Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
158
ИНСОН КАПИТАЛИ, ИЛМИЙ, ИЛМИЙ-ПЕДАГОГИК КАДРЛАР ПОТЕНЦИАЛИ ВА
УНИНГ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШДАГИ ЎРНИ
Рахимов Фархад Хушбақович –
Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги,
“Инновацион технологияларни ва илм-фанни ривожлантириш”
бўлими бошлиғи, техника фанлари доктори, профессор
Усмонов Ботир Шукруллаевич –
Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва саноат
вазир ўринбосари, техника фанлари номзоди
Аннотация:
Мақолада таълим тизимида амалга оширилаётган ислоҳотлар, умуммиллий бойликнинг
ажралмас қисми бўлган инсон капитали мазмун-моҳияти ва унинг ривожи ёритилган. Бунда ёшларнинг таълим-
тарбия жараёнларга қамраб олиниши, узлуксиз таълим тизимида малакали меҳнат ресурсларининг, фан
тармоқлари бўйича илмий, илмий-педагогик кадрларнинг худудлар кесимида шаклланиши таҳлил қилинган.
Шунингдек, жамиятда интеграцияни кучайтириш, инновацион муҳитни яратиш,
миллий узлуксиз таълим-тарбия
тизимида инсон капиталининг ривожи, инновацион тафаккурни янги босқичга кўтариши
билан иқтисодиётни
юксалтиришга хизмат қилувчи миллий инновацион тизим(МИТ)ни жамоавий уйғунлашувда шакллантириш
асосланган.
Калит сўзлар:
интеграция, инновация, ҳамкорлик, соҳа, таълим, фан, ишлаб чиқариш, инсон капитали, ҳудуд,
тафаккур, тизим.
Аннотация:
В статье обсуждаются реформы системы образования, сущность человеческого капитала как
неотделимой части общенационального богатства и его развития. При этом, анализирован охват молодежи
процессом воспитания и образования, формирование квалифицированных трудовых ресурсов, научных, научно-
педагогических кадров по научным направлениям в разрезе регионов. Также, обоснован рост экономики путём
повышения интеграции, создания инновационной среды в обществе, развития человеческого капитала в непрерывной
национальной воспитательно-образовательной системе, подъёма инновационного мышления в новые рубежи
формированием национальной инновационной системы (НИС).
Ключевые слова:
интеграция, инновация, сотрудничество, отрасль, образование, наука, производство,
человеческий капитал, регион, мышление, система.
Abstract:
The article discusses the reforms of the education system, the essence of human capital as an inseparable part
of the national wealth and its development. Coverage of youth in the process of education and training, the formation of
qualified labor resources, scientific, scientific and pedagogical personnel in scientific areas in the context of regions is analyzed.
Also, economic growth is justified by increasing integration, creating an innovative environment in society, the development of
human capital in the continuous national educational system, the rise of innovative thinking to new frontiers by the formation of
the national innovation system (NIS).
Key words:
integration, innovation, cooperation, industry, education, science, production, human capital, region,
thinking, system.
Глобаллашув шароитида янгиланиш ва
юксалишлар ҳар бир соҳада интерациялашув,
инновацион тафаккурни ва уларга асослан-
ган жамоавий уйғунлашув ҳамда инновацион
муҳитни талаб этади. Ўзбекистон Республи-
каси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг таъ-
бири билан айтганда “... Энг муҳим вазифа –
халқимиз онгида инновацион тафаккурни
шакллантириш. Инновациялар бўлмаган
жойда
ривожланиш
ва
рақобат
ҳам
бўлмайди...”.
Жамоавий уйғунлашув бу ижтимоий ва
иқтисодий секторлар соҳаларида интегра-
циялашув билан билимлар концентрация-
лашувига эришиш, оригинал ихтироларнинг
ворисийлик асосида намоён бўлишига ҳамда
“илм орқали билим” тамойили қонуниятига
кўра ривожланиб, инновация даражасига
кўтарилишига
шарт-шароит
яратишдир.
