SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
124
ÈËÌÈÉ ÀÕÁÎÐÎÒ
//
ÍÀÓ×ÍÀß ÈÍÔÎÐÌÀÖÈß
//
SCIENTIFIC ISSUE
АКМАЛХОНОВ
АКМАЛХОН
Таянч
докторант
,
ЎзХИА
Араб
тилшунослиги
тарихида
сўз
ясалиши
ҳақидаги
қарашлар
Аннотация
.
Ушбу
мақолада
илк
ўрта
асрларда
яшаган
машҳур
араб
тилшунос
-
ларининг
сўз
ва
унинг
ясалиши
ҳақидаги
қарашлари
ёритилган
.
Шунингдек
,
келтирилган
қарашлар
ўртасидаги
фарқли
ва
умумий
жиҳатлар
баён
қилинган
.
Араб
тилида
“
сўз
”
маъносини
ифодаловчи
калима
,
лафз
,
қавл
нинг
маъно
хусусият
-
лари
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
араб
тилшунослиги
,
сўз
,
товуш
,
масдар
,
бирлик
,
ўзак
,
шакл
.
Аннотация
.
В
этой
статье
описываются
взгляды
известных
арабских
лингвистов
,
живших
в
раннем
средневековье
,
о
слове
и
его
создание
.
Он
также
описывает
отличительные
и
общие
аспекты
выраженных
мнений
.
В
арабском
языке
анализированы
значение
калима
,
лафз
,
кавл
каторые
выражают
“
слово
”.
Опорные
слова
и
выражения
:
арабское
языкознание
,
слово
,
звук
,
масдар
,
единица
,
корень
,
форма
.
Abstract.
This article describes the views of famous Arab linguists living in the early
medieval times on the word and its making. It also describes the distinctive and general
aspects of the views expressed. In the Arabic language the meanings of words “kalima”,
“lafz”, “qavl” have been analyzed.
Keywords and expressions:
arabic linguistics, word, sound, masdar, singularity, root, shape.
Сўз
тил
бирлиги
сифатида
маъно
ифодалаш
хусусиятига
эга
бўлиб
,
сўз
-
нинг
маъноси
нарса
-
ҳодисалар
билан
узвий
алоқадан
келиб
чиқади
.
Бу
узвий
алоқа
борлиқнинг
инсон
онгида
акс
этиши
орқали
пайдо
бўлади
.
Ўз
товуш
-
лар
тизимига
эга
бўлган
,
бирор
бир
маъно
англатувчи
турли
грамматик
маъно
ва
вазифаларда
қўлланадиган
энг
кичик
нутқ
бирлиги
сўздир
1
.
Сўз
ва
унинг
гапдаги
вазифаси
ҳақида
классик
араб
тилшунослигида
илмий
фикрлар
билдирилган
.
Бу
борада
,
айниқса
,
аллома
Сирожиддин
абу
Яқуб
Саккокийнинг
қарашлари
аҳамиятлидир
.
Саккокий
сўз
ҳақида
қуйи
-
даги
маълумотни
келтиради
:
ﻔﻣ
ﻰﻨﻌﻤﻠﻟ
ﺔﻋﻮﺿﻮﻤﻟا
ﺔﻈﻔﻠﻟا
ﻲه
ﺔﻤﻠﻜﻟا
ةدﺮ
Яъни
, “
Сўз
–
маълум
бир
маъно
устига
қўйилган
яхлит
лафздир
”
2
.
Араб
тилида
ﺔﻤﻠآ
нинг
уч
хил
ўқилиши
бор
:
ٌﺔَﻤِﻠَآ
деб
ўқилиши
адабий
тилга
хос
бўлиб
,
Ҳижоз
аҳли
ҳам
шундай
талаффуз
қилади
.
Қуръони
1
Ўзбек
тили
грамматикаси
. 1-
т
. –
Т
., 1975. –
Б
. 18.
2
مﺎﻣﻻا
ﻮﺑا
بﻮﻘﻌﻳ
ﻒﺳﻮﻳ
ﻦﺑ
ﻲﺑا
ﺮﻜﺑ
ﻦﺑ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻲآﺎﻜﺴﻟا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
يﺪﻤﺣ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻞﺑﺎﻗ
.
حﺎﺘﻔﻣ
مﻮﻠﻌﻟا
.
