SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
76
кўчириб
чиққан
.
Кейинчалик
,
қўлёзмани
тугаллагандан
сўнг
,
унинг
қўлига
асарнинг
эски
,
аввалгисига
қараганда
тўлиқроқ
нусхаси
тушиб
қолган
.
Бу
нусха
,
ҳарқалай
,
унинг
ўзи
асар
якунида
таъкидлаганидек
,
луғат
муаллифи
ўз
қўли
билан
тузган
илк
қўлёзма
бўлуви
керак
.
Котиб
ана
шу
илк
қўлёзмага
таяниб
,
ўзи
кўчирган
матн
устидан
қайта
кўриб
,
аввалгисида
учрамаган
,
тушиб
қолган
ўринларни
ана
шу
нусхадан
олиб
,
ҳошияларга
ёзиб
чиққан
.
Ҳатто
,
бир
ҳарфга
қўйилган
икки
хил
диакритик
белгини
ҳам
кўпроқ
ўша
,
ўзи
таъкидлаган
,
муаллиф
нусхасига
таяниб
қўйиб
чиққан
бўлуви
ҳам
мум
-
кин
.
Шундай
қилиб
, “
Девону
луғати
-
т
-
турк
”
нинг
фанга
таниқли
,
ҳозирча
ягона
саналаётган
ишончли
қўлёзмаси
яратилди
.
УСМАНОВА
ШОИРА
Филология
фанлари
доктори
,
ТошДШИ
Оламнинг
лисоний
манзарасини
яратишда
ўхшатишларнинг
ўрни
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
халқнинг
миллий
тафаккури
,
дунёқараши
ва
менталитетини
ўзида
акс
эттирадиган
лингвомаданий
бирликлардан
бири
бўлган
ўхшатиш
эталонлари
қиёсий
тадқиқ
этилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
ўхшатиш
,
миллий
тафаккур
,
дунёқараш
,
лингвомаданий
бирлик
,
менталитет
,
рамз
.
Аннотация
.
В
данной
статье
проведено
сравнительно
-
сопоставительное
исследование
эталонов
,
являющихся
одной
из
лингвокультурем
,
отражающих
национальное
мышление
,
мировоззрение
и
менталитет
народа
.
Опорные
слова
и
выражения
:
эталон
,
национальное
мышление
,
мировоззрение
,
лингвокультурема
,
менталитет
,
символ
.
Summary.
In this paper paper it is carried out comparative researches on one of the
units of the Ethnolinguistics – comparison (as a method of analogy drawing in literature)
etalons (standarts) which reflects itself national thought of peoples’, thier world outlook
and mentality.
Keywords and expressions:
comparison (assimilation), national thought, world outlook,
linguistic-cultural unit, mentality, symbol.
Маълумки
,
ўхшатишлар
ташқи
дунёни
билишнинг
энг
қадимий
усул
-
ларидан
ҳисобланади
.
Ўхшатишлар
муайян
халқнинг
илк
тафаккур
тарзини
ва
тасаввурларини
гавдалантиради
.
Уларда
маълум
даврда
яшаган
аждодлари
-
мизнинг
кечинмалари
,
тасаввурлари
муҳрланган
бўлади
.
Шунинг
учун
туркий
халқларнинг
илк
луғатларидан
бири
бўлган
Маҳмуд
Кошғарийнинг
“
Девону
луғотит
турк
”
асарида
ҳам
ўхшатишларга
алоҳида
эътибор
берилганини
кўриш
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
77
мумкин
: “
Бирон
хотин
туққанда
доядан
:
тулки
туғдими
ёки
бўрими
деб
сўралади
.
Яъни
,
қизми
ёки
ўғилми
демакдир
.
Қизлар
алдоқчи
ҳамда
ялинчоқ
бўлганликлари
учун
тулкига
,
ўғил
болалар
улардаги
ботирликка
асосан
бўрига
ўхшатилади
”
1
.