Бугунги кун, ҳаётий босқичлари инновация –
билимларнинг тугал концентрациялашган
интеграциялашувида, муаммонинг теран анг-
ланиши туфайли пайдо бўлган ғоядан бошла-
нувчи илмий-тадқиқот, соҳа илмий-техник
кадрларининг фаол ҳамкорлиги маҳсули,
янгиланишга асосланган тўкин ва фаровон
ҳаёт, ижтимоий ва иқтисодий юксалишларни
таъминловчи омил, яъни
бозорда ўз ўрнини
топган ихтиро
эканлигини исботлади.
Муҳтарам Президентимиз ташаббуси
билан қабул қилинган 2017-2021 йилларда
Ўзбекистон Республикасини ривожланти-
ришнинг бешта устувор йўналиши бўйича
Ҳаракатлар стратегиясида демократик исло-
ҳотларни чуқурлаштириш, етакчи тармоқ-
ларни модернизация ва диверсификация
қилиш асосида мамлакат иқтисодиётининг
рақобатбардошлигини ошириш борасида
ТАЪЛИМ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
159
соҳалар кесимида барча худудларда кенг кў-
ламли ислоҳотлар олиб борилмоқда. Миллий
кадрлар тайёрлашга алоҳида урғу берилаёт-
ганлиги “Биз таълим ва тарбия тизими-нинг
барча бўғинлари фаолиятини бугун-ги замон
талаблари асосида такомиллаш-тиришни
ўзимизнинг биринчи даражали вазифамиз
деб биламиз” деб айтилган сўзларда ҳам
мужассамлашган [1].
Сўнги йилларда Ўзбекистонда иқтисо-
дий ривожланиш суръати ўсди (ЯИМ ўсиш
суръати 2018 йилда яна 5,1 фоизга ўсди, уму-
ман олганда 2010-2018 йилларда ЯИМ 1,8
баробарга ошди), 2019 йилнинг 9 ойлиги
ҳолатида 22 та эркин иқтисодий зона, 156 та
кичик саноат зоналарнинг ташкил этилиши
худудларнинг иқтисодий ўзгаришларига
ижобий таъсир кўрсатди. Минтақада дунё-
нинг етакчи мамлакатлари олий таълим
муассасаларининг филиаллари сони ортди,
ушбу жараёнлар билан боғлиқ технополос,
технопарк, кластер каби тушунчалар турмуш
тарзимизга кириб улгурди[2].
Олий таълим муассасаларига ўқишга
қабул қилиш бўйича умумий квоталар сези-
ларли даражада ўсди 1-расм.
бакалавр
магистр
1-расм. Олий таълим муассасалари учун қабул квотаси
Миллий таълим тизимида амалга оши-
рилаётган ислоҳотлар туфайли таълимнинг
кутилаётган давомийлик муддати 1990 йилда
13,7 йилни ташкил этган бўлса[3], бу кўрсат-
кич 2017 йилда 12,0 йилга ташкил этган[4].
Охирги йиллардаги ислоҳотлар натижасида
бу кўрсаткич ошди. Дунёнинг иқтисодиёт да-
ражаси энг ривожланган мамлакатлари учун
кутилаётган таълим давомийлиги 15,9 йилни
ташкил қилади.
Сўнгги икки, уч йилда умуммиллий бой-
ликнинг ажралмас қисми ҳисобланган инсон
капитали ривожига эътибор кучайди. Ижти-
моий ҳимоя, инсон саломатлиги, оилавий му-
носабатларни яхшилаш, маҳалла институтла-
ри фаолиятини такомиллаштириш ҳамда таъ-
лим-тарбия тизимидаги туб бурилишлар шу-
лар жумласидандир.
Иқтисодиёт фани инсонларнинг меҳнат
фаолиятидаги иштирокини характерловчи
қатор тушунчалар билан бойиди: иш кучи,
меҳнат ресурслари, инсон ресурслари, инсон
капитали, меҳнат потенциали ва ҳ.к. Улардан
инсон капитали тушунчаси анча кенг маъно
касб этади – бу иқтисодиётни, жамиятни ва
унинг бошланғич ячейкаси оилани интенсив
ривожлантирувчи, меҳнат ресурсларининг
билимли қисми, ҳаёти ва меҳнат фаолияти
давомида интеллектуал бошқариш қобилия-
тига эга бўлган асосий кучдир. Инсон капи-
тали – бу инсонда жамланган қобилият, мала-
ка ва мақсадлар заҳираси бўлиб, ҳар қандай
мамлакат ва давлат иқтисодиётининг жаҳон
бозорида рақобатдардошлигини таъминлов-
чи, давлат бошқаруви, қонунчилик ва ижро
органлари фаолиятига кучли таъсир кўрса-
тувчи омилдир [5,6].
Ҳар қандай давлат ва жамиятда инсон
капиталининг шаклланиши она қорнида ин-
дивиднинг соғлом ривожланиши, унинг туғи-
лиши, одам, инсон ва шахс даражасида камол
топиши каби жуда кўп омиллар таъсиридаги
мураккаб жараёнларини қамраб олади. Тинч-
лик-осойишталик, она ва бола саломатлигига
йўналтирилган кучли давлат ижтимоий ҳи-
моя сиёсати, оиладаги соғлом муҳит, аҳоли-
нинг мактабгача таълим, мактаб ва бошқа
таълим турларини ўзида мужассамлаштирган
узлуксиз таълим-тарбия тизим билан қамраб
олиниши ва уларнинг сифат ва самарадорли-
ги шулар жумласидандир.
ТАЪЛИМ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
160
1-жадвал
2018/2019 ўқув йилида Республика ёшларининг таълим муассасалари ва олий таълимдан
кейинги таълим институтларидаги сони
*
Ҳудуд
Жами
шундан
мактабгача
таълим
мактаб
академик
лицей
КҲ
таълими
Олий таълим
Олий таълимдан
кейинги таълим
бакалавр
магистр
DSc
PhD
Ўзбекистон
Республикаси
7883,1
932,3
5850,9
71,8
656,3
360,2
11,6
0,268
1,764
Қорақалпоғистон
Республикаси
455,6
63,4
326,5
4,9
38,3
22,3
0,3
0,005
0,063
Андижон в-т
702,5
87
532,8
4,9
55,6
21,7
0,5
0,005
0,109
Бухоро в-т
434
56,8
313,6
3,7
38,6
20,9
0,4
0,007
0,098
Жиззах в-т
329,8
35,6
247,3
2,8
29,2
14,7
0,2
0,002
0,011
Қашқадарё в-т
757,5
68,6
601,4
4,4
64,5
18,4
0,3
-
0,003
Навоий в-т
230,2
29,3
171,2
2,4
15,5
11,6
0,2
0,001
0,024
Наманган в-т
628,7
79
474,3
5,6
52,8
16,7
0,3
0,004
0,045
Самарқанд в-т
886,3
79,3
683,5
8,1
79,4
34,9
1,1
0,016
0,187
Сурхондарё в-т
583,5
41,3
472,3
2,4
52,2
15,1
0,1
0,002
0,019
Сирдарё в-т
199,9
24,9
148,8
2,3
17
6,8
0
0,028
0,028
Тошкент в-т
628,4
81
479
2,8
50,5
14,9
0,3
0,026
0,119
Фарғона в-т
850,8
117,2
627,7
5,4
72,9
27,2
0,4
0,011
0,042
Хоразм в-т
442,6
44,9
341,3
3,9
39
13,4
0,2
0,002
0,046
Тошкент ш.
753,3
124
431,3
18,1
50,9
121,6
7,4
0,159
0,97
*Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси. “2018 йилда Ўзбекистон Республикасининг илмий-техникавий салоҳияти ва
инновациялар ривожланишининг асосий кўрсаткичлари”. –Тошкент 2019 (2019 йил 1 январь ҳолатига).
ТАЪЛИМ
160
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
161
2-жадвал
1992-2012 йилларда фан доктори ва фан номзоди, 2013-II.2017 йилларда фан доктори (DSc), II.2017-VIII.2019 йилларда
фан доктори (DSc) ва фалсафа доктори (PhD) илмий даражаларида тасдиқланганлар тўғрисида
МАЪЛУМОТ
№
Фан тармоғи
1992-2012 йй.
2013-2017 йй
2017-2018 йй.
2019 й.
Шундан
DSc
шундан
шундан
Фан доктори
Фан номзоди
DSc
PhD
DSc
PhD
1
Физика-математика
204
784
26
34
66
19
39
2
Кимё
92
391
18
19
47
8
20
3
Биология
169
685
25
22
61
12
37
4
Геология-
минералогия
34
114
2
10
7
3
16
5
Техника
305
1546
108
83
216
41
132
6
Қишлоқ хўжалик
102
554
34
37
108
11
47
7
Тарих
146
533
4
13
39
5
34
8
Иқтисодиёт
206
1274
21
34
83
21
67
9
Фалсафа
95
302
2
6
37
2
22
10 Филология
151
1011
20
30
131
11
70
11 География
19
124
1
4
14
2
6
12 Юридик
115
601
15
17
26
19
19
13 Педагогика
107
822
9
16
91
6
69
14 Тиббиёт
578
3200
84
117
147
34
99
15 Фармацевтика
19
108
11
2
9
2
5
16 Ветеринария
11
66
6
8
-
1
-
17 Санъатшунослик
31
83
-
1
6
1
8
18 Архитектура
8
33
-
1
8
2
-
19 Психология
11
165
1
2
20
4
4
20 Социология
5
31
1
2
4
-
2
21 Сиёсий
-
141
6
16
2
9
22 Исломшунослик
-
-
-
2
-
-
-
Жами
2408
12568
388
466
1136
206
705
ТАЪЛИМ
161
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
162
Ўзбекистон Республикаси 33 миллион-
дан ортиқ аҳолисининг меҳнатга лаёқатли
қисми минг кишида - (16-54 ёш) 18151,8
(55%)ни, мактабгача таълим ёши - (3-6 ёш)
2712,1 (8%), мактаб, академик лицей ва касб-
ҳунар коллежи таълими ёши - (7-18 ёш)
6783,9 (20%) ва олий таълим - (19-30 ёш)
7331,5 (22%) ташкил этади[7].
Малакали меҳнат ресурслари Республи-
камиздаги мавжуд узлуксиз таълим-тарбия
тизимида шаклланади. 2019 йил 1 январь
ҳолатида Республика мактабгача таълим
ёшидагиларининг 35% мактабгача таълим
муассасаларига қамраб олинган. Худудлар
кесимида ушбу қийматлар тақсимоти қуйи-
дагича: Тошкент шаҳри 74 %, Қорақалпо-
ғистон Республикасида 41 %, вилоятлар
кесимида эса Фарғона 40 %, Бухоро 39 %,
Навоий ва Сирдарё 38 %, Тошкент 37 %,
Жиззах 32 %, Хоразм 30 %, Самарқанд ва
Қашқадарё 24 %, Сурхондарё 18 %га тенг.
Республика ёшларининг таълим муассаса-
лари ва олий таълимдан кейинги таълим
институтларида худудлар кесимидаги тақси-
моти 1-жадвалда келтирилган.
Сўнгги икки, уч йилда умуммиллий
бойликнинг ажралмас қисми ҳисобланган
инсон капитали ривожига эътибор кучайди.
Ижтимоий ҳимоя, инсон саломатлиги, оила-
вий муносабатларни яхшилаш, маҳалла инс-
титутлари фаолиятини такомиллаштириш
ҳамда таълим-тарбия тизимидаги туб бури-
лишлар шулар жумласидандир.
Илмий нашрлар ва улардаги Халқаро
тажрибадан келиб чиққан ҳолда шуни қайд
этиш мумкинки, инновацион жараёнларнинг
ривожи институционал интеграциялашган
тузилма доирасида амалга оширилади. Бу
тузилма сифатида миллий инновацион тизим
(МИТ) хизмат қилади, МИТ концепцияси
1990 йилларнинг бошида пайдо бўлган,
унинг асосчилари К.Фриман, Р.Невсин ва
Б.А.Лундвеллардир [8-10]
.
Янги назарияни
бирлаштирувчи ва амалга оширувчи бу иқти-
содий ҳамкорлик ва ривожлантириш бўйича
таклиф – янги йўналишнинг шаклланишига
муҳим бир асос бўлиб хизмат қила олишини
қайд этиш мумкин. Бу инновацион иқти-
содни ривожидаги институционал тузилма-
ларнинг ўзаро алоқалари туфайли пайдо
бўладиган “синергетик эффект”дир.
Кадрлар тайёрлашда сифатга, ҳудудий
жиҳатларга эътибор ошди, бунда иқтисодий
механизмни
такомиллаштириш,
таълим
муассасалари билан иқтисодиёт тармоқлари-
нинг ўзаро ҳамкорлиги асосида кадрлар
тайёрлаш тизимини жорий этиш, “Кадрларни
мақсадли тайёрлаш”, ишлаб чиқаришнинг
мавжуд муаммоларини илмий-тадқиқотлар
натижасида ҳал этиш тизимига алоҳида
эътибор берилиши кун тартибига қўйилди
[11-16].
Мамлакатимизда олий таълим тизими-
нинг такомиллашуви билан бир қаторда
олий ўқув юртидан кейинги таълимга ҳам
катта эътибор қаратилмоқда. Ушбу тизим
ўзига хос ривожланиш тарихига эга бўлиб,
1992-2012 йилларда икки поғонали (фан
доктори ва фан номзоди), 2013-2017 йиллар-
да бир босқичли (фан доктори) ва 2017 йил-
нинг 1 июлидан бошлаб яна ҳозирга қадар
икки поғонали (фан доктори (DSc) ва фал-
сафа доктори (PhD)) тизимида фаолият кўр-
сатмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттестация ко-
миссияси маълумотларига кўра фан тармоқ-
лари бўйича 1992-2012, 2013-2017, 2017-
2018 ва 01.08.2019 йилларда Республикада
илмий даража олганларнинг тақсимот қий-
матлари 2-жадвалда келтирилган.
1992-2012 йилларда Ўзбекистон Респуб-
ликаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий
аттестация комиссияси томонидан фан док-
тори ва фан номзодлари илмий даражасида
тасдиқланган фан тармоқлари кесимидаги
тақсимот диаграммаси келтирилган (2-расм).
Ушбу кўрсаткичларда жами 14976 та
илмий даража олганлардан 2408 (16%) нафа-
ри фан доктори, 12568 (84%) фан номзод-
лари. Фан тармоғлари бўйича барча илмий
даража олганларнинг тақсимоти қуйидагича:
тиббиёт – 3778 (25%), техника – 1851
(12,4%), филология – 1162 (7,8%), иқтисо-
диёт – 1480 (9,9%), физика-математика – 988
(6,6%), педагогика – 929 (6,2%), биология –
854 (5,7%), юридик – 716 (4,8%), тарих – 679
(4,5%), қишлоқ хўжалиги – 656 (4,4%),
фалсафа – 397 (2,6%), психология, география,
геология-минералогия, фармацевтика, сиёсат
– (1%) атрофида, санъатшунослик, ветена-
рия, архитектура, социология – (0,25-075%),
исломшунослик – (0).
Мазкур илмий даражалиларнинг фан ва
олий таълим муассасаларида шаклланти-
рилган илмий мактаблари асосида кейинги
йилларда ҳам илмий ва илмий-педагогик
кадрларни тайёрлаш давом эттирилди. 2013-
01.08.2019 йилларда Ўзбекистон Республи-
каси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий
ТАЪЛИМ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
163
аттестация комиссияси томонидан фан док-
тори (DSc) ва фалсафа доктори (PhD) илмий
даражасида тасдиқланган фан тармоғлари
кесимидаги тақсимот диаграммаси келти-
рилган (3-расм).
2-расм. 1992-2012 йилларда фан доктори ва фан номзодлари илмий даражасида
тасдиқланган мутахассисларнинг фан тармоқлари бўйича тақсимланиши
Ушбу кўрсаткичларда жами 2901 та
илмий даража олганлардан 1060 (36%) нафа-
ри фан доктори (DSc)
,
1841 (64%) фалсафа
доктори (PhD)
.
Фан тармоғлари бўйича барча
илмий даража олганларнинг тақсимоти
қуйидагича: техника – 580 (28%), тиббиёт –
481 (16,6%), филология – 262 (12,5%), қиш-
лоқ хўжалиги – 237 (8%), иқтисодиёт – 226
(7,8%), педагогика – 191 (6,6%), физика-мате-
матика – 184 (6%), биология – 157 (5,4%),
кимё – 112 (3,8%), юридик – 96 (3%), тарих –
95 (3%), фалсафа – 69 (2,4%), геология-мине-
ралогия, психология, география, фармацевти-
ка, сиёсат – (1%) атрофида, санъатшунослик,
ветенария, архитектура, социология – (0,25-
075%), исломшунослик – 2 (0,07%).
3-расм. 2013-01.08.2019 йилларда фан доктори (DSc) ва фалсафа доктори (PhD)
илмий даражасида тасдиқланган мутахассисларнинг фан тармоғлари бўйича
тақсимланиши
ТАЪЛИМ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
164
2901 нафар илмий даража олганларнинг
Тошкент шаҳри – 281(68%), Самарқанд вилоя-
ти – 214 (10%), Қорақалпоғистон Республи-
каси – 102 (5%), Андижон ва Бухоро вилоят-
лари – 3%дан, Наманган ва Фарғона вилоят-
лари – 2,5%дан, бошқа вилоятларга эса ундан
кичик хиссаси (4-расм) тўғри келади. Айнан
шу кўрсаткичлардаги фан доктори
(DSc) ва
фалсафа доктори (PhD) хиссаси
гистограм-
мада (5-расм) келтирилган.
4-расм. 2013-01.08.2019 йилларда фан доктори (DSc) ва фалсафа доктори (PhD) илмий
даражасида тасдиқланган мутахассисларнинг ҳудудлар бўйича тақсимланиши
2598 нафар илмий унвон олганларнинг
Тошкент шаҳри – 1753 (67%), Самарқанд ви-
лояти – 179 (7%), Қорақалпоғистон Респуб-
ликаси – 105 (4%), Андижон – 87 (3,3%), Фар-
ғона – 75 (3%), Бухоро – 72 (2,7%), Қашқадарё
– 63 (2,4%), Наманган – 55 (2%), Тошкент ви-
лоят – 49 (1,9%), Хоразм – 42 (1,6%) ва бошқа
вилоятларга эса ундан кичик кўрсаткичлар
(6-расм) хиссаси тўғри келади. Айнан шу кўр-
саткичлардаги профессор, доцент ва катта
илмий ходим
хиссаси
гистограммада (7-
расм) келтирилган.
5-расм. 2013-01.08.2019 йилларда фан доктори (DSc) ва фалсафа доктори
(PhD) илмий даражасида тасдиқланган мутахассисларнинг ҳудудлар
бўйича тақсимланиши
ТАЪЛИМ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
165
6-расм. 2013-01.08.2019 йилларда профессор, доцент ва катта илмий ходим
илмий унвонида тасдиқланган мутахассисларнинг ҳудудлар бўйича тақсимланиши
Юқоридаги таҳлиллар инсон капитали-
га асосланган инновацион иқтисодиётни
шакллантиришда илм-фан ва таълимга бош
устувор йўналиш сифатида қараш, соҳалар
ташкил этувчилари (фан, олий таълим ва иш-
лаб чиқариш) интеграциялашувини чуқур-
лаштириш, инвестицион жараёнларни янада
жадаллаштириш ва инновацион муҳитни
яратиш, илмий-тадқиқотлар натижадорлиги-
ни ошириш ва яратувчанликни рағбатлан-
тириш мақсадлилигини кўрсатади.
7-расм. 2013-01.08.2019 йилларда профессор, доцент ва катта илмий ходим илмий
унвонида тасдиқланган мутахассисларнинг ҳудудлар бўйича тақсимланиши
ТАЪЛИМ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1
166
Бунда академик фан, олий таълимдаги
мавжуд салоҳиятдан самарали фойдаланиш,
соҳалар ташкил этувчиларининг тугал интег-
рациялашуви, соҳалараро ички ва ташқи ин-
теграциялашув билан инновацион бошқарув
ва инновацион ишлаб чиқариш қобилиятига
эга бўлган кадрлар тайёрланишига эришиш
енгиллашади.
Соҳа ва фан йўналишларида инновация-
лар яратиш ва уларнинг кенг жорий этилиши
учун ташкил этувчиларининг интеграция-
лашуви шериклар ҳар бирининг қуйидаги
мақсадларга эришишини назарда тутади:
инновацияларни яратиш ва ишлаб чи-
қаришга жорий этишда шериклар ресурс ва
бошқа имкониятларидан самарали фойдала-
ниб, ўз салоҳиятини ошириши;
интеграциялашган тузилманинг инвес-
тициявий жозибадорлигидан фойдаланган
ҳолда учинчи томоннинг молиявий ва бошқа
ресурсларига эга бўлишининг таъминлаши.
Хулоса қилиб айтганда, соҳалар ташкил
этувчилари интеграциялашувини кучайти-
риш, жамиятда инновацион муҳит яратиш,
миллий узлуксиз таълим-тарбия тизимида
инсон капиталининг ривожланишига асос-
ланган иқтисодиётни шакллантиришга хиз-
мат қилувчи МИТ фақат жамоавий уйғунла-
шув билан пайдо бўлади.
МИТ янги билим-
ларни яратиш, ривожлантириш, сақлаш ва
тарқатиш, уларни технология, маҳсулот ва
хизматларга айлантириш бўйича фаолиятни
мамлакат худудларида амалга оширадиган
давлат, хусусий, ижтимоий ташкилотларнинг
ўзаро жамоавий ҳаракатларининг мажмуаси
бўлиб хизмат қилади. Унда иқтисодиёт тар-
моқлари ёки соҳалар бўйича асосий вазифа-
лар бош “ижрочи”лар ролини бажарувчи(соҳа
ташкил этувчиларисиз: шу соҳа олий таълим
мутахассислик кафедралари, академик фан-
даги лабораториялари, ишлаб чиқариш кор-
хоналари ҳамда бизнес вакиллари) ҳамкор-
ликдаги фаолиятни уйғунлаштирувчи давлат
ва хўжалик органларини аниқлаш, уларнинг
инновацион соҳадаги роли, вазифаларини
белгилаш ҳамда бажарилаётган ишларни
Давлат илмий-техник дастурлари доирасида-
ги устуворликлар билан мувофиқлаштириб
олиб бориш бугунги кун талабидир.
