Международные аспекты маркетинга при экспорте текстильных продукции

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

141

Истеъмолчиларнинг ёши даражалари

бўйича энг муҳим бўлган омилларни ажратиб
олиш ва омилларнинг таъсир кучини ўлчаш

учун хар бир гуруҳ бўйича таҳлил натижала

-

ридан келиб чиқиб қуйидаги функцияларни
тузиш мумкин:

Y

12-19

= -14,197+2,453X

1

+0,971X

2

+2,222X

3

+4,694X

4

-2,148X

5

(1)

Y

20-34

= -16,443+3,562X

1

-0,223X

2

+2,050X

3

+4,793X

4

-1,164X

5

(2)

Y

35-49

= -16,122+3,473X

1

-0,300X

2

+2,076X

3

+4,802X

4

-1,150X

5

(3)

Y

50-64

= -14,488+2,843X

1

-0,175X

2

+1,998X

3

+4,852X

4

-1,166X

5

(4)

Истеъмолчиларнинг ёш даражаси мода

маҳсулотларига бўлган талабларини шаклла

-

нишида таъсир қиладиган омиллар белгилан

-

ган омиллар асосида олинган детерминант

функциялар ўртасида фарқли хусусиятларни
ажратиб кўрсатиш имкониятини беради.

Тузилган (2), (3), (4), функциялар асосида

истеъмолчиларнинг даромадлилик даражаси

бўйича мода маҳсулотларига бўлган талабни
ошириш ва мақсадли стратегик қарорлар

қабул қилиш мумкинлигидан далолат беради.

Аниқланган функциялар истеъмолчи

-

ларнинг мода маҳсулотларига бўлган талаб

-

ларини шакллантирувчи омилларни ҳисобга

олган ҳолда истеъмолчиларнинг турли қат

-

ламлари учун турлича стратегик режалар иш

-

лаб чиқиш имкониятларини таъминлаб бе

-

ради.

Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки

истеъмолчиларни мода маҳсулотларига бўл

-

ган талабларини ошириш бўйича амалга

оши

-

рилган дискриминант таҳлил натижаларидан
келиб чиққанда асосий эътибор 20

-

35 ёшли

шаҳарда яшайдиган аёлларга қаратиш лозим

-

дир. Аёллар кийим

-

кечак коммуникатив ти

-

лини идрок етишда

яхшироқ роль ўйнайди

-

лар, шунингдек, модага кўпроқ эътибор бе

-

риб, кийим

-

кечак ва модага ўз шахсиятини

аниқлашда аҳамият беришади.

Истеъмолчилар мода маҳсулотларига

бўлган муносабатларига таъсир қилувчи
омиллар мода дизайн хизматларига ва санъат

ва кўнгил

очар тадбирларга бўлган қизиқиш

-

ларни инобатга олиб, мамлакатда яратилаёт

-

ган кийим

-

кечак маҳсулотларни ва кўнгил

очар санъат ва бошқа тадбирларни миллий

урф

-

одатларимизни ҳисобга олган ҳолда таш

-

киллаштириш назоратга олиш муҳим аҳа

-

миятга эга.

Манба ва фойдалнилган адабиётлар рўйхати

:

1. М.Қосимова, Л.Абухалилова “Маркетинг тадқиқотлари” ўқув қўлланма. Тошкент 2010.

2.

Малхотра Нэреш К. “Маркетинговые исследования”. Практическое руководство, 4

-

е издание.: Пер. с англ. –

М.:

“И.Д. Вильямс”, 2007. –

685 б.

3. Гейл Калин, Каур Ясбир “Мода и текстиль”

-

Кулахметова.

-

Минск: Гревцов Паблишер, 2009.

-

240 б

4 https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/metadata-2
5. https://data.gov.uz/uz/sphere/9

Муминова Наргиза Махсуджоновна

Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти

“Корпоратив бошқарув” кафедраси

иқтисодиёт фанлари фалсафа доктори,

доцент

ТЎҚИМАЧИЛИК МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИДА МАРКЕТИНГНИНГ

ХАЛҚАРО ЖИҲАТЛАРИ

Аннотация

.

Ушбу мақолада миллий ва халқаро бозорларда сифат ва сотув хажми мақсадлари, тўқимачилик

маҳсулотлари ҳаракати тизимининг маркетинг элементлари, тўқимачилик маҳсулоти

ҳаракати

каналларини

танлашдаги омиллар ўрганилган ва таклифлар ишлаб чиқилган.

Калит сўзлар:

маркетинг, тўқимачилик маҳсулотлари, халқаро бозорлар, маҳсулот

ҳаракати, маркетинг

элементлари, халқаро маркетинг, хорижий истеъмолчи.

МЕЖДУНАРОДНЫЕ АСПЕКТЫ МАРКЕТИНГА ПРИ ЭКСПОРТЕ ТЕКСТИЛЬНЫХ

ПРОДУКЦИИ

Аннотация.