Ўрта
Осиё
халқларининг
қорахонийлар
давридаги
ҳаётини
ҳар
томонлама
ёритиб
берган
Юсуф
Хос
Ҳожибнинг
“
Қутадғу
билиг
”
асарида
ҳам
ҳоқонларга
хос
фазилатларни
намоён
этадиган
қуйидаги
ўхшатишлар
қайд
қилинган
: “
Ҳоқон
...
жангда
арслоннинг
юрагига
эга
бўлиши
лозим
...
ёввойи
тўнғиздек
қайсар
;
бўридек
кучли
;
айиқдек
жасур
бўлиши
керак
...”
2
.
Профессор
Н
.
Маҳмудов
ўзбек
тилидаги
ўхшатишларни
тўрт
унсурга
аж
-
ратиб
,
уларни
ўхшатиш
субъекти
,
ўхшатиш
эталони
,
ўхшатиш
асоси
ва
ўхшатишнинг
шаклий
кўрсаткичи
,
деб
номлайди
. “...
ўхшатишлар
ўзига
хос
образли
тафаккур
тарзининг
маҳсули
сифатида
юзага
келади
.
Шунинг
учун
ҳам
улар
нутқда
ҳамиша
бадиий
-
эстетик
қимматга
молик
бўлади
,
нутқнинг
эмоционал
-
экспрессивлиги
,
ифодалилиги
,
таъсирчанлигини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Ўхшатишларнинг
икки
тури
,
яъни
: 1)
индивидуал
-
муаллиф
ўхшатишлари
ёки
эркин
ўхшатишлар
ва
2)
умумхалқ
ёки
турғун
(
доимий
)
ўхшатишлар
фарқланади
”
3
.
Эркин
ўхшатишлар
муаллифнинг
ўзига
хос
оригинал
ўхшатишлари
бўлиб
,
у
ёзувчининг
маҳоратини
белгилайди
.
Масалан
:
Мирёқуб
...
икки
кишининг
пичирлашиб
гаплашганини
эшитди
,
юраги
обжувоз
ликопидай
ура
бошлади
(
Чўлпон
.
Кеча
ва
кундуз
).
Халқ
оғзаки
ижодида
ҳам
ўхшатишлар
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
“...
бахши
ёки
эртакчи
ҳам
асарга
ўз
индивидуал
ўхшатиш
,
қиёслашларини
киритиши
мумкин
.
Аммо
бу
ҳам
анъанага
,
эпик
ижод
қонуниятига
мос
кел
-
маса
,
асар
сюжетига
сингишмайди
,
унинг
“
ётлигини
”
халқ
дарров
англаб
олади
.
Ўзида
халқнинг
анъана
,
удум
,
маросим
,
фикр
тарзини
ифода
этган
деталгина
халқона
образнинг
маъносини
очиши
,
кенгайтириши
мумкин
”
4
.
Турғун
ўхшатишларнинг
моҳияти
шундан
иборатки
,
уларда
ўхшатиш
эталонида
ифодаланган
образ
барқарорлашган
бўлади
,
бундай
ўхшатишлар
,
гарчи
муайян
шахс
ёки
ижодкор
томонидан
қўлланган
бўлса
-
да
,
вақт
ўтиши
билан
тил
жамоасида
урфга
кириб
,
доимий
ифодалар
сифатида
турғун
-
лашган
,
умумхалқ
тили
лексиконидан
жой
олиб
улгурган
бўлади
.
Бундай
ўхшатишлар
худди
тилда
тайёр
бирликлар
каби
нутққа
олиб
кирилади
5
.
Турли
лингвомаданиятлардаги
ўхшатишларни
қиёслаш
натижаси
инсон
-
нинг
феъл
-
атвори
,
хатти
-
ҳаракатларини
очиб
беришга
қаратилган
ҳайвон
ва
1
Маҳмуд
Кошғарий
.
Девону
луғотит
турк
.
Таржимон
ва
нашрга
тайёрловчи
С
.
