SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
71
ÒÀÐÆÈÌÀØÓÍÎÑËÈÊ // ÏÅÐÅÂÎÄÎÂÅÄÅÍÈÅ //
STUDY OF TRANSLATION
УСМАНОВА
ШОИРА
Филология
фанлари
доктори
,
профессор
,
ТошДШИ
Шарқ
ва
Ғарб
маданиятларида
вербал
мулоқотнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
Аннотация
.
Ушбу
мақолада
Шарқ
ва
Ғарб
маданиятларидаги
вербал
мулоқот
-
нинг
ўзига
хос
хусусиятлари
тадқиқ
этилади
.
Турли
маданият
вакиллари
мулоқо
-
тидаги
ижтимоий
-
маданий
вазият
,
одоб
-
ахлоқ
қоидалари
ва
назокат
меъёрла
-
рининг
фарқли
жиҳатлари
ёритиб
берилади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
маданият
,
вербал
мулоқот
,
вербал
воситалар
,
коммуникатив
фаолият
,
коммуникатив
жараён
,
ижтимоий
-
маданий
вазият
.
Аннотация
.
В
данной
статье
исследуются
специфические
особенности
вер
-
бальной
коммуникации
в
культурах
Востока
и
Запада
.
В
ней
также
освещаются
социально
-
культурная
ситуация
,
различные
аспекты
правил
общения
и
норм
веж
-
ливости
в
коммуникации
представителей
разных
культур
.
Опорные
слова
и
выражения
:
культура
,
вербальная
коммуникация
,
вербальные
средства
,
коммуникативная
деятельность
,
коммуникативный
процесс
,
социально
-
культурная
ситуация
Abstract.
This article considers some specific peculiarities of verbal communication
in Eastern and Western cultures. There are also illuminated social-cultural situation,
varied aspects of communication rules and civility norms in communication between
representatives of the different cultures.
Keywords and expressions:
culture, verbal communication, verbal means,
communicative activity, communication process, social-cultural situation.
Коммуникатив
фаолиятнинг
барча
воситалари
икки
катта
:
вербал
(
нутқли
)
ва
новербал
(
нутқсиз
)
гуруҳга
ажралади
.
Вербал
воситалар
ёрдамидаги
мулоқот
(
лот
. verbalis –
оғзаки
ва
лот
. c
о
mmunicatio –
мулоқот
)
инсон
учун
асосий
ҳисобланади
.
Бу
ўринда
коммуникатив
фаолиятнинг
нафақат
генезиси
(
биноба
-
рин
,
дастлаб
новербал
мулоқотдан
кўпроқ
фойдаланилган
бўлиши
мумкин
)
ва
“
фойдаланиш
фоизи
”,
балки
мазкур
воситанинг
универсаллиги
,
бошқа
ҳар
қан
-
дай
коммуникатив
воситаларни
инсоннинг
вербал
тилига
умумтаржима
қили
-
ниши
назарда
тутилади
.
Вербал
воситалар
тарқалишига
кўра
ҳам
фаол
саналади
.
Мутахассисларнинг
фикрича
,
инсонларнинг
ўзаро
коммуникатив
алоқасининг
тўртдан
уч
фоизини
вербал
мулоқот
ташкил
қилади
.
Вербал
воситаларга
инсоният
табиий
тилларининг
турли
белгилари
(
уларнинг
оғзаки
ва
ёзма
шакллари
)
киради
.
Белги
атрофимизни
ўраб
олган
бирон
бир
ҳодиса
,
нарса
,
жараённинг
ўрнини
олади
.
Белгининг
асосий
хусу
-
сияти
унинг
шартланганлигидир
.
Белги
(
ифодаловчи
)
ва
у
англатган
нарса
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
72
(
ифодаланувчи
)
ўртасида
объектив
алоқа
бўлмайди
.
Улар
орасидаги
алоқа
шартланган
,
маълум
гуруҳнинг
маданий
тажрибасида
мустаҳкамланган
бўлади
1
.
