Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
117
ни кенгайтиришга олиб келади. Жорий фао-
лият таҳлили замонавий методларини тад-
қиқ этиш шуни кўрсатадики, сувсоз корхона-
ларида бошқарув ҳисоби тизимини йўлга
қўйилиши замонавий компютер дастурлари
асосида таннархнинг омили таҳлилини қўл-
лаш, самарадорлик кўрсаткичлари, даромад-
лар, дебиторлик мажбуриятлари таҳлилини
олиб боришни тақозо этади.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018.
http://parliament.gov.uz
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2017-2021 йилларда ичимлик суви таъминоти ва канализация тизимларини
комплекс ривожлантириш ҳамда модернизация қилиш дастури тўғрисида”ги 2017 йил 20 апрельдаги ПҚ-2910-сон Қарори. “Халқ
сўзи” газетасининг 2017 йил 22 апрелдаги 80 (6774)-сони.
3. “2017-2021 йилларда ер ости сувлари захираларидан оқилона фойдаланишни назорат қилиш ва ҳисобга олишни
тартибга солиш чора-тадбирлари тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 4 майдаги ПҚ-2954-сон Қарори.
4. “Аҳолини тоза ичимлик суви билан таъминлаш қачон талаб даражасигача чиқади?”. Уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш
вазири билан суҳбат. “Халқ сўзи” газетаси. 2019 йил 14 ноябрь, №236 сон.
5. З.Ғофуров. Табиатни муҳофаза қилишнинг маънавий ва ҳуқуқий асослари. Тошкент – 2007.
6. International Water Management Institute (2010). Water Figures: Newsletter of the International water Management Institute
(IWMI). Special Issue. - 28 p.
АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ҲИСОБИ ВА АУДИТИ БИЛАН БОҒЛИҚ МУАММОЛАР,
УЛАРНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚ ЕЧИМЛАРИ
Рахимова Гузалбегим Муродовна –
Термиз давлат университети
Аннотация:
Ушбу мақолада асосий воситаларнинг ҳисоби ва аудитини ўтказиш билан боғлиқ муаммолар
ўрганилиб, уларни халқаро стандартларга мувофиқ ечиш йўллари тадқиқ этилган. Асосий воситаларни тан
олишнинг мезонлари ва хусусиятлари кўриб чиқилган. 16-сонли "Асосий воситалар" номли бухгалтерия ҳисобининг
халқаро стандарти тамойиллари ва талаблари баён қилинган.
Калит сўзлар:
асосий воситалар, моддий активлар, ҳисоб, аудит, амортизация, инвентаризация, халқаро
стандартлар.
Аннотация:
В работе рассмотрены проблемы учета основных средств и методика проведения аудита
основных средств согласно Международным стандартам. Рассмотрены критерии и особенности признания
основных средств. Изложены принципы и требования МСФО 16 «Основные средства». Раскрыты варианты решения
проблем в соответствии с международными стандартами.
Ключевые слова:
учет, аудит, основные средства, материальные активы, амортизация, инвентаризация,
Международные стандарты.
Abstract:
The problems of fixed assets and a technique of audit of fixed assets in accordance with international
standards were considered in the article. Review of regulatory framework of accounting and audit of fixed assets was
conducted. Fixed assets' criteria and features of recognition have been considered. The principles and requirements IAS 16
«Fixed Assets» were outlined in article. The solutions in accordance of problems were revealed under international standards.
Keywords:
accounting, auditing, fixed assets, tangible assets, depreciation, inventory, international standards.
Кириш
.
Замонавий бозор иқтисодиёти
корхоналарни янги ускуналар ва техноло-
гияларни жорий этишга ундайди ҳамда янги
моддий, молиявий воситалар ва механизм-
лардан фойдаланиш имкониятларини кен-
гайтирмоқда. Мавзу доирасида кейинги изла-
нишларни талаб қиладиган муаммолар қато-
рига турли манбалардан олинган асосий во-
ситаларнинг бошланғич қийматини аниқлаш
ҳамда тугатиш ва қайта баҳоланган қиймат-
ни аниқлашни киритиш мумкин.
Сўнгги тадқиқотлар ва нашрларнинг
таҳлили
.