М
.
Муталлибов
. I. –
Т
.:
ЎзФА
, 1963. 404-
б
.
2
Radlov W. Das Kutadku Bilik des Yusuf Chass Hadschib aus Balasagun. – St-Petersburg, 1891–
1910. – P. 205–206.
3
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
, 2013. 5-
б
.
4
Эшонқулов
Ж
.
Фольклор
:
образ
ва
талқин
. –
Қарши
:
Насаф
, 1999. 70-
б
.
5
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
, 2013. 6-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
78
жонивор
номларидан
шаклланган
турғун
ўхшатишларнинг
кенг
тарқалганини
кўрсатди
.
Масалан
,
муқояса
қилинаётган
лингвомаданиятларнинг
аксариятида
тулки
“
айёрлик
,
алдоқчилик
,
ёлғончилик
рамзи
,
эталони
сифатида
жуда
фаол
қўлланилади
,
ҳатто
тулкидай
айёр
(
одам
)
тулкидай
айёр
ўхшатишининг
турғунлиги
тулки
(
одам
)
муқим
метафорасигача
етиб
борган
.
Мутахассисларнинг
таъкидлашича
,
Ғарб
ва
славян
лингвомаданиятларида
,
хусусан
,
инглиз
ва
рус
тилларида
as false as fox
(
инглизча
),
хитрый
как
лиса
(
русча
)
турғун
ўхшатишларининг
ҳар
иккаласи
мифопоэтик
манбаларга
асосланади
,
чунки
қадимги
тасаввурларга
кўра
,
тулки
жодугар
ҳисобланган
,
унда
йўқолиш
,
кўринмайдиган
бўлиб
қолиш
қобилияти
мавжуд
бўлган
”
1
.
Қайд
қилинган
хусусиятни
Шарқ
лингвомаданиятида
,
хусусан
,
корейс
ва
хитой
маданиятида
ҳам
кузатиш
мумкин
.
Корейс
ва
хитой
мифологиясида
тулкининг
қизга
айланиб
қолиши
кенг
тарқалган
.
Хитойликларнинг
қадимий
инончларига
кўра
,
тулки
эллик
ёшида
аёлга
,
юз
ёшида
ёш
қизга
айланади
.
Минг
йил
яшаган
тулкида
тўққизта
дум
пайдо
бўлади
ва
у
Самовий
Тулки
(
Тен
-
ху
)
га
айланади
.
Хитой
халқ
оғзаки
ижодида
тулки
ҳам
салбий
,
ҳам
ижобий
образ
сифатида
гавдаланади
.
Масалан
,
Минг
сулоласи
даврига
оид
асарларда
тулки
Суҳунинг
қизи
Данжиннинг
вужудига
кириб
,
император
Зхоу
Вангни
алдайди
ва
жуда
кўп
ёмонликлар
қилиб
,
одамларнинг
қар
-
ғишига
учрайди
.
Аксинча
,
Чинг
сулоласи
даврида
ёзилган
асарларда
аёлга
айланган
тулки
ақлли
,
севимли
ва
содда
образ
сифатида
тасвирланади
.
“
Шубҳасизки
,
бундай
тасаввур
ўзбекларда
бўлгани
маълум
эмас
.
Ҳар
ҳолда
,
ўзбек
тилида
тулкининг
айёрлик
,
алдоқчилик
каби
салбий
сифатлар
учун
эталон
бўлиши
,
бу
ҳайвоннинг
тутқич
бермаслиги
,
абжирлиги
билан
боғлиқ
бўлиши
ёки
турли
лингвомаданиятларнинг
муайян
даражадаги
таъсири
натижаси
бўлиши
мумкиндир
.
Аммо
ҳар
қандай
ҳолатда
ҳам
мазкур
ўхшатиш
эталонида
муайян
миллий
-
маданий
коннотацияни
инкор
этиб
бўлмайди
”
2
.
Дарҳақиқат
,
бугунги
ўзбек
лингвомаданиятида
айёрлик
,
алдоқчилик
,
маккорлик
,
муғомбирлик
сингари
салбий
сифатларнинг
тулки
феъл
-
атворига
қиёслаш
анъанага
айланган
бўлса
-
да
,
ўзбек
халқ
оғзаки
ижодида
бу
хулқ
“
тулки
”
эмас
,
балки
“
кал
”
образи
орқали
жонлантириб
келинган
.
Лингвомаданиятларнинг
аксариятида
турғун
ўхшатишларни
образ
ва
унинг
мазмуни
жиҳатидан
бир
-
бирига
муқобиллиги
,
муқояса
объектларининг
ўхшашлигига
гувоҳ
бўламиз
.
Масалан
, “
бефаҳмлик
,
бесўнақайлик
,
қўполлик
”
айиқдай
(
ўзбекча
),
ay
ı
gibi
(
туркча
),
ko‘m kathi
(
корейсча
),
как
медведь
(
русча
); “
кучли
,
қўрқмас
”,
“
мардлик
,
жасорат
”
арслон
каби
(
ўзбекча
),
aslan gibi
(
туркча
); “
семирмоқ
”,
“
кўп
овқат
емоқ
”
чўчқадай
(
ўзбекча
),
а
s fat as a pig
(
инглизча
),
tweji kathi
(
корейсча
); “
кўп
овқат
емоқ
”
молдай
(
ўзбекча
),
so‘kathi
(
корейсча
); “
бефаҳм
”
эшакдай
(
ўзбекча
),
e
ş
ek gibi
(
туркча
),
как
осёл
(
русча
); “
айёр
,
алдоқчи
,
1
Кўрсатилган
асар
, 11-
бет
.
2
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
, 2013. 6-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
79
муғомбир
”
тулкидай
айёр
(
ўзбекча
),
tilki gibi
(
туркча
),
you kathi
(
корейсча
),
хитрый
как
лиса
(
русча
),
as false as fox
(
инглизча
)
ва
ҳ
.
к
.
эталонлар
воситасида
ифодаланади
.
Фарқли
лингвомаданиятларда
айни
ўхшатиш
эталони
турли
белги
-
ларнинг
ўлчови
сифатида
қўлланилиши
мумкин
:
ўзбек
тилида
қўйдек
“
ювошлик
”,
турк
тилида
koyun gibi
“
аҳмоқ
,
довдир
”, “
қарор
беришда
ёки
хатти
-
ҳаракатларида
бошқаларга
тобе
бўлган
”;
ўзбек
тилида
бўридай
“
довюрак
,
мард
”, “
ғажимоқ
,
тиш
қайрамоқ
”,
турк
тилида
kurt gibi
“
ишнинг
кўзини
биладиган
”,
рус
тилида
как
волк
“
оч
”;
ўзбек
тилида
илондай
“
чақмоқ
,
заҳар
сочмоқ
”, “
совуқ
”,
турк
тилида
y
ı
lan gibi
“
хоин
,
ёқимсиз
”,
рус
тилида
как
змея
“
баджаҳл
”;
ўзбек
тилида
итдай
“
қопмоқ
”, “
садоқатли
”, “
акил
-
ламоқ
”, “
югурмоқ
”, “
изғимоқ
”, “
эргашмоқ
”, “
ишламоқ
”, “
ичмоқ
”
турк
тили
-
да
köpek
gibi
“
лаганбардор
”,
рус
тилида
как
собака
“
ақлли
”;
ўзбек
тилида
ҳўкиздай
“
қайсар
”, “
катта
,
қўпол
”, “
кучли
”, “
ишламоқ
”,
турк
тилида
öküz
gibi
“
аҳмоқ
,
тушунчасиз
”;
ўзбек
тилида
маймундай
“
сакрамоқ
,
ирғишламоқ
”,
“
ўйнатмоқ
”,
турк
тилида
maymun gibi
“
ғалати
,
кулгили
ҳаракатлар
қилмоқ
”,
“
тақлидчи
”
ва
ҳ
.
к
.
маъноларда
учрайди
.
Ўзбек
тилида
аждаҳодай
ўхшатиши
“
зўр
,
бениҳоя
кучли
,
паҳлавон
”, “
қўрқинчли
овоз
чиқармоқ
”, “
ямламоқ
,
ютмоқ
,
йўқ
қилмоқ
”
маъноларида
қўлланилса
,
хитой
тилида
қизиққон
кишиларга
нисбатан
аждаҳодай
учади
фразеологизми
ишлатилади
.
Ўзбек
линвомаданиятида
тошбақадай
ўхшатиши
“
имилламоқ
,
судралмоқ
”
маъно
-
сида
қўлланилади
.
Хитой
ёзма
манбаларига
кўра
,
Сонг
сулоласи
даврида
тошбақа
қўрқоқ
одамларга
нисбатан
қўлланилган
(
Одамлар
сизни
қўрқоқ
,
худди
тошбақадай
калласини
ичкарига
киргизиб
юради
,
дейди
).
Баъзи
лингвомаданиятлар
учун
меъёрий
ҳисобланган
ўхшатиш
эта
-
лонлари
бошқа
халқларнинг
лисоний
ментал
анъаналари
учун
бегона
бўлиши
мумкин
.
Масалан
,
ўзбекларда
хушбичим
қоматли
аёлларга
сарвдай
,
туркларда
гавдали
аёлларга
at gibi
ўхшатиши
қўлланилади
.
Ҳиндларда
соҳибжамол
қизнинг
юриши
филнинг
улуғвор
ва
маҳобатли
қадам
таш
-
лашига
қиёсланади
.
Ёки
ҳинд
аёли
сигирга
ўхшатилганда
у
хурсанд
бўлади
,
чунки
ҳинд
халқининг
идрокида
сигир
гўзаллик
тимсоли
сифатида
гав
-
даланади
.
Шунингдек
,
Ҳиндистонда
сигир
муқаддас
ҳайвон
саналади
.
Хитой
ва
Корейс
маданиятида
аёлларни
илонга
муқояса
қилиш
одатий
ҳол
саналади
.
Чунки
,
мазкур
лингвомаданиятларда
илон
донолик
,
гўзаллик
ва
эпчиллик
тимсолидир
.
Айни
тушунча
турли
лингвомаданиятларда
ўзгача
ифода
воситалари
,
яъни
бошқача
ўхшатиш
эталонлари
ёрдамида
акс
эттирилиши
мумкин
.
Масалан
,
бақувват
кишиларни
ўзбеклар
филга
,
инглизлар
отга
қиёслашади
:
филдай
бақувват
(
ўзбек
тилида
),
strong as a horse
(
инглиз
тилида
).
Ёки
ўзбеклар
тинимсиз
ишлайдиган
,
меҳнат
қиладиган
кишиларни
чумолига
(
чумолидай
),
турклар
эса
арига
муқояса
қилишади
(
ar
ı
gibi
).
Дунёни
образли
қиёслаш
мақсадида
истифода
этиладиган
баъзи
ўхшатиш
эталонлари
айни
маънода
бошқа
лингвомаданиятларда
фразеологизм
ёки
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
80
метафора
кўринишида
намоён
бўлиши
ҳам
мумкин
.
Масалан
,
луғатда
“
имилламоқ
,
судралмоқ
”
маъносида
қайд
қилинган
тошбақадай
ўхшатиши
корейс
лингвомаданиятидаги
kabo‘k thata
(
тошбақа
минмоқ
)
фразеоло
-
гизмига
муқобил
бўлади
.
Луғатда
“
семирмоқ
”, “
ичмоқ
”
маъноларида
кел
-
тирилган
чўчқадай
ўхшатиши
корейс
тилида
tweji
(
чўчқа
)
кўринишидаги
метафорага
айланганини
кўриш
мумкин
.
Ёки
аксинча
, “
ўта
қўрқоқ
,
журъат
-
сиз
одам
”
ни
тасвирлаш
учун
ўзбек
тилида
қуён
юрак
,
турк
тилида
tav
ş
an
yürekli
ибораларидан
фойдаланилса
,
рус
тилида
бу
маъно
как
заяц
ўх
-
шатиши
билан
ифодаланади
.
Ҳар
бир
лингвомаданиятда
шу
халқнинг
менталитети
,
унинг
ўзига
хос
миллий
-
маданий
хусусиятларини
акс
эттирувчи
турғун
ўхшатишлар
мавжуд
бўлади
.
Масалан
, “
мусичадай
беозор
(
одам
)
ўхшатишини
бошқа
тилларда
учратиш
қийин
.
Мусичадай
ўхшатиш
эталонида
миллий
-
маданий
кон
-
нотация
мавжуд
,
унда
“
беозорлик
”
белгисининг
ўзбекка
хос
таъкиди
яққол
ўз
ифодасини
топган
.
Мусичага
хос
юмшоқ
табиат
ва
ҳаракат
ўзбек
идро
-
кида
ижобий
талқин
топишидан
ташқари
,
бу
мушфиқ
қуш
ҳақидаги
исломий
ривоят
ҳам
мусичадай
эталонининг
анъанага
киришига
таъсир
этгани
эҳтимолдан
холи
эмас
.
Ана
шу
тариқа
мусичадай
беозор
турғун
ўхшатиши
беозорликнинг
ўзбекча
ўлчови
сифатида
тамоман
миллий
образ
мақомини
олган
”
1
.
Лекин
ҳамма
лингвомаданиятларда
ҳам
шундай
эмас
.
Жумладан
,
инглиз
тилида
“
беозорлик
”
тимсоли
сифатида
“
кабутар
”
қабул
қилинганини
кўриш
мумкин
:
As harmless as a dove
(
Кабутардай
беозор
).
Ёки
корейс
ти
-
лида
“
сигирдай
беозор
”
бирикмасини
учратиш
мумкин
.
Шунингдек
,
cin
(
жин
)
gibi
ўхшатиши
турк
тилига
хос
миллий
-
маданий
коннотацияни
ифодалаб
,
у
“
ақлли
,
билимдон
”
белгисини
ифодалашга
хизмат
қилади
.
Чунки
турк
халқ
эртакларида
cin
(
жин
,
ажина
)
ақлли
,
эпчил
,
абжир
,
уддабурон
образ
сифатида
талқин
қилинади
.
Ўхшатишлар
ҳар
бир
халқнинг
иқлими
,
фауна
ва
флораси
,
жойлашган
ҳудудининг
ўзига
хос
хусусиятлари
,
шунингдек
,
миллий
реалияларидан
ке
-
либ
чиққан
ҳолда
ҳам
яратилади
.
Масалан
,
чинордай
,
гилосдай
,
олмадай
,
бийдай
,
ўрадай
,
атласдай
,
бешикдай
,
дўмбирадай
,
дўппидай
,
елпиштовоқ
-
дай
,
кулчадай
,
кўрпадай
,
нондай
,
попукдай
,
супрадай
,
супадай
,
тандирдай
,
товоқдай
,
қумғондай
,
ҳалимдай
ва
ҳ
.
к
.
ўхшатишлар
шулар
жумласидандир
.
Миф
,
эртак
ва
достон
қаҳрамонларининг
номи
билан
ясалган
ўхша
-
тишларни
ҳам
учратиш
мумкин
:
Алпомишдай
,
Рустам
(
и
достон
)
дай
“
бақувват
,
паҳлавон
,
гавдали
,
жуда
ҳам
кучли
,
баҳодир
”,
Азроилдай
“
жонини
олмоқ
”, “
жуда
қўрқинчли
,
ёқимсиз
”,
Самандардай
“
ўлмайдиган
,
оловда
куймайдиган
”
ва
ҳ
.
к
.
Мухтасар
қилиб
айтганда
,
ўхшатишлар
муайян
халқнинг
миллий
тафак
-
кури
,
дунёқараши
,
менталитетини
ўзида
акс
эттирадиган
,
оламнинг
лисоний
1
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
, 2013. 10–11-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
81
манзарасини
яратишда
муҳим
роль
ўйнайдиган
лингвомаданий
бирлик
-
лардан
биридир
.
Турли
лингвомаданиятлардаги
ўхшатишларни
қиёсий
ўрганиш
дунёни
ўзига
хос
миллий
тарзда
кўришга
,
миллий
тафаккурни
,
менталитетларни
ўрганишга
имкон
беради
,
маданиятлараро
тўқнашувлар
-
нинг
олдини
олишга
ёрдам
беради
.
РУСТАМИЙ
САЛИМАХОН
Филология
фанлари
номзоди
,
доцент
,
ТошДШИ
Араб
тилида
қаср
усулининг
хоссалари
ва
турлари
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
араб
тилида
мавжуд
бўлган
усуллардан
бири
–
қасрнинг
хусусиятлари
балоғат
илмига
оид
асарлари
асосида
тадқиқ
қилинган
,
шунингдек
,
мақолада
қасрнинг
таърифи
,
унинг
таркиби
ва
турлари
билан
боғлиқ
масалалар
ёритилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
қаср
(
хослаштириш
),
сифат
-
мавсуф
,
мавсуф
-
сифат
,
ҳақиқий
,
изофий
,
қалб
,
ифрод
,
таъйин
,
инкор
ва
истисно
,
юклама
,
боғловчи
,
тақдим
.
Аннотация
.
В
статье
исследуется
qasr (
ограничение
) –
один
из
методов
составления
выражений
в
арабском
языке
.
Автор
рассматривает
составные
части
и
виды
qasr
с
точки
зрения
учения
балагат
.
Опорные
слова
и
выраженя
:
qasr
(
ограничение
),
определение
-
определяемое
,
определяемое
-
определение
,
отрицание
и
исключение
,
частица
,
союз
,
такдим
.
Summary.
In this article it is revelead one of the methods of the formation of the
expressions in Arabic language – qasr (limitation). Here the author examines the components
and types of the qasr from the point of the views of schoalrs worked on the doctrine –
balagat.
.
Keywords and expressions:
qasr (limitation)
,
sifat-mavsuf, mavsuf-sifat, al-nafiy va al-
istisna, haqiqiy (real), the heart, ifrad, ta’yin, rejection ansd exception, preposition,
conjunction, taqdim.
Маъоний
араб
тилида
балоғат
илмининг
бўлимларидан
бири
бўлиб
,
унинг
вазифаси
фикрни
нутқ
орқали
ифодалашда
калом
тузиш
ва
унинг
ҳар
бир
бўлагининг
билдирилиши
лозим
бўлган
маъно
эътиборига
кўра
жой
-
лаштириш
усулларини
ўрганишдир
.
Бунда
сўз
,
бирикма
ёки
жумлаларни
каломнинг
бошида
ёки
охирида
,
аниқ
ёки
ноаниқ
ҳолатда
келтириш
,
уларни
тушириб
қолдириш
ёки
зикр
қилиш
,
умумлаштириш
ёки
хослаштириш
,
маъноси
боғланган
ёки
қарама
-
қарши
бўлган
жумлаларни
бирлаштириш
ёки
ажратиш
каби
усуллар
назарда
тутилади
.
Кўринадики
,
сўзловчи
маъоний
илмини
ўзлаштириш
орқали
ўз
каломида
ифодаламоқчи
бўлган
барча
маъно
-
ларни
бошқаларга
тўғри
етказа
олиш
ва
уни
тушуниб
олишларига
эришиш