининг инвес-
тицион фаолиятини молиялаштиришга маб-
лағларни жалб қилиш шартларидан бири ин-
вестицион ҳамкорлик соҳасида орттирилган
тажрибани ҳисобга олган ҳолда инвестиция-
ларнинг табиий оқимини кўпайтириш ҳисоб-
ланади. Бунинг учун мамлакатда инвестиция
муҳити жозибадорлиги ва корхоналарнинг
ички инвестиция имкониятларини ошириш-
нинг зарур чоралари кўрилиши лозим. Бу эса
корхонанинг инвестицион фаоллигига ижо-
бий таъсир кўрсатади ва инвестицион фао-
лиятни молиялаштиришда ўзига хос меха-
низм яратилишига замин яратади.
Тўқимчилик корхоналарини инвести-
цион фаолиятини молиялаштиришда қуйи-
дагиларга эътибор қаратиш лозим:
17.
тўқимачилик корхоналарининг мод-
дий-техник базасини модернизациялашни
таъминлаш мақсадида тўқимачилик корхона-
ларида амалга ошириладиган инвестиция
лойиҳаларини молиялаштириш механизми-
ни ишлаб чиқиш;
18.
тўқимачилик корхоналарини инвес-
тицион фаолиятини молиялаштиришга маб-
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
77
лағлар жалб қилишда аънанавий усуллар
билан бирга ноаънанавий усуллардан (мисол
учун венчурли молиялаштириш) ҳам фойда-
ланишга кенг шароитлар яратиш;
19.
тўқимачилик корхоналарида инвес-
тицион лойиҳаларини молиялаштиришда
инновацион воситаларидан фойдаланиш (ра-
қамли молиялаштиришни (мисол учун крауд-
фандинг орқали молиялаштириш) жорий
этиш) ва уларни амалга ошириш;
Самарали ташкил этилган инвестиция
фаолиятини молиялаштириш механизмгина
корхонанинг юқори самарадорлигини таъ-
минлайди. Бу эса, бундай тизим корхонанинг
олдига қўйилган мақсадларига эришишга ва
уларни амалга ошишига ёрдам беради.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Боди З., Мертон Р. Финансы. Пер. с англ. Учебник. –М.: “Вильямс”,2007. -347.
2.
Mihaela B.R. Statistical methods applied to the financial analysis of a publicly funded investment project // Procedia
Economics and Finance. №10 (2014). https://doi.org/10.1016/S2212-5671(14)00306-2
3.
Игонина Л.Л. Инвестиции. Учебное пособие. – М.: Экономистъ, 2005. - 487 с.
4.
Кандеева В.В. Formation mechanism of innovation and investment activities of industrial enterprise // Economics:
time realities. №3 (2015). https://economics.opu.ua/files/archive/2015/No3/76-82.pdf
5.
Дмитриева Е.В. “Модернизация системы финансирования инвестиционной деятельности промышленних
предприяти”. Автореферат диссертации на соисканние ученой степени доктора экономичиский наук. M: Российская
академия предпринимательства, 2015. - 46 с.
6.
Кузнецова Е. А., Винникова И. С. Оценка эффективности инвестиционных проектов предприятий
промышленного сектора // Концепт. № 07 (2015). https://e-koncept.ru/2015/15237.htm
7.
Ғозибеков Д.Ғ. Инвестицияларни молиялаштириш масалалари. -Т.: “Молия”, 2003. -215 б.
8.
Маматов Б.С., Хўжамқулов Д.Ю., Нурбеков О.Ш., Инвестицияларни ташкил этиш ва молиялаштириш.
Дарслик. – Т.: “Иқтисод-молия”, 2014. - 610 б.
9.
Пўлатова М.Б. Саноат корхоналарининг ташқи иқтисодий фаолиятини молиялаштиришда
инвестициялардан самарали фойдаланиш йўллари. Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
диссертацияси автореферати. – Т.: БМА, 2018. -24 б.
10.
Кенжаев Н.И. Инвестиция лойиҳаларини комплекс експертиза қилишни такомиллаштириш масалалари.
Иқтисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. – Т.: ТМИ, 2011. -137 б.
11.
Фозилчаев Ш.Қ., Хидиров Н.Ғ. Инвестиция ва лизинг асослари. Ўқув қўлланма. – Т.: “Иқтисод-молия”, 2017. -
240 б.
12.
Хидиров Н.Ғ. Саноат корхоналари инвестиция фаолиятини молиялаштиришнинг ўзига хос хусусиятлари
// “Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 1 (2020). http://interfinance.uz/en/
13.
Хидиров Н.Ғ. Инвестиция мухитининг саноат корхоналарида инвестицион фаолиятига таъсирини//
“Молия” илмий эжурнали. № 2 (2019).
14.
www.www.uzts.uz - “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси расмий cсайти маълумотлари.
15.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга
Мурожаатномаси. https://www.prezident.uz/uz/lists/view/3324
16.
www. www.uzts.uz - “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси расмий cсайти маълумотлари.
ИНВЕСТИЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИНИ МОЛИЯВИЙ БОШҚАРИШНИНГ
ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
Исмаилов Дилшод Анваржонович –
Тошкент давлат иқтисодиёт университети,
тадқиқотчи, PhD
Аннотация.
Ушбу мақолада инвестиция фаолиятини ташкил этиш ва молиявий бошқариш механизмини
такомиллаштириш йўналишлари ўрганилган. Шунингдек, инвестиция жараёнларини молиявий бошқаришнинг ўзига
хос хусусиятлари ёритилган.
Калит сўзлар:
инвестицияларни моливий бошқариш, синдикатли кредит, хорижий тажриба,
инвестициявий жозибадорлик, венчур капитали, венчур бозори, инвестиция компаниялари, капитал сиғими.
Аннотация.
В этой статье рассматриваются способы улучшения управления инвестициями и механизмов
финансового управления. Также, освещены особенности финансового управления инвестицион-ными процессами.
Ключевые слова:
финансовое управление инвестициями, синдицированный кредит, зарубежный опыт,
инвестиционная привлекательность, венчурный капитал, рынок венчурного капитала, инвестицион-ные компании,
капитальные вложения.
Abstract:
In this article investigated organizing investment activity and directions of improvement financial
management mechanisms. Also, the features of financial management of investment processes are highlighted.
Keywords:
financial investment management, syndicated loan, foreign experience, investment attractiveness, venture
capital, venture capital market, investment companies, capital investments.
ИННОВАЦИ
Я ВА ИНВЕСТИЦИЯ
