Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
93
ДАВЛАТ ҚАРЗИ СИЁСАТИНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ВА КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ
Наимов Шохрух Шарафиддинович –
Тошкент давлат иқтисодиёт университети,
мустақил тадқиқотчи-изланувчи
Аннотация:.
Ушбу мақолада давлат қарзларининг макроиқтисодий жиҳатлари асосланган. Давлат
қарзлари ва уни макроиқтисодий мувозанатга таъсири бўйича классик ва замонавий иқтисодчи олимларнинг илмий
қарашлари ва концепциялари тизимлаштирилган. Давлат қарзларининг молиявий категория сифатидаги
хусусиятлари асосланган.
Таняч сўзлар:
Двлат қарзлари, қарз тузоғи, қарз амортизацияси, қарзларга хизмат кўрсатиш, аллокацион
функция, ички қарзлар, сузиб юрувчи фоиз ставкалари, капитал мобиллиги, сиқиб чиқариш самараси, рационал
кутишлар назарияси.
Аннотация:
В обоснована макроэкономические аспекты государственного долга. Систематизированы
научные взгляды и представления классических и современных экономистов о государственном долге и его влиянии
на макроэкономический баланс. Обоснована экономическая природа государственного долга как финансовой
категории.
Ключевые слова:
государственный долг, долговая ловушка, долговая амортизация, обслуживание долга,
функция определения местоположения, внутренний долг, плавающие процентные ставки, мобильность капитала,
эффективность сжатия, теория рациональных ожиданий.
Annotation:.
This article substantiates the macroeconomic aspects of public debt. Have been systematized the scientific
views and ideas of classical and modern economists on public debt and its impact on the macroeconomic balance. Have been
substantiated the economic nature of public debt as a financial category.
Keywords:
government debt, debt trap, debt depreciation, debt servicing, location function, domestic debt, floating
interest rates, capital mobility, compression efficiency, rational expectation theory.
Жаҳон мамлакатлари тарихий тарақ-
қиёт тенденциялари шуни тасдиқлайдики,
ҳар бир мамлакат ҳукуматининг сиёсий инс-
титут сифатидаги фаолияти, иқтисодий қуд-
рати унда шакллантирилган мукаммал мо-
лия механизмига бевосита боғлиқдир. Му-
каммал молия механизми турли даражалар-
да ташкил қилинадиган барқарор молиявий
ресурслар фонди ва уни иқтисодий тараққи-
ётнинг у ёки бу босқичида вужудга келади-
ган молиявий эҳтиёжларнинг асосий молия-
вий манбаи сифатидаги ролини қайдаражада
бажаришига боғлиқ бўлган. Ушбу тизимни
ташкил қилувчи бир қатор молиявий катего-
риялар мавжуд бўлиб, улардан бири давлат
қарзлари ҳисобланади.
Халқаро валюта фонди ва Жаҳон банки
томонидан "Давлат қарзларини бошқариш
бўйича қўлланма" га мувофиқ (Guidеlinеs for
Public Dеbt Managеmеnt, prеparеd by thе Staffs
of thе Intеrnational Monеtary Fund and thе
World Bank) давлат қарзини бошқариш тех-
ник дефольт хавфини минималлаштириш ва
харажатларнинг мақбул даражасини ушлаб
туриш билан бирга зарур молиявий ресурс-
ларни кўпайтириш мақсадида давлат мажбу-
риятларини бошқариш стратегиясини шакл-
лантириш ва амалга ошириш жараёни – деб
таърифланган[1].
Халқаро валюта жамғармаси ва Жаҳон
банкининг иқтисодчилари эътироф этишича
ҳаддан зиёд юқори ва мақсадга мувофиқ бўл-
маган қарзлар тўлов шартлари, валюта ва
фоиз ставкаларига таъсир этиши воситасида
кўплаб мамлакатларда иқтисодий инқироз-
ни келтириб чиқишига таъсир этувчи омил
бўлган. Ушбу инқирозлар давлат қарзини
бошқаришнинг мукаммал стратегиясини
ишлаб чиқиш зарурлигини таъкидлашади.
Юқоридаги аргументлар давлат қарз-
ларини иқтисодий категория сифатидаги
хусусияти ва уларни макроиқтисодий оқи-
батларини илмий тадқиқ қилиш ва бу бора-
даги иқтисодчилар илмий қарашларининг
концептуал асосларини тадқиқ қилишни
тақозо қилади.