В этой статье исследуются цели качества и объема продаж на национальном и международном

рынках, маркетинговые элементы системы движения текстиля, факторы при выборе каналов движения текстиля
и были

разработаны предложений.

Ключевые слова:

маркетинг, текстильная продукция, международные рынки, движение продукта, элементы

маркетинга, международный маркетинг, зарубежный потребитель.

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

142

INTERNATIONAL ASPECTS OF MARKETING IN THE EXPORT OF TEXTILE PRODUCTS

Annotation.

This article explores the goals of quality and sales volume in the national and international markets, the

marketing elements of the textile movement system, factors in the selection of textile movement channels and proposals were
developed.

Key words:

marketing, textile products, international markets, product movement, marketing elements, international

marketing, foreign consumer.

Халқаро бозорларни ўрганиш, унда сав

-

до

-

сотиқ муносабатларини самарали амалга

ошириш ҳозирги кунда жаҳон ҳамжамиятига

хос бўган жараён ҳисобланади. Улар алоҳида
мамлакатлар ёки мамлакат гуруҳлари ўтасида

объектив, барқарор тижорат муносабатлари

-

ни ифодалайди.

Моҳиятига кўра ҳар бир мамлакат ички

савдо юритишдан ташқари амалга оширишга

ҳаракат қиладиган ташқи савдо фаолиятида
халқаро бозорда маҳсулотлар ва хизматлар

олди

-

сотди жараёнида вужудга келадиган

ўзаро муносабатлар мураккаб механизми кўз

-

да тутилади. Бу жараёнлар эса маркетинг кон

-

цепциясини вазифалари ҳамда амал қилиш
шароитларидан келиб чиққан ҳолда аксарият

ҳолда миллий ва халқаро маркетинг турлари

-

га ажратиб ўрганишни талаб этади.

Халқаро маркетингни миллий марке

-

тингдан ажратиб турадиган жиҳат хорижий

истеъмолчига тўлиқ ва аниқ йўналганлик,
унинг эҳтиёжларини қондиришга интилиш

ҳисобланади. Бу борада маркетингда етакчи
йўналиши сифатида истеъмол юқори даража

-

сига эришиш, харидорга кенг танлов имко

-

нияти тақдим этиш, турмуш сифатини оши

-

риш бутун жаҳон ҳамжамияти манфаатларида
ижтимоий

-

иқтисодий маркетингга ўтишни

англатади. Маркетингининг халқаро марке

-

тинг жараёнига ўтиш фаолияти айнан тўқи

-

мачилик маҳсулотларига нисбатан кўрилади

-

ган бўлса қуйидагиларни таъминлаши лозим
бўлади:

-

миллий тўқимачилик маҳсулотларига

бўлган мавжуд ёки потенциал хорижий талаб

-

ни аниқлаш йўли билан у ёки бу дизайндаги,
сифатдаги ёки нархдаги маҳсулот ишлаб чи

-

қариш заруратини асослаб бериш;

-

халқаро бозор талабларини рақобат

-

чилар ишлаб чиқарган тўқимачилик маҳсу

-

лотларга нисбатан тўлароқ қондирадиган

маҳсулот тури яратиш;

-

хорижий истеъмолчиларнинг сўровла

-

рига жавоб берадиган маҳсулот намуналари,
моделлар яратиш бўйича илмий

-

тадқиқот

-

чилик ва тажриба

-

конструкторлик ишлари

(ИТТКИ) ташкил қилиш;

-

халқаро бозор ҳақида, муайян истеъ

-

мол талаби динамикаси ва структураси ҳақи

-

да, хорижий истеъмолчиларнинг талаб ва

ҳоҳиш

-

истаклари, нималарни афзал кўриши

ҳақида ишончли ва ўз вақтидаги ахборот

тўплаш;

-

халқаро бозор манфаатларини ҳисобга

олган ҳолда ишлаб чиқариш, сотув ва молия

-

вий фаолиятни мувофиқлаштириш ва режа

-

лаштириш;

-

тўқимачилик

маҳсулотини

сотиш

усулларини такомиллаштириш;

-

халқаро бозорда рационал маҳсулот

ҳаракатини ташкил этиш;

-

тўқимачилик маҳсулотлар сотиш соҳа

-

сининг халқаро назорати;

-

тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб

чиқариш ва сотув соҳасидаги мақсадларга

эришиш мақсадида бозор субъектининг бутун
фаолиятини тартибга солиш ва

бошқариш.

Амалий фаолиятда миллий ва халқаро

маркетинг бозор субъекти томонидан қўлла

-

надиган асосий вазифа харидор тўқимачили
маҳсулотларига бўлган истеъмолчилар тала

-

бини шакллантириш ва сотишни рағбатлан

-

тириш борасидаги фаолиятни

унинг тижорат

манфаатлари билан мос ҳолатга келтириш
ҳисобланади.