-
ةﺮهﺎﻘﻟا
,
راد
ﺔﻴﻘﻓﻮﺘﻟا
ص
-
12
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
125
каримда
ҳам
ҳудди
шу
ҳолатда
келади
.
Бу
сўз
Тамим
лаҳжасида
:
ٌﺔَﻤْﻠِآ
ва
ٌﺔَﻤْﻠَآ
тарзида
талаффуз
қилинади
1
.
ﺔﻤﻠآ
сўзи
ٌﻢِﻠَآ
нинг
бирлиги
бўлиб
, “
аниқ
бир
сўз
”
маъносини
англатади
.
ٌﻢِﻠَآ
нинг
ﺔﻤﻠآ
дан
фарқли
жиҳатларидан
бири
,
ٌﻢِﻠَآ
маъноси
(
ﺪﻳز
مﺎﻗ
نا
-
агар
Зайд
турса
)
бирикмасини
англатади
.
ﺔﻤﻠآ
сўзи
эса
,
шу
учта
сўзнинг
биттасини
ифодалайди
.
ﻆﻔﻟ
сўзи
–
асл
маъноси
талаффуз
қилинган
товуш
ёки
товушлар
йиғидисини
ифодалайди
.
Классик
тилшунослар
лафзни
иккига
бўладилар
:
1.
Маъно
англатувчи
лафз
(
عﻮﺿﻮﻣ
).
2.
Маъно
англатмайдиган
лафз
(
ﻞَﻤﻬُﻣ
).
Юқоридаги
таърифда
лафзни
ҳам
умумийликдан
хусусийликка
чиқариб
,
ундан
кейин
ﻰﻨﻌﻤﻠﻟ
ﺔﻋﻮﺿﻮﻣ
сўзларининг
ишлатилиши
айнан
маъно
англа
-
тувчи
лафзга
ишора
қилиб
келади
(
ﻆﻔﻟ
умумий
лафз
бўлса
,
ﺔﻈﻔﻟ
битта
лафз
).
Демак
,
сўз
–
шундай
лафзки
,
уни
ташкил
қилган
ҳарфлар
биргаликда
маъно
англатиб
,
сўз
ҳосил
қилади
.
Маҳмуд
Замахшарий
“
Унмузаж
фи
наҳв
”
асарида
сўзга
,
دﺮﻔﻣ
ﺔﻤﻠﻜﻟا
– “
Сўз
маъно
англатувчи
бирликдир
”,
дея
таъриф
берган
.
Олимнинг
бу
таърифини
Муҳаммад
ибн
Абдуғаний
:
“
Сўз
бирикма
бўлмаган
маъно
англатувчи
товушлар
йиғиндисидан
иборат
бирликдир
”
(
دﺮﻔﻣ
ﻰﻨﻌﻤﻟ
عﻮﺿﻮﻣ
ﻆﻔﻟ
ﺔﻤﻠﻜﻟا
)
2
деб
шарҳлаган
.
“
Унмузаж
фи
наҳв
”
нинг
кенг
баёни
ҳисобланувчи
“
Муфассал
фи
санъати
Иъроб
”
асарида
сўзга
аввалгисига
нисбатан
кенгроқ
таъриф
берилган
:
“
Сўз
маъно
англатувчи
(
ишора
,
хат
,
белгилардан
бошқа
)
мураккаб
бўл
-
маган
лафздир
”(
ﻊﺿﻮﻟﺎﺑ
دﺮﻔﻣ
ﻰﻨﻌﻣ
ﻰﻠﻋ
ﺔﻟاﺪﻟا
ﺔﻈﻔﻠﻟا
ﻲه
ﺔﻤﻠﻜﻟا
)
дейилади
унда
3
.
Араб
тилшуноси
Муҳаммад
ибн
Умар
Шалавбин
сўзга
нисбатан
бошқачароқ
ёндашган
.
