SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
191
РАДЖАБОВА АЗИЗА
таянч докторант, ЖИДУ
Гендер феноменининг тарихий эволюцияси
Аннотация Мақола гендер феноменининг пайдо бўлиши ва эволюциясига
бағишланган. Унинг марказида турли даврлардаги эркак ва аёл ўртасидаги муноса-
батларнинг талқинлари, уларнинг ривожланиш босқичларига тааллуқли таҳлиллар
туради. Еркак ва аёл ўртасидаги тенг ҳуқуқлилиги масаласи кишилик жамиятининг
ҳар қайси босқичи учун характерли жиҳатлардан бири саналади. Қадимги даврдан
бошлаб то бугунги кунга қадар яшаш учун кураш меъзони сифатида инсонларнинг ўз
ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилишлари табиий ҳолга айланган. Аёлларнинг жамиятнинг
ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий ҳаётида эркаклар билан бирдек тенг ҳуқуқлилик
тамойили асосида иштирок этиш талаби дастлаб ғарбда феминистик ҳаракатлар
кўринишида намоён бўла бошлади. Мазкур ҳаракатларнинг 1 ва 2 тўлқинлари гендер
тенглиги масаласини халқаро миқёс касб этишига туртки бўлди.
Бугун аёлларнинг иштироки сезилмайдиган ҳеч бир соҳа йўқ. Бироқ уларнинг қай
даражада иштироки, ҳақ-ҳуқуқларининг таъминланганлик даражаси, эркин фаолият
юритишлари ва ўзларини тўла қонли намоён қилишлари учун зарур шарт-шароит-
ларнинг яратилиш жараёни билан боғлиқ муаммолар талайгина. Шундан келиб чиқиб,
мақолада халқаро муносабатлар тизимида гендер тенглиги масаласи генезиси ва
унинг тараққиёт босқичлари, халқаро ҳамжамиятда тутган ўрни хусусида ҳам фикр
юритилади. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва бошқа ташкилотларнинг халқаро
муносабатлар тизимида гендер тенглигини таъминлашдаги аҳамияти хусусида тўх-
талинади. Сўнгги йилларда халқаро доирада аёлларнинг ҳуқуқ ва имтиёзларини янада
мустаҳкамлашга асос бўлувчи қатор халқаро ҳужжатлар таҳлилий фикрлар кел-
тириб ўтилган. Шунингдек, мақолада эркак ва аёллар манфаатларининг бирдек
ҳимояланишини таъминловчи тенгликнинг аҳамияти очиб берилган.
Таянч сўз ва иборалар: гендер, гендершунослик, феминист, барқарор ривожланиш,
ирқий тенглик, тараққиёт кўрсаткичлари, иқтисодий форум, ижтимоий статус.
Аннотация. Статья посвящена возникновению и эволюции гендерного феномена в
мире. В основе его лежит интерпретация взаимоотношений между мужчинами и
женщинами разных эпох, анализ этапов развития. Проблема равенства между
мужчинами и женщинами характерна для каждого этапа человеческого общества. С
самых ранних времен до наших дней стало естественным, что защита своих прав
является критерием выживания. Необходимость участия женщин в социальной,
экономической и политической жизни общества на основе принципа равенства стала
проявляться на Западе как феминистское движение. 1 и 2 - волны этого движения
дали международный импульс проблеме гендерного равенства.
Сегодня нет места, где участие женщин незаметно. Однако существует много
проблем с процессом создания необходимых условий для их участия, уровня их прав,
свободы действий и полной самооценки. В связи с этим в статье также рассмат-
ривается генезис проблемы гендерного равенства в системе международных отно-
шений, этапы его развития и роль в международном сообществе. В нем подчер-
кивается важность Организации Объединенных Наций и других организаций в
обеспечении гендерного равенства в системе международных отношений. Был
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
192
проанализирован ряд международных документов, которые являются основой для
дальнейшего укрепления прав и привилегий женщин в международном сообществе.