Тўқимачилик маҳсулотлари савдосида

талабни шакллантириш ва сотишини рағбат

-

лантириш тизими сифат ва миқдор мақсадла

-

рини тўғри йўлга қўйилганлиги билан боғ

-

лиқ.

Сифат ва сотув хажми мақсадлари

хал

-

қаро бозор субъектининг нуфузи ортишига
хизмат қилади, унинг потенциал улушини

оширади (1

-

расм).

Сифат мақсадлари қаторига қуйидаги

-

ларни киритиш мумкин:

1.

Республика ва хорижий мамлакатлар

-

да иқтисодий мақсад ва муваффақиятлар.

2. Ички ва ташқи меҳнат бозори –

банд

-

ликка ижобий таъсир кўрсатиш.

3. Мамлакат ичкарисида ва ташқарида

таълим, маданият, спорт ва бошқа чора

-

тад

-

бирлар ўтказишни қўллаб

-

қувватлаш.

Миқдорий мақсадлари

қуйидаги кўрсат

-

кичлар билан ифодаланади:

1. Сотув ҳажмининг пул қиймати ва

натурал қийматда ўсиши.

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

143

2. Бозор сегментлари ва товра бўйича

халқаро бозорнинг мазкур субъекти эгаллаб

турган бозор улушларининг ўсиши.

3. Бозор субъекти фойдасининг ўсиши.

1-

расм. Миллий ва халқаро бозорларда сифат ва сотув ҳажми мақсадлари

Манба:

муаллиф ишланмаси.

Халқаро маркетинг жаҳон бозорлари

турли фарқларга эга бўлиши ва энг самарали

стратегиялар буни ҳисобга олиши эҳтимолига
асосланади. Бу маркетингда корхона маҳсу

-

лотлари зарур бўлган жойларда маҳаллий бо

-

зор шароилари ва рақобатга жавоб беришни

таъминлаш учун мослаштирилиши, шунинг

-

дек, имкон бўлган жойларда ИТТКИ харажат

-

ларини қисқартириш мақсадида маркетинг
жараёнлари ва маҳсулот ассортиментини

стандартлаштиришга интилишини англата

-

ди. Бунга халқаро ишлаб чиқариш корхонала

-

ри ташкил қилиш йўли билан эришилади.

Патент лицензиялари сотиш ташқи бо

-

зорлар учун кураш воситаси сифатида намоён

бўлади. Ўз навбатида, хорижда лицензия
сотиб олишдан мақсад янги технологиялар

жорий қилишни кучайтириш ва ички ишлаб
чиқаришни энг юқори даражада қўллаб

-

қув

-

ватлаш ҳисобланади.

Тайёр маҳсулотлари халқаро маркетин

-

ги анча мураккаб саналади. Бугунги кунда
тайёр саноат маҳсулотлари сотишнинг катта

қисми халқаро саноат ҳамкорлигининг турли
шакллари билан боғлиқ. Гап аввало, дунёда

тобора ривожланиб бораётган ишлаб чиқа

-

риш халқаро кооперацияси ҳақида боради.

Масалан, тўқимачилик маҳсулотлари халқаро

савдосининг ярмигача мато ва газламалар
ҳамда дизайн ва фурнитура билан боғлиқ

жараёнлар тўғри келади. Турли мамлакатлар
корхоналарини кооперациялаш халқаро ҳам

-

корликнинг самарали шакли ҳисобланади. Бу
борада тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб

чиқариш ва сотиш жараёнлари ҳам дунё бў

-

йича халқаро кооперациялашув билан ривож

-

ланмоқда. Жумладан, Европа мамлакатлари

-

ни тайер кийим кечак дизайн ва моделлари

бўйича Жанубий

-

Шарқий Осиё мамлакатлари

тикувчилари маҳсулотлар ишлаб чиқармоқда.

Халқаро маркетинг тажрибаси шуни кўрсата

-

дики, ҳатто кичик корхоналар ҳам ташқи бо

-

зорга зарур бўлган юқори сифатли маҳсулот

-

ни нисбатан арзон нархда етказиб бериш

йўли воситасида йирик саноат корхоналари
билан рақобат қилиши мумкин.

БМТ Европа иқтисодий комиссияси иш

-

лаб чиқариш халқаро кооперацияси шаклла

-

рининг қуйидаги таснифини ишлаб чиқди:

1.

Кооперация (лицензия асосида), яъни

лицензияни ҳамкорга бериш (сотиш).

2.

Ҳамкорга доимий равишда белгилан

-

ган улушда деталлар, узеллар ёки тайёр

маҳсулот еткази бериладиган кооперация
(лицензия асосида).

3.