Халқаро стандартларга мувофиқ,
асосий воситаларнинг бухгалтерия ҳисоби ва
аудитига оид муаммоларнинг баъзи назарий,
ташкилий ва методологик жиҳатлари хориж-
лик иқтисодчи олимлардан: Э.A.Aренс, К.Дру-
ри, В.П.Суйц, A.Д.Шеремет[1] ҳамда республи-
камиз иқтисодчи олимларидан: Р.Д.Дусмура-
тов, Ш.И.Илхамов, И.Н.Исманов, A.A.Кaримов,
А.Х.Пардаев, М.Қ.Пардаев, М.М.Тулaходжaевa,
К.Б.Уразов, И.Н.Қўзиев[2] илмий тадқиқот,
ўқув-услубий ишларида тадқиқ этилган. Уш-
бу мавзуда кўплаб тадқиқотлар ўтказилиши-
га қарамай, республикамиз корхоналари учун
асосий воситаларни тан олиш, ҳисобга олиш
ва аудитдан ўтказиш услубларини халқаро
стандартларга мувофиқ ташкил қилиш ма-
саласи жуда долзарбдир.
16-сонли "Асосий воситалар" номли
бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандарти
мақсади асосий воситаларнинг бухгалтерия
ҳисобини молиявий ҳисоботнинг халқаро
стандартларига мувофиқ таҳлил қилиш,
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
118
БҲХСга мувофиқ асосий воситаларни ҳисобга
олиш ва аудит жараёнида юзага келадиган
муаммоларни бартараф этиш бўйича тавсия-
лар ишлаб чиқишдан иборат.
Асосий қисм
.
Асосий воситалар ҳар
қандай корхонанинг ишлашини таъминлай-
диган муҳим элементдир. Одатда, аксарият
корхоналарда асосий воситалар активлар-
нинг катта қисмини эгаллайди, уларнинг ҳо-
лати ва қиймати менежмент, сармоядор,
муассис ва акциядорлар учун ҳам бирдай
қизиқиш уйғотади, чунки асосий воситалар-
ни ишончли баҳолаш, молиявий ҳолат тўғ-
рисида хулосалар чиқариш ва бошқарув қа-
рорларини қабул қилиш имконини беради.
Бинобарин, Ўзбекистон Республикаси Прези-
дентининг Фармонида[3] “... акциядорлик
жамиятлари томонидан халқаро стандартлар
асосида аудит ва молиявий ҳисобот ахборо-
тини нашр қилиш”
вазифасини амалга оши-
риш белгиланган.
16-сон БҲХС[4] га биноан, асосий воси-
талар моддий объектлар ҳисобланади, агар
улар қуйидаги шартларга жавоб берса: а) то-
варларни ишлаб чиқариш ёки етказиб бериш
ёки хизматлар кўрсатиш, бошқаларга ижа-
рага бериш ёки маъмурий мақсадларда фой-
даланиш учун мўлжалланган; б) кутилгани-
дек бир неча даврдан кўпроқ фойдаланилса.
А.Ф. Мялкина ва бошқа муаллифлар
““Меҳнат воситалари” атамаси жамиятдаги
ишлаб чиқарувчи кучларнинг прогрессивли-
гини белгилайди. “Асосий воситалар” тушун-
часи мамлакат миллий бойлигининг асосий
элементи, “Ишлаб чиқаришнинг асосий фонд-
лари” моддий-техник базани ва технологик
тузилманинг прогрессивлигини белгилайди.
“Асосий воситалар” атамаси бухгалтерия ҳи-
соби ва молиявий ҳисоботда асосий восита-
ларни акс эттириш учун ишлатилади. “Асо-
сий капитал” атамаси инвестицияларни ҳу-
дудлар, молиялаштириш манбалари, мулкчи-
лик шакллари, иқтисодий фаолият турлари
бўйича аниқлашда ишлатилади. “Ишлаб чи-
қариш аппарати” ишлаб чиқариш қувватини
аниқлаш ва ишлатилган технологияларни
баҳолаш билан ўлчанади. “Ишлаб чиқариш
потенциали” мавжуд реал активларнинг кор-
хонанинг ишлаши ва ишлаб чиқариш фао-
лиятини таъминлаш қобилияти сифатида
кўриб чиқилади”[5] деб эътироф этадилар.
