Tadqiqot nutqni avtomatik tanib olish (NATO)ning nutqni avtomatik tanib olishning neyron tarmoqlariga bag‘ishlangan. O‘tkazilgan tajriba ma'lum test to‘plami tanlanmalaridan foydalanib, nutqni tanib olishda bir nechta ilovalar taqqoslangan. Ma'lumotlar to‘plami har bir tizim tomonidan Python dasturlash tili ilovalari yordamida tahlil qilindi, chiqish ma'lumotlari normallashtiriladi va WER standartiga muvofiq oldindan transkripsiya qilingan etalon ma'lumotlari bilan taqqoslanadi. Sinov natijalari tahlili o‘tkazilgan, nutqni avtomatik tanib olish tizimining samaradorligi uning elementlarini optimallashtirish va kerakli ma'lumotlar to‘plamidan foydalangan holda o‘qitishga bog‘liqligi to‘g‘risida xulosalar chiqarilgan.
Yo'l belgilarining aniq vaqtida aniqlanishi va tanib olinishi, avtomobil haydovchilari va piyodalar uchun juda muhimdir. Yo'l belgilarini to'g'ridan-to'g'ri tanib olish dasturi orqali haydovchiga kerakli ma’lumotni yetkazib boriladi bunda haydovchi berilgan ma’lumot orqali avtomobil harakatini nazorat qilish imkoniyatiga ega. Yo'l belgilarining turli xil ko'rinishlari mavjud, ba'zi belgilar o'rni bo'yicha yo'nalishni ko'rsatish uchun ko'p tomonlama nuqtalarga ega bo'lishi mumkin, shuningdek, ba'zi belgilar xavfsizlik qoidalari va cheklovlar haqida xabarda qilishi mumkin. Yo'l belgilarini aniqlash va tanib olish muhim amal, chunki yangi avtomabil haydovchisiga yo'l topishda yordam beradi. Biz yaratgan python dasturida yo’l belgilarini aniqlash dasturi orqali bu muomolarni hal qilish imkoniyatiga egamiz. Bu dastur quyidagi modelda ikkilik matritsalarda har bir piksel 8 bitga teng bo’lib shuning uchun ham ularning qiymatlarini 0 va 1 ga aylantirishning o'rniga 0 va 255 gacha qiymatlarga aylantirish mumkin. Shu tartibda, 128x128 piksellik rasmlar ikkilik matritsalarga aylantirilib, ushbu matritslar yuqori darajali ma'lumot olish modellari, masalan, CNN modeli uchun tayyorlanadi.
Insonni xatti-harakatlariga qarab tanib olish kompyuterni ko’rish va sun’iy intellektning qiziqarli va qiyin sohasidir. So’nggi yillarda odamlarning harakatlari va imo-ishoralarini tahlil qilish orqali aniqlay oladigan modellarni ishlab chiqishda sezilarli yutuqlarga erishildi. Ushbu sohadagi ikkita mashhur model COCO (Kontekstdagi umumiy ob’ektlar) va MPII (Maks Plank Informatika Instituti) modellaridir. Ushbu maqolada biz insonni o’z harakatlaridan tanib olish modellarini o’rganamiz va keyin COCO va MPII qiyosiy tahlilini o’rganamiz, ularning farqlari va kuchli tomonlarini ta’kidlaymiz.
Tanib olish modullarini dasturiy jihatdan amalga oshirish hamda nutqni tanib olish moduli ishini sifatini baholash ishlarini olib borish. Nutq signaliga dastlabki ishlov berish va ularni neyron tarmoqlarida oʻqitishga tayyorlash jarayonini avtomatlashtiruvchi dasturiy modul ishlab chiqildi. Ushbu dasturiy modul yordamida katta xajmdagi nutq maʼlumotlarini tarmoqga kirish standartiga moslash imkoniyatini beradi.