Масаланинг
моҳиятини
тушунтириш
учун
айрим
тиллардаги
“
уй
”
сўзи
ифодалаган
маъноларни
кўриб
чиқамиз
:
Тиллар
Сўз
Маънолари
ўзбек
тили
uy
яшаш
жойи
бино муассаса
xo
на
o
ила
xo
надон
турк
тили
ev + +
+
уй
жиҳозлари
+
сулола
корейс
тили
chip
яшаш
жойи
(
инсон
ёки
ҳайвоннинг
)
– –
пичоқ
ва
ҳ
.
к
.
қини
+ –
хитой
тили
jia + +
+ – + –
ҳиндий
тили
ghar + +
–
пичоқ
ва
ҳ
.
к
.
қини
+ +
рус
тили
дом
+ +
+ – +
сулола
инглиз
тили
house + + –
уй
хўжалиги
+
Юқорида
қайд
этилганлардан
ташқари
,
корейс
тилида
chip
“
ин
”, “
тўплам
(
асарлар
,
мақолалар
тўплами
)”;
хитой
тилида
jia
“
билимдон
,
мутахассис
”,
“
мактаб
,
ўқиш
”, “
менинг
(
менинг
укам
,
менинг
онам
”,
ҳисоб
сўзи
(
корхоналар
учун
);
ҳиндий
тилида
ghar
“
шахмат
тахтаси
”, “
тешик
(
тугма
тақиш
тешиги
,
элакнинг
тешиги
)”, “
гардиш
(
расм
ёки
қимматбаҳо
тошнинг
гардиши
)”, “
бўл
-
ма
,
тортма
”;
инглиз
тилида
house
“
парламент
палатаси
”, “
театр
”, “
томошабин
,
аудитория
”, “
меҳмонхона
”, “
монастир
”
ва
“
ин
”
маъноларини
ҳам
ифодалайди
.
Кўринадики
,
ўзбек
,
турк
,
хитой
ва
рус
тилларидаги
“
уй
” (“ev”, “jia”, “
дом
”)
инглиз
тилидаги
“house”
га
нисбатан
кенгроқ
маъноларда
қўлланилади
.
Бино
-
барин
, “
уй
”
сўзининг
семантикаси
инсон
яшайдиган
ва
ишлайдиган
ҳар
қандай
бинони
қамраб
олади
.
Бундай
ҳолатларда
“house”
сўзини
қўллаб
бўлмайди
:
house –
бу
киши
ишлайдиган
жой
эмас
,
у
киши
яшайдиган
уй
.
Киши
ишлай
-
диган
жой
–
бу
building
.
Кўп
қаватли
уй
house
эмас
,
у
block of flats
.
Ўзбек
,
турк
,
ҳиндий
ва
рус
тилларидаги
“
уй
” (“ev”, “ghar”, “
дом
”)
сўзларининг
фақат
“
бино
,
иншоат
” (
каменный
дом
– a stone house)
ва
“
сулола
” (
дом
Романовых
), (the
house of Tudor)
маъноларигина
инглиз
тилидаги
“house”
сўзига
мос
келади
.
Бошқа
маънолари
инглиз
тилига
мос
келмайди
. “
Оила
”, “
яшаш
”
жойи
каби
маънолари
эса
инглиз
тилидаги
бошқа
сўзга
,
яъни
“home”
га
муқобил
бўлади
.
1
Болдырев
В
.
Е
.
Введение
в
теорию
межкультурной
коммуникации
.
Курс
лекций
. –
М
.:
Русский
язык
, 2009. –
С
. 34–35.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
73
Ўзбек
,
турк
ва
рус
тилларидаги
“
уй
” (“
е
v”, “
дом
”)
сўзининг
“
муассаса
”
маъноси
корейс
,
ҳиндий
ва
инглиз
тилларида
учрамайди
.
Мазкур
маъно
бошқа
сўзлар
воситасида
таржима
қилинади
:
болалар
уйи
–
детский
дом
–
children's home
ёки
orphanage
;
савдо
уйи
–
торговый
дом
– commercial firm
.
Корейс
тилидаги
chip
сўзиниг
“
ин
”
маъноси
ўзбек
тилида
ин
,
турк
тилида
yuva
,
рус
тилида
гнездо
;
берлога
,
нора
сўзлари
воситасида
ифодаланади
.