Асосий воситалар кичик турлар ва узоқ
муддатли активларнинг таркибий қисми
сифатида, узоқ муддатли активларнинг барча
қонуний белгилаб қўйилган хусусиятларига
мос келади, аммо улар бошқа таркибий
қисмлардан ўзининг моддий шакли, ҳолати
ва ишлашга яроқлилиги ва биологик ўзга-
ришларнинг йўқлиги билан ажралиб туради.
Улар қарз эмас, бошқа корхоналарга
сармоялар киритилмайди, асосий воситалар
қиймати қонун билан тартибга солинган
қиймат чегарасидан юқори бўлиши керак.
Ушбу масала бўйича баъзи бир аниқликларни
халқаро молиявий ҳисобот стандартларида
кузатишимиз мумкин. Бундан ташқари, маса-
ла шундаки, ҳар қандай компания бухгалте-
рия сиёсатини мустақил равишда ишлаб чи-
қиши керак.
Биринчи босқич - бу асосий воситаларга
тегишли мулкни аниқлаш. Халқаро стандарт-
ларга мувофиқ ушбу жиҳат қуйидагича ҳал
қилинади, “Мулкнинг айрим турларининг
асосий воситаларга тегишлилиги бухгалтер-
нинг профессионал хулосаси асосида, корхо-
нанинг ўзига хос шароитлари ва иш шароит-
ларини ҳисобга олган ҳолда, баъзи ҳолларда
амортизация усуллари аниқланади”[5].
Шунингдек, 16-сонли "Асосий восита-
лар" БҲХС алоҳида аҳамиятсиз активларни
(масалан, шаблонлар, асбоблар ва штамплар
ва бошқалар) битта асосий воситага бирлаш-
тириш имкониятини назарда тутади ва ак-
тивнинг эскириши ушбу активдан мақсадга
мувофиқ фойдаланилиши мумкин бўлган
пайтдан бошланади.
Ўзбекистоннинг аксарият корхоналари-
да асосий воситаларни ҳисобга олишнинг
асосий муаммоси активларни тан олиш ва
таснифлаш, уларнинг баланс қийматини
аниқлаш, шунингдек тан олиниши керак
бўлган эскириш ва тушириш зарарларидир.
16-сон БХҲСга биноан «Асосий восита-
лар» қуйидагича таснифланади: ер; бинолар;
машина ва ускуналар; автомобиллар; кема-
лар; самолётлар; мебель ва жиҳозлар.
5-сон “Асосий воситалар” номли БҲМС
асосий воситаларни иккита шарт бажарил-
ганда тан олади. Биринчидан, келажакда
корхона бундай активлардан фойдаланиш
билан боғлиқ иқтисодий фойда олиш эҳти-
моли бўлса. Молиявий ҳисоботнинг халқаро
стандартларини қўллашга ўтиш жараёнида
корхонанинг ушбу шартга мувофиқлиги, асо-
сан, асосий воситаларни инвентаризация қи-
лиш пайтида амалга ошириладиган алоҳида
текширувдан ўтказилади.
Агар мавжуд объектлардан фойда олиш
кутилмаса, бундай активларнинг баланс
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
119
қиймати тақсимланмаган фойда ҳисобидан
чиқарилиши керак.
Иккинчидан, бундай активларнинг
бошланғич қиймати ишончли тарзда аниқ-
ланиши керак.
Халқаро стандартга мувофиқ асосий во-
ситаларнинг бошланғич қиймати қуйидаги-
ларни ўз ичига олади: олинган чегирмалар,
божхона тўловлари, қайтариб берилмайди-
ган солиқлар, асосий воситаларни ташкил
этиш харажатлари чегириб ташланган харид
қиймати. Асосий воситалар объектини аниқ-
лаш учун корхонанинг ўзига хос шартларини
ҳисобга олган ҳолда қарорлар қўлланилиши
керак.