Ushbu maqolada frontal yuz tasvirlarini tanib olish masalasini “Lokal yo‘nalgan obrazlar” (LYO) operatori asosida hal etish usullari qaralgan. LYO operatori asosida yuz belgilarini aniqlash va ularni o‘zaro taqqoslash algoritmlari hamda amaliy natijalar tahlili keltirilgan. Shuningdek, maqolada notekis yoritilgan yuz tasvirining yorqinlik darajasini normallashtirish algoritmi ham qaralgan. Ishlab chiqilgan algoritmlarni eksperimental tadqiq qilish natijalari keltirilgan
Nafas olish allergozi patogenezida allergiya hal qiluvchi rol o'ynaydigan kasalliklarni o'z ichiga oladi va klinik ko'rinishda nafas olish yo'llarining shikastlanish belgilari birinchi o'ringa chiqadi. Nafas olish tizimining allergik lezyonlari bolalarda, ayniqsa erta va maktabgacha yoshda juda keng tarqalgan. Bolalarda burun, farenks va quloqning allergik kasalliklari ushbu organlarning barcha kasalliklarining 50-60% ni tashkil qiladi, deb ishoniladi [1, 5, 7]. So'nggi yillarda organizmning reaktivligi haqidagi ta'limot muvaffaqiyatli ishlab chiqildi [2, 4]. Allergik reaktivlik deganda organizmning genetik jihatdan begona moddalar - allergenlarning ta'siriga o'ziga xos yuqori sezuvchanligining rivojlanishi tushuniladi. Bemorlar organizmining allergik reaktivligini aniqlash katta amaliy ahamiyatga ega [3, 6]. Shu munosabat bilan, turli kasalliklarda tananing allergik reaktivligining xususiyatlarini aniqlashtirish bilan bog'liq batafsil tadqiqotlarga ehtiyoj bor.
Kasalxona yoki nozokomial infektsiyalar intensiv terapiya bo'limlarida yotgan bemorlarda eng ko'p uchraydigan asoratlar va jarrohlik va somatik bemorlarda o'limning asosiy sababidir. Shifokorning arsenalida ko'p miqdordagi antibakterial preparatlar mavjudligiga qaramasdan, HI davolash natijalari qoniqarsizligicha qolmoqda. So'nggi yillarda mikroorganizmlarning shifoxona shtammlarining klinikada eng ko'p qo'llaniladigan antibakterial preparatlarga chidamliligini oshirishga nisbatan barqaror tendentsiya kuzatilmoqda. Barcha nozokomial infektsiyalarning taxminan 90% bakteriyalar tomonidan qo'zg'atiladi, ularning o'ziga xos xususiyati ko'plab antibakterial dorilar guruhlariga qarshilik (ko'p qarshilik). Bu shifoxona ichidagi infektsiyalarni davolashda qiyinchiliklarga olib keladi, davolashning past samaradorligi va yuqori narxini oldindan belgilab beradi. Chidamli shtammlar kasalxonagacha va kasalxona darajasida keng tarqalgan va noto'g'ri qo'llaniladigan antibiotiklar ta'siri ostida shakllanadi. Ular kasalxonaga tashuvchi bemorlarning tanasidan kirishlari mumkin. Bakteriyalarni bemordan bemorga o'tkazish tibbiy muassasalar xodimlarini bemorlarga g'amxo'rlik qilish, diagnostika muolajalarini o'tkazish va hokazolarni o'z ichiga oladi. Nazokomial infektsiya muammosi, shu jumladan nafas olish uskunalari orqali, ventilyator bilan bog'liq pnevmoniya rivojlanishining kuchayishi tufayli juda keskin. Har bir bemordan keyin behushlik va nafas olish asboblarini sterilizatsiya qilishni ta'minlashning iloji yo'qligi bilan bir qatorda, shifoxonalarda NPV ning samarali antibakterial terapiyasining jiddiy muammosi mavjud.
В статье приведен комплексный анализ сущности слияний и поглощений (M&A) как инструмента укрупнения бизнеса и привлечения инвесторов. Выработаны предложения и решения по совершенствованию действующего законодательства, регулирующего данную сферу.