Демак
,
юқорида
кўриб
чиқилган
тиллардаги
“
уй
”
сўзи
англатадиган
тушунчалар
турли
маданиятлар
билан
аниқланадиган
ҳар
хил
нарсалардир
.
В
.
Е
.
Болдирев
мазкур
ҳодисани
қуйидагича
тушунтиради
: “
Рус
тилидаги
[
дом
]
товушлар
мажмуаси
инсон
яшайдиган
бинони
,
немис
тилида
айни
шундай
мажмуа
“
собор
”
ни
англатади
.
Чунки
товушлар
мажмуаси
воситаси
-
да
ифодаланган
тил
белгиси
билан
реал
воқелик
ўртасидаги
алоқа
олдиндан
берилмаган
,
у
фақат
муайян
гуруҳ
(
этнос
,
миллат
)
вакилларининг
онгидан
мустаҳкам
ўрин
олган
.
Белги
нафақат
ҳар
нарсани
ифодалай
олади
,
балки
ҳар
қандай
объектнинг
ўзи
ҳам
белгига
айланиши
мумкин
.
Синдирилган
новда
ўз
-
ўзидан
белги
бўла
олмайди
.
Агар
сиз
ўрмонда
синдирилган
новда
билан
йўлингизни
белгилашни
дўстингиз
билан
келишган
бўлсангиз
,
у
ҳол
-
да
синдирилган
новда
белгига
айланади
”
1
.
Ибтидоий
жамоа
тузуми
даврида
ижтимоий
ишлаб
чиқариш
даражаси
паст
бўлгани
сабабли
,
кишиларда
илмий
ва
маданий
билимлар
етишмаган
.
Шунинг
учун
ҳам
улар
турли
ирим
-
чиримларга
ишонишган
.
Ҳозирда
ҳам
кўпчилик
орасида
ирим
-
чиримларга
ишониш
сақланиб
қолган
.
Жумладан
,
ў
збекларда
супургини
,
ўқловни
тик
қўймаслик
,
бировнинг
орқасидан
супурмаслик
,
ахлат
-
дан
ҳатламаслик
,
оташкуракни
оёқ
остида
қолдирмаслик
,
ноннинг
ушоғини
ерга
туширмаслик
,
қайчини
очиб
қўймаслик
,
қалампирни
қўлга
бермаслик
,
туркий
ва
эроний
халқларда
сувни
ифлослатмаслик
,
сувга
тупурмаслик
,
мўғул
-
ларда
қозондан
пичоқ
билан
гўшт
олмаслик
,
чодирда
сув
тўкмаслик
,
оловга
яқин
жойда
дарахт
кесмаслик
,
қамчига
таянмаслик
,
корейслар
ва
хитойлик
-
ларда
косадаги
овқатга
қошиқни
тиқиб
қўймаслик
(
фақат
марҳумга
аталган
овқатгагина
қошиқ
тиқиб
қўйилади
)
ва
ҳ
.
к
.
иримларга
ишонилади
.
Қайд
этилган
иримларнинг
барчаси
шартлидир
.
Инсонларга
шунчаки
белгилар
ва
нарсалар
бир
-
бирига
боғланган
оламда
яшаш
зарурати
керак
.
Чунки
инсон
онгидаги
бу
боғланиш
онг
фаолиятини
ва
инсоннинг
борлиқ
-
даги
ҳаракатини
ташкил
этишга
кўмаклашади
.
Шундай
қилиб
,
белгилар
инсон
фаолиятини
ташкил
этишга
ёрдам
беради
.
Турли
маданиятларда
мазкур
маданият
вакилларининг
коммуникатив
фаолиятида
қўлланиладиган
белгиларга
(
бинобарин
,
вербал
воситаларга
ҳам
)
фарқли
муносабат
кўрсатилади
.
Жумладан
,
Ғарбда
нотиқлик
санъати
-
нинг
қадимги
анъаналари
вербал
хабарларнинг
ниҳоятда
муҳимлигини
тақозо
этади
.