Асосий воситалар қиймати - тўланган
нақд пул суммаси ёки уларнинг эквиваленти
ёки активни сотиб олиш ёки яратиш вақтида
тақдим этилган бошқа компенсация шакли-
нинг адолатли қийматини ва қуйидагиларни
ўз ичига олади:
-
савдо чегирмаларисиз сотиб олиш
нархи (импорт божлари ва қайтариб берил-
майдиган солиқларни ҳисобга олган ҳолда);
-
активни етказиб бериш ва уни ишла-
тиш учун зарур бўлган ҳолатга келтириш
билан бевосита боғлиқ харажатлар;
-
объектни сотиб олиш пайтида келиб
чиққан мажбуриятлар, объектни демонтаж
қилиш ва тугатиш ва у жойлашган жойни
тиклаш бўйича дастлабки ҳисобланган хара-
жатлар.
Бинобарин, асосий воситалар қиймати-
ни ташкил этадиган харажатлар ушбу объект
сотиб олинган (қурилган), фойдаланишга
топширилган ва фойдаланишга тайёр бўлган
қийматнинг пул билан ифодаланиши ва
унинг амал қилиш муддати тугаганидан ке-
йин уни тугатиш харажатлари ҳисобланади.
5-сон БҲМСга мувофиқ, асосий восита-
ларни баҳолашнинг муҳим хусусияти шунда-
ки, уларнинг баланс қиймати тегишли давлат
грантлари ҳисобига камайтирилиши мумкин.
Ушбу қисқартириш тартиби 20-сон «Давлат
грантлари ҳисоби ва давлат ёрдами тўғриси-
да маълумотларнинг ошкор етилиши» БҲМС
да очиб берилган. Халқаро стандарт, асосий
воситаларнинг бошланғич қиймати бўйича
тавсия етилган асосий баҳосига қўшимча ра-
вишда алтернатив ёндашувни қўллашга
имкон беради: асосий воситалар ҳисоботлар-
да қайта кўриб чиқилган суммада кўрсатили-
ши мумкин.
Асосий воситалар аудитининг мақсади -
асосий воситалар билан боғлиқ иқтисодий
воқеалар тўғрисида маълумотни объектив
йиғиш ва баҳолаш ва манфаатдор фойдала-
нувчиларга текшириш натижаларини тақдим
этишдан иборат. Асосий воситаларни текши-
ришда фойдаланиладиган асосий усуллар -
сўров, ҳақиқий текшириш, таққослаш, қайта
санаш, ҳужжатли текшириш, спот тадқи-
қотлар.
Аудитор томонидан асосий воситалар-
ни бухгалтерия ҳисоби аудити кўп вақт талаб
қиладиган жараён бўлганлиги сабабли, кўп
миқдордаги маълумотларни қайта ишлашни
талаб қилади, аудитор қабул қилинган ауди-
торлик таваккалчилик даражаси билан асо-
сий воситаларни танлаб тадқиқ қилишни
қўллаши мумкин.
Асосий воситалар аудитининг энг му-
ҳим жиҳатларидан бири бу уларни тўғри
баҳолашни текширишдир. Асосий воситалар-
ни баҳолаш муаммоси бухгалтерия ҳисобида-
ги энг муҳим масалалардан бири бўлиб, асо-
сий воситаларни баҳолашнинг бирлиги ва
ҳақиқати принципи корхонада бухгалтерия
ҳисобини ташкил этишда ҳал қилувчи омил
ҳисобланади.
Халқаро стандартларга мувофиқ, ушбу
масалани қуйидагича ҳал қилиш таклиф эти-
лади. Таъмирлаш харажатларини текшириш-
да қуйидагилар белгиланиши керак: таъмир-
лаш режалари ва сметалари, бажарилган иш-
ларни қабул қилиш далолатномалари, бино
ва иншоотларни техник кўрикдан ўтказиш
актлари, тегишли ҳужжатларни тўғри тайёр-
лаш ва ўз вақтида тайёрлаш; харажатлар
моддалари бўйича харажатларни шаклланти-
ришнинг тўғрилиги; материаллар истеъмоли
меъёрлари ва таъмирлаш учун тўланадиган
ҳақ миқдори ҳаддан ташқари оширилганми;
ишларни жорий ёки капитал таъмирлашга
тўғри тайинлаш.
