Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
127
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. -
http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020
2.
Эффективность малого бизнеса — что это за понятие? - https://malbusiness.com/effektivnost-malogo-
3.
Официальный сайт Налогового комитета Министерства финансов Республики Казахстан [Электронный
ресурс] // http://www.salyk.kz/RU/Pages/default.aspx
4.
Хуснитдинов Р.Ш. Экономическая эффективность развития малого бизнеса в РК. // Вестник КазЭУ,
Алматы, 2012. - https://articlekz.com/article/13948
5.
Карпенко А.В., Экова В.А. Исследование экономической эффективности деятельности малых предприятий.
№67-2, 15.06.2017. Экономические науки. - https://novainfo.ru/article/13530
6.
Кетько Н.В. Проблемы и перспективы развития современного малого бизнеса в России // Российское
предпринимательство. 2011. № 9. C. 23-28.
7.
URL: http://www.gks.ru
8.
Ўзбекистонда кичик тадбиркорлик. Статистик тўплам. 2014-2018 йиллар. Тошкент, 2019., Ўзбекистон
Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари
9.
Муаллиф ишланмалари.
ЁШЛАР ОРАСИДА ТАДБИРКОРЛИК МУҲИТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
Бекимбетова Гулнора Маратовна -
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги
Давлат бошқаруви академиясининг Илмий-тадқиқот ва
илмий педагог кадрлар тайёрлаш бўлими бошлиғи
Аннотация.
Мақолада ишбилармонлик муҳитини ривожлантириш учун дунё миқёсидаги технологиялар,
бизнес ва унинг атроф-муҳити ва уларнинг атроф-муҳит омиллари ўртасидаги рамзий боғлиқлик ҳақида
келтирилган. Шу билан бирга интеллектуал мулкка ва ҳукумат томонидан қўллаб-қувватлашга эҳтиёж
мавжудлиги ҳақида ёритилган.
Калит сўзлари:
бизнес-инкубатор, стартап, жамоавий бошқарув, мобил шахс, мониторинг, прогнозлаш,
баҳолаш.
Аннотация.
В статье обосновывается технологии мирового уровня развития бизнес-среды, о символической
связи между бизнесом и его средой и среди факторов их окружающей среды. Также описана о необходимости
интелектуальной собственности и о поддержке со стороны правительства.
Ключевые слова:
бизнес-инкубатор, стартап, коллективное управление, мобильная личность, мониторинг,
прогнозирование, оценка.
Abstract.
The article substantiates world-class technology for the development of the business environment, about the
symbolic connection between business and its environment and among the factors of their environment. It also describes the
need for intellectual property and government support.
Key words:
business incubator, startup, collective management, mobile personality, monitoring, forecasting, evaluation.
Кириш.
Бугунги кунга келиб, глобал пан-
демия инқирози даврида ва Ўзбекистонда, мам-
лакатни ривожлантиришнинг ижтимоий-иқти-
содий истиқболлари учун тор профилли мута-
хассисларни эмас, балки мобил шахсларни
тайёрлаш масаласи: профессионал фаолият со-
ҳасини тез ўзгартиришга тайёр бўлганлар; агар
керак бўлса, ўзларининг касбий фаолияти, иш
жойини яратиш зарурати тўғилмоқда.
Маълумки, тадбиркорлик иқтисодиёт
ривожида, аҳоли бандлиги ва даромадларининг
ошишида муҳим омил ҳисобланади. Ушбу соҳа
субъектларини ҳар томонлама қўллаб-қувват-
лаш мақсадида сўнгги икки ярим йил ичида 50
дан ортиқ фармон ва қарорлар қабул қилинди.