Соҳа ташкил этувчиларининг фаол
ҳамкорлиги, яъни тугал интеграциялашуви-
да шу соҳанинг муаммолари теран англанади.
Инновацион тафаккурнинг шакллантирили-
ши билан инновацион муҳит пайдо бўлади,
муаммо – илмий ғоя – интеллектуал мулк
объекти – янги ишланманинг жорий этили-
ши тизими ишлайди ва соҳа ҳамда худудлар
ривожланиши жадаллашади. “Илм орқали
билим” тамойили қонуниятига кўра иннова-
цион ишланмалар яратилади, уларнинг ху-
дудлардаги эркин иқтисодий зоналар ва ки-
чик саноат зоналарига кириб бориши жадал-
лашади. Турмуш тарзимизга жадал кириб
келаётган кластерлар эса ягона занжирдаги
турли соҳаларни ўзида мужассамлаштирган-
лиги туфайли соҳа ва соҳалараро ички, ташқи
интеграциялашувни кучайтиради ҳамда ин-
новацион муҳит ва инновацион тафаккурни
янги босқичга кўтаради.
Манба ва адабиётлар:
1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. – Тошкент:
“Ўзбекистон”. 2017 й.
2. Основные макроэкономические тренды Узбекистана. Информационно-аналитический обзор. Институт погнозрования и
макроэкономических исследований. Министерство экономики и промышленности. – Ташкент: 2019 г.
3. http://istiqlol.samdu.uz/uzl/xxi/4
4. http:hdr.undp.org/sites/default/files/Country-Profiles/UZB.pdf
5.
Корчагин
Ю.А.Российская
газета
[Электронный
ресурс].
Ю.А.Корчагин.
–
Режим
доступа:
http://www.rg.ru/2012/01/10/zakony.html
6. Доклад о развитии человеческого потенциала в Российской Федерации за 2011 г. / М.: Весь Мир, 2011 г. – 150с.
7. Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси “2018 йилда Ўзбекистон республикасининг илмий-техникавий
салоҳияти ва инновациялар ривожланишининг кўрсаткичлари”. –Тошкент: 2019 (2019 йил 1 январь ҳолатига).
8. Altbach P.G., Peterson P.M. Higher Edication in the New Century // Global Challenges and Innovative Ideas. – Rotterdam: Sense
Publishers, 2007. –pp.61-65.
9. Федоров М.В., Пешина Э.В. современные концепции управления знаниями //Стратегическое управление университетом. –
2012. -№3 (79). – С. 6-12.
10. http://www.iqtisodiyot.uz
11. Кадыров А.А. Национальные инновационные системы и их региональные аспекты. – Т.: “Янги аср авлоди”, 2011г. – 192 с.
12. Рахимов Ф.Х., Дусмухамедова М.Х. Таълим, фан ва ишлаб чиқариш ҳамкорлигидаги инновациялар ворисийлик сифатида.
Замонавий таълим. 2015й. №10, 12-19 б.
13. Усмонов Б.Ш., Рахимов Ф.Х., Дусмухамедова М.Х. Таълим, фан ва ишлаб чиқариш интеграцияси ва инновацион ҳамкорлик. –
Т.: “Adabiyot uchqunlari”, 2017 й. 75 б.
14. Усмонов Б.Ш., Қодиров М.Қ., Элтазаров Ж.Д. Инсон капиталининг шаклланишида таълим ва илм-фаннинг роли. – Т.: “Фан
ва технология”, 2015 й.
15. http://www.sapub.org/journal/archive.aspx?journalid=1041&issueid=3770.
16. М.А.Рахматов, Б.З.Зарипов. Кластер – интеграция, инновация ва иқтисодий ўсиш. Рисола. –Т.: “Zamin Nashr”, 2018.
ТАЪЛИМ