Таъмирлаш операцияларининг мақсад-
га мувофиқлиги ва қонунийлиги ҳам белги-
ланади. Аудитнинг муҳим босқичларидан
бири бу асосий воситаларни қайта баҳолаш
аудити ҳисобланади. Қайта баҳолаш талабла-
рига мувофиқлигини текшириш учун аудит
қуйидаги соҳаларда олиб борилади:
асосий воситаларни қайта баҳолаш
бўйича операцияларнинг тўлиқлиги;
қайта баҳолаш натижаларини ҳуж-
жат билан акс эттиришнинг тўғрилиги;
бухгалтерия ҳисобида қайта баҳолаш
операциялари тўғри акс эттирилганлиги.
Бундай аудит қайта баҳолаш натижала-
рини ўз ичига олган ҳужжатларни ўрганиш
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
120
асосида ўтказилади ва қуйидаги аудиторлик
муолажаларини назарда тутади:
корхонанинг бухгалтерия сиёсатида
акс эттирилган қайта баҳолашнинг барча
масалаларини аниқлаш;
инвентаризациядаги
ёзувларнинг
қайта баҳолаш натижаларига мувофиқлиги-
ни текшириш;
бухгалтерия ҳисобида асосий восита-
ларни қайта баҳолаш натижаларини акс эт-
тирувчи бухгалтерия ёзувларининг тўғри-
лигини текшириш;
асосий воситаларнинг адолатли қий-
матини текшириш;
қайта баҳолаш индексининг тўғри
белгиланганлигини текшириш;
асосий воситаларнинг қайта баҳо-
ланган қиймати ва амортизация қиймати-
нинг тўғри ҳисобланганлигини текшириш.
Бизнинг фикримизча, асосий воситалар
аудити масаласи янада муаммоли бўлиб,
уларнинг ҳолатини баҳолашда умумэътироф
етилган методологиядан фойдаланиш ҳисоб-
ланади.
Маълумки, меҳнат воситаларидан фой-
даланиш жараёнида уларни жисмоний ва
маънавий жиҳатдан эскириши, шунингдек
уларни кўпайтиришни иқтисодий асосланган
режалаштиришни таъминлаш учун аморти-
зация ҳар бир усулини тўғри баҳолаш керак.
Амалий муаммолардан бири, иккинчи да-
ражали эскирганликни баҳолаш бўлиб, у
самаралироқ асосий воситалар пайдо бўлган-
да юзага келадиган ҳолатни тавсифлайди
(ишлаб чиқариш самарадорлиги юқори, ба-
жариладиган функциялар сони кам, энергия
кам ишлайди ва ҳоказо).
Шуни таъкидлаш керакки, 16-сонли
"Асосий воситалар" БҲХС амортизацияни,
унинг яроқлилик муддати давомида аморти-
зация қилиниши керак бўлган асосий воси-
талар қийматини мунтазам равишда тақсим-
лаш сифатида белгилайди.
Асосий воситалар учун амортизация
талаблари[4]:
активнинг ишлаш муддати давомида
амортизация қилинадиган қиймат мунтазам
равишда чиқариб ташланиши керак;
корхона томонидан ишлатиладиган
амортизация усули ушбу объект томонидан
иқтисодий фойда олиш жараёнини акс эт-
тириши керак;
ҳар бир давр учун амортизация тў-
ловлари, агар улар бошқа асосий воситалар-
нинг баланс қийматига қўшилмаган бўлса,
харажатлар сифатида тан олинади.
Асосий воситаларнинг эскирганлигини
тўғри аниқлаш, асосий воситаларнинг эски-
ришини текшириш бўйича муаммоли муома-
лалар пайдо бўлишининг олдини олиш учун
бизнинг нуқтаи назаримизга кўра тўрт бос-
қичда ўтказиш тавсия этилади:
1) асосий воситаларнинг мавжудлигини
ҳақиқий текшириш;
2) амалдаги асосий воситаларнинг
амортизация тўғрисидаги қонун ҳужжатла-
рига риоя этилишини назорат қилиш;
3) асосий воситаларнинг эскириши
аудити;
4) асосий воситаларнинг эскириши бух-
галтерия регистрлари ва ҳисоботларида тўғ-
ри акс эттирилганлигини текшириш.
16-сонли "Асосий воситалар" БҲХСнинг
41-бандига мувофиқ амортизация усулини
танлашнинг мезони асосий воситалардан
фойдаланишдан иқтисодий фойда олиш шак-
лига максимал мувофиқликдир[4].