Опорные слова и выражения: гендер, гендерные исследования, феминист,
устойчивое развитие, расовое равенство, показатели развития, экономический
форум, социальный статус.
Abstract. The article focuses on the emergence and evolution of the gender phenomenon.
It analyzes interpretations of relationships between men and women at different times, and
stages of development. It is argued that the issue of equality between men and women is a
characteristic of every stage of human society. From the earliest times to the present day, it
has become natural for people to defend their rights as a criterion for survival. The demand
for women to participate in the social, economic and political life of society on the basis of the
principle of equality began to manifest itself in the West as a feminist movement. Waves 1 and
2 of this movement gave an international impetus to the issue of gender equality.
Today, there is no area where women's participation is unnoticeable. However, there are
many problems with the process of creating the necessary conditions for their participation,
the level of their rights, their freedom to operate and full self-image. In this regard, the article
also examines the genesis of the issue of gender equality in the system of international
relations and its stages of development, its role in the international community. It highlights
the importance of the United Nations and other organizations in ensuring gender equality in
the system of international relations. A number of international documents have been
analyzed, which are the basis for further strengthening of women's rights and their privileges
in the international community.
Keywords and expressions: gender, gender studies, feminist, sustainable development,
racial equality, development indicators, economic forum, social status.
Кириш.
Гендер тенглиги – бу нафақат инсониятнинг табиий
ҳуқуқларидан бири,балки бутун дунёда тинчлик, тараққиёт
ва барқарорликни таъминлашнинг асосий омилидир
1
.
Аёлларнинг ижтимоий фаоллиги инсоният тараққиётидаги муҳим масала-
лардан бири бўлиб келган. Аёлларнинг ижтимоий ва сиёсий статуси уларнинг
сиёсий онги, тафаккури кенглиги ва кўплаб бошқа омиллар билан белгиланади.
Бунда аёл ва эркак ўртасидаги тенглик масаласи ҳамиша алоҳида ўрин тутган.
Қадимда аёл ва эркак ўртасидаги муносабатлар тўғрисидаги тасаввурлар аёл-
ларнинг табиатан эркакка нисбатан пастроқ мақомда туриши асосида шакл-
ланган.Аммо бугунги кунда, айниқса ХХ асрнинг илк чорагидан бошлаб, ушбу
ҳаётий масалага бўлган муносабат тубдан ўзгариб бормоқда. Тахминан шу
пайтдан бошлаб ушбу муаммо ўзининг илмий тилдаги ифодасига ҳам эга бўлди
ва илмий адабиётда “гендер муаммоси”, “гендер тенглиги” ёки шунга ўхшаш
атамалар билан юритила бошланди. Бу атамаларнинг моҳиятини эса, эркак ва
аёлнинг ижтимоий ҳаётдаги тенг ҳуқуқли субъектлар экани ташкил эта бошлади.
1
Millennium Development Goals, Goal 5: Achieve gender equality and empower all women and
girls. Available at: https://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
193
Бугунги глобаллашув шароитида “нозик жинс” вакиллари ижтимоий-иқти-
содий ва сиёсий ҳаётда ўз қобилияти ва салоҳиятини рўёбга чиқариш ҳисобига,
шунингдек, уларга яратилган имтиёз ва имкониятлардан унумли фойдаланган
ҳолда ўз ижтимоий статусини мунтазам мустаҳкамлаб бормоқдалар. Уларнинг
барча соҳаларда эркаклар билан тенг фаолият юритишга интилиши тобора
яққолроқ намоён бўлиб бормоқда. Ўзбекистон шароитида ушбу воқелик айниқса
кўзга ташланиб бормоқда. Жумладан, аёлларнинг тадбиркорлар учун жорий этил-
ган имтиёзлардан кенг фойдаланаётгани, ўз шахсий бизнеси ва мол-мулкига эга
бўлиб бораётгани ушбу хулосани тасдиқлайди. Буларнинг барчаси аёлларга ярати-
лаётган имтиёзлар, шароитлар ва юксак эътиборнинг хайрли натижасидир.