Sign language recognition has gained significant attention due to its potential to bridge communication gaps between the deaf and hearing communities. This article presents a comprehensive review of machine learning methods employed for the recognition of Uzbek Sign Language (UzSL). The unique visual and spatial nature of sign languages poses challenges that necessitate specialized techniques for accurate recognition. This review surveys various approaches, ranging from traditional techniques to modern deep learning methods, used to recognize UzSL gestures. The article begins by introducing the significance of UzSL recognition and its impact on facilitating effective communication for the Uzbek deaf community. It outlines the complexities involved in sign language recognition, including variations in hand shapes, movements, and facial expressions. The challenges of limited training data, real-time recognition, and capturing dynamic features are discussed in depth. A survey of traditional machine learning methods such as Hidden Markov Models (HMMs), Support Vector Machines (SVMs), and k-Nearest Neighbors (k-NN) is presented, along with their applications and limitations in UzSL recognition. The evolution of these methods into more sophisticated approaches like Dynamic Time Warping (DTW) and Conditional Random Fields (CRFs) is also explored.
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi. Globallashgan davrda JSST ning ma’lumotlariga ko‘ra XXI asrning mua’mmolaridan biri bu polipragmaziyadir.Polipragmaziya oqibatida jigar kasalliklari eng yetakchi o‘rin egallaydi. Buning asosiy sabablari nazoratsiz, sababsiz ko‘p miqdorda dori vositalarini qabul qilish bilan bog‘liq bo‘ladi. Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari xozirgi kunda eng ko‘p ishlatiladigan dori vositalari guruxlariga kiradi. Bu dori vositalari keng foydalanilishining asosiy sabablari og‘riq qoldiruvchi xususiyatining borligidir. Xozirgi kunda polipragmaziya yatrogeniya natijasi bo‘lib sog’liqni saqlashning jiddiy mua’mmolariga aylangan. Dori vositalarining farmakoterapevtik xususiyatlarini pasaytirishi bemorlarning davolash xarajatlarini oshishiga sabab bo‘ladi. Buning oqibatida polipragmaziya mua’mmosi nafaqat tibbiy balki ijtimoiy mua’mmolar ekanligini va unga yechim topishni dolzarb vazifa ekanligini ko‘rsatadi.
Hozirgi kunda O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida tibbiyot amaliyotida polipragmaziya holatlarini kamaytirish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 191-sonli 18.06 sonli buyrug‘i 2010 yildagi “Dori-darmonlarni buyurish va tibbiy-profilaktika muassasalarida bemorni dori darmonlarni qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni, shuningdek dorixonalar tomonidan aholiga dori-darmonlar retsepti asosida tasdiqlash to‘g‘risida” ishlab chiqilgan.(29.06.2010 N 2118 da Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30 dekabr 2019 yildagi qarori. PQ-4554"O‘zbekiston Respublikasi farmasevtika sanoatida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida".
Bu dori bilan o‘zaro ta’sir qilish muammosiga bo‘lgan qiziqishning ortishi va farmakologik ta’sirlarni rivojlantirish mexanizmlarini va yallig‘lanishga qarshi preparatlarni birgalikda qo‘llash bilan salbiy dori reaksiyalari xavfini o‘rganishning muhimligi sababidir.
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan kurashish har qanday yoshdagi bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatishda muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Bu esa ushbu bemorlarni davolashda dori vositalarini eng samarali va xavfsiz ishlatishga qaratilgan chora tadbirlarni ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi, tibbiy yordam sifatini yaxshilaydi va dori reaksiyalari sonini kamaytiradi.
Jigarning morfofunktsional holatini o‘rganish morfologiya va klinik bioqimyo mo’taxassislarining metabolizmning muhim roli, plazma oqsillari va lipoproteinlarning sintezi, bilirubinning konyugatsiyasi va safro hosil bo‘lishi, detoqsifikatsiya va boshqa muhim funktsiyalar (O.G. Arkhipova, 2010; I.M. Rosly, Yu.A. Shulyak, 2014).