Ушбу
анъана
ғарбликларнинг
мантиқий
,
рационал
ва
аналитик
1
Болдырев
В
.
Е
.
Введение
в
теорию
межкультурной
коммуникации
.
Курс
лекций
. –
М
.:
Русский
язык
, 2009. –
С
. 35.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
74
тафаккурини
тўлиқ
акс
эттиради
.
Ғарбий
халқлар
маданиятида
нутқ
суҳбат
вазиятига
боғлиқ
бўлмаган
ҳолда
қабул
қилинади
.
Шунинг
учун
нутққа
ижтимоий
-
маданий
вазиятдан
ташқарида
,
алоҳида
қараш
мумкин
.
Бунда
коммуникация
жараёнида
оғзаки
ифодасидан
муносабати
маълум
бўлган
сўзловчи
ва
тингловчига
икки
мустақил
субъект
сифатида
қаралади
.
Аксинча
,
Шарқ
маданияти
учун
ижтимоий
-
маданий
вазият
катта
аҳамият
касб
этади
.
Сўз
мулоқот
иштирокчиларнинг
шахсий
хусусияти
,
характери
ва
уларнинг
шахслараро
муносабатини
тўлалигича
ўз
ичига
оладиган
коммуни
-
катив
контекстнинг
таркибий
қисми
ҳисобланади
.
Шу
тариқа
мазкур
маданиятларда
вербал
ифодалар
ахлоқ
,
психология
,
сиёсат
ва
ижтимоий
муносабатлар
билан
чамбарчас
боғланган
коммуникатив
жараённинг
тарки
-
бий
қисми
ҳисобланади
.
Мазкур
маданият
вакиллари
барча
қайд
этилган
омиллар
сўзловчининг
фақат
индивидуал
ёки
шахсий
мақсадларининг
ифо
-
дасигина
бўлмай
,
балки
улар
ижтимоий
мувофиқлашишга
ва
уйғунлашишга
ёрдам
беради
,
деб
ҳисоблашади
.
Шарқ
маданияти
вакиллари
қўлланилган
сўзлар
ва
уларнинг
аниқ
маънолари
мутлақо
бошқа
нарсаларни
ифодалаши
мумкинлигини
жуда
яхши
билишади
.
Шунинг
учун
ҳам
шарқий
маданият
-
ларда
оғзаки
ифодаларнинг
тузиш
техникасига
эмас
,
балки
суҳбат
иштирок
-
чиларининг
жамиятдаги
мавқеини
белгилайдиган
мавжуд
ижтимоий
муноса
-
батларга
мос
бўлган
талаффузига
эътибор
қаратилади
.
Шу
боис
Шарқ
маданиятида
сўзнинг
кучига
ҳар
доим
ишониб
келган
ғарбликлардан
фарқли
ўлароқ
,
сўзларга
ишончсизлик
анъанаси
юзага
келган
1
.
Узоқ
Шарқ
маданиятида
“
инкор
”
ёки
“
йўқ
”
тушунчаларини
ифодалашга
жуда
эҳтиёткорлик
билан
ёндашилади
.
Узоқ
Шарқ
тилларида
сўзлашувчилар
соатлаб
давом
этган
суҳбат
чоғида
ўз
фикрларини
аниқ
ва
лўнда
ифода
этмас
-
ликлари
мумкин
.
Бинобарин
,
уларни
ўзаро
алоқадаги
маълум
сўз
ва
ифодалар
-
нинг
маъносидан
кўра
кўпроқ
ҳиссий
томони
,
назокат
жиҳати
қизиқтиради
.
Вербал
мулоқотнинг
асосий
қоидалари
.
Вербал
мулоқотнинг
асосий
қоидалари
қуйидагиларни
ўз
ичига
олади
:
1.
Турли
маданиятларда
қабул
қилинган
нутқ
тезлигига
,
тўхтамига
,
сукутга
муносабат
.
Масалан
,
турли
маданиятларда
қабул
қилинган
сукутни
ҳар
хил
талқин
қилиш
мумкин
.
Араблар
“
Тўхтовсиз
гапириш
–
ўзини
ёмон
тутишдир
”,
деб
ҳисоблайдилар
.