Хусусан, тадбиркорлик фаолиятини давлат рўй-
хатидан ўтказиш, рухсат олиш ва бошқа кўплаб
жараёнлар соддалаштирилди. Қулайлик учун
Давлат хизматлари агентлиги ва унинг маҳал-
лий марказлари ташкил этилди. Тадбиркорлар-
нинг ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қи-
лиш бўйича вакиллик институти (бизнес ом-
будсман) жорий этилди. Мамлакатимизнинг
барча ҳудудларида тадбиркорлар мурожаатла-
рини кўриб чиқиш учун Бош вазир қабуллари
фаолияти йўлга қўйилган. Вазирлар Маҳкамаси
ҳузурида Тадбиркорликни ривожлантиришни
қўллаб-қувватлаш давлат жамғармаси ташкил
этилди ва унга 200 миллиард сўм ва 50 мил-
лион доллар ажратилди. Тижорат банклари то-
монидан тадбиркорларга кредит бериш ҳажми
ҳам кенгайди[1]. Шуни ҳам таъкидлаш керакки,
олдимизга қўйган мақсадга эришиш учун барча
шарт-шароитлар яратилган – хусусан, ёшлар
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
128
орасида тадбиркорлик фаолиятини ривожлан-
тиришга давлатимиз томонидан ҳам катта куч
солинган.
Асосий қисм.
Ёшларни тадбиркорлик
фаолиятига жалб қилиш доимо долзарб масала
бўлиб келган, чунки улар ушбу масалани ри-
вожлантиришнинг драйверларидан бири ҳи-
собланади. Иқтисодий ва ишбилармонлик му-
ҳитини шакллантириш билан боғлиқ тажриба
ва илмий тадқиқотларни таҳлил қилар экан-
миз, мазкур мавзу бўйича етарли миқдордаги
илмий тадқиқотлар олиб борилганлигига гувоҳ
бўлдик. Унинг илмий асосланиши ва амалий
тавсияларни ишлаб чиқишда Л.И. Шумская
каби россиялик олимлар катта ҳисса қўшган-
лар. Л.Давыденконинг иши иқтисодий таълим
ва ўқитиш жараёнида ёшларнинг шахс мада-
ниятини шакллантиришга бағишланган. М.A.
Краснова ёшлар орасида бизнес фаолиятини
ўрганиш билан шуғулланади. Г.Ф. Бедулина-
нинг илмий нашрлари ижтимоий шерикликда
ёшларнинг тадбиркорлик қобилиятини шакл-
лантиришга бағишланган.
Бундан ташқари, давлат томонидан тар-
тибга солиш ҳам тадбиркорлик фаолиятига
таъсир кўрсатишини таъкидлаш керак. Desai,
Gompers и Lerner[7]; Fisman, Sarria-Allende;[8]
ва Klapper, Laeven и Rajan[9] олиб борган тадқи-
қотларидаги олинган натижалар давлат томо-
нидан тартибга солиш жараёни бизнесни ри-
вожлантиришга салбий таъсирини келтириб
ўтганлар Klapper, Laeven ва Rajan томонлари-
дан олиб борилган тадқиқот ишларида бизнес
муҳитининг макро - ва микро - даражаларининг
тадбиркорлик фаолиятига таъсирини ўрганиб
чиқдилар. Улар тартибга солиш потенциал
рақобатчиларнинг бозорга киришига, айниқса
дастлаб янада очиқ бўлган соҳаларда тўсқин-
лик қилишини. Бундан ташқари, улар интел-
лектуал мулк ҳуқуқларини ривожлантириш ва
молия секторини ривожлантиришга ёрдам
берадиган тартибга солиш янги корхоналарни
яратишни рағбатлантиради деган хулосага
келишган.
Тадқиқотнинг халқаро тажрибаси.