Иқтисодиётни циклли ривожланиш
давридаги молиявий ресурсларга бўлган
эҳтиёжни таъминлаш ва молиявий имкони-
ятларини ошириш учун ҳукумат уй хўжалик-
лари ва хусусий сектор молиявий ресурсла-
ридан ташкил топувчи ички қарз ва халқаро
молия институтлари, давлатлар ва йирик
корпоратив тузилмалар молиявий ресурсла-
ридан ташкил топувчи ташқи қарз маблағ-
ларини жалб қилиш сиёсатида фойдалана-
дилар. Одатда, давлат қарзларининг объек-
тив зарурлигига оид классик қарашларда
марказий ва маҳаллий ҳокимият органлари
бюджети тақчиллиги билан бевосита боғ-
лиқлиги эътироф этилади. Иқтисодчилар
Алфред Грейнер ва Беттина Финкелар дав-
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
94
лат қарзларининг барқарорлиги ва уни
иқтисодий ўсишга таъсирини тадқиқ қилиб,
улар давлат қарзи мураккаб ва кўп қиррали
иқтисодий категорияни ўзида мужассамлаш-
тириши, давлат органлари ва молия инсти-
тутлари ўртасида қўшимча молиявий ре-
сурсларни шакллантириш билан боғлиқ му-
носабатлар тизимини ўзида мужассамлашти-
ришини таъкидлайди[2].
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, дав-
лат қарзлари ва уни макроиқтисодий барқа-
рорликка таъсири нуқтаи назардан турли
қарашлар мавжуд бўлиб, ушбу қарашлар
унинг салбий ва ижобий жиҳатлари нуқтаи
назардан бир биридан фарқланади.
Масалан, классик иқтисодчилардан
Адам Смит[3]нинг фикрига кўра, давлатнинг
ички ва ташқи қарзи иқтисодиётга тенг
даражада салбий таъсир кўрсатади. А. Смит
XVII Европа мамлакатлари қарз сиёсатига
нисбатан фикр билдириб, "Ҳозирги кунда
давлатлар иқтисодиёти катта қарзлар юкига
бардош бермоқда, аммо келажакда Европа-
нинг барча буюк давлатларини йўқ қилиши
мумкин" - деган фикрни айтиб ўтган эди. Яна
бир иқтисодчи Давид Рикардо Адам Смит
томонидан таъкидланган давлат қарзини
мутлақо салбий ҳодиса сифатида қабул қи-
лиши билан рози бўлган. Давид Рикардо
иқтисодий инқироз шароитидаги бюджет
тақчиллигини молиялаштириш учун давлат
қарзлари солиқ юкини ошириш эвазига қў-
шимча бюджетга даромадларни кўпайтир-
масдан ички ва ташқи молиявий ресурслар-
ни жалб қилиш инструменти сифатида баҳо-
лайди. Чунки, иқтисодий инқирозлар ёки
иқтисодиётдаги циклли пасайиш фазасида
ички истеъмолни рағбатлантириш муҳим
ҳисобланиб, бюджет дефицитини қоплаш
мақсадида солиқ юкини ошириш унга сал-
бий таъсир этишини эътироф этади.
Роберт Барро ушбу ҳолатни
эквива-
лентлик теоремаси
деб ҳисоблайди[4].
Унинг фикрига кўра, давлат қарзи ва бюджет
тақчиллиги қисқа ва узоқ вақт оралиғида
иқтисодиётга ҳеч қандай таъсир кўрсатмай-
ди. Барро назарияси одатда иқтисодий ада-
биётда эквивалентлик назарияси ёки Рикар-
до назарияси деб номланган бўлса ҳам, унда
давлат қарз маблағларини олиш ҳисобига
жорий ҳолатда истемолга нисбатан нейтрал
фискал сиёсат юритиш имкониятига эга
бўлишини таъкидлайди. Лекин, истиқболда
қарз амортизаияси ва фоизларини қайтариш
ҳисобига келажак авлод истемолига таъсир
этишини эътироф этади. Бу ерда давлат
қарзлари ва солиқлар бир хил иқтисодга
таъсир этиши, фақатгина ушбу инструмент-
лардан бирининг танланиши уларнинг мак-
роиқтисодий мувозанатга бир хид таъсири
вақтлараро танловга боғлиқлигини эътироф
этишади.
Рационал кутишлар назариясига муво-
фиқ[5] уй хўжаликлари қўшимча давлат
заёмларини сотиб олганларидан сўнг ўзла-
рининг мулкий ҳолатларини баҳолаш орқа-
ли келгусида ушбу заёмлар бўйича харажат-
ларни қоплаш учун солиқ юкини давлат
қарзлари бўйича хизмат кўрсатиш қиймати
(
ΔT = iΔB
)
эквивалентида оширилишини
тахмин қилишади. Уй хўжаликлари мулкий
қийматликлари
қандай
ўзгарганлигини
аниқлаш учун келгусидаги солиқ юкини
оширишнинг дисконлаштирилган қиймати-
ни чегиради
Бошқача айтганда, солиқларни оши-
риш (
ΔT
), солиқ тўловчиларнинг шахсий
тасарруфидаги даромадларни қисқартиради,
жамғариш нормасига нейтрал тарзда давлат
қарзларини ортиши (
iΔB
) келгусида солиқ-
ларни оширишга қиймат эквивалентида
тенг бўлади. Ушбу жараённи И.Фишернинг
вақтлараро бюджет чегараланиши қоидаси
орқали асослашга ҳаракат қиламиз.
Индивидлар ўзларининг нафлилигини
максималлаштиришга ҳаракат қилсинлар
U=U(C
1
, C
2
)→ max
. (2)
Вақтнинг станционар моментида иқти-
содий циклнинг пасайиш фазасида ҳукумат
солиқ тушумларининг камайиши ва давлат
харажатларининг ортиши ҳисобига бюджет
дефицити вуждга келади. Ушбу дефицит
(∆B) пасайиш фазасидаги ялпи талаб ва
истемолга нисбатан нейтрал бўлган давлат
қарзлари (D) ҳисобига қопланади. Ушбу жа-
раённи математик ифодасини қуйидагича
тасвирлаш мумкин:
G
1
–T
1
= BD = ∆B
(3);
ёки,
∆B = D
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
95
Автоматик тарзда вақтнинг станцио-
нар ҳолатида иқтисодий циклнинг жонла-
ниш фазасида тўпланган бюджет дефицити-
ни молиялаштириш манбаи ҳисобланувчи
давлат қарзларига хизмат кўрсатиш бўйича
харажатларни қоплаш учун солиқлар ((
1+r)
∆B
ёки
((1+r)D)
оширилади. Натижада, нав-
батдаги давр учун баланслашган бюджет
учун қуйидаги тенгламани оламиз:
T
2
= G
2
+ (G
1
–T
1
)(1+r)
(4);
Демак, солиқ тушумларининг келгуси
қиймати давлат харажатларининг келгуси
қийматига эквивалент бўлади.
(5);
Демак, ушбу ифодалардан хулоса қи-
лиш мумкинки, дефицитни молиялашти-
ришдаги солиқ юкини ошириш ёки қарз
олиш каби муқобил вариантлар вақтлараро
танловга боғлиқ. Жорий ҳолатда дефицитни
солиқларни ошириш ҳисобига эмас балки
қарз ҳисобига қоплаш келгусида барибир со-
лиқ тушумларини кўпайтириш эвазига қоп-
ланади. Ушбу ҳолатни том маънода “Жорий
ҳолатдаги солиқларни оширишдан қочиш
мақсадида қарз олиш келгуси авлод зимма-
сига солиқ мажбуриятларини ошири-лишига
олиб келади” – деган оддий мантиқий қои-
дани ифодалайди.
Иқтсодчилар Томас Роберт Малтус,
бюджет децифитини қарзли молиялашти-
риш ялпи талабни оширишнинг макроиқти-
содий омили сифатида эътироф этади[6].
Жон Стюарт Милл[7] эса "ортиқча тўпланган
хорижий сармояларни" давла қарзи сифати-
да жалб қилиш мамлакат иқтисодиётига са-
марали инвестицияланганда давлат қарзла-
ри макроиқтисодий барқарорликка жиддий
таъсир этмаслигини эътироф этишади.
Иқтисодчиси Д.Юмнинг давлат қарз
сиёсати ҳақидаги илмий қарашларида[7]
қарзга олинган маблағлардан самарасиз
(исроф) фойдаланиш жамиятнинг қашшоқ
бўлишига олиб келишини эътироф этиб ўта-
ди. Ушбу фикрлари орқали классикларнинг
давлат қарзларига нисбатан салбий қараш-
ларининг мезонларига аниқлик киритган-
дир. Унинг фикрича, қарз маблағларини са-
марали инвестициялаш билан боғлиқ давлат
харажатларини қоплашга йўналтириш иқти-
содиёт учун истиқболдаги молиявий қай-
тимга эгадир. Бу жорий қарзларни истиқбол-
да қайтаришнинг молиявий-иқтисодий им-
кониятларини яратилишига олиб келишини
таъкидлайди.
Фикримизча ҳам, ҳақиқат бугунги кун-
да дунёдаги ҳеч бир давлат қарз олмасдан
яшай олмаслиги исботланди. Дарҳақиқат,
мураккаб иқтисодий ҳодиса сифатида давлат
қарзи иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий соҳа-
ларга кучли таъсир кўрсатади. Давлат қар-
зини нотўғри ва самарасиз бошқариш билан
тузатиб бўлмайдиган зарар етказилиши
мумкин. Иқтисодий қайтимга эга бўлмаган
соҳаларга инвестициялаш билан боғлиқ дав-
лат харажатларини қарзлар ҳисобига молия-
лаштириш келажак авлод учун қарз юки-
нинг ортишига ва ҳозирги шароитда жаҳон
мамлакатларида кузатилаётган қарз тузоғи-
нинг (Debt trap) ҳосил бўлишига олиб кели-
ши мумкин.
Иқтисодий фанда Кейнсчилик йўнали-
ши асосчиси ҳисобланган Ж.Кейнс давлат
қарзлари иқтисодиётнинг циклик пасайиш
фазасида бюджет дефицитини молиялашти-
риш инструменти сифатида самарали экан-
лигини таъкидлайди[8]. Чунки солиқ юкини
ошириш иқтисодий агентларнининг шахсий
тасарруфидаги даромадини пасайишига ва
параллел равишда ялпи талабни пасайишига
олиб келиши мумкинлигини таъкидлайди.
Шунинг учун ҳам ялпи талабга нисбатан
нейтрал бўлган фискал сиёсат юритиш вa
бунда дефицитни молиялаштиришда қарз
сиёсати самарали эканлигини эътироф эта-
ди. Фақатгина давлатнинг қарз сиёсати на-
тижасидаги ялпи талабни рағбатлантириш
чора тадбирлари иқтисодиётни жонланиш
фазасига тез олиб чиқиши лозимлигини таъ-
кидлайди.
Замонавий иқтисодчи олимларнинг
давлат қарзларига оид илмий қарашларини
кузатадиган бўлсак нисбатан бошқача ман-
зарани кўришимиз мумкин. Иқтисодчилар
Э. Долан ва Д. Линдсиларнинг фикрича[9],
ортиб бораётган давлат қарзини фоиз став-
каларининг ошишига сабаб – деб ҳисоблаша-
ди. Бу эса хорижий капиталнинг кириб ке-
лишини кучайтиришига ва чет элда давлат
мажбуриятларининг сиқиб чиқарилишига
олиб келишини эътироф этишади.
Иқтисодчи Поль Самуэлсон эса[10],
аксинча давлат қарзлари фоиз ставкаларига
таъсир этмаслигини ва Федерал заҳира тизи-
ми очиқ бозор операциялари орқали фоиз
ставкаларини тебранишини суъний мани-
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
96
пуляция қилиш имкониятига эга бўлишини
айтиб ўтади.
Шуни таъкидлаш жоизки, П.Самуэлсон-
нинг хулосалари фақат оддий қарз миқдори-
га тааллуқлидир. Замонавий шароитлардаги
давлат қарзлари билан боғлиқ тенденция
давлатнинг ҳаддан ташқари юқори қарзи
шароитида фоиз ставкаларини манипуляция
қилиш имкониятлари чекланади, самарали
тартибга солинмайди. Натижада реал фоиз
ставкаларининг ўсиши кузатилади. С.Фишер
таъкидлаганидек[11], давлат қарзининг
инфляция жараёнларига боғлиқлиги, уни
ҳар бир давлат иқтисодий сиёсати нуқтаи
назаридан кўриб чиқиш керакдир.
Юқоридаги Э. Долан ва Д. Линдси, П. Са-
муэлсон ва С. Фишерларнинг давлат қарзла-
ри, фоиз ставкалари ва инфляция билан боғ-
лиқлиги ҳақидаги қарашлари ҳар бир мамла-
катдаги валюта режими, капитал мобиллиги
ва фоиз ставкаларини давлат томонидан
тартибга солиш ва фискал сиёсат трансмис-
сия механизмларига боғлиқдир (1-расмга
қаранг).
Давлат харажатларининг ўсиши
(G)
IS
эгри чизиғини
IS
1
ҳолатига сурилиши
.
IS
1
—
LM
чизиғининг янги кесишуви амалдаги
фоиз ставкасини жаҳон даражасидан юқори
даражада ортишини таъминлайди. Ушбу ҳо-
лат капитални мамлакат ичига кириб кели-
шини таъминлайди
(KA↑).
1-расм. Сузиб юрувчи ва капитални абсолют мобиллиги шароитида
рағбатлантирувчи бюджет-солиқ сиёсати[12]
Бу ўз навбатида миллий валютани қим-
матлашувига
(RER↑),
ҳамда соф экспортни
қисқаришига олиб келади
(NX↓)
. Натижада
IS эгри чизиғини орқага яъни чапга сурили-
шига олиб келади.
Ушбу ҳолатга нисбатан муносабат бил-
дирган ҳолда Х.Қурбонов, рағбатланти-
рувчи фискал сиёсат самарасиз ҳисобланиб,
давлат ташқи қарз маблағларини жалб қи-
лишга шарт-шароит яратишини эътироф
этади. Умуман олганда, давлат қарзларини
бошқариш макроиқтисодий сиёсатнинг куч-
ли воситасидир. Ўзининг моҳирона фойдала-
ниши билан, давлат мавжуд муаммоларни
муваффақиятли ҳал қила олади ва инвес-
тицион кредит рейтингини оширишга, янги
сармоядорлар учун давлат қарз қимматли
қоғозларининг жозибадорлигини оширишга,
шунингдек миллий манфаатларини амалга
оширишга ёрдам беради.
Бюджет тақчиллигини солиқ юкини
ошириш ёки қарзли молиялаштириш каби
муқобил вариантларида асосий масала мил-
лий иқтисодиёт учун аҳамиятли бўлган
истеъмолга таъсири нуқтаи-назардан турли
қарашлар мавжуд.
Ушбу қарашлар давлат молиясининг
инструменти бўлган давлат қарзлари қуйи-
даги хусусиятларига асосланади:
давлат қарзлари макрокўламда жо-
рий истемолга нисбатан нейтрал инстру-
мент сифатидаги хусусиятига асосланади;
давлат қарзлари жамғариш нормаси
юқори бўлган индивидларга жойлаштири-
лади (
Кейнс концепцияси
);
давлат қарзлари келгусидаги истеъ-
молга таъсир этади:
давлат қарзларининг аллокацион
функцияси даромадларни тақсимланиш ти-
зимига таъсир этади
Демак, юқоридаги илмий қарашларга
асосланган ҳолда, давлат қарзлари билан
боғлиқ молиявий муносабатларнинг фунда-
ментал асосини қуйидагилар билан изоҳлаш
мумкин:
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 2
97
биринчидан, давлат қарзларининг
классик формаси давлатнинг иқтисодий
агент сифатида ҳамма бирдек манфаатдор
бўлиши лозим бўлган ижтимоий (бойлик-
лар) неъматларни тақдим этиш билан боғ-
лиқ харажатларни молиявий таъминлаш на-
тижасидаги дефицитни монетизациялаш
усули ҳисобланади (Билетсизлар муаммоси
(англ.
free-rider problem
)).
иккинчидан, давлат қарзларини қоп-
лашнинг манбаларидан бири бўлган солиқ-
лар барча солиқ тўловчилар томонидан тў-
ланади.
иккинчидан, давлат қарзларини қоп-
лашнинг манбаларидан бири бўлган солиқ-
лар барча солиқ тўловчилар томонидан тў-
ланади.