Лизинг тартибида бир вақтнинг ўзи

-

да асбоб

-

ускуналар, мураккаб техника, ишлаб

чиқариш

-

омбор бинолари бериладиган коопе

-

рация (лицензия асосида).

4.

Технологиялардан фойдаланиш кўз

-

да тутиладиган биргаликдаги ишлаб чиқа

-

риш, кооперацияланган маҳсулот яратиш бў

-

йича ҳамкорлик, ишлаб чиқариш дастурлари

-

ни тақсимлаш, маҳсулот сотиш ва бошқалар

.

Бу борада тўқимачилик маҳсулотларини

ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнларини жа

-

ҳон тажрибасида ривожланиб келаетган

ягона

тармоқ кластери

сифатида ривожлантириш

ҳамда машҳур брендлар асосида халқаро
кооперацияни йўлга қўйиш замон талабига

айланмоқда.

Халқаро бозорга чиқаётган корхона ол

-

дида турган муҳим вазифлардан бири маҳсу

-

лотлар якуний хорижий харидорларга етка

-

зиб бериладиган маҳсулот ҳаракати каналла

-

рини танлаш ҳисобланади.

Маҳсулот ҳаракати бу –

истеъмолчилар

-

нинг эҳтиёжларини қондириш ва ишлаб чиқа

-

рувчи учун фойдани таъминлаш мақсадида
маҳсулотни ишлаб чиқарилган жойдан сотув

Миллий ва халқаро бозорларда сифат ва сотув хажми мақсадлари

1.

Республика ва хорижий мамлакатларда

иқтисодий мақсад ва муваффақиятлар.

2. Ички ва ташқи меҳнат бозори –

бандликка

ижобий таъсир кўрсатиш.

3. Мамлакат ичкарисида ва ташқарида

таълим,

маданият, спорт ва бошқа чора

-

тадбирлар

ўтказишни қўллаб

-

қувватлаш.

1.

Миллий ва халқаро бозорларда сотув ҳажмининг

пул қиймати ва натурал қийматда ўсиши.

2.

Бозор

сегментлари

ва

тўқимачилик

маҳсулотлари бўйича халқаро бозорнинг мазкур
субъекти эгаллаб турган бозор улушларининг
ўсиши.

3. Бозор субъекти фойдасининг ўсиши.

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

144

жойига етказиб беришни режалаштириш,

ҳаётга татбиқ этиш ва назорат қилиш бўйича
фаолиятдир. Хизмат кўрсатиш даражаси қу

-

йидаги омилларга боғлиқ бўлади:

–

буюртмаларни

бажариш

тезлиги

(буюртма бергандан то маҳсулот қабул қил

-

гунга қадар ўтадиган вақт);

–

маҳсулотни махсус буюртма бўйича

зудлик билан етказиб бериш имконияти;

–

етказиб берилган маҳсулотда агар

унда нуқсонлар аниқланган бўлса, қайтариб
олиш ва қисқа муддат ичида сифатли маҳсу

-

лотга алмаштириб беришга тайёрлик;

–

харидорнинг хоҳиш

-

истагига қараб

маҳсулотни турли партияларда жўнатишни
таъминлаш;

–

энг тўғри келадиган транспорт тури

-

дан фойдаланиш қобилияти;

–

юқори самарали сервис хизмати;

–

яхши йўлга қўйилган омбор тармоғи;

–

маҳсулот захиралари, бутун маҳсулот

номенклатураси бўйича, жумладан ишлаб
чиқаришдан олиб ташланган маҳсулотлар

эҳтиёт қисмлари захираларининг етарли да

-

ражада эканлиги;

–

маҳсулотни харидорга етказиб бериш

харажатлари даражаси.

Омилларнинг биронтаси алоҳида маҳсу

-

лот ҳаракатлариши ажойиб тизимини яратиш
учун етарли эмас, бироқ биргаликда улар у

ёки бу даражада хизмат кўрсатиш даражасига

таъсир кўрсатади. Шу сабабли комплексли
ёндашув мутлақ зарурий ҳисобланади, бунинг

устига, тизим

элементларидан биронтасига

беписанд бўлиш унинг фаолиятига жиддий

путур етказиши ва корхонанинг нуфузи, бо

-

зордаги позицияси ва маҳсулот рақобатбар

-

дошлигига салбий таъсир этиши мумкин.
Маҳсулот ҳаракати тизимининг бирон бўғи

-

нини такомиллаштириш ҳақида қарор қабул
қилишда шунга эътибор қаратиш керакки, бу

айниқса, биз ушбу бўғинни харажатларни
минималлаштириш учун такомиллаштирган

ҳолларда умумий самарага салбий таъсир эт

-

масин.

Яхши ишлаб чиқилган маҳсулот ҳарака

-

ти тизими буюртма олингандан кейин маҳсу

-

лотни етказиб бериш муддати транспорт во

-

ситасида ташиш узоқлигидан қатъи назар,
доимий бўлади, буюртмани бажариш эҳти

-

моли эса 91

-96

%ни ташкил қилади.