Халқаро стандартларга мувофиқ асосий
воситаларни қайта баҳолаш қуйидагича қайд
этилади:
агар асосий воситанинг баланс қий-
мати қайта баҳолаш туфайли пасайиб кеца, у
ҳисобот даври харажатлари сифатида акс
эттирилади ва шу билан бирга капиталнинг
пасайишига киритилади (қайта баҳолаш
пайтида қўшимча капитал);
агар қайта баҳолаш пайтида баланс
қиймати ошса, бу "қайта баҳолаш пайтида
қўшимча тўланган капитал" моддаси бўйича
капитал даромадлари сифатида таснифла-
нади.
Бошқа бир муаммо, бу асосий воситалар
билан уларни ўтказиш, жойлаштириш, та-
сарруф этиш, ҳужжатлаштириш бўйича опе-
рациялар кўрсатилмаган ёки бухгалтерия ҳи-
собида нотўғри акс эттирилган вазият. Бун-
дай ҳолда, бизнинг фикримизча, айбдорлар-
ни ва ушбу вазиятни келтириб чиқарган
сабабларни аниқлаш ва тегишли чораларни
кўриш керак.
16-сонли «Асосий воситалар» номли
БҲХС асосий воситаларнинг молиявий ҳисо-
ботларида нархларни ҳисоблаш усуллари,
амортизация усуллари (фойдаланиш даврла-
рининг бошида ва охирида), даромадлар, на-
фақа, сотиб олиш, қайта баҳолаш натижалари
ва бошқа ўзгаришлар тўғрисидаги маълумот-
лар бўлиши кераклигини белгилайди.
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
121
Аудиторлар асосий воситаларнинг ҳар
бир синфи учун эслатмалар қуйидагилар тўғ-
рисида маълумотни очиб беришларини таъ-
минлашлари керак: баланс қийматини аниқ-
лаш учун баҳолаш базаси; амортизация усул-
лари; фойдали фойдаланиш муддати ёки
амортизация даражаси; ялпи баланс қиймати
ва тўпланган амортизация, шу жумладан
давр бошида ва охирида тушумнинг жамлан-
ган йўқотишлари; ҳисобот даври бошида ва
охирида баланс қийматини мувофиқлашти-
риш.
Шундай қилиб, асосий воситалар ауди-
тини самарали режалаштириш ва амалга
ошириш корхона молиявий ҳисоботининг
юқори сифатли кўрсаткичларига эришишга,
ноаниқликлар ва хатоларнинг олдини олиш-
га имкон беради. Аудиторлик текширувлари-
ни режалаштириш ва амалга ошириш жара-
ёнида, асосий воситаларнинг бухгалтерия
ҳисобининг халқаро стандартларига муво-
фиқ таҳлил қилинган хусусиятларини ино-
батга олган ҳолда, менежмент томонидан ўт-
казилган бухгалтерия ҳисоб-китобларининг
тўғрилиги ва уларнинг 16-сонли «Асосий
воситалар» БҲХСга мувофиқлиги тўғрисида
ишонч билан фикр билдириши мумкин.
Бизнинг фикримизча, БҲХСга мувофиқ
асосий воситалар аудитининг сўзсиз устун-
лиги бу улардан фойдаланиш самарадорли-
гини таҳлил қилиш билан якунланишидир.
Бунинг учун активларнинг даромадлилиги-
ни, капиталнинг интенсивлигини, эскириш,
янгиланиш, асосий воситаларнинг сақлаш
муддатларини тўғри аниқлаш лозим.
Хулоса
.
Бухгалтерия ҳисобини юритиш
ва асосий воситаларни текшириш муаммола-
рини ўрганиш жараёнида молиявий ҳисобот-
ларнинг ташқи фойдаланувчилари учун му-
ҳим бўлган БҲХСдан тўғри фойдаланиш за-
рурати аниқланди. Бухгалтерия ҳисобининг
миллий тизимини халқаро стандартларга
йўналтириш турли мамлакатлардаги корхо-
наларнинг ҳисобот кўрсаткичларини таққос-
лаш имкониятини беради.