Jigar ovqat hazm qilish tizimining patologiyasi inson kasallanishi va o‘lim holatlarining strukturasida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Ovqat hazm qilish tizimining kasalliklari rivojlanishning buzilishi, dietaning buzilishi va ovqat hazm qilish jarayonining tarkibiy va funktsional holatiga asoslangan.
Ovqat hazm qilish tizimi ba’zan oshqozon-ichak trakti deb ataladi, lekin na nomi na vazifalari to‘liq ushbu sistemaning tizimi komponentlarini ta’riflaydi. Jigar ovqat hazm qilish tizimi organlari, qon ivishi omillari va hazm bilan bog‘liq bo‘lmagan gormonlar ishlab chiqarishda, qondagi zaharli moddalarni organizmdan chiqarib tashlashda, kimyoviy dorilar natijasidagi o‘zgarishlarni muvozanatini saqlashda, shuningdek, tananing immun javob reaksiyalarida ishtirok etadi (P. A. Yelyasin, S. V.Zalavina 2018).
Jigar shikastlanishi nafaqat viruslar yoqi gepatotropik toqsinlar, balki ko‘plab preparatlar (Homeriki S.G., 2008) bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Odatda, bu dori vositalariga nisbatan yuqori sezuvchanlikka ega bo‘lgan va insonning individual genetik xususiyatlariga bog‘liq bo‘lgan shaxslarda sodir bo‘ladi. O‘tkir shikastlanish organ parenximasida gepatotsitlarga sitotoksik yoqi sitolitik ta'sir tufayli, safro chiqarish tizimining elementlarida (kolestatik lezyonlar) yoqi kombinatsiyalangan bo‘lishi mumkin. Turli ma'lumotlarga ko‘ra, klinik jihatdan aniqlangan sariqlik holatlarining 5% dan ortig‘i dori vositalariga qabul qilish bilan bog‘liq. Shu bilan birga, 10% hollarda noma'lum etiologiyaning surunkali gepatit bilan og‘rigan bemorlarni tekshirishda laboratoriya parametrlarining o‘zgarishi dori vositalariga qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin (Davies M. H., 2010).
Taxminan 90% hollarda virusli gepatit o‘tkir boshlanishi (Gomeriki S.G., 2008).
Qonda alaninaminotransferaza (ALT) ning faolligi ikki barobardan ziyodroq, bu gepatotsitlar sitolizining belgisi. Bu ferment apikal gepatotsitler membrana va o‘t yo’llari epitelial hujayralari ham mavjud, chunki ishqoriy fosfataza (IF) o‘sish, xolestaz fermentativ marker hisoblanadi. Ushbu fermentlarning nisbati bilan patologik jarayonning tabiati (Lazebnik L.B., 2009) baholanishi mumkin. O‘tkir preparatvor gepatit ko‘p jihatdan o‘tkir virusli gepatitga o‘xshaydi. Klinik ko‘rinishlar asosan morfologik substrat bilan belgilanadi va nekrotizatsiyalangan jigar to‘qimalarining topografiyasi va hajmiga bog‘liq (Laskin D.L., 2010).Jigar yetishmovchiligi rivojlanishi (Ishak K. G., 2011) bilan og‘rigan, o’tkir gepatitga dorilarni olib tashlashda tez teskari rivojlanish bilan o‘pkadan farq qiladi.
Jigarning funktsiyasi va tuzilishini uning regeneratsiya bilan tiklash vazifasi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu organizmning hayotiy faoliyati davomida bajaradigan funktsiyalarning o‘ziga xos xilma-xilligi bilan izohlanadi. (Tarmakova S.S., 2011).
Ushbu muhim organning patologiyasi va uning terapiyasi masalalarini o‘rganishda laboratoriya va qishloq xo‘jalik hayvonlarida keng qamrovli tadqiqotlar o‘tkazish oqlanadi, chunki bu laboratoriya sharoitida eksperimentdan ko‘ra ko‘proq inson va hayvon kasalliklarida preparat vositalarining ta'sirini baholashda (Karataev A.R., 2014).
Jigar kasalliklarida jigar va ichak mikroflorasi organizmdagi oqsidlovchi reaktsiyalar orqali toksik birikmalardan tananing to‘siq vazifasini bajaradigan ikkita asosiy detoqsifikatsiya tizimi yoqi ichakdagi gidrolitik va restorativ jarayonlar (Shenderlar,2018). Jigar va ichak mikroflorasi organizmdagi gomeostaz tizimini birgalikda tartibga soladi, bu ularning yaqin o‘zaro ta'sirini ko‘rsatadi.
Natijada, jigar shikastlanishi ichakda yashovchi mikroorganizmlarning tarkibiga ta'sir qiladi va uning normalizatsiyasi orqali jigarning funktsional holatini yaxshilash mumkin. (Bondar, Podymova, Zolotarevskiy, 2015; Plyush, 2014; Sarkisov, 2010; Chernux, 2019).
Ular samarali va zaharli bo‘lmagan yallig‘lanishga qarshi preparat rag‘batlantirish agentlari topish istiqbolli yo'nalishlaridan biri asosi bo‘lib xizmat qiladi, shuningdek, zararlangan jigarda tiklash jarayonlarini rag‘batlantirish ba'zi tamoyillarini shakllantirish imkonini beradi, chunki, bu tadqiqotlar natijalari, nazariy va amaliy qiziqish bor.
Hozirgi vaqtda jigarda patologik jarayonlarni o‘rganishga tavsiflovchi yondashuv yetarli emas. Organlar va to‘qimalarda o‘zgarishlarni aniq va ob'ektiv baholash uchun morfologik, xususan, morfometrik, tadqiqot usullari va olingan ma'lumotlarning statistik tahlilini keng qo‘llash kerak, bu nafaqat o‘rganilayotgan hodisalarning xarakterini va tavsifini baholashning aniqligini oshiribgina qolmay, balki morfologik tashxisni ham ob'ektivlashtiradi [Volkov V.P., 2016].
Eksperimentda va odamlarda turli patologik sharoitlarda adabiyotda [Pigolkin Yu.I.,Bogomolov D.V., 2012, Komori K., Nagino M., Nimura Y., 2016] morfometrik ko‘rsatkichlar tasvirlangan: o‘rtacha diametri va gepatotsitlarning o‘rtacha maydoni, gepatotsitlarning kesilishi o‘rtacha maydoni, parenximaning nisbiy maydoni, parenximatoz zichligi, parenximaning kesish maydonining ulushi, gepatotsitlarning umumiy hajmi, Markaziy tomirlarning yadrolari, sinusoid kapillyarlar, Portal traktlari. Mavjud ko‘rsatkichlar ham solishtirish mumkin emas, yoqi ba'zan qarama-qarshi [Zaxarash A.D., 2015, Tsai G.E., KoposovaS.A., 2018].
Ilmiy manbalarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, normada va patologiyada intraorgan qon aylanish va o‘t yo’llari haqida deyarli hech qanday morfometrik ma'lumotlar mavjud emas. Tahlil usuli va texnikasi sezilarli darajada farq qiladi – qo‘lda morfometriyadan (G.G. Avtandilovning tursimon oqulyar o‘lchagichlari) avtomatik ravishda (mahalliy va xorijiy dasturlardan foydalangan holda kompyo’ter tahlili) turli darajadagi o‘sish, tasodifiy ko‘rish sohalarida, 3-5 yoqi har bir gistologik kesmada kamida 10-15 ko‘rish maydonlarida.
Jigarning morfofunktsional holatini tahlil qilishning gistologik usullari turli etiologiyalarning jigar kasalliklarini tashxislash va differentsial tashxislashda keng qo‘llaniladi. Biroq, ularning natijalari har doim ham bo’tun organ strukturasining buzilishini aks ettirmaydi [Bulatova I.A., 2012]. Bularning barchasi birgalikda tadqiqotchilarning jigar patologiyasini baholashning yangi usullarini izlashga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, bu jigar patomorfologik tuzilmalaridagi o‘zgarishlar mezonlarini mikpreparat baholash bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.bir nechta yallig‘lanishga qarshi vositalar, ya'ni polipragmaziya holatida.
Hozirgi kunda O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida tibbiyot amaliyotida polipragmaziya holatlarini kamaytirish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 191-sonli 18.06 sonli buyrug‘i 2010 yildagi “Dori-darmonlarni buyurish va tibbiy-profilaktika muassasalarida bemorni dori darmonlarni qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni, shuningdek dorixonalar tomonidan aholiga dori-darmonlar retsepti asosida ta’tilni tasdiqlash to‘g‘risida” ishlab chiqilgan. (29.06.2010 N 2118 da Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30 dekabr 2019 yildagi qarori. PQ-4554"O‘zbekiston Respublikasi farmasevtika sanoatida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida".
Bu dori bilan o‘zaro ta’sir qilish muammosiga bo‘lgan qiziqishning ortishi va farmakologik ta’sirlarni rivojlantirish mexanizmlarini va yallig‘lanishga qarshi dori vositalari birgalikda qo‘llash bilan salbiy dori reaksiyalari xavfini o‘rganishning muhimligi sababidir.
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan kurashish har qanday yoshdagi bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatishda muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Bu esa ushbu bemorlarni davolashda dori vositalarini eng samarali va xavfsiz ishlatishga qaratilgan strategiyani ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi, tibbiy yordam sifatini yaxshilaydi va dori reaksiyalari sonini kamaytiradi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga mosligi. Rejalashtirilgan dissertatsiya ishi mavzusi O‘zbekiston Respublikasining yetakchi tibbiyot oliy o‘quv yurtlarining asosiy ilmiy yunalishlari muvofiq bajarilgan. Ushbu mavzuni rejalashtirish jarayonida Samarqand davlat tibbiyot universitetining istiqbolli ilmiy rejasi va ilmiy ishlanmalarining mavjud qoidalari hisobga olinadi.
Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Dori vositalari bir vaqtning o‘zida asossiz ravishda ishlatilishini oldini olish uchun kombinatsiyalarda dori vositalari qo‘llashni yaxshilash uchun dori vositalarini oqilona ishlatish uchun polipragmaziya holatida jigar parametrlarida morfometrik o‘zgarishlarni olish maqsadida joriy etilmoqda. Mavjud adabiyotlarda ma'lumotlarni o‘rganish polipragmaziyaning jigar morfometrik o‘zgarishlariga ta'siri, ya'ni jigar to‘qimalarining parametrlarining strukturaviy va morfologik holati haqida ma'lumot yo’qligini aniqladi.
Tadqiqotning dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasaning ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Dissertatsiya ishlari Samarqand davlat tibbiyot universitetining anatomiya, klinik anatomiya va farmakologiya, klinik farmakologiya kafedrasi ilmiy-tadqiqot ishlari rejasiga muvofiq amalga oshiriladi.
Tadqiqotning maqsadi. Polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dori vositalari ta’sirida 5 oygacha bo’lgan oq kalamush jigar parenximasidagi morfologik o‘zgarishlarning xususiyatlarini o‘rganish.
Tadqiqotning vazifalari:
1. 5 oygacha bo‘lgan oq kalamushlar jigarining morfologik ko‘rsatgichlarini normal holatda o‘rganish.
2.Bir vaqtning o‘zida ikki, uch, to‘rt, beshta yallig‘lanishga qarshi dori vositasi qo‘llagan holda oq kalamushlar jigarining morfometrik mikroskopik o‘zgarishlarni aniqlash.
3. 5 oygacha bo‘lgan oq kalamushlar jigarining morfometrik ko‘rsatgichlarini normal holatda va polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dori vositalar ta’siri holatida solishtirish.
Tadqiqotning ob’ekti. Tajribaviy tadqiqotlar o‘tkazish maqsadida 250 ta erkak jinsiga mansub, 200-250g og‘irlikdagi oq zotsiz kalamushlar olindi va 5-guruhga bo‘lindi.
Tadqiqotning predmeti sifatida tajriba hayvonlarining (oq zotsiz kalamushlar) jigar to‘qimasining umumiy makro preparati va eksperimental kalamushlarning jigar to‘qimasining turli qismlaridan olingan gistologik materiallardan foydalanildi.
Tadqiqotning usullari. Yuqoridagi vazifalarni hal etish va maqsadga erishish uchun eksperimental, makroskopik, gistologik, umumiy morfologik, morfometrik va statistik tadqiqot usullaridan foydalanildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi.
- Birinchi marotaba polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi preparatlar ta’siri natijasida oq kalamushlarning jigar to‘qimasidagi gepatositlarning morfometrik o‘zgarishlari aniqlanadi;
- Birinchi marta polipragmaziya fonida gistologik tekshiruvdan foydalanib, jigarning strukturaviy va funktsional holatining tabiati haqida ma'lumot olinadi.
- Polipragmaziya sharoitida hayvonlarda jigarning strukturaviy tuzilishi o‘rganiladi, kapillyarlar holati va ichki o‘t yo’llari, shuningdek, biologik membranalar ham o‘rganiladi, buning natijasida jigarning strukturaviy tuzilishi va funktsiyasini jadal tiklovchi jarayonlar tiklanishi ta'minlanadi va natijada hujayraviy hamda hujayra osti qo‘pol ravishda jigar to‘qimasini destruksiyasi (yemirlishi) rivojlanadi va ushbu holatni jigar to‘qimasi destruksiyasining morfofunktsional asoslari sifatida namoyon bo‘lishi haqida ta’kidlash mumkin.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati. Polipragmaziya fonida jigar parenximasining makro va mikroskopik o‘zgarishlarini o‘rganish natijalari farmakodinamika, tibbiy va yallig‘lanishga qarshi-dori vositalarining hamkorligi o‘xshash dori vositalari sonini tanlashning to‘g‘riligiga xizmat qiladi.
ikki va undan ortiq steroid preparatlar ta’sir qilganda jigar parenximasining tarkibiy o‘zgarishlarini tadqiqotdan o‘tkazish ushbu preparatlarning eng tanqidiy kombinatsiyalarini o‘rnatish imkonini beradi.
Olingan ma’lumotlar kasallik belgilari bo‘lgan bemorlarni davolash va tayanch-harakatlanish apparati muammolari bilan bog‘liq bo‘lgan bemorlarni davolashga muayyan hissa qo‘shadi. Ularning natijalari ilmiy tibbiyotda, morfoologiya, farmakologiya, anatomiya, gistologya va patologik anatomiya ma’ruza mashg‘ulotlarida foydalanilishi mumkin.
Tadqiqot natijalari Samarkand davlat tibbiyot universitetining anatomiya,fiziologiya,gistologiya va klinik farmakologiya, patologik anatomiya, patologik fiziologiya, kafedrasining o‘quv jarayoniga va Samarqand shahri va Samarqand tumani poliklinikalariga joriy etildi.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi tadqiqotda qo‘llanilgan zamonaviy o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi eksperimental, morfometrik, laborator va statistik usullar bilan tasdiqlanadi, bu jigar parenximasining morfologik va funktsional parametrlari o’zgarishlarining eng xarakterli qonuniyatlarini aniqlashga imkon berdi shuningdek,oq kalamushlarning jigar parenximasidagi patologik o’zgarishlarning shakllanishi va rivojlanishini aniqlashga yordam beradi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati.
Jigar parenximasining makro va mikroskopik tuzilishini o‘rganish natijalari va uning tarkibiy o‘zgarishlari polipragmaziya holatida organizmda yuzaga keladigan murakkab patologik jarayonlarning mexanizmini ochib beradi.