Тўқимачилик маҳсулотлари ҳаракати

тизимига маркетингнинг

ҳам ички, ҳам ташқи

муҳитига мансуб элементлар киради

(2-

расм)

.

2-

расм. Тўқимачилик маҳсулотлари ҳаракати тизимининг маркетинг элементлари

Манба:

муаллиф ишланмаси.

Ички муҳит элементлари қаторига

қуйидагилар киради:

–

харидорларнинг буюртмалари билан

ишлаш;

–

ташқи таъминотчилардан олинган ва

корхона омборига эҳтиёт қисмлар сифатида
жўнатиладиган маҳсулотлар назорати;

–

маҳсулотлар партияларини харидор

-

ларнинг буюртмалари бўйича танлаш ва

транспорт нуқтаи назаридан оптимал пар

-

тиялар шакллантириш;

–

транспорт хизматлари талабларига

мувофиқ ўраб

-

қадоқлаш;

–

божхона ҳужжатларини расмийлаш

-

тириш ва суғурталаш;

–

юклаб жўнатиш ва назорат қилиш.

Ташқи муҳит элементлари қуйидаги

-

лардан иборат:

–

юк ташувчи корхоналар;

Тўқимачилик маҳсулотлари ҳаракати

тизимининг маркетинг

элементлари

➢

истеъмолчиларнинг буюртмалари билан ишлаш;

➢

ташқи таъминотчилардан олинган маҳсулотлар назорати;

➢

тўқимачилик маҳсулотлари партияларини истеъмолчиларнинг

буюртмалари асосида танлаш ва транспорт харажатлари нуқтаи

назаридан оптимал партиялар шакллантириш;

➢

жозибали дизайн, сервис ва транспортировка хизматлари

талабларига мувофиқ ўраб

-

қадоқлаш;

➢

ташқи бозорга нисбатан божхона ҳужжатларини расмийлаш

-

тириш ва суғурталаш;

➢

юклаб жўнатиш ва назорат қилиш.

➢

Тўқимачилик маҳсулотлари ташувчи транс

-

порт компаниялар;

➢

воситачилар ва уларнинг омборлари;

➢

тўқимачилик маҳсулотлари силжитиш ва

сотиш каналлари

.

Тўқимачилик маҳсулотлари ҳаракати тизимида

маркетингнинг ички муҳитга мансуб элементлари

Тўқимачилик маҳсулотлари ҳаракати тизимида

маркетингнинг ташқи муҳитга мансуб элементлари

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

145

–

воситачилар ва уларнинг омборлари;

–

сотув тармоғи (магазинлар).

Тўқимачилик маҳсулоти тури ва бошқа

ҳолатларга қараб, айрим элементлар кераксиз

бўлиб қолиши ёки аксинча, маълум бир бо

-

зорда маҳсулот ҳаракатланиши ўзига хослик

-

ларига жавоб берадиган қўшимча элементлар

қўшилиши мумкин. Воситачилар сони ушбу
мамлакатда сотув операциялари амалиётини

кўриб чиққандан кейин корхона қайси марке

-

тинг тактикасини қабул қилишига қараб хил

-

ма

-

хил бўлиши мумкин.

3-

расм. Тўқимачилик маҳсулоти ҳаракати каналларини танлашдаги омиллар

Манба:

муаллиф ишланмаси.

Тўқимачилик маҳсулоти

ҳаракати

каналларини танлашга қуйидаги омиллар

таъсир этади:

−

тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб

чиқарувчи корхона ҳажми, унинг фаолият кў

-

лами;

−

тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб

чиқарувчи корхона бошқарув кадрлари тар

-

киби;

−

тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб

чиқарувчи корхона тижорат фаолиятидан
даромадлари.

Маҳсулот ҳаракати

каналини танлаёт

-

ган корхона воситачи билан шартнома

муно

-

сабатларига киришиши, максимал ва мини

-

мал сотув нархини бегилаши, сотув миниму

-

мига тегишли алоҳида шартларни келишиб

олиши зарур.

Тўқимачилик маҳсулоти

ҳаракати

ка

-

налларини танлашни қуйидаги мезонлар асо

-

сида амалга ошириш мақсадга мувофиқ:

−

ҳар бир тўқимачилик маҳсулотини

муайян ички ва ташқи бозор хусусиятларига

мослашуви;

−

тўқимачилик маҳсулоти ҳаракати ка

-

налининг узоқ вақт фаолият юритишини таъ

-

минлаш;

−

тўқимачилик маҳсулоти ҳаракати ка

-

налларини ўзлаштириш харажатлари мини

-

мал бўлиши;

−

тўқимачилик маҳсулоти ҳаракати ка

-

налларини яратишга инвестициялар мини

-

мал бўлиши;

−

қониқарли сотув ҳажмига эришишни

таъминлайдиган бозор улушини эгаллаб

олиш;

−

тўқимачилик маҳсулоти ҳаракати ка

-

наллари устидан талаб даражасида назоратга

эришиш.

Маҳсулот ҳаракати каналлари танлан

-

ганидан кейин воситачи структуралар билан
ҳамкорлик йўлга қўйилади, уларни назорат

қилиб туриш ва алмаштириш даврийлиги кў

-

риб чиқилади. Воситачи структураларни ҳам

-

корликка жалб қилиш учун комиссион муко

-

фот ҳажмини ошириш, реклама воситалари

билан кўмаклашиш, пул билан қўллаб

-

қувват

-

лаш, сотувчиларни ўқитиш каби воситалар

-

дан фойдаланилади.

Маҳсулотларни сотиш

учун агент (агентлик корхонаси) хизматлари

-

дан фойдаланиш қуйидаги ҳолларда мақсадга

мувофиқ:

−

агар корхона молиявий жиҳатдан етар

-

ли даражада кучли бўлмаса;

−

яхши ўганилмаган бозорга чиқиш

амалга оширилаётган бўлса;

−

маҳсулот бўйича сотувдан кейинги

сервис ҳажми ва мураккаблиги бўйича аҳа

-

миятли бўлмаса;

−

сегментлар сони кўп бўлмаса;

−

маҳсулотни харидорга сотувдан ол

-

динги сервиссиз жўнатиш мумкин бўлса.

−

маҳсулотни воситачи орқали сотиш

қуйидаги ҳолларда тавсия этилади:

−

бозор горизонтал (иқтисодиётнинг ҳар

бир секторида кўплаб истеъмолчилар мав

-

жуд) бўлса ва кучли сотув тармоғини талаб

қилса, шунингдек, уни ташкил қилиш учун
маблағлар етарли бўлмаса;

−

бозор географик жиҳатдан жуда тар

-

қоқ бўлса;

−

кичик маҳсулот партияларини тез

-

тез

етказиб бериш талаб қилинса (йирик улгуржи

Тўқимачилик маҳсулоти

ҳаракати

каналларини

танлашдаги омиллар

Тўқимачилик маҳсулотлари

ишлаб чиқарувчи корхона

ҳажми, унинг фаолият

кўлами

Тўқимачилик маҳсулотлари

ишлаб чиқарувчи корхона

бошқарув кадрлари таркиби

Тўқимачилик маҳсулотлари

ишлаб чиқарувчи корхона

тижорат фаолиятидан

даромадлари

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

146

савдогарнинг кўп сонли омборлари бу ишни

тезроқ ва яхшироқ бажаради);

−

сотув нархи ва таннарх ўртасидаги

фарқ катта бўлмаса;

−

йирик маҳсулот партияларини кам

сонли улгуржи савдогарларга етказиб берган

ҳолда транспорт харажатларида сезиларли
тежаб қолиш мумкин бўлса.

Маҳсулот ўтказиш тармоғи яратиш у

ёки бу мамлакат бозорида савдонинг ўзига

хосликларидан яхши хабардор бўлган мута

-

хассисларнинг чуқур мулоҳаза қилиб ишла

-

шини талаб этади.

Улгуржи савдогарни танлашда қуйидаги

ҳолатларни баҳолаш лозим:

−

маҳсулот номенклатураси;

−

улгуржи савдогар ҳудуди;

−

улгуржи савдогарнинг тижорат такли

-

фи;

−

омбор асбоб

-

ускуналари;

−

улгуржи савдогарнинг ишлаб чиқарув

-

чи корхона нарх сиёсатига розилиги.

Савдо агентини танлашда эса қуйидаги

ҳолатларни ўрганиб чиқиш лозим:

−

унинг ҳаракат ҳудуди;

−

унинг операциялар ҳажми;

−

агентнинг ишбилармонлик алоқалари

етарли сони;

−

тахмин қилинаётган агент шуғуллана

-

ётган маҳсулотлар рўйхати.

Шундай қилиб, маҳсулот ҳаракатининг

асосий элементлари қаторига қуйидагилар

киради:

−

миллий ва халқаро бозорларга транс

-

порт воситасида ташиш (46%);

−

тўқимачилик маҳсулотларни омбор

-

ларга жойлаштириш (26%);

−

тўқимачилик маҳсулотлар захирала

-

рини қўллаб

-

қувватлаш (10%);

−

тўқимачилик маҳсулотларни қабул

қилиш ва жўнатиш (6%);

−

тўқимачилик маҳсулотларни ўраб

-

қадоқлаш (5%);

−

маъмурий харажатлар (4%);

−

тўқимачилик маҳсулотларга буюрт

-

малар билан ишлаш (3%).