Бу инвесторларга халқаро инвестиция
лойиҳаларини амалга ошириш тўғрисида қа-
рор қабул қилишда зарур маълумотларни
беради, капитални ўтказиш ва миллий иқти-
содиётларнинг интеграциясини осонлашти-
ради. Шунингдек, бу асосий воситалар-нинг
ҳолати ва ишлатилишининг самарали мус-
тақил мониторингини амалга оширишга кат-
та ҳисса қўшади.
16-сонли "Асосий воситалар" БҲХСда
кўрсатилган стандартлар асосий воситалар-
нинг таннархи бўйича тўлиқ ва аниқ тавси-
фини ўз ичига олади, уларнинг эскириши,
йўқ қилиниши, тугатилиши, қайта баҳола-
ниши, таъмирланиши ва улардан фойдала-
ниш самарадорлиги, бу эса бухгалтерия ҳи-
соби ва аудит соҳасидаги муаммоли масала-
ларни ҳал қилишга ижобий таъсир кўрса-
тади.
Халқаро стандартларга мувофиқ бух-
галтерия ҳисоби корхоналар хорижий шерик-
лар билан иш олиб борадиган бухгалтер-
ларнинг ишини осонлаштиради. Асосий во-
ситалар аудити мураккаб жараён эканлиги ва
асосий воситалар тўғрисидаги норматив
ҳужжатларнинг ўзгариши - уларнинг эскири-
ши, таснифини ҳисобга олган ҳолда, асосий
воситалар ҳисобини халқаро стандартга му-
вофиқ равишда олиб бориш мақсадга мувоф-
иқ бўлади, чунки асосий воситалар аудити
корхонанинг умумий аудитининг муҳим
қисмидир.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1. Аренс Э.А
.,
Лоббек Дж.К. Аудит. пер. с англ. гл. ред. серии. – М.: Финансы и статистика, 2001. – 560 с.; Друри К.
Управленческий и производственный учет. – М.: ЮНИТИ, 2002. – 312 с.; Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит. Учебник. 5-е изд., перераб. и
дополненное. – М.: ИНФРА-М, 2008. – 448 с.
2. Дусмуратов Р.Д. Аудит асослари. Дарслик. – Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2003. – 612 б.; Илхамов Ш.И. Амалий
аудит. Дарслик. Т.: Иқтисодиёт, 2018й.; Исманов И.Н. Узоқ муддатли активлар бухгалтерия ҳисобининг методологик асослари. – Т.:
Фан, 2006. – 172 б. Каримов А.А. Корпоратив бошқарув тизимида бухгалтерия ҳисоби ва аудитини такомиллаштиришнинг асосий
йўналишлари. и.ф.д. илмий даражасини олиш учун ёзилган дисс. автореф. – Т.: 2009. – 32 б.; Пардаев А.Х. Бошқарув ҳисоби. – Т.:
Академия, 2002. – 172 б.; Пардаев М.Қ., Исроилов Б.И. Иқтисодий таҳлил. Ўқув қўлланма. – Т.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси, 2001. –
176 б.; Тулаходжаева М.М. Система финансового контроля в Республике Узбекистан. – Т.: Мир экономики и права, 1998. – 176 с.;
Уразов К.Б. Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида бухгалтерия ҳисобининг концептуал масалалари. – Тошкент: Фан, 2005. –
236 б.; Қўзиев И.Н. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида аудиторлик ҳисоботини тузиш ва умумлаштириш
методологиясини такомиллаштириш. и.ф.д. илмий даражасини олиш учун ёзилган дис. автореф. – Т.: 2017. – 70 б.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 24 апрель ПФ-4720 – сон “Акциядорлик жамиятларида замонавий
корпоратив бошқарув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида” ги Фармони.
4. Международный стандарт финансовой отчетности (ИАС) 16 «Основные средства» [Электронный ресурс] – Режим
доступа: ҳттп://www.ифрс.орг.уа/wп-цонтент/уплоадс/2013/04/Международый-стандарт-финансовой-отчетности-МСФО-16-
Основные-средства-.пдф (Дата обращения: 16.01.2017)
5. Мялкина А.Ф., Оводкова Т.А., Трегубова В.М. Принципы учета и формирования информации об основных средствах в
финансовой отчетности: международная и российская практика // Социально-экономические явления и процессы. – 2014. № 10
(том 9). – С. 72-79. П.73.
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТ
