Uzbekistan: Language and Culture 2024/2(2)
77
ISSN 2181-922X 77
—
87
Insoniyat dardi bilan yashagan shoir
Olim Oltinbek
1
Abstrakt
Mazkur maqolada O‘zbekiston xalq shoiri, o‘ziga xos adabiy-estetik
qarashlarga ega Rauf Parfining yangi she’r, yangi shakl, yangi ohang yo‘lida
tinimsiz izlanayotgani, o‘zining rang-barang tuyg‘ularini ifodalashda so‘z
topolmay qiynalayotgani kuylangan “Qushcha”, shoir o’ziga ustoz deb bilgan
Nozim Hikmatga bag’ishlab yozilgan “Nozimning sadosi”, dunyo orzulari
o’zining orzusi, tashvishlari uning tashvishi, so‘zlari-da o’zining so‘zi
ekanligi aytilgan “O, Kongo!”, shoirning she’riyatda o‘z yo‘lini izlayotganini,
hech bir shoirga o‘xshamagan bir ijodkor bo‘lishni istayotganini ko’rsatuvchi
“Oyi, oyi, aytib bering, Bormi mening ham o‘z yo‘lim?”, Asqad Muxtorning
“Poeziya”sidan ilhomlanib yozilgan “Seni tanimagan sho‘rliklar ayanch”,
vafotidan keyin ham butun insoniyatning dard-u hasratlarini kuylashda
davom etgan “Shamollar”, kimni shoir deb atash mumkinligi haqidagi
“Shoir” kabi she’rlarining tahlili keltirilgan. She’rlarning mohiyatidan kelib
chiqib, Dunyo va Insoniyat g‘ami bilan yashab ijod qilgan Rauf Parfini milliy
adabiyotimizning jahoniy shoiri deyish mumkinligi haqida mulohazalar
keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
estetik talab, eksprement, g‘ayrishuuriy, modern she’r,
ijodiy konsepsiya, poeziya, epigraf,
Qur’oni karim, atom asri, kommunistik
bashariyat, ijodiy tamoyil, oq she’r, psixologik holat, sovetcha, mustahkam
pozitsiya,
sotsialistik mafkura, sarbast.
Haqiqiy shoir adabiyotga doimo yangicha estetik talablar
bilan kirib keladi. U eksprementlar qilishdan, an’anani yangilashdan
cho‘chimaydi. Hatto tanqidchilikning fikri ham uni eski o‘zanlarga
sola olmaydi. Chunki “Shoir dunyoni o‘z ko‘zi bilan ko‘radi, birovlarga
taqlid qilmaydi, birovlarning darajasini ko‘zlamaydi. U O‘zining
darajasini, O‘zini izlaydi”. Shuningdek, u o‘zi boshlagan yo‘lning
to‘g‘riligiga ham g‘ayrishuuriy bir tarzda ishonadi. Rauf Parfining
tabiatida yangilikka tashnalik bor edi. Shuning uchun ham u ijodini
turli eksprementlar bilan boshladi va adabiy jamoatchilikni “yangi
tovushlar”dan cho‘chimaslikka chaqirdi:
1
Olim OLTINBEK (To‘laboyev Olim Oltinovich)
–
filologiya fanlari nomzodi, dotsent,
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti.
E-mail:
olim.oltinbek.14@gmail.com
ORCID ID:
0000-0003-3186-5333.
Iqtibos uchun:
Olim, Oltinbek. 2024. “Insoniyat dardi bilan yashagan shoir”.
O‘zbekiston: til va madaniyat
2(2): 77-87.
78
Olim OLTINBEK
Zinhor,
Sen yangi tovushdan cho‘chima,
Quloq sola berma
Vazn va qofiyaga,
Qo‘y, eski qanot bilan uchma!
Bas endi riyo qilmoq –
Bu hijo deb, bu turoq deb
Osilmoq qoidaga.
G‘arb – otam mening,
Sharq – onam.
Band etgandir boshimni
Jahon va Inson...
[Rauf Parfi, 2022. 64-65].
She’r 1961-yil yozilgan. Bu – o‘sha davr milliy she’riyatimiz
uchun yangicha estetik talab edi. Demak, shoir nazarida vazn
va qofiya an’anaviy she’rning eski qanotlari, hijo va turoq deb
qoidaga osilish esa riyo. Demak, shoir modern she’r tarafdori.
Demak, G‘arbga yuz burish bor qarashlarida, lekin Sharqdan voz
kechib emas. Shuning uchun ham: “G‘arb – otam mening, Sharq –
onam” deydi shoir. Farzand hech qachon otasini deb onasidan voz
kechmaydi. Rauf Parfiga yangi shaklgina emas, yangi mazmun ham
kerak edi. Uningcha, bu mazmun jahoniy va umuminsoniy bo‘lsin. Bu
estetik talablar buyuk Cho‘lponning “Adabiyot nadir?” maqolasidagi
talablarga o‘xshaydi. Demak, oradan ellik yil o‘tib-o‘tmay adabiy
qarashlar yana yangilanmoqda.
Rauf Parfi “Qushcha” (1962) nomli bir she’rida:
“Sen tildan
qiynalmaysan, Senda yolg‘iz navo, Qushcham”
deyishi bilan o‘zining
yangi she’r, yangi shakl, yangi ohang yo‘lida tinimsiz izlanayotganini,
o‘zining rang-barang tuyg‘ularini ifodalashda so‘z topolmay
qiynalayotganini aytmoqchi edi, aslida. Shoirning qushlar bilan bog‘liq
she’rlaridan yana biri “Asrdosh bulbul” (30.01.1965) deb nomlanadi.
She’rda muallif mafkura iskanjasida ijod qilayotgan zamondosh va
zamonasoz shoirni oltin qafasdagi bulbulga o‘xshatadi:
Bir bulbul yasharmish oltin qafasda,
O‘tgan bulbullarga rahmi kelarmish.
Sevib, sevinchini socharmish asta,
Tanho o‘z baxtidan xonish qilarmish.
Baxt uning ko‘ksini yotarmish bosib,
Ba’zan xafaligim baxtimdan, dermish.
Oltin qafas ekan uning dunyosi,
Dunyo qafas bo‘lsa oltindan, dermish
Insoniyat dardi bilan yashagan shoir
79
Bu bulbulning fojeasi shundaki, u o‘zini oltin qafasda baxtli
his etadi, shuning sababidan, erkin bulbullarga achinib qaraydi,
ularni baxtsiz biladi. Bunday shoirlarning yana bir muhim xususiyati
– “
tanho o‘z baxtidan xonish
” qilishi. Shoir asrdosh bulbulning bu
xususiyatiga alohida urg‘u berish orqali, uning shu jihatlarini keskin
rad etadi. Chunki Rauf Parfining ijodda tanlagan yo‘li boshqa: u
“
Band etgandir boshimni Jahon va Inson
”, deganda o‘zining bosh
ijodiy konsepsiyasini ilgari surgan edi [Rauf Parfi, 2022. 65].
Biz shoirning “Nozimning sadosi” she’rida ham shu nuqtayi
nazarni his qilamiz [Rauf Parfi, 2022. 73-74]. She’r 1963-yil Nozim
Hikmatning vafoti munosabati bilan yozilgan. Nozim Hikmat –
Rauf Parfi o‘ziga ustoz deb bilgan juda kam sonli shoirlardan biri.
Ustozning vafoti shogirdni qattiq iztirobga soldi, hatto ko‘z yosh
to‘kish bilan ham o‘zini ovuta olmadi:
Ko‘z yoshlarim qalbimni ovutmadi,
ko‘zlarim yig‘lasa,
qalbim yig‘lar chorasiz.
Qalbim yig‘laganda
ko‘zlarim to‘kadi
achchiq yosh...
Ko‘zlarimni qalbimdan ayri tutmadim.
Rauf Parfi Nozim Hikmatni dunyo shoiri deb bilardi, ya’ni u
notinch dunyo g‘amini еgan, aziyat chekayotgan insoniyat qayg‘usi
bilan yashagan jahoniy shoir. Shuning uchun ham uning haqida
bemalol:
“Bir sado, Nozimning sadosi – sochilar millionlarning
son ming ko‘chalariga, dunyoning eng yorug‘, dunyoning eng qora
kechalariga”,
deya olgan edi she’rida. To‘g‘ri, Nozim ketdi, lekin,
uningcha,
“Qoldi Nozim sadosi. Sadoning aks sadosi, Aks sadoning aks
sadosi”.
Bu sadoning bir kengliklari bor, bu kengliklarda “eng dardli
tiriklik sayyorasi”ning qayg‘usini kuylagan sadolar, sadolarning aks
sadolari, aks sadolarning aks sadolari yashashga haqli. She’r:
Sado kengliklari teran boqar menga
Nozim Hikmat ko‘zlari ila.
misralari bilan tugaydi. Shoir bu bilan o‘sha sado kengliklari Nozim
Hikmatning umid ko‘zlari bilan menga boqmoqda, demoqchi.
Demak u she’riyatda Nozim Hikmat yo‘lini tutmoqda: dunyo dardi
bilan, insoniyat qayg‘usi bilan yashamoqni o‘zining burchi, deb
bilmoqda. Fikrimizni shoirning “
Ey dunyo, orzularing mening
orzumdir, tashvishlaring mening tashvishim. So‘zlaring mening
so‘zimdir
” misralari ham tasdiqlar, balki. Shoirning “O, Kongo!” deb
80
Olim OLTINBEK
boshlanuvchi she’ri ham shu yo‘ldagi birinchi qadami edi, aslida.
O‘tgan asrning 60-yillarida bechora Kongo imperialistik Yevropa va
sotsialistik SSSRning mafkuraviy-harbiy kurash maydoniga aylangan
edi. Bu kurashlar oqibatida faqat mazlum mahalliy xalqning qoni
to‘kildi. Rauf Parfi mana shu xalq tomonida turib she’r yozdi. Mana,
o‘sha she’rdan ba’zi baytlar:
O, Kongo!
Zahmatkash, mo‘tabar vatan,
Tarix qarshisida nedir gunohing?!
Shunchalar iztirob chekmog‘ing nedan,
Ne uchun olamni tutdi g‘am, ohing?!
Ne uchun ko‘zingda halqa-halqa yosh,
Ne uchun navqiron qadding bukuldi?
Qanchalar sevmasin hayotbaxsh Quyosh,
Baribir qip-qizil qonlar to‘kildi.
Pul uchun yollangan qonxo‘r jallodlar,
Quturgan it kabi senga tashlanar.
Hali beshikdagi go‘daklar dodlar,
Hayqirar ozodlik, erkka tashnalar
[Rauf Parfi, 2023. 95].
Notinch dunyoning g‘ami bilan yashagan Rauf Parfi, o‘ziga
ustoz deb bilgan Nozim Hikmat, Pablo Neruda singari shoirlar kabi,
har doim mazlumlar va adolat tomonida bo‘ldi.
She’riyat, shoirlik so‘zlari Rauf Parfi nazdida butunlay
boshqacha – muqaddas bir tushunchalar edi. Uning “She’riyat” (1964)
deb nomlangan manzumasi ustozi Asqad Muxtorning “Poeziya”sidan
ilhomlanib yozilgan. Hatto “Seni tanimagan sho‘rliklar ayanch”
epigrafi ham ustozning o‘sha she’ridan olingan. Ammo Rauf Parfi o‘z
yo‘lidan borib, she’rda hech kimni takrorlashni istamaydi, u yangi
gap ayta olsagina she’r yozadi. “She’riyat” Rauf Parfiga xos bir tarzda
boshlangan:
E
ng avval, Odam Ato, Momo Havodan oldin
Horg‘in kishilarning ruhida bo‘lding bunyod,
Bunyod bo‘lding
Yer va dunyo atalgan yurtda.
Ilhomning manbayi inson emas, ilhomning makoni zamin
emas, balki u surdir sassiz ingrayotgan, balki u nurdir ko‘kdan
ingan?! Nima bo‘lgandayam, shoir “
horg‘in kishilarning ruhida
bo‘lding bunyod”
der ekan, bu bilan she’riyatni jismoniy emas,
ruhiy hodisa o‘laroq, inson ruhi bilan bir paytda yaratilgan, degan
shuuriy sezimni ifodalayotgandek go‘yo. Qur’oni karimda, “Sajda”
Insoniyat dardi bilan yashagan shoir
81
surasining 9-oyatida Alloh taolo bandasini inson qilib rostlab,
ichiga O‘z dargohidagi ruhidan kiritgani zikr etilgan [Шайх Алоуд
-
дин Мансур, 2019. 601]. Balki shuning uchun ham inson ruhiga
tengdosh she’riyatda bir ilohiylik bor. Shuning uchun ham haqiqiy
she’riyatni tanish Allohni tanishga olib boradi. She’riyatni yaratuvchi
qalam shunchaki qalam emas:
“Qalam – qalam emas, bongga zarb
ila urilguvchi cho‘qmor, undan taralguvchi sado va aks sado sen
– She’riyat!”
Shu o‘rinda she’riyatning insoniyat oldidagi vazifasi
ayon bo‘ladi. Demak u
“bongga zarb ila urilguvchi cho‘qmor, undan
taralguvchi sado va aks sado”
insoniyatni uyg‘otishga xizmat qilishi
kerak, toki u g‘aflatdan uyg‘onsin, toki u jaholat botqog‘iga botmasin:
o‘zini tanisin, dunyoni tanisin, alaloqibat, Yaratganini tanisin.
Shoir aytmoqchi, keyin zamonlar o‘tdi, asrlar... atom asri keldi.
“Kommunistik bashariyat” deb nom olgan bu asr odamlari ruhiyatni
inkor etdi, Yaratganni tan olmadi. Shuning uchun ham shoir she’rini:
“Allohni tan olmagan kommunistik bashariyat // Tanib olsin ilohiy
deb seni, She’riyat!”
degan so‘zlar bilan tugatadi. Chunki insonning
inson, jamiyatning jamiyat bo‘lishi uchun ilohiyatga tegishli nimadir
bo‘lishi kerak edi. Shoir insoniyatni ruhiy tanazzuldan xalos etish
yo‘lini o‘sha – inson ruhiyati bilan bir paytda yaratilgan she’riyatda
ko‘radi.
Rauf Parfi she’rlaridan birida:
“Oyi, oyi, aytib bering, Bormi
mening ham o‘z yo‘lim?”
degan edi [Rauf Parfi, 2022. 159]. Bu
shoirning she’riyatda o‘z yo‘lini izlayotganini, hech bir shoirga
o‘xshamagan bir ijodkor bo‘lishni istayotganini anglatadi. Quyidagi
satrlarida shu istak yanada konkretlashadi:
Istaymanki,
qo‘limda qalamsiz ham
yozay she’rlar.
Istaymanki,
bilinib tursin oldindan
hali mening aytmagan so‘zlarim.
Istaymanki,
dunyoni nishon qilsin
yumulgan chog‘ida ham
ko‘zlarim.
She’rda har bir “istaymanki”dan keyin shoirning bir ijodiy
tamoyili bo‘y ko‘rsatadi: 1) qo‘lda qalamsiz ham she’r yozish, degani
barmoqni kesib, qalb qoni bilan she’r yozish demakdir; 2) shoirning
aytmoqchi bo‘lgan so‘zlari oldindan bilinib tursin, ya’ni o‘quvchi uni
hech kim bilan adatirib yubormasin, har bir shoirning o‘zigagina xos
82
Olim OLTINBEK
so‘zlari va qarashlari bo‘lsin; 3) vafotidan keyin ham uning she’rlari
dunyoning – butun insoniyatning dardu hasratlarini kuylashda
davom etsin.
“Shamollar” (1965) she’rida uchinchi tamoyil yanada
rivojlantiriladi:
Boshimda odamlarning,
vatanlarning
shamollar shaklida hayqirgan ovozi.
Men beparvo bo‘la bilmasman,
Ey, «baxtli» diyorning,
ey, beparvosi.
Qalbimni asrimning tomiriga ularman.
Mayli, oshsin qon bosim,
shart portlasin kardiogramma.
Ko‘zlarimning devoriga qarab o‘larman.
Sendan ayamasman umrimni, asrim.
Shoir erk va ozodlik uchun dunyodagi barcha osilgan, otilgan,
chopilgan, qamalgan, xo‘rlanganlar bilan o‘zini bir tan-u bir jon deb
bildi, ularning iztiroblarini o‘ziniki sifatida qabul qildi. “Cheksiz-
cheksiz daqiqalardan...” (1965) deb boshlanuvchi she’rning quyidagi
misralari shunga dalolat qiladi:
“
Men-ku, istamasman o‘limni, biroq
har soatda, har daqiqada bu yorug‘ dunyoning har tomonidan hukm
etmoqdalar o‘limga meni. Men
–
Yulius Fuchik, dorga tortildi boshim.
To‘ychi Eryigit o‘g‘li
–
otim mening
–
ko‘ksimda sovigan qo‘rg‘oshin.
Botgan ko‘zlarimda jallodlarning suvrati qotgan. Vьetnamlik bir
go‘dakman men
–
bag‘ri yara, qo‘lsiz, oyoqsiz va boshsiz yotgan. Men
hali ham turma panjasi ora so‘ngsiz va ozod osmonlarga qarayman.
Qarayman quyoshga!
”
Holbuki, shoir bir she’rida:
Dunyo, men ko‘tarib yuribman hamon,
Sening qayg‘u-g‘aming bo‘lgan boshimni,
deyishi bilan o‘z
yo‘lida bardavom edi. Rauf Parfining bu misralari “Odamning
bolasi” (1968) nomli oq she’ridan olingan. Shoir poetik qoliplarga
sig‘maydigan – ba’zan hayajonga, ba’zan g‘azabga, ba’zan nafratga
to‘la tuyg‘ularini ko‘proq erkin va oq she’rlarida ifodalaydi.
Lekin Rauf Parfining “Shoir” (1970) she’ri “to‘rt muchasi”
sog‘ barmoqda yozilgan. Muallif she’rda tabiatga oshiftalik bilan
bitgan satrlaridan keyin, uning mungli tovushiga quloq osadi va bu
mungdan majnunona xayolga cho‘madi. Majnunona xayol esa uning
nigohini varaqlar ustiga mixlaydi va ilhomning “yong‘in changaliga”
otadi. Bundan keyingi psixologik holat shunday tasvirlangan:
Insoniyat dardi bilan yashagan shoir
83
Bir she’r qarshisida turaverdim lol,
Bir she’r qarshisida telba, devona.
Munkayib qiroat qilayotgan chol,
Umrini boshqatdan boshladi yana.
Bundan ma’lum bo‘ladiki, “bir she’r qarshisida telba, devona”
bo‘lgan shoir munkaygan va zaif bir chol holatidan kuchga to‘lgan va
navqiron yigit qiyofasiga keladi. Bu esa ilhomning shoir ruhiyatiga
bergan bemisl quvvati natijasi. Rauf Parfi she’rning keyingi bandida
“Kimni shoir deya tan olur jahon, Biz kimni shoir deb ataymiz bu
kun?”
degan savol qo‘yadi. Mana shundan boshlab, she’rda shoirlik
haqidagi ikki tushuncha ilgari suriladi. Birinchisi, jahon kimni shoir
deb tan oladi? Ikkinchisi, biz bu kun kimni shoir deb atayapmiz? Rauf
Parfi “bu kun”ga alohida urg‘u beradi. Chunki aynan “bu kun”gi, ya’ni
sovet davridagi qarashga e’tiborni qaratmoqchi ijodkor. Sovetcha
talabdagi shoir mafkuraning maddohiga aylangan bir “shoir” edi,
uning nazdida. She’r muallifi jahon tan olgan shoir deganda esa,
o‘z ijodida insoniy erk, milliy ozodlik, adolat va haqiqat kabi oliy
tushunchalarni baralla kuylagan va bu yo‘lda mustahkam pozitsiyada
turub, hech qachon “mash’um shaytanat”u qora saltanatlarga xizmat
qilmagan ijodkorni nazarda tutadi.
Quyidagi misralar qo‘shtirnoqdagi “shoir”lar haqida:
Kimdir ul? Ermak deb o‘ylarmi, nahot,
Soxta ehtiroslar chulg‘armi uni?
Yo‘q!.. Yo‘q, yaralmagan u bilgan hayot,
Hali tug‘ilmagan shoirning kuni.
Agar she’riyatni o‘ziga bir ermak deb bilsa va “soxta
ehtiroslar”lar bilan ijod qilsa, Rauf Parfi nazdida, bunday shoirning
kuni tug‘ilmagan hali. Chunki u haqiqiy hayotni bilmaydi –
“yaralmagan u bilgan hayot”. She’r muallifi anglagan haqiqiy hayot
esa boshqacha: hali Yer kurrasining qaysidir joylarida yovuz janglar
davom etmoqda, ma’sum go‘daklarning qoni to‘kilmoqda. Barcha
xalqlar uchun mushtarak bo‘lgan osmonda sayraganida dimog‘idan
xushbo‘y hid taraladigan Musiqor nomli afsonaviy qush emas,
insoniyat ustiga zahar va olov purkaguvchi harbiy samoliyotlar
uchmoqda. “Ne ellar, vatanlar gulxanda yonib” shoir ko‘z oldidan bir-
bir o‘tayotgan bir paytda haqiqiy shoir “barchaning dardini o‘ziga
olib, majnun bo‘lib” yurishga mahkum:
Ne ellar, vatanlar gulxanda yonib
Shoir ko‘z o‘ngidan o‘tadi bir-bir –
84
Olim OLTINBEK
Barchaning dardini o‘ziga olib
Majnun bo‘lib yurar shuning-chun shoir.
Rauf Parfi nazdida: “
Shoirni kuylatgan tabiat emas, Shoirni
kuylatgan Hazrati Inson
”. Haqiqiy shoirning diqqat markazida
mana shu Inson bo‘lgani uchun ham, u hech qachon zamon bilan
chiqisha olmaydi. Shuning uchun ham ularning biri o‘t bo‘lsa, biri
suv: “
Yuzma-yuz kelgandek go‘yo o‘t va suv, Yuzma-yuz keladir shoir
va zamon
”. Shunday ekan, shoir o‘z zamonasida baxtli bo‘la oladimi?
Yo‘q, bu mumkin emas. Buni tabiiy qabul qilgan Rauf Parfi, bir
she’rida: “
San’atkor baxtiyor bo‘lmas hech qachon?
”
–
desa, yana bir
manzumada: “
Faqat shoir haqli baxtsiz bo‘lmoqqa
” – deya taskin
beradi o‘ziga. Chunki “
Shoir – erk o‘g‘loni, nomus sarvari
”. Bunday
o‘g‘lonni hech bir jamiyat va hech bir zamon sig‘dirmaydi. Ular har
qanday davrda ham biri o‘t, ikkinchisi suvligicha qolaveradi. Bu –
qonuniyat.
Rauf Parfining shoir haqidagi qarashlari maqola va
suhbatlarida ham o‘z aksini topgan. U shogirdi Alisher Nazarning
savollariga javob berar ekan, bu borada shunday deydi: “Shoir
bu yorug‘ dunyoda yashayotgan insonning cheksiz-chegarasiz
kechinmalarini so‘z bilan ifoda qilguvchi shaxsdir. Shoir ko‘zining
o‘rnida daryolar oqqan, еlkasida tog‘lar yiqilgan, o‘z tanidan chiqib,
ruhiga aylangan zotdir. Shoir moddiy dunyoni ko‘zga ilmay, ma’naviy
dunyoga qadam qo‘ygan darvishdir... Albatta, bu еrda chin shoir
ko‘zda tutilmoqda. Biz kabi tirikchilik ilinjida yoki ta’ma bilan
she’rbozlik qilayotganlar haqida emas” [Rauf Parfi, 2021. 196].
Bu ta’rifdan ham ko‘rinadiki, so‘z katta SHOIR haqida
ketmoqda. Shoirki, dunyo g‘amini bo‘yniga olgan, insoniyat dardi
bilan yashayotgan ijodkor. Rauf Parfi mana shunday shoir edi.
Shuning uchun ham u
“Yulib vujudimni, titib axtarsam, Dunyoviy
alamning toshlari yotar”
, deb yozadi. Qolaversa, shoirning “Oddiy
kasrlar”, “Shamollar”, “San’at tushunchasi”, “Oddiy gap”, “Cheksiz-
cheksiz daqiqalardan...”, “Shodlik”, “Pablo Neruda o‘limiga”, “Viktor
Xaraning so‘nggi qo‘shig‘i” kabi she’rlari ham bunga dalil. Lekin katta
dunyo g‘ami bilan yashagan bu shoir o‘z she’rlari bilan o‘sha dunyo
adabiy maydoniga chiqa oldimi? Yo‘q! Shuning uchun ham shoir bir
she’rida armon bilan:
Men shoir, shu ojiz holimda yana,
She’rimni tinglagan devor-da soqov,
degan edi. Uning she’rlari
sotsialistik mafkuraning qalin devorli qo‘rg‘onidan tashqariga chiqa
olmadi. U devor soqov edi, o‘lik edi – ichkaridagi insoniy sadoni
tashqariga chiqarmas edi. Darhaqiqat, shoirning bunday she’rlari
Insoniyat dardi bilan yashagan shoir
85
tirikligida o‘zi qayg‘usini chekkan o‘sha dunyo adabiy maydonlariga
chiqa olmadi. Bu – Rauf Parfining achchiq armonlariga aylangan
bo‘lsa, ne ajab...
Xullas, ushbu maqola yuzasidan shunday xulosalarga
kelishimiz mumkin:
1. Rauf Prafi ijodining ilk davridan boshlab adabiyotimizga
yangi adabiy-estetik talablar bilan kirib keldi.
2. Shoir shunday estetik talablaridan kelib chiqib, o‘ziga
zamondosh zamonasoz shoirlarni “tanho o‘z baxtidan xonish”
qiladigan oltin qafasdagi “asrdosh bulbul” deya baho berdi va
unga muqobil o‘laroq, boshini Inson va Jahon qayg‘usi band etgan
ijodkorni qo‘ydi.
3. Rauf Parfi Nozim Hikmatni o‘sha Inson va Jahon qayg‘usini
еlkasiga olgan shoir deb bildi va bu borada unga munosib shogird
bo‘lishni orzu qildi. “O, Kongo!” shu yo‘nalishdagi uning ilk
she’rlaridan biri edi.
4. Shoir “She’riyat” nomli sarbastida she’riyatni insonning
jismi bilan emas, uning ruhi bilan birga yaralgan degan fikrni ilgari
suradi va shundan kelib chiqib, uni ilohiyotga aloqador deb bildi.
5. Rauf Parfi shoirdan hech kimga o‘xshamaslikni, she’rni
qalb qoni bilan yozishni va dunyo dardini o‘z dardiday qabul qilishni
talab qildi.
6. Rauf Parfi “Shoir” she’rida shoirni ikki toifaga bo‘ladi: 1) biz
kimni shoir demoqdamiz?; 2) jahon kimni shoir deb tan olmoqda? Va
bu savolga o‘zi javob beradi. Bunda ham o‘sha talab – haqiqiy shoir
“barchaning dardini o‘ziga” olgan va Inson dardini kuylagan shoir.
7. Shoir dunyo dardini kuylasa-da, dunyo adabiyoti maydoniga
chiqib dunyoga ovozini eshittira olmadi. Bunga “soqov devor” –
sotsialistik tuzumning mafkurasi sabab, deb bildi.
Shunga qaramasda, biz Dunyo va Insoniyat g‘ami bilan yashab
ijod qilgan Rauf Parfini milliy adabiyotimizning jahoniy shoiri
deyishga haqlimiz.
ADABIYOTLAR
Рауф Парфи. 2022. Сайланма. Икки жилдлик, биринчи жилд. Тошкент,
“Муҳаррир нашриёти”.
Рауф Парфи. 2022. Сайланма. Икки жилдлик, иккинчи жилд. Тошкент,
“Муҳаррир нашриёти”.
Рауф Парфи. 2021. Танланган асарлар. Икки жилдлик, биринчи жилд.
Анқара, “BENGÜ”.
Рауф Парфи. 2021. Танланган асарлар. Икки жилдлик, иккинчи жилд.
Анқара, “BENGÜ”.
Рауф Парфи. 2023. Танланган асарлар. Тошкент, “АДАБИЁТ”.
86
Olim OLTINBEK
Сулҳида Жалиловада сақланаётган Рауф Парфи қўлёзмалари,
14-дафтар.
Шайх Алоуддин Мансур. 2019. Қуръони азим мухтасар тафсири. – Т.:
“ШАРҚ”.
Нурбой, А. (2005). Маърифат нимадир? Жаҳолат надир?.
Ulug’ov, A. (2021). Stories of khayriddin sultanov.
Asian Journal of
Research in Social Sciences and Humanities
,
11
(12), 295-305.
Rasulova, U. Y. (2021). The pride of the nation.
ACADEMICIA: An
International Multidisciplinary Research Journal
,
11
(3), 1685-
1688.
A poet who lived with the pain of humanity
Olim Oltinbek
1
Abstract
In this article, the people’s poet of Uzbekistan, Rauf Parfi, who
has his own literary and aesthetic views, is constantly searching for a
new poem, a new form, a new tone, and is having trouble finding words
to express his colorful feelings. sung “Kushcha”, “Sound of Nozim” written
dedicated to Nozim Hikmat, whom the poet considered his teacher, “The
dreams of the world are his dreams, his worries are his worries, and his
words are his words” Congo!”, which shows that the poet is looking for his
own way in poetry, wants to be a creator unlike any other poet. , the analy-
sis of Asqad Mukhtar’s poems such as “Pity those who don’t know you are
sad”, “Shamollar”, which continued to sing about the pains and sorrows of
all mankind even after his death, and “Poet” about who can be called a poet,
were written by Asqad Mukhtar. Based on the nature of the poems, Rauf
Parfi, who lived and created with the sorrow of the world and mankind, can
be called the world poet of our national literature.
Keywords:
aesthetic demand, express, non-conscious, modern poem,
creative concept, poetry, epigraph, Holy Quran, atomic age, communist hu-
manity, creative principle, white poem, psychological condition, Soviet lan-
guage, strong position, socialist ideology, sarbast.
References
Rauf Parfi. 2022. Saylanma. Ikki jildlik, birinchi jild. Toshkent, “Muharrir
nashriyoti”.
Rauf Parfi. 2022. Saylanma. Ikki jildlik, ikkinchi jild. Toshkent, “Muharrir
1
Olim OLTINBEK
– Candidate of philological sciences, associate professor, Tashkent
State University of Uzbek Language and Literature named after Alisher Navoi.
E-mail:
olim.oltinbek.14@gmail.com
ORCID ID:
0000-0003-3186-5333.
For citation:
Olim, Oltinbek. 2024. “A poet who lived with the pain of humanity”.
U
zbekistan: Language and Culture.
2(2):
77-87.
Insoniyat dardi bilan yashagan shoir
87
nashriyoti”.
Rauf Parfi. 2021. Tanlangan asarlar. Ikki jildlik, birinchi jild. Anqara, “BEN-
GÜ”.
Rauf Parfi. 2021. Tanlangan asarlar. Ikki jildlik, ikkinchi jild. Anqara, “BEN-
GÜ”.
Rauf Parfi. 2023. Tanlangan asarlar. – T.: “ADABIYOT”.
Sulhida Jalilovada saqlanayotgan Rauf Parfi qo‘lyozmalari, 14-daftar.
Shayx Alouddin Mansur. 2019. Qur’oni azim muxtasar tafsiri. Toshkent,
“SHARQ”.
Нурбой, А. (2005). Маърифат нимадир? Жаҳолат надир?.
Ulug’ov, A. (2021). Stories of khayriddin sultanov.
Asian Journal of Research
in Social Sciences and Humanities
,
11
(12), 295-305.
Rasulova, U. Y. (2021). The pride of the nation.
ACADEMICIA: An
International Multidisciplinary Research Journal
,
11
(3), 1685-
1688.