Баён этилган барча таҳлиллар

корхо

-

наларнинг қайси мақсадли бозорларни тан

-

лаш ҳамда маҳсулот хусусиятларидан келиб

чиқиб, маҳаллий бозорларда миллий марке

-

тинг ва жаҳон бозорига

кириб бориш жараё

-

нида халқаро маркетинг стратегиялари иш

-

лаб чиқиш ва унга таъсир этувчи омилларни

инобатга олишни тақоза этади.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, иқти

-

содиётни глобаллашуви шароитида халқаро
маркетингни мазмунан назарий асослари ва

хусусиятлари тадқиқ этиш шундай хулоса

-

лар ишлаб чиқишни тақоза этмоқда:

1.

21 асрга характерли бўлган жаҳон

иқтисодиётининг глобаллашуви, корхона

-

ларнинг тобора халқаро активлиги кучайиб,
хорижий мамлакатлар бозорларга кириб ке

-

лаётгани, рақобатнинг глобал масштаблар

-

да кучаётгани, миллий корхоналаримиз то

-

монидан жаҳон бозорида ўз ўрнига эга бўли

-

ши учун халқаро маркетингдан самарали
фойдаланиш зарурлиги ҳақидаги фикрга

олиб келди.

Замонавий шарт

-

шароитлар ва имко

-

ниятлар халқаро бозор субъектларига хори

-

жий ҳамкорларга чиқиш бўйича кенг имко

-

ниятлар бериб, бунда оптимал қарорлар хал

-

қаро маркетингни тўғри ва моҳирона

юритиш

орқали таъминланади. Ривожланаётган жа

-

ҳон ҳамжамияти иқтисодий жараёнларнинг

интеграциялашув тенденциясини сезиларли
даражада кучайтириб, ишлаб чиқаришнинг

кооперациялашуви ва халқаро ихтисослашу

-

вига, савдога, илмий

-

тадқиқотчилик ва таж

-

риба

-

конструкторлик ишлари билан алмаши

-

нишга хизмат қилади.

2.

Маҳаллий ва хорижий олимлар тад

-

қиқотларида халқаро маркетинг тушунчаси

-

ни белгиловчи бир қанча назарий ёндашув

-

ларни ажратиш мумкин. Биринчидан, корхо

-

нанинг чет элдаги маркетинг фаолияти,

иккинчидан, халқаро бозорларда бир қанча
усуллар асосида маҳсулот сотишни ташкил

этиш, учинчидан, миллий муҳитдан фарқли
бозорлардаги муҳитда маркетингни амалаг

ошириш билан белгиланади. Лекин, ушбу
тушунчалар бир мунча содда ва эскирган ён

-

дашувлар бўлиб, маҳаллий корхоналармиз

-

нинг жаҳон бозорида фаолият олиб бориши

жиҳатидан замон талаблари даражасига
етказиш илмий, фундаментал ва амалий ён

-

дашувларни чуқурлаштиришни талаб қила

-

ди. Шунингдек, иқтисодий жараёнларнинг

интеграциялашуви моҳиятига кўра, фаол
сиёсий, иқтисодий, ижтимоий

-

демографик,

психологик

-

менталитет, технологик омил

-

лар таъсири остида кучайиб бораётган мус

-

тақил бир кучга айланмоқда. Бу жараён бар

-

ча омилларни синчиклаб ҳисобга олиш, со

-

тув бозорларини кенгайтириш ва халқаро

тижорат

-

хўжалик алоқаларининг

барча за

-

монавий шаклларини ривожлантиришни та

-

лаб қилади.

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ

Иқтисодиёт ва таълим / 202

1

йил 2

-

сон

147

3.

Мамлакатимиз назариётчи ва ама

-

лиёт

-

чилари учун халқаро маркетинг кон

-

цепция бир мунча янги тушунча бўлиши

қарамасдан, мамлакатимиз олимлари ушуб
концепциянинг назарий масалаларга боғлиқ

саволларни таҳлил этишга ўз ҳиссаларини
қўшганлар, хусусан, пахта, ярим тайёр ва

тайёр тўқимачилик маҳсулотлари ҳамда
нефть

-

газ маҳсулотларини савдоси билан

шуғулланувчи корхоналар томонидан мақ

-

садли бозорларга самарали кириб келиш

халқаро маркетинг стратегияларини ишлаб

чиқиш жиҳатидан тадқиқотлар амалга оши

-

ришга муяссар бўлганлар.

4.

Лекин, ушбу жараёнда халқаро иқ

-

тисодий муносабатлар турли бозор субъект

-

лари ўртасида айирбошлаш шакллари асо

-

сида ҳам яъни, моддий ресурслар, хизмат

-

лар, илмий

-

техник билимлар, мамлакатлар

ўртасида ишлаб чиқариш

-

техник ҳамкорлик

натижалари бўйича кўрилиши мақсадга му

-

вофиқдир. Мамлакатимиз ҳам жаҳон хўжа

-

лик тизимига интеграциялашиб, барча бо

-

зор субъектларига ташқи, яъни халқаро бо

-

зорга мустақил чиқиш ҳуқуқи тақдим этил

-

моқда.

5.

Халқаро маркетинг ўзининг мас

-

штаблиги ҳамда ички ва ташқи бозор муҳи

-

ти, мақсад ва вазифалар хусусияти билан
белгиланади. Бунда халқаро маркетинг фао

-

лиятини амалга оширувчи маҳаллий корхо

-

наларимиз томонидан хорижий мамлакат

-

лардаги ижтимоий

-

иқтисодий ва миллий

-

маданий шароитларнинг таркиб топгани,

сотиш ва трансфер каналларининг ўзига
хослиги, қонуний база ва меъерий хужжат

-

ларнинг номутоносиблиги, божхона тариф

-

лари ва божларининг маҳсулот таннархига
таъсири, маҳсулот силжитиш механизмлари

ва истеъмолчи хулқ

-

атвори миллий модел

-

ларини инобатга олиши зарур бўлади.

6.

Ўзбекистон Республикаси халқаро

миқёсда тан олиниши, жаҳон бозорида му

-

носиб ўрин эгаллаши учун рақобатбардош
маҳсулот ва хизматлар яратиш ва таклиф

қилиш борасида бошқа мамлакатлар билан
фаол рақобат қилиш зарур. Бу борада стра

-

тегик маҳсулотлар қаторига кирган пахта ва
текстил маҳсулотлари экспорти алоҳида

аҳамият касб этмоқда.

Манба ва фойдаланилган адабиётлар рўйхати

:

1.

Дж.Р.Эванс, Б.Берман. Маркетинг. М.: Экономика, 1990, с.310.

2.

С.Маджаро. Международнқй маркетинг / пер. с анг. –М.: Международнқй отношения. 1997 г. С.155.

3.

И.Н.Герчикова. Международный маркетинг: теория и практика. М.: 1998 г. С. 435

4.

З.Адилова. Халқаро бозорларга экспорт маҳсулотларини йўналтиришнинг маркетинг стратегияси.

Иқт.фан док.дисс.

–Т.: ТДИУ, 2008 й., 29

-

32б.

5.

Backhaus K., Buschken J., Voeth M. International Marketing. Stuttgard Schafer-Poeschel, 1996, s.5

6.

Keegan, W.J. “Multinational Marketing”. Englewood Gliffs, 1994.р.4

7.

International Marketing and Export Management. -2nd. Edn. - Addison-Wesley Publishing Co.,1998, pp. 24-28.

8.

Meffert, Heribert. “Strategische Unternehmensfuhrung und Marketing”/ Wiesbaden, 1998. s. 267

-268.

9.

Болтабаев М. Ўзбекистон Республикаси тўқимачилик саноати экспорт имкониятларини ривожланти

-

ришда маркетинг стратегияси.: Иқт. фан. док.

дисс. автореф. –Т.:

2005, 10 б.

Ибодов Камолиддин Маматқулович

-

Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти таянч докторанти

САМАРҚАНД ВИЛОЯТИ РЕСТОРАН ХИЗМАТЛАРИ

СОҲАСИ

РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИ

Аннотация.

Мақолада Самарқанд вилояти ресторан хизматлари соҳаси рақобатбардошлигини оширишнинг

маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш ва амалиётга татбиқ этиш масалалари ёритиб берилган. Мақолада
келтирилган маркетинг стратегияси нафақат ташқи омилларнинг таъсирини, балки ресторан хизматлари
соҳасининг ташкилий, иқтисодий жабҳаларини ҳам ҳисобга олишни кўзда тутади.

Калит сўзлар:

маркетинг стратегияси, сервис ландшафти, CRM

-

технологияси, маркетинг “йўл” харитаси,

рақобатли ҳатти

-

ҳаракат

.

МАРКЕТИНГОВАЯ СТРАТЕГИЯ ПОВЫШЕНИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ СФЕРЫ

РЕСТОРАННЫХ УСЛУГ САМАРКАНДСКОЙ ОБЛАСТИ

Аннотация

.

Данной статье освещены некоторые вопросы разработка и внедрения маркетинговой

стратегии повышения конкурентоспособности сферы ресторанных услуг Самаркандской

области. Рекомендованы

методика выбора маркетинговой стратегии аргументируемым

внещных факторов, а

также организационные и

экономические области сферы ресторанных услуг.

Калит сўзлар:

маркетинговая стратегия, сервисный ландшафт, технология CRM, маркетинговая “дорожная

карта”, конкурентная поведения

.

МЕНЕЖМЕНТ ВА МАРКЕТИНГ