Қадимги
Хитойда
“
Билган
–
сукут
сақлайди
,
билмаган
–
гапиради
”
мақоли
минг
йилардан
бери
яшаб
келмоқда
2
.
Маълумки
,
қадимги
Хитой
ва
Кореяда
нотиқлик
анъаналарининг
ривож
-
ланишига
унчалик
эътибор
берилмаган
.
Конфуций
таълимотини
олган
олим
-
амалдорлар
,
одатда
,
ўз
фикрларини
ёзма
равишда
ифодалашган
.
Ҳукмрон
аслзодаларнинг
қиёфаси
лоқайд
,
юзи
тошдай
,
ҳеч
қандай
ифода
касб
этма
-
1
Болдырев
В
.
Е
.
Введение
в
теорию
межкультурной
коммуникации
.
Курс
лекций
. –
М
.:
Русский
язык
, 2009. –
С
. 36–37.
2
Фалькова
Е
.
Г
.
Межкультурная
коммуникация
в
основных
понятиях
и
определениях
.
Методическое
пособие
. –
СПб
.:
Ф
-
т
филологии
и
искусств
СПбГУ
, 2007. – C. 44–46.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
75
ган
.
Мазкур
анъаналар
ҳозирги
кунда
ҳам
ўз
таъсирини
йўқотмаган
бўлиб
,
хитойликлар
ва
корейслар
иложи
борича
кам
гапиришга
,
ўз
фикрларини
очиқ
ифодаламасликка
ҳаракат
қилишади
.
Кўринадики
,
Шарқ
маданиятида
саволга
жавоб
бермаслик
,
сукут
сақлаш
мулоқотнинг
узилиши
бўлмай
,
аксинча
,
ижтимоий
-
маданий
алоқанинг
муҳим
таркибий
қисми
ҳисобланади
.
Айни
пайтда
,
АҚШда
суҳбат
жараёнидаги
тўхтам
салбий
қабул
қилинади
ва
у
суҳбатдошнинг
ғашини
келтиришга
сабаб
бўлади
.
2.
Нутқда
қўлланиладиган
муайян
нутқий
қолиплар
,
ифодалар
,
бирикмалар
ва
саволлар
частотаси
.
Турли
маданиятларда
суҳбатдошга
қандай
мурожаат
қилган
маъқул
?
Мурожаатда
унинг
исм
-
шарифи
,
унвони
,
даражаси
ёки
назо
-
кат
воситаларидан
фойдаланиш
керакми
?
Саломлашиш
,
хайрлашиш
,
узр
сўрашда
қайси
вербал
қолипларни
қўллаш
мақсадга
мувофиқ
?
Мурожаат
шакллари
сўзловчининг
тингловчига
ўзаро
муносабатини
,
ҳурматини
ва
унинг
маданият
даражасини
ифодаловчи
воситалардан
бири
ҳисобланади
.
Шарқ
маданиятининг
,
айниқса
,
расмий
мурожаат
шаклларида
ҳурмат
белгиси
кучли
бўлиб
,
шахснинг
мавқеи
,
мансаби
,
лавозими
,
вазифаси
,
касб
-
кори
,
унвони
ва
ёшига
кўра
даражаланиш
кузатилади
.
Жумладан
,
корейс
тилида
энг
олий
даражадаги
ҳурмат
шакли
сифатида
“
Зоти
олийлари
”,
“
Жаноби
олийлари
”
маъносида
Kakha
сўзи
ишлатилади
:
Kakha
Detóngryong
(
Президент
Жаноби
олийлари
).
Ўзбек
тилида
Президентга
нисбатан
Муҳтарам
Президент
(
ёки
Шавкат
Миромонович
),
деб
мурожаат
қилинади
.
Баъзан
ўзбек
маданиятида
ҳатто
Президентнинг
исмига
“
ака
”
сўзини
қўшиб
мурожаат
қилиш
ҳоллари
ҳам
кузатилади
.
Бундай
ҳолат
бошқа
маданият
вакиллари
учун
лингвистик
шокни
юзага
чиқариши
мумкин
.