Мақсад ва вазифа:
Гендер тадқиқотлари бўйича етакчи мутахассислардан
ҳисобланган Жоан Скоттнинг таъбирига кўра, “гендер - бу инсоният тарихини
таҳлил қилишнинг ўрганишга лойиқ ажралмас қисмидир”
1
. Шунга биноан со-
циология ва психология йўналишларида гендерга оид кўплаб тадқиқотлар
амалга оширилмоқда. Лекин бугунгача амалга оширилган тадқиқотлар кўпроқ
эркак ва аёлнинг антропологик сифатларини қиёслаш, улардаги ўхшаш ва
фарқли жиҳатлар, эмоционал кечинмалар ва бошқа шунга ўхшаш шахсий
сифатларга қаратилгандир.
Аммо гендер феноменининг замонавий мазмун-моҳияти бундан-да анча
кенг бўлиб, гендер муаммолари ечимини излашга ихтисослашган кўплаб
нодавлат ташкилотлар фаолият кўрсатмоқда. Ушбу мақоланинг асосий мақсади
замонавий “гендер” феномени шаклланиши тарихий босқичларига аниқлик
киритишдан иборат.
Гендер муносабатларининг тарихий асослари ва шаклланиш жараёнлари
турли даврларда хилмахил кўринишларда намоён бўлган. Гендер ҳақидаги илк
қарашлар бугунги яхлит тизим сифатидаги гендершуносликдан тубдан фарқ
қилади. Мазкур йўналишдаги замонавий тадқиқотлар соҳасининг шакллани-
шига уларга бўлган эҳтиёжнинг ортиб бориши сабаб бўлган. Жумладан, гендер
тенглиги талабини олға сурган ғарблик феминист аёлларнинг қарашлари ушбу
тадқиқотларни ҳаракатлантирувчи куч вазифасини бажарган.
Феминистларнинг дунёқараши гендер тенглигини ҳам сиёсий, ҳам иқтисо-
дий, ҳам ижтимоий ҳаёт билан боғлиқ қарорларни қабул қилиш жараён-
ларидаги кафолатланишини назарда тутади. Шунингдек, барча касбий фаолият
йўналишларида - оддий ходимдан раҳбарлик лавозимигача бўлган диапазонда
хотин-қизларнинг тўлиқ ва самарали иштироки ҳамда улар учун тенг имко-
ниятларнинг таъминланишини англатади. Эркак ва аёл ўртасидаги тенглик
амалда қанчалик рўёбга чиққанини мазкур масала билан боғлиқ тарихий
мисоллардан билиб олиш мумкин.
1
Joan W.Scott. Gender: A useful Category of Historical analysis, The American Historical
Review, Vol. 91, No. 5 (Dec., 1986), pp. 1053-1075
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
194
Кўп ҳолларда, жумладан, антик даврда ҳам, амалда бўлган ижтимоий
меъёрларга мувофиқ аёллар тобе ва мазлум ижтимоий табақа мавқеида бўлган.
Антик олимларга кўра, аёллар ҳатто қуллар билан тенглаштирилган
1
. Қадимги
антик давр фалсафасига биноан, эркакнинг аёлга нисбатан ҳукмронлиги - бу
табиатдан эркакларга берилган статус қуо принципига асосланган
2
. Унга кўра,
аёл ва эркак ўртасидаги муносабатлар – бу ҳукмдор ва қул ўртасидаги муно-
сабатларнинг айни ўзи эди
3
. Платон ўзининг “Республика” номли асарида мазкур
фикрни бир қадар ймумшатилган шаклда баён этади: “ижтимоий ҳаётдаги эркак
ва аёл муносабатлари - ҳукмдорлик ва тобелик асосида қурилади”
4
. Платон
Аристотелдан фарқли ўлароқ, аёлларни қулларга тенглаштирмайди, аксинча,
уларни эркаклардек давлат бошқарувига дахлдор фуқаро деб ҳисоблайди. Бироқ
уларнинг заифлиги эркакларга улар устидан ҳукмронлик қилиш имкониятини
беради, дейди. Айтиш жоизки, у даврларда аёлларнинг сиёсатдан йироқлигига
асосий сабаблар қаторига уларнинг асосан саводсиз бўлгани ҳам кирган.