Oq kalamushlarning jigaridagi strukturaviy o‘zgarishlarni normal va polipragmaziya holatida o‘rganish ushbu preparatlarning eng muhim va keskin kombinatsiyalarini aniqlashga imkon beradi.
Olingan ma’lumotlar gepatotsitlarning nazariy jihatlariga aniq hissa qo‘shadi, tadqiqot natijalari amaliy tibbiyotda, anatomiya, gistologiya, patologik anatomiya va farmakologiya bo‘yicha ma’ruzalar o’qitishda foydalanish mumkin.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Olingan ilmiy natijalarga asoslanib, normal sharoitda va polipragmaziya ta’sirida kalamushlar jigarining morfologik va morfometrik xususiyatlari:
Tasdiqlangan uslubiy tavsiyalar: “Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari polipragmaziyasida jigarlar morfometrik parametrlarini aniqlash metodologiyasi”(O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 14.03.2022 yildagi 8n-r/266-sonli xulosasi) va “Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari polipragmaziyasida jigarlar morfometrik parametrlarini aniqlash metodologiyasi” (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yildagi 8 n Z 181-sonli xulosasi), elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilagan dasturi №DGU 15188 "Jigarda polipragmaziya natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlar qiyosiy tavsifini o‘rganish uchun dastur".
Ushbu tavsiyalar polipragmaziya ta’sirida jigardagi morfologik o‘zgarishlarni aniqlash, ularni o‘z vaqtida davolash va asoratlarning oldini olish tartibini tizimli ravishda tashkil etishga imkon beradi.
Polipragmaziya ta’sirida jigar tuzilishidagi morfofunksional xususiyatlar va morfometrik o‘zgarishlarni o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Samarqand filiali, Akademik Y.X.Turaqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endoqrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Samarqand filiali va Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi amaliyotiga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 14.03.2022 yildagi 8n-r/266-sonli va 2022 yildagi 8 n-Z 181-sonli xulosasi). Olingan tadqiqot ma’lumotlarini amalga oshirish morfologik parametrlar bo‘yicha organopatologiyani erta tashxislash, davolash va bashorat qilish, hayot sifatini yaxshilash va asoratlar sonini kamaytirish usullarini ishlab chiqish imkonini beradi.
Bundan tashqari anatomiya, gepatologiyaning, morfologiya va farmakologiyaning nazariyasiga ma’lum hissa qo‘shadi. Natijalar amaliy tibbiyotda, anatomiya, gistologiya, patologik anatomiya va patologik fiziologiya bo‘yicha ma’ruzalar vaqtida ham qo‘llaniladi.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Mazkur tadqiqot, natijalari Sam DTU anatomiya, gistologiya, patologik fizilogiya,patologik anatomiya kafedrasi yigilishida Sam DTU morfologiya ilmiy muammolar kamissiyasining yig’ilishda Zamonaviy morfologiya tibbiyot xalqaro ilmiy-amaliy onlayn anjumanida (2021yil) shuningdek 3 ta xalqaro ilmiy-amaliy anjumanda, muhoqamadan o‘tkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinganligi.
Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha 13 ta ilmiy ishlar chop etilgan. Shundan O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan e’tirof etilgan dissertatsiya (PhD) natijalarini chop etadigan asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilimiy nashrlarda 7 ta maqola, jumladan 4 tasi respublika va 3 tasi xorijiy jurnallarda nashr etilgan.
Bu maqolada, bugungi davr bolalarining o‘z-o‘zini boshqarish, stress, texnologik o‘zgarishlar, internet va ijtimoiy munosabatlar kabi psixologik muammolar va ularni yechish usullari haqida ma’lumot beriladi. Munosabatlar, stressni kamaytirish, internet va texnologiyalarni cheklash, o‘zaro yordam olish va maslahat olish kabi amallar, bolalarni o‘z-o‘zini boshqarish va muammolarni hal qilishda muhimdir. Ushbu maqola ota-onalar, o‘qituvchilar, psixologlar va mutaxassislar uchun katta ahamiyatga ega.