Хал-
қаро тажрибани таҳлил қилиб, қўшни давлат
сифатида Россия Федерациясидан бошламоқчи-
ман. Россиядаги кўплаб касб-ҳунар ўқув юртла-
ри базасида талабалар бизнес-инкубаторлари
яратилмоқда. Бизнес-инкубатор ва ўқув муас-
сасаси ягона ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаси
сифатида ишлайди. Бундай ўқув-ишлаб чиқа-
риш мажмуасининг олдига қўйилган катта мақ-
сад - ўз ижодий ишларини қандай амалга оши-
ришни биладиган янги турдаги мутахассис-
ларни тайёрлаш; йирик компанияларда ва ўз
корхоналарида ўз потенциалларини амалга
оширишга қодир инновацион фаол мутахассис-
лар. Университетда ўқиш давомида барча
қизиққан ёшлар ўзларини тадбиркор сифатида
баҳолаш имкониятига эга бўладилар. Шу билан
бирга, ўзини ўзи билиш жараёни минимал мод-
дий харажатлар шароитида, руҳий таскинни
бузмасдан, тадбиркорлик фаолиятини ташкил
этиш ва ўтказиш соҳасидаги етакчи мутахас-
сислар кўмагида амалга оширилади. Бизнес-
инкубаторнинг асосий вазифаси янги бошлаёт-
ган тадбиркорларни мулкий қўллаб-қувватлаш
эмас, балки алоқа учун қулай жой яратиш ва
учта асосий вазифани ҳал қилиш - бизнес
кўникмаларини ўргатиш, молиялаштиришни
жалб қилиш ва горизонтал алоқаларни яратиш
ҳисобланади. Демак, бизнес-инкубатор тушун-
часи бизнес ғояларини тўплаш ва имкониятлар
доирасини кенгайтириш учун жой бўлиб, “ғоя -
лойиҳани ишлаб чиқиш - маҳсулотни чиқариш -
мулкни рўйхатдан ўтказиш - сотиш” йўлида
ёрдам беради[6]. Шу билан бирга, кичик ва ўрта
корхоналарнинг барча даражадаги - миллий,
минтақавий ва маҳаллий ҳокимият органлари
билан доимий ҳамкорликда ишлашади.
Япония ҳукумати кичик ва ўрта бизнесни
(кейинги ўринларда КЎБ) ривожланиши учун
қулай шарт-шароитларни яратишга алоҳида
эътибор қаратади. Япония кичик ва ўрта биз-
неснинг ривожланиши ва уларнинг ҳолатини
доимий мониторингини таъминлайдиган J-Net
21 тизимидан кенг фойдаланади. Тизим
маълумотлари асосида тадқиқотлар олиб бори-
лади, давлатни таъсир қилиш ва тартибга
солишнинг барча чораларининг самарадорлиги
таҳлил қилинади ва баҳоланади[3]. Япония
ҳукуматида кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш-
да Япония ташқи савдо ва саноат вазирлиги
таркибига кирувчи Кичик бизнес бошқармаси
орқали амалга оширилади. Марказ ва жойлар-
даги маъмурлар кредитлар, заёмлар бериш,
кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлашга
кўмаклашиш, шунингдек КЎБ субъектларининг
тадбиркорлик фаолияти учун зарур бўлган
маълумотларга тўсқинликсиз кириш орқали
янги ва мавжуд бўлган кичик ва ўрта бизнесни
яратишда ҳар томонлама ёрдам берилади.
Японияда кичик бизнесни ривожлантириш дав-
лат корпорацияси ҳам мамлакатнинг кичик ва
ўрта корхоналарига моддий ёрдам кўрсатишда
муҳим рол ўйнайди. Ҳукумат тузилмаси томо-
нидан кичик ва ўрта корхоналарга корхоналар-
нинг ишчи ва асосий капиталини имтиёзли
ставкаларда кўпайтириш мақсадида узоқ муд-
датли (бир йил ва ундан кўпроқ муддатга),
шартли кредитлар ажратилади. Маҳаллий
ҳокимият томонидан молиялаштириладиган
янги маҳсулотлар ва ишлаб чиқариш техноло-
гияларини ривожлантириш бўйича лойиҳалар-
ни амалга ошириш учун кредитлар энг кам
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
129
фоиз ставкаси бўйича тақдим этилади. Шунинг-
дек, янги ишлаб чиқариш технологиялари ва
ускуналарнинг прототипларини ишлаб чиқиш-
да имтиёзли кредит олиш мумкин. Бундан таш-
қари, Японияда алоҳида минтақалар иқтисо-
диётини ривожлантириш учун янги кичик ва
ўрта корхоналарни яратишга ва корхоналар
ўртасида саноат ва технологик ҳамкорликни
ривожлантиришга доимий эътибор қаратила-
ди. Кичик ва ўрта корхоналарни давлат томо-
нидан қўллаб-қувватлаш чораларининг самара-
дорлигини кузатиш учун ахборот-коммуника-
ция тизимларидан фойдаланишнинг япон таж-
рибаси Ўзбекистон учун жуда машҳур ва дол-
зарб бўлиши мумкин.
Хитой тажрибасида ҳам ёшлар орасида
кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш Хитой ҳуку-
матининг устувор йўналишларидан бири сана-
лади. Хитойдаги барча кичик ва ўрта корхона-
ларни бошқариш тизими узоқ вақтдан бери
“жамоавий бошқариш”ни қўлламоқда, ягона
бошқарув маркази мавжуд эмас, аммо филиал-
ларни бошқариш органлари ташкил этилган ва
Хитойда кичик ва ўрта корхоналарининг ташқи
бозорларга чиқиш имкониятларини мувофиқ-
лаштирувчи махсус орган - Хитойнинг кичик ва
ўрта корхоналарининг ташқи ҳамкорлиги бў-
йича мувофиқлаштириш маркази мавжуд[2].
Бундан ташқари, China SME Online (CSMEO),
оммавий ахборот хизмати, Хитойнинг барча
минтақаларида ишлайди ва ҳар куни 200 000
дан ортиқ мижозлар унинг хизматларидан
фойдаланадилар. CSMEO ахборот тармоғи ўз
фойдаланувчиларига амалдаги қоидалардаги
жорий ўзгаришлар ва тенденциялар, янги
меъёрий ҳужжатларнинг жорий этилиши, таш-
қи ва маҳаллий бозорларда талаб қилинадиган
ҳажм ва талаблар тўғрисида энг сўнгги маълу-
мотларни тақдим этиш учун фойдаланилади.
Тармоқ кичик бизнес маҳсулотлари бозорининг
ҳолати, кичик ва ўрта бизнес сегментида ишлаб
чиқарилган энг юқори сифатли маҳсулотлар-
нинг хусусиятлари тўғрисида энг тўлиқ ва энг
сўнгги маълумотларни намойиш этади. Шу-
нингдек, CSMEO мамлакатнинг турли вилоятла-
ри ва шаҳарларидаги кичик ва ўрта корхона-
лардаги бўш иш ўринлари тўғрисида ҳисобот
беради. Тармоқ иш берувчиларга иш қидирув-
чилар тўғрисида маълумот тўплайди ва тақдим
этади, тадбиркорларга маслаҳатлар беради ва
техник ва таълим хизматларининг кенг рўйха-
тини тақдим этади.
Европанинг етакчи мамлакатлари мисол-
ларида, яъни Франция ва Германия тажрибала-
ри ҳам тадқиқ этилган. Францияда, бошқа кўп-
лаб капиталистик мамлакатларда бўлгани
каби, ташкилотлар ҳам кичик ва ўрта бизнесни
қўллаб-қувватлаш билан бевосита боғлиқ бўл-
ган ташкилотлар фаол хисобланади. Шулардан
бири Франция ҳукумати кўмагида ташкил
этилган Тадбиркорлик агентлигидир. Aгентлик
кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш учун
кўплаб воситаларни таклиф этади. Муҳим
омиллардан бири бу тадбиркорлик тўғрисида
онлайн маслаҳат олиш имконияти: тадбиркор
кредит масалалари бўйича банкларга мурожаат
қилиши, суғурта компаниялари билан масла-
ҳатлашиши, шунингдек бухгалтерни топиши
мумкин бўлади. Корхонани рўйхатдан ўтказиш,
низомга ўзгартириш киритиш ёки бизнесни
тўхтатиш учун зарур бўлган ҳужжатларнинг
онлайн шаклларини интерфаол равишда тўл-
дириш мумкин. Францияда, шунингдек, фао-
лияти кичик ва ўрта бизнес фаолиятини мо-
лиялаштириш билан боғлиқ бўлган тузилма -
OSEO давлат ташкилоти мавжуд. Ушбу ташки-
лот орқали Франция ҳукумати кичик иннова-
цион лойиҳаларни молиялаштиради. Ташкилот
шерик банклар томонидан кичик ва ўрта кор-
хоналарга берилган кредитларнинг кафолати
ва кафолати сифатида ишлайди. Иқтисодиёт,
саноат ва бандлик вазирлиги томонидан таш-
кил этилган NACRE дастурига алоҳида эътибор
қаратилади. Дастур фоизсиз кредитлар ва маъ-
лум лойиҳалар учун эксперт ёрдамини тақдим
этади. Aсосан, бу ўз фаолиятини бошлаганидан
кейинги дастлабки уч йил ичида компаниялар
ташкил этиш ёки тиклашга қаратилган ижти-
моий лойиҳалардир.
Германияда барча янги иш бошлаган тад-
биркорлар давлатдан 50 минг евро миқдорида
имтиёзли кредит олиш имконига эга бўлишади,
қайтариб бериш муддати 20 йил. Инновация ва
илмий фаолият давлат томонидан жуда фаол
қўллаб-қувватланланади, давлат бундай тад-
бирларни амалга ошириш учун кичик ва ўрта
бизнес учун харажатларни 40 минг еврогача
қоплайди. Кичик ва ўрта бизнес ва олий ўқув
юртлари ўртасидаги тижорат ҳамкорлиги бар-
қарор ривожланмоқда. Бугунги кунда Герма-
нияда битирувчиларнинг 80%дан ортиғи кас-
бий фаолиятини кичик корхоналарда бошлай-
дилар. Кичик ва ўрта бизнес учун ҳар хил имти-
ёзлар ва улар учун ижара ҳақининг пастлиги
туфайли йирик немис компаниялари кўпинча
бир неча қисмларга бўлинади, чунки бу ҳолда
харажатларнинг сезиларли даражада пасайиши
кузатилади ва йирик компанияларнинг кичик
таркибий қисмлари хорижий сармоядорлар
учун жуда жозибадор бўлиб қолади.
Ҳозирги вақтда AҚШда кичик ва ўрта
бизнесни давлат томонидан самарали қўллаб-
қувватлаш 1953 йилда ташкил этилган Кичик
бизнес маъмуриятининг (КБМ) (Small Business
Administration - SBA) бевосита иштирокида
амалга оширилади. КБМ қуйидаги асосий вази-
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
130
фаларни ҳал қилади: кичик корхоналарни мо-
лиявий қўллаб-қувватлайди; давлат буюртма-
ларини олишга ёрдам беради; янги тадбиркор-
лик ғояларини ўрганади; менежмент бўйича
маслаҳат хизматлари ва техник ёрдам кўрсата-
ди[5]. AҚШда кичик бизнесни кредитлаш икки
манбадан келиб чиқади: кичик бизнес бошқа-
руви ва тижорат банклари. Кредитларнинг энг
катта улуши кичик бизнес маъмурияти томони-
дан таъминланади.
Таҳлил ва тадқиқот натижаси.
Маълум-
ки, тадбиркорлик ёки бизнесни ривожланти-
риш технологик, сиёсий, ҳуқуқий, иқтисодий,
ижтимоий - маданий, глобал ва табиий омил-
лар самарасидир. Ушбу тармоқ учун умумий
бўлган учта хусусият мавжуд - бу бизнес ва
унинг атроф-муҳит ўртасидаги муносабатлар.
Бизнес ва унинг муҳити ҳамда атроф-муҳит
омиллари ўртасида рамзий боғлиқлик мавжуд.
Бугунги кунда Ўзбекистонда қулай ишби-
лармонлик муҳити яратиш ва тадбиркорликни
жадал ривожлантириш нуқтаи назаридан ти-
зимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Тад-
биркорлик субъектларини давлат рўйхатидан
ўтказиш ва ҳисобга олиш соҳасидаги қонун
ҳужжатларида муҳим қарорлар қабул қилин-
моқда, давлат рўйхатидан ўтказишнинг авто-
матлаштирилган тизими такомиллаштирил-
моқда. Буларнинг барчаси аҳоли ва хорижий
сармоядорлар томонидан хусусий бизнесни
яратиш ва ривожлантириш учун зарурий
омилдир. Ўзбекистон амалдаги савдо режимига
путур етказмайдиган принципларга асосланиб,
МДҲ ҳудудида тўлақонли эркин савдо зонасини
яратишни мақул қўради. Бу, ўз навбатида,
МДҲнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий ри-
вожланишини таъминлашда муҳим омил ҳи-
собланади.
1-расм.
Ўзбекистон Республикасида хорижий капитал иштирокидаги корхоналар улуши
Манба:
-Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумтлари асосида муаллиф
томонидан шакллантирилди.
2019 йилда 92,9 мингта янги кичик кор-
хона ва микрофирмалар қайта ташкил этилди
(деҳқон ва фермер хўжаликларисиз), бу 2018
йилнинг шу даврига нисбатан 1,9 баравар кўп.
Энг кўп кичик корхоналар ва микрофирмалар
савдо (39,1%), саноат (21,0%), қурилиш (9,4%),
қишлоқ, ўрмон ва балиқчилик (8,0%), турар
жой ва озиқ-овқат хизматлари (7,8%), етказиб
бериш ва сақлаш (3,2%) соҳаларида ташкил
этилди.
Ҳудудлар кесимида энг катта улуш
Тошкент шаҳрига тўғри келади ва янги ташкил
этилган корхона ва микрофирмаларнинг уму-
мий сонида 18252 тани, Тошкент вилоятида -
9671 та, Самарқанд вилоятида - 7980 та, Навоий
вилоятида - 7129 та, Фарғона вилояти - 6712 та,
Aндижон вилояти - 6632 та. Ушбу кўрсаткич
Сирдарё вилоятида 3153 тани ташкил этади.
2-расм. Соҳалар бўйича корхона ва микрофирмалар сони
Манба:
- Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумтлари асосида
муаллиф томонидан шакллантирилди.
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
131
2019 йилда кичик бизнеснинг ялпи ички
маҳсулотдаги улуши 56,5%ни ташкил этди
(2018 йилга нисбатан 60,4 фоиз). Ушбу пасайиш
ялпи ички маҳсулот таркибидаги йирик корхо-
налар улушининг кўпайиши билан боғлиқ.
Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, 2019 йилда
Ўзбекистон Республикаси ЯИМ ҳажми амалдаги
нархларда 511 838,1 млрд. сўмни ташкил этди
ва 2018 йилга нисбатан реал кўрсаткичда 5,6
фоизга ўсди. ЯИМ дефлятор индекси 2018 йил
нархларига нисбатан 119,2% ни ташкил этди.
2019 йил якунларига кўра ишлаб чиқарилган
ялпи ички маҳсулот таркибида ялпи қўшилган
қиймат 300 304,2 миллиард сўмни, хизмат
кўрсатиш соҳаси 165 053,2 миллиард сўмни,
маҳсулотга соф солиқлар 46 480,7 миллиард
сўмни ташкил этди. 2019 йилда ўсиш суръати
иқтисодиётнинг асосий тармоқларида ижобий
динамика туфайли юз берганини қўришимиз
мумкин.
Бундан ташқари, шуни таъкидлаш керак-
ки, бизнес муҳити маълум даражада ташқи куч-
лар томонидан таъсирланади. Худди шу тарзда,
сиёсий ва ҳуқуқий муҳит иқтисодий муҳитга
таъсир қилади ва аксинча. Бошқа атроф-муҳит
омиллари ўртасида ҳам худди шундай муноса-
батларга дуч келади. Учинчи хусусият шундан
иборатки, фақат маълум тижорат фирмаси ўз
муҳитини ўзгартира олмаслиги мумкин. Aммо
бошқа фирмалар қатори, бизнес атроф-муҳитни
ўз фойдасига шакллантириши мумкин.
Муаммоларни ҳал қилиш учун кетма-кет
тўрт босқичдан иборат алтернатив таҳлил ва-
риантларидан бири таклиф этилади[11]:
3-расм. Бизнес муҳитини ривожлантириш учун алтернатив таҳлил варианти
1. Текшириш.
Бу атроф-муҳитнинг барча
омиллари ва уларнинг ўзаро таъсирини уму-
мий назорат қилишни ўз ичига олади:
Aтроф-муҳитдаги мумкин бўлган ўзга-
ришларнинг дастлабки сигналларини аниқлаш;
Aтроф-муҳитдаги ўзгаришларни аниқ-
лаш.
2. Мониторинг.
Бунга атроф-муҳит тен-
денциялари, ҳодисалар кетма-кетлиги ёки ҳа-
ракатлар оқимини кузатиш киради. Бунга кў-
пинча атроф-муҳитни текшириш пайтида аниқ-
ланган сигналлар ёки кўрсаткичлар киради.
3. Прогнозлаш.
Стратегик қарорларни
қабул қилиш келажакка йўналишни талаб қи-
лади. Табиийки, башорат қилиш экологик таҳ-
лилнинг муҳим элементидир. Прогнозлаш ат-
роф-муҳитнинг ўзгариши йўналиши, даражаси
ва интенсивлигининг тўғри тахминларини иш-
лаб чиқиш билан боғлиқ.
4. Баҳолаш.
Баҳолашда, бошқарув доира-
си атроф-муҳитни тушунишдан - текшириш,
мониторинг ва прогнозлашдан - ташкилот учун
нимани англатишини аниқлашга ўтади. Баҳо-
лаш атроф-муҳит томонидан тақдим этилган
асосий муаммолар нима ва ташкилот учун бун-
дай муаммоларнинг оқибатлари қандай? каби
саволларга жавоб беришга уринади.
Хулоса.
Тадқиқот хулосаси шуни кўрса-
тадики, ишбилармонлик муҳитини таҳлил қи-
лишнинг асосий йўналишлари ташқи ва ички
муҳитни таҳлил қилиш, шунингдек бозор пози-
цияларини мустаҳкамлаш ва ташкилот самара-
дорлигини оширишга қаратилган чора-тадбир-
ларни ишлаб чиқиш муҳим жараёнлардан бири
ҳисобланади. Таъкидлаш жоизки, таҳлилнинг
самарадорлиги асосан ишлатилган маълумот-
ларнинг ишончлилиги, танланган тадқиқот
усуллари, техник таъминоти ва таҳлили билан
белгиланади. Шундай қилиб, ташкилотнинг
узоқ муддатли муваффақиятли ривожланиши
унинг ишбилармонлик муҳитини мунтазам
равишда таҳлил қилиш, бозор позицияларини
аниқлаш ва рақобатбардошлик ва кўрсаткич-
ларни ошириш бўйича ўз вақтида ишлаб чиқил-
ган чораларга боғлиқ.
Бундан ташқари, ҳукумат таваккал капи-
талини беришни рағбатлантириш ва қўллаб-
қувватлашга йўналтирилган самарали сиёсат-
ни ишлаб чиқиши керак, бунда қуйидагиларга
эътибор қаратилиши лозим: банклар; кредит
хавфсизлигини таъминлаш схемалари; солиқ
имтиёзлари; янгилик; суғурта компаниялари ва
пенсия жамғармаларини хусусий капиталга
қўйишни тартибга солиш қоидалари; имтиёзли
ставкалар бўйича кредитлар бериш ва бош-
қалар.
Билвосита чоралар (таркибий ўзгариш-
лар ва қўллаб-қувватлаш сиёсати) бозорни
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
132
қўллаб-қувватлаш ва ҳуқуқий тартибга солиш,
ўқитиш, илмий-тадқиқот ишларини ривожлан-
тириш ва хусусийлаштиришни ўз ичига олади.
Давлат органлари тартибга солувчи ахборотни
манфаатдор томонларга имкон қадар самарали
етказиш, кераксиз бюрократик тартибларни
бартараф этиш ва эълон қилинган дастурларни
кичик ва ўрта бизнеснининг ўзгарувчан эҳ-
тиёжларига мослаштириш бўйича саъй-ҳара-
катларни фаоллаштиришлари керак.
Бундан ташқари, ўрганиш жараёнида
қуйидаги таклифлар
шакллантирилди:
1.
Таълим муассасалари билан ягона
ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаси ишлайдиган
бизнес-инкубаторларни жорий қилишда Россия
тажрибасидан фойдаланиш орқали ривожла-
нишга эришиш мумкин.
2.
J-Net21 каби миллий тизимни яратиш
учун Япония тажрибасидан фойдаланиш, бу
кичик ва ўрта бизнеснинг ривожланиши ва ҳо-
латини доимий мониторингини таъминлайди.
3.
Кичик бизнесни ривожлантириш учун
йирик корпорациялар молиявий ёрдам беради,
имтиёзли шартларда корхоналарнинг айланма
ва асосий капиталини кўпайтириш ёки янги
маҳсулотлар ва ишлаб чиқариш технологияла-
рини ривожлантириш бўйича лойиҳаларни
амалга ошириш учун кредитлар бериш тизи-
мини жорий этиш.
Манба ва aдабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада
ривожлантиришга бағишланган видео-конференцияси, 2019 йил 23 июль.
2.
Версоцкий Р.Р. Зарубежный опыт поддержки малого и среднего предпринимательства и возможности его
применения в современной России, DOI 10.22394/1726-1139-2019-7-108-114.
3.
Иванов О. Информационное обеспечение предпринимательской деятельности: японский опыт //
Маркетинг. 1999. № 1. С. 79–94.
4.
Иконникова К.В., Иконникова Л.Ф., Колтунова Е.А. Самопознание молодёжи в роли предпринимателя на
базе асби ТГАСУ // Успехи современного естествознания. – 2015. – № 5. – С. 189-193.
5.
Уолтерс Дж. С. Качественная эволюция малого бизнеса. 4 ключа к успеху без необходимости расширения
компании. М.: Баланс Бизнес Букс, 2018.
6.
Широков Б. М. Малый бизнес. Финансовая среда предпринимательства. М.: Финансы и статистика, 2017.
7.
Desai, M., Gompers, P., and Lerner, J. (2003) Institutions, Capital Constraints, and Entrepreneurial Firm Dynamics:
Evidence from Europe, Harvard NOM Research Paper, 59.
8.
Fisman, R., Sarria-Allende, V. (2004) Regulation of Entry and the Distortion of Industrial Organization, NBER
Working Paper, 10929.
9.
Klapper, L., Laeven, L., and Rajan, R. (2004) Business Environment and Firm Entry: Evidence from International
Data, June.
10.
https://stat.uz/-Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси
11.
http://www.pondiuni.edu.in/storage/dde/downloads/h1040.pdf
12.
Видео селекторное совещание по вопросам дальнейшего развития малого бизнеса и предпринимательства
Президента Республики Узбекистан, 23 июля 2019 года. https://president.uz/ru/lists/view/3324.
ҲУДУДЛАРДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКЛИКНИ КЕНГ
РИВОЖЛАНТИРИШ УЧУН ҚУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУҲИТИНИ ЯРАТИШ
(Наманган вилояти мисолида)
Ҳусанова Гулчеҳра Сайфуллаевна –
Тошкент давлат иқтисодиёт унниверситети,
“Тармоқлар иқтисодиёти” кафедраси катта ўқитувчиси
Аннотация.
Мақолада Наманган вилоятининг асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари таҳлили берилган.
Шунингдек, вилоятни иқтисодий самарадорлигини ошириш бўйича таклифлар келтирилган.
Калитли сўзлар:
ЯҲМ, ЯИМ, макроиқтисодий кўрсаткич, бюджет, даромад, ихтисослашув, комплекс,
мажмуа, минтақа, ишлаб чиқариш, инфратузилма, инвестиция
Аннотация.
В статье анализируются основные макроэкономические показатели Наманганской области.
А также есть предложения по повышению экономической эффективности региона.
Ключевык слова:
ВВП, ВРП, макроэкономический показатель, бюджет, прибыль, комплекс, регион,
производство, инфратсруктура,
Abstract.
The article analyzes the main macroeconomic indicators of the Namangan region. There are also
suggestions on increasing the economic efficiency of the region.
Key words:
specialization, complexity, mass, region, employment, infrastructure.
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