Демак, қадимги Шарқ ва Ғарбда шаклланиб, ўзига хос “қолип”га айланиб
кетган нуқтаи назарга мувофиқ, маданий ва сиёсий жиҳатдан қолоқ деб
ҳисобланган аёлларга асрлар давомида фақатгина репродуктив функцияни
бажарувчи восита сифатида қаралган. Шунинг учун ҳам айрим ҳолларда
аёлларга қонуний тарзда уйланиш ҳам шарт бўлмаган. Масалан, қадимги
Юнонистон, Рим ва Хитойда баъзан ҳукмдорлар меросхўрни дунёга келтириш
учун ўзларига жориялар олиш билан кифояланган. Қадимги дунё қарашларида
эркак ва аёл жамиятнинг фаол ва пассив аъзолари сифатида баҳоланган.
Ўрта асрларга келиб, айрим тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, аёлларнинг
ижтимоий мавқеини заифлаштирувчи омиллар қаторига муайян динлар ҳам
қўшилди. Диний моҳиятли зўравонлик кучини қирқишга ҳатто аёл манфаат-
лари ҳимоясига қаратилган фатволар ҳам ожизлик қилар эди. Айрим ҳолларда
аёллар сиқуви ваҳшиёна кўринишлар касб этиб, улар жодугарликда айбланиб,
гулханга ташландилар.
Ўрта асрлар ва янги давр туташган ХVI-ХVII асрларда Ғарб илмий тафак-
курида аёл ва эркак ҳуқуқлари ҳамда ижтимоий тенглигини икки жинс вакил-
ларининг беистисно барча хусусиятларини инобатга олган ҳолда баҳолашга
интилиш кўзга ташланади. Тадқиқотлар натижасида эркак жинсининг физиоло-
гик, психологик ва эмоционал жиҳатдан устунлиги тасдиқлангани аёлларнинг
ожиза ва тобелик статусини янада мустаҳкамлаган.
1
Aristotle.
Nicomachean Ethics.
Translated and with an introduction by David Ross. Revised by
J.L. Ackrill and J.O.Urmson. Oxford: Oxford University Press, 1980.
2
Holt N. Parker. Aristotle’s Unanswered Questions: Women and Slaves in
Politics
1252a-
1260b/Aristotel on Women and slaves.
3
Edward
Clayton
Aristotle:
Politics,
Chapter
12,
1245b12,
Available
at:
https://www.iep.utm.edu/aris-pol/
4
Andrea Borghini. Plato and Aristotle on Women: Selected Quotas, Available at:
https://www.thoughtco.com/plato-aristotle-on-women-selected-quotes-2670553
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
195
Сиёсий етакчилик борасидаги тадқиқотлар асосан эркаклар томонидан
амалга оширилган бўлиб, уларда аёллар ҳақидаги маълумотлар жуда кам уч-
райди. Шу сабабли бу масалага оид аниқ фактлар келтириш бироз мушкулроқ.
Шунга қарамасдан, маълум бир даврларда давлат ишларида аёлларнинг фаол
иштирокини кузатиш мумкин. Хусусан, қироллик оилаларида тахтнинг ёш
вориси волидаси сифатида қиролнинг рафиқаси ва марҳум қиролнинг беваси
саналган баъзи қироличалар сиёсатга дахлдорлик қилганлар
1
. Айниқса,
Каролинглар ва Меровинглар сулоласи ҳукмронлик қилган давлатларда, жум-
ладан, Англия, Франция, Кастилия ва Арагон қиролликларида аёлларнинг
давлат бошқарувидаги фаол сиёсий иштирокини қайд этиш мумкин.