Негаки
,
бошқа
маданиятларнинг
расмий
мулоқотида
“
исм
+
ака
”
ёки
“
исм
+
опа
”
қолипидаги
мурожаат
шаклини
ишлатиш
мумкин
эмас
. “
Исм
+
ака
”
ёки
“
исм
+
опа
”
қолипидан
фақат
қариндош
-
уруғ
ёки
ўта
самимий
муносабатлардагина
фойдаланиш
мумкин
1
.
3.
Суҳбатга
киришишда
ва
уни
бошқаришда
стандарт
ёки
“
жоиз
бўлган
”
мавзулар
.
Барча
маданиятларда
мулоқотга
киришиш
ёки
суҳбатга
тортадиган
стандарт
мавзулар
мавжуд
.
Масалан
,
америкаликлар
учрашганда
кўпроқ
об
-
ҳаво
ва
сиёсат
ҳақида
,
японлар
эса
об
-
ҳаво
ва
тил
ҳақида
гаплашишади
2
.
Ўзбеклар
“
бола
-
чақадан
”
гап
очсалар
,
хитойликлар
“
Овқат
едингизми
?”
(
你吃饭了吗
? – Ni tish le ma?),
деб
саломлашишади
.
Мазкур
стандарт
мавзуни
корейс
маданиятига
ҳам
кўчганини
кузатиш
мумкин
.
Корейс
маданиятида
саломдан
кейин
(
식사하셨어요
? – Shiksa hashyossoyo?),
ёки
“
Овқат
едингми
?”
(
밥먹었어
? – Bab mokosso?),
деб
сўраш
анъанага
айланган
3
.
1
Усманова
Ш
.,
Каланова
Д
.
Ўзбек
ва
корейс
тилларида
расмий
мурожаат
шакллари
//
Лингвист
.
Илмий
мақолалар
тўплами
. III. –
Т
., 2012. –
Б
.
162–163.
2
Сибата
Такэси
. “
Нихонго
-
сайхаккэн
”-
сайсюниацу
(
Возобновление
[
передачи
] “
Новое
открытие
японского
языка
”) // –
Г
., 1984.
№
2. – C. 2.
3
Усманова
Ш
.
Хитой
лингвомаданиятида
тановул
қилиш
таомилининг
ўзига
хос
хусусиятлари
//
Хитойшуносликнинг
долзарб
масалалари
:
филология
,
фалсафа
,
тарих
,
иқтисод
ва
сиёсат
. 12-
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.:
ТДШИ
, 2015. –
Б
.
31–36.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
76
Саломлашишнинг
мазкур
тури
хитойликларнинг
миллий
менталитетида
қандай
пайдо
бўлгани
кишини
ўйлантириб
қўяди
.
Одатда
хитойликларнинг
овқатга
бўлган
бундай
шинавандаликлари
Хитойда
узоқ
йиллар
давом
этган
очарчилик
билан
изоҳланилади
.
Дарҳақиқат
,
қурғоқчилик
,
сув
тошқинлари
,
чигиртка
балоси
ва
ҳ
.
к
.
офатлар
Хитой
аҳолисини
мунтазам
равишда
қийнаб
келган
.
Олимларнинг
ҳисоблашларича
,
эрамиздан
аввалги
108
йиллардан
то
1911
йиллар
оралиғида
Хитойда
1828
та
озиқ
-
овқат
фожиаси
кузатилган
.
Қаҳатчилик
йилларида
хитойликлар
захарли
чўчқа
ёнғоғи
(
дуб
дарахтининг
меваси
),
тош
увоқлари
ва
бошқа
еб
бўлмайдиган
нарсаларни
истеъмол
қилишга
мажбур
бўлишган
.
Тиланчилар
Хитойда
“
овқатга
муҳтожлар
”,
деб
номланган
ва
улар
бирон
егулик
топиш
умидида
шаҳар
кўчаларида
идиш
кўтариб
тен
-
тираб
юрганлар
.
Ғарблик
миссионерларнинг
қайд
этишича
,
ҳатто
хитой
тили
курслари
“
овқат
”
ва
“
озиқ
-
овқат
”
сўзлари
билан
бошланган
.
Кўп
деҳқонлар
ўз
болаларини
озиқ
-
овқат
учун
сотиб
юборганлар
.
Бироқ
хитойликларнинг
овқат
-
га
бўлган
алоҳида
эътиборининг
ягона
сабаби
фақат
тарихдаги
очарчилик
ҳисобланмайди
.
Зеро
,
овқат
хитойликлар
учун
ҳаётнинг
ҳақиқий
лаззати
ҳам
саналади
1
.
Хитойлик
донишмандлардан
бири
: “
Агар
биз
бирон
нарсага
жиддий
ёндашадиган
бўлсак
,
у
ҳолда
динга
ёки
билимга
эмас
,
балки
овқатга
шундай
ёндашамиз
”,
деб
ёзган
эди
2
.
Қадимги
юнонликлар
яшаш
учун
ейиш
керак
деб
ҳисоблаган
бўлсалар
,
хитойликлар
ейиш
учун
яшашларини
тан
олишади
.
4.
Таъқиқланган
ёки
ёпиқ
мавзулар
.
Самарали
маданиятлараро
мулоқот
жараёнида
мақбул
мавзуларга
риоя
қилиш
муҳим
жиҳат
ҳисобланади
.
Ком
-
муникация
чоғида
этник
меъёрлар
ва
одоб
-
ахлоқ
қоидаларига
риоя
қилиш
зарурати
билан
боғлиқ
мураккаб
вазият
юзага
чиқиши
мумкин
.
Яқин
Шарқ
-
да
диний
мавзулар
,
шунингдек
,
ишқий
ва
шахсий
мавзулардан
сўз
очиш
қабул
қилинмаган
.
Таъқиқланган
мавзулар
маълум
маданиятдаги
одоб
-
ахлоқ
меъёрлари
ва
хулқ
-
атвор
қоидаларига
зид
бўлган
мавзулар
саналади
3
.
Кейинги
йилларда
қатор
мамлакатларда
яшаш
шароитларининг
яхшила
-
ниб
бориши
натижасида
кишилар
вазнининг
оғирлашиб
бораётгани
кузатил
-
моқда
.
Ортиқча
вазн
оғирлиги
,
айниқса
,
аёлларнинг
руҳиятига
салбий
таъсир
кўрсатмоқда
.
Шунинг
учун
Корея
,
Хитой
каби
мамлакатларда
аёллар
билан
мулоқот
чоғида
“
вазн
”
мавзусидан
сўз
очмаган
маъқул
.
5.
Умумқабул
қилинган
метафоралардан
фойдаланиш
.
Маданиятлараро
мулоқотда
умумқабул
қилинган
метафоралар
,
ўхшатишлар
,
латифалардан
фойдаланишда
ниҳоятда
эҳтиёткор
бўлиш
тавсия
этилади
.
Улар
муайян
маданият
учун
қадрият
ҳисобланиши
,
бошқа
маданият
эса
уларни
мутлақо
1
Бейсембаев
А
.
Р
.,
Жак
С
.
В
.
Языковая
картина
мира
как
производная
национального
менталитета
Вестник
инновационного
Евразийского
университета
. –
Павлодар
, 2012 //
https://articlekz.com/article/13368.
2
Бажанов
Е
.
П
.
Съедобные
драконы
.
Тайны
китайской
кухни
. –
М
.:
Восток
-
Запад
, 2008. –
С
. 128.
3
Фалькова
Е
.
Г
.
Межкультурная
коммуникация
в
основных
понятиях
и
определениях
.
Методическое
пособие
.
–
СПб
.:
Ф
-
т
филологии
и
искусств
СПбГУ
, 2007. – C. 45.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
77
нотўғри
қабул
қилиши
мумкин
.
Масалан
,
ўзбек
маданиятида
қўйдек
эталони
“
ювошлик
”,
турк
маданиятида
koyun gibi
“
аҳмоқ
,
довдир
”, “
қарор
қабул
қилишда
ёки
хатти
-
ҳаракатларида
бошқаларга
тобе
бўлган
”,
рус
мадания
-
тида
овца
эталони
“
қўрқоқлик
”
ни
ифодалайди
.
Ёки
ўзбекларда
хушбичим
қоматли
аёлларга
сарвдай
,
туркларда
гавдали
аёлларга
at gibi
ўхшатиши
қўлланилади
.
Ҳиндларда
соҳибжамол
қизнинг
юриши
филнинг
улуғвор
ва
маҳобатли
қадам
ташлашига
муқояса
қилинади
.
Ёки
ҳинд
аёли
сигирга
қиёсланганда
у
хурсанд
бўлади
,
чунки
ҳинд
халқининг
идрокида
сигир
гўзаллик
тимсоли
сифатида
гавдаланади
.
Шунингдек
,
Ҳиндистонда
сигир
муқаддас
ҳайвон
саналади
1
.
6.
Табақаланиш
ва
ижтимоий
фарқлар
билан
боғлиқ
тафовутлар
.
Табақаланиш
,
ёш
ва
жинс
фарқлари
билан
боғлиқ
вербал
саломлашишдаги
тафовутлар
:
ким
биринчи
салом
беради
(
ўтирганми
ёки
турганми
,
ёши
кат
-
тами
ёки
кичик
,
бошлиқми
ёки
унга
бўйсунувчи
ходим
,
мижозми
ёки
бошқарувчи
,
аёлми
ёки
эркак
)?
2
Шарқ
маданиятида
саломлашиш
одати
ёшга
,
шароитга
,
мавқега
,
жинсга
ва
маросимларга
кўра
амалга
оширилади
.
Бунда
,
асосан
,
кичиклар
катталар
-
га
,
ходимлар
бошлиқларга
,
кўп
ҳолларда
аёллар
эркакларга
биринчи
салом
бериши
меъёрий
ҳол
ҳисобланади
.
Ғарб
маданиятида
катталар
кичикларга
,
бошлиқлар
ходимларга
биринчи
салом
бериши
ҳоллари
ҳам
кузатилади
.
Мухтасар
қилиб
айтганда
,
вербал
мулоқот
жараёнида
сўзлар
англата
-
диган
тушунчалар
турли
маданиятлардаги
ҳар
хил
нарсалар
,
ҳодисаларни
ифодалайди
.
Товушлар
мажмуасидан
ташкил
топган
тил
белгиси
билан
реал
воқелик
ўртасидаги
алоқа
олдиндан
берилмайди
,
у
фақат
муайян
миллат
вакилларининг
онгидан
мустаҳкам
ўрин
олган
бўлади
.
Белгилар
инсон
фаолиятини
ташкил
этишга
ёрдам
беради
.
Турли
маданиятларнинг
вербал
мулоқоти
ўзига
хос
хусусиятларга
эга
бўлиб
,
бир
-
биридан
фарқ
қилади
.
Жумладан
,
Ғарб
маданияти
вакиллари
мулоқот
жараёнида
сукутдан
қочишга
ва
ўз
фикрларини
аниқ
,
тўғридан
-
тўғри
ифодалашга
ҳаракат
қилишади
.
Улар
нимани
ўйлашса
,
шуни
айтиша
-
ди
,
улар
учун
суҳбат
чоғидаги
ижтимоий
-
маданий
вазият
муҳим
аҳамият
касб
этмайди
.
Аксинча
,
Шарқ
маданиятида
коммуникациянинг
устувор
хусусиятлари
мулоқотнинг
ижтимоий
-
маданий
вазияти
,
унинг
одоб
-
ахлоқ
қоидалари
ва
назокат
меъёрларига
мувофиқлиги
ҳисобланади
.
Кишининг
нима
дейиши
эмас
,
балки
унинг
нима
деб
ўйлаши
муҳим
саналади
.
1
Усманова
Ш
.
Таржиманинг
лингвомаданий
аспектлари
(
Ўқув
қўлланма
). –
Т
., 2015. –
Б
.
104-
б
.
2
Фалькова
Е
.
Г
.
Межкультурная
коммуникация
в
основных
понятиях
и
определениях
.
Методическое
пособие
. –
СПб
.:
Ф
-
т
филологии
и
искусств
СПбГУ
, 2007. – C. 45.