давлат қарз сиёсатининг макроиқти-
содий самарадорлиги жалб қилинган молия-
вий ресурслар ҳисобига инвестицион фаол-
ликнинг кучайиши ва пировард натижада
миллий даромад, миллий иқтисодиёт экс-
порт потенциалининг барқарор ўсиши орқа-
ли ифодаланади.
Давлат қарз сиёсатининг ижтимоий са-
марадорлиги ижтимоий неъматларни дав-
лат томонидан тақдим этишнинг сифат кўр-
саткичларига боғлиқдир.
Шундай қилиб, давлат қарзи ҳар қан-
дай давлатнинг иқтисодий тизимида муҳим
рол ўйнайди ва унинг молиявий тизимининг
ажралмас қисми ҳисобланади.
Манба ва адабиётлар руйхати:
1.
THE WORLD BANK, INTERNATIONAL MONETARY FUND REVISED GUIDELINES FOR PUBLIC DEBT MANAGEMENT.
Prepared by the staffs of the World Bank and the International Monetary Fund Approved By Jeffrey D. Lewis (World Bank) and
José Viñals (IMF) April 1, 2014
2.
Alfred Greiner, Bettina Fincke Public Debt, Sustainability and Economic Growth Theory and Empirics. Springer
International Publishing Switzerland 2015.- p.267.
3.
Головачев Д.Л. Государственный долг: российская и мировая практика. М., 1998. С. 14.
4.
Barro, Robert J. 1974. Are government bonds net wealth? Journal of Political Economy 82(6): 1095-1117.
5.
Lucas, Robert (1976), "Econometric Policy Evaluation: A Critique", in Brunner, K. & Meltzer, A., The Phillips Curve
and Labor Markets, vol. 1, Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy, New York: American Elsevier, с. 19–46,
6.
Rohe, John F., A Bicentennial Malthusian Essay: conservation, population and the indifference to limits, Rhodes &
Easton, Traverse City, M. 1997.
7.
Блауг М. Милль, Джон Стюарт // 100 великих экономистов до Кейнса = Great Economists before Keynes: An
introduction to the lives & works of one hundred great economists of the past. — СПб.: Экономикус, 2008. — С. 214—217. —
352 с. — (Библиотека «Экономической школы», вып. 42). — 1 500 экз. — ISBN 978-5-903816-01-9.
8.
История экономических учений: учебное пособие / Под ред. В. Автономова, О. Ананьина, Н. Макашевой. —
М.: ИНФРА-М, 2004.
9.
Долан Э. Дж. , Линдсей Д. Макроэкономика / Пер. с англ. Лукашевича В. и др.; под. общ. ред. Лисовика Б. и др. -
СПб, 1994. - 405 с
10.
Samuelson, Paul A. (2002), Paul Samuelson and the Foundations of Modern Economics, Transaction
Publishers, ISBN 978-0-76-580114-2
11.
Fisher S., Sahay R., Vegh C. A. Modern Hyper- and High Inflations // NBER Working Paper Series. — 2002,
Январь. — P. 8930
12.
Қурбонов Х.А. Давлат молиясини бошқариш. Ўқув қўлланма. –Т.: Иқтисодиёт, 2019 й.
ЎЗБЕКИСТОНДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ БОЗОРИДА ҲАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРНИ
ЖОРИЙ ҚИЛИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ
(СУҒУРТА ХИЗМАТЛАРИ МИСОЛИДА)
Зайнутдинова Умида Джалаловна,
Халикулова Ширин Уткир қизи –
Тошкент молия институти
Аннотация:
Мақолада Ўзбекистонда хизмат кўрсатиш бозорида ҳалқаро стандартларни жорий қилиш
муаммолари ёритилган, хизмат кўрсатиш бозоридаги суғурта хизматларининг ўрни ва уни жорий қилиш
масалалари кўриб чиқилган, ҳамда муаммолар бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
Таянч сўзлар:
хизматлар, суғурта хизматлари, стандарт, серфикат, сифат, менежмент.
Аннотация:
В статье рассматриваются проблемы внедрения в Узбекистане международных стандартов в
сферу услуг, роль страховых услуг на рынке услуг и вопросы его внедрения, а также приведены предложения и
рекомендации по выявленным проблемам.
Ключевые слова:
услуги, страховые услуги
,
стандарт, серфикат, качество, менеджмент.
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