ХVIII асрга келиб олимлар аёл ва эркак – бу бир бирини тўлдириб турувчи
яхлит бир тизим деган хулосага келишди. Бироқ аёллар ўз табиий ва сиёсий
ҳуқуқларини ҳали-ҳануз намоён қилиш имкониятига эга эмас эдилар.
ХIХ аср бошларидаги инқилобий қарашлар кўп соҳалардa туб ўзгаришларга
олиб келди. Эски буржуа тизимига қарши чиққан янги синф вакиллари ҳар бир
шахс жамият тараққиёти учун ўз ҳиссасини қўшиш ҳуқуқига эгалиги ғоялари-
ни илгари сурa бошлади. Мазкур фикр кейинчалик феминистик ҳаракатлар
учун шиор вазифасини ўтади. Дастлаб ишчилар синфининг вакиллари сифати-
да ҳаракат қилган аёллар, кейинчилик ўз сиёсий ҳуқуқлари учун кураша бошла-
дилар. Феминистик ғоялар давлатларнинг иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва
техникавий тараққиётига дахлдор жабҳаларга кучли таъсир кўрсата бошлади.
XX acр бошларидa содир бўлган қирғинбарот урушлар оқибатида дунёдаги
ишсизлик даражаси ўзининг энг юқори нуқтасига етди. Бу вазиятда аҳолининг
энг азият чеккан қатламини аёллар ташкил қилар эди. Шу сабабли ҳам икки
жаҳон уруши оралиғида тузилган халқаро ташкилотларнинг асосий вазифаси
айнан бандликни таъминлашга қаратилган иқтисодий-ижтимоий ислоҳотларни
амалга ошириш бўлган. 1936 йилда тузилган Ижтимоий муаммоларни психо-
логик ўрганиш жамияти (SPSII)
2
шулар жумласидандир. Мазкур ташкилотнинг
аёлларнинг сиёсий ва иқтисодий статуси, хусусан, етакчилик салоҳиятини
рағбатлантириш йўлидаги қарашлари аёллар мавқеи билан боғлиқ бугунги
ислоҳотларни амалга оширишга туртки берди.
“Аёллар муаммоси”, янада аниқроқ айтганда – аёлларнинг жамият ҳаётида-
ги суст иштироки ХХ аср ўрталарида социология йўналишидаги муҳим тадқи-
қот мавзуисига айланди. Бундай тадқиқотларда аёлларнинг асосий муаммоси –
бу уларнинг юқори лавозимларни эгаллашда биологик ва маданий жиҳатдан
етарлича салоҳиятга эга эмасликларида
3
дея баҳоланди. Мазкур иддао, табиий-
ки, аёллар томонидан рад этилди. У феминист аёллар сонининг кенгайишига
туртки берди, дейиш мумкин. Натижада мазкур ҳаракат ўз атрофига турли соҳа
1
Raphaela Averkom. Women and Power in the Middle Ages: Political Aspects of Medieval
Queenship Available at: https://www.medievalists.net
2
Unger, Rhoda Kesler. Handbook of the Psychology of women and Gender pdf/ Stagner, 1986
3
E.G.Boring, 1951, The woman problem. American Psychologst, 5, 679-682
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
196
вакилларини тўплай бошлади. Бу, ўз навбатида, аёлларнинг жамиятдаги роли ва
мақомини нафақат амалий ҳаракатлар, балки илмий йўналиш сифатида
ўрганишни фаоллаштирди. Шу тариқа, илм-фан оламида “гендершунослик” ёхуд
“wоmen’s studies” деб номланадиган илмий тадқиқот йўналиши вужудга келди.
1966 йилда АҚШда “Аёллар миллий ташкилоти”га асос солингани мазкур
масаланинг ҳам амалий, ҳам илмий инъикоси бўлди дейиш мумкин. Ғарбда
амалга оширилган илмий тадқиқотлар спектри янги – гендершунослик йўна-
лиши билан бойиди. Мазкур йўналишдаги ишлар дастлабки даврда йирик
илмий-амалий тадқиқот марказлари фаолиятидаги кичик илмий тадқиқот
мавзулари сифатида намоён бўла бошлади. Шу билан бирга, мазкур соҳа бир
қатор халқаро тузилмалар, нодавлат ва нотижорат ташкилотлар фаолиятидаги
устувор йўналишлардан бири сифатини касб эта бошлади. ХХ асрнинг
интиҳосидан бошлаб эса, мазкур масалага ихтисослашган факультетлар ва
олий таълим муассасалари пайдо бўла бошлади. Халқаро нуфузга эга
университетлардаги ижтимоий фанлар таркибида (Social Sciences Division)
Халқаро гендершунослик маркази (International Gender Studies Centre) билан
ҳамкорликда бакалавриат, магистратура, докторантура йўналишлари ва илмий
тадқиқот марказлари фаолият олиб бормоқда. Қуйида бир қатор мазкур йўна-
лишлар амал қилувчи энг нуфузли олийгоҳларни санаб ўтиш мақсадга муво-
фиқдир. Хусусан, Охфорд Университети,Флиндерс Университети, Массачусетс
Технологиялар Институти, Бостон Университети ва Колледжи. Мичиган
Университети шулар жумласидандир.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти шафелиги остида фаолият кўрсатаётган
UNDP, UN-Wоmen, Human Rights, FAO, EKOSOS, UNICEF, Жаҳон Банки
(WB) UNAIDS, шунингдек, Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт Ташкилоти,
Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти шулар жумласидандир. Маз-
кур ташкилотларнинг мақсадлари қаторида гендер тенглиги, аёлларнинг ҳуқуқ
ва имкониятларини кенгайтириш, бутун дунёдаги хотин-қизларнинг ҳуқуқ ва
манфаатларини ҳимоя қилиш, уларни қўллаб-қувватлаш борасидаги жараён-
ларни кузатиш ва таҳлил қилиш, мазкур йўналишларда тегишли қонун ва
дастурларни ишлаб чиқиш ва уларнинг амалга татбиқ этилишига кўмаклашиш
каби вазифалар тобора салмоқлироқ ўрин эгаллаб бормоқда.
Яна бир муҳим жиҳат БМТ ва бошқа бир қатор халқаро тузилмалар ва
ташкилотлар томонидан соҳага доир дастурлар ишлаб чиқиш ва мазкур
соҳадаги воқеликни ўзида акс эттираётган ҳисоботлар ишлаб чиқилишига
киришилганидир. Бундан кўзланган асосий мақсад гендер тенглигини
таъминлаш соҳасидаги ютуқ ва камчиликларни ҳаққоний баҳолаш ва янги
устувор йўналишларни ишлаб чиқишдир.
Усуллар:
илмий мақолани ёзишда назарий-методологик, тарихийлик ва
холислик, статистик таҳлил ва тизимлаштириш тамойиллари, шунингдек,
тарихий-қиёсий, тарихий-типологик, тизимли таҳлил каби усуллардан
фойдаланилди.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
197
Натижалар ва мулоҳаза:
2015 йил 25 сентябрда БМТнинг Барқарор тараққиёт мақсадлари қабул
қилинди. Умумжаҳон аҳамиятига молик 17 мақсадни ўз ичига олган мазкур
стратегияда гендер масаласига дахлдор ирқий тенгликка эришиш ва аёллар
ҳуқуқ ва имкониятларини таъминлаш
1
каби йўналишлар ҳам қамраб олинган.
Барқарор тараққиёт мақсадлари ҳозирги кунгача эришилган ютуқларни янада
чуқурлаштириш ва кенгайтиришга қаратилган бўлиб, бутун жаҳонда аёл ва
қизларга қарши камситишларга бутунлай барҳам беришни назарда тутади.
Шунингдек, БМТ томонидан 1990-2017 йиллар учун мамлакатларнинг турли
жабҳада эришган тараққиёт даражасини баҳоловчи “Инсон тараққиёти кўрсаткич-
лари” ишлаб чиқилган бўлиб, унда гендерга дахлдор параметрлар ҳам кўзда
тутилган. Қуйидаги жадвал ушбу йўналишдаги минтақавий кўрсаткичларни ўзида
ифода этади.
1990 йилдан бери эълон қилиниб келинаётган БМТнинг Инсон тараққиёти
кўрсаткичларигa кўра, аёллар учун мазкур тараққиёт кўрсаткичлари ўртача
0.705 ни, эркаклар учун эса 0.749 ни ташкил этган, бу аёллар учун сезиларли
манфий нисбат деганидир
2
. Мазкур кўрсаткичлар таҳлили аёлларниниг роли
сезиларли даражада паст бўлган ҳаётий жабҳалар энг муҳим масалалар ёки
йўналишларни қамраб олишини кўрсатади.
Бундай вазият ўзаро алоқадорликдаги бир қатор факторларга асосланган-
дир. Хусусан, аёлларнинг илмий салоҳияти, касбий маҳорати, ишчанлик қоби-
лияти, жамият ҳаётидаги сиёсий иштироки, ижтимоий ҳимояланганлик даража-
си, ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий ҳуқуқлари таъминланганлиги, иқтисодиёт-
1
The sustainable development goals 2015-2030 Available at: una-gp.org
2
Human development indices and Indicators, Statistical Update 2018 by UNDP. Available at:
hdr/undp/org
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
198
нинг ривожланганлик даражаси, турмуш фаровонлиги ва айрим бошқа омиллар
шулар жумласидандир.
Эътироф этиш лозимки, гендер масаласига бўлган халқаро эътибор мун-
тазам равишда кучайиб бормоқда. Буни бир қатор аниқ фактлар мисолида
кўриш мумкин. Жумладан, ҳар йили ўтказиладиган Халқаро иқтисодий форум
томонидан гендер кўрсаткичларини белгилаб берувчи махсус ҳисобот ҳам
тайёрланмоқда. У 144 мамлакатни қамраб олган. Ҳисобот тўртта йўналиш
индексациясига асосланган бўлиб, улар – мамлакатнинг иқтисодий фаоллик
даражаси, таълим тизимида эришилган ютуқлар, соғлиқни сақлаш соҳаси ва
сиёсий имкониятларнинг кенгайиб бораётгани
1
каби кўрсаткичлардир.
Аёл ва эркакнинг ижтимоий ҳаётдаги роли, уларнинг табиий, ижтимоий,
иқтисодий, сиёсий ҳуқуқ ва эркинликлари, имконият ва мажбуриятларининг тенг
тақсимланишини таъминлаш эркин бозор иқтисодиётига асосланган демократик
давлатлар олдида турган устувор вазифалардан биридир. Аёллар ҳуқуқ ва имко-
ниятларининг кенгайтирилиши давлатлар олдида турган кўплаб муҳим масала-
ларни ечишда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. Жаҳон тажрибаси далолат
бераётганидек, бундай ёндашув мамлакат иқтисодиётининг барқарор ўсиш
суръатларининг таъминланиши, юксак салоҳиятли қўшимча ишчи кучи, ишсиз-
лик кўрсаткичларининг пасайиши, ижтимоий тенгсизликка барҳам берилиши,
ижтимоий ҳимоягя муҳтожлар сонининг камайиши, ижтимоий барқарорликни
мустаҳкамлаш ва бошқа ҳаётий муаммолар ечимига хизмат қилади.
1
World Economic Forum , The global gender gap report 2017. Available at: http://weforum.org