У
сўзни
ﺔﻤﻠآ
билан
эмас
,
ﺔﻈﻔﻟ
сўзи
билан
ифодалаб
,
унга
қуйидагича
таъриф
беради
دﺮﻔﻤﻟا
ﻆﻔﻠﻟﺎﻓ
,
ﻮه
نﻮﻜﻳ
ﻻا
طﺮﺸﺑ
ﻰﻨﻌﻣ
ﻰﻠﻋ
لاﺪﻟا
ﻰﻨﻌﻤﻟا
ﻚﻟذ
ءاﺰﺟأ
ﻦﻣ
ءﺰﺟ
ﻰﻠﻋ
لﺪﻳ
ﻆﻔﻠﻟا
ﻚﻟذ
ءاﺰﺟأ
ﻦﻣ
ءﺰﺟ
– “
Муфрад
лафз
маънога
далолат
қилиб
,
бу
сўзнинг
бўлакларидан
бири
бўлмаслиги
шарти
билан
ўзи
ифодалаётган
маънонинг
бўлакларидан
бирини
ифодалайди
”
4
.
Таъриф
мисол
билан
осонроқ
тушунилади
.
Мана
унинг
мисоли
,
ﺖﻴﺑ
деган
сўз
мураккаб
эмас
,
муфрад
лафз
.
Муфрад
бир
сўзни
ифодалаб
,
унинг
қисмлари
шу
сўзни
тўлиғича
ифодаламайди
.
ﺑ
ءﺎﻬ
ﻦﻳﺪﻟا
ﺪﺒﻋ
ﷲا
ﻦﺑ
ﻞﻴﻘﻋ
ﻲﻠﻴﻘﻌﻟا
ﻲﻧاﺪﻤﻬﻟا
يﺮﺼﻤﻟا
ﻒﻴﻟﺄﺕ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻲﻴﺤﻣ
ﻦﻳﺪﻟا
ﺪﺒﻋ
ﺪﻴﺠﻤﻟا
.
حﺮﺷ
ﻦﺑا
ﻞﻴﻘﻋ
.
-
توﺮﻴﺑ
,
ﺔﺒﺘﻜﻤﻟا
ﺔﻳﺮﺼﻌﻟا
ص
-
14
1
ﺔﻣﻼﻌﻟا
يﺮﺸﺨﻣﺰﻟا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
لﺎﻤﺟ
ﻦﻳﺪﻟا
ﺪﻤﺤﻣ
ﻦﺑ
ﺪﺒﻋ
ﻰﻨﻐﻟا
.
حﺮﺷ
جزﻮﻤﻧﻻا
ﻲﻓ
ﻮﺤﻨﻟا
.
-
ةﺮهﺎﻘﻟا
,
ﺔﺒﺘﻜﻣ
بادﻻا
.
1990
–
ص
–
4
2
ﻣﺰﻟاﺔﻣﻼﻌﻟا
يﺮﺸﺨ
.
باﺮﻋﻻاﺔﻌﻨﺼﻴﻔﻠﺼﻔﻤﻟا
.
قارﻮﻟﺎﻌﻗﻮﻣ
5
-
ص
.
3
ﺮﻤﻋ
ﻦﺑ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻦﻴﺑﻮﻠﺸﻟا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
ﻲآﺮﺕ
ﻦﺑ
ﻮﻬﺳ
ﻦﺑ
لاﺰﻧ
ﻲﺒﻴﺘﻌﻟا
ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا
ﺔﻴﻟوﺰﺠﻟا
ءﺰﺠﻟاﺮﻴﺒﻜﻟا
لوﻻا
.
-
توﺮﻴﺑ
,
ﺔﺴﺳﺆﻣ
ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا
.
1994
-
ص
-
197
4
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
126
Шалавбин
сўзнинг
бирикмага
айланиш
ҳолатини
ҳам
яхши
берган
.
Унинг
ёзишича
:
ﻣ
ﻰﻠﻋ
ﻻاد
ﻆﻔﻠﻟا
نﺎآ
نﺎﻓ
ﻦﻣ
ءﺰﺟ
ﻰﻠﻋ
لﺪﻳ
ﻪﻨﻣ
ءﺰﺟ
نﺎآ
و
ﻰﻨﻌ
ﺎﺒآﺮﻣ
نﺎآ
ﻰﻨﻌﻤﻟا
ﻚﻟذ
.
Яъни
, “
Агар
лафз
маънони
ифодалаб
,
бу
маънонинг
бир
бўлагини
ифодалаб
келса
,
бу
бирикма
ҳисобланади
”
1
.
Юқоридаги
гапда
ﺖﻴﺑ
ва
ﺐﺣﺎﺹ
(
уй
ва
соҳиб
)
алоҳида
мураккаб
бўлмаган
сўзлардир
.
Агар
“
соҳиб
”
сўзи
“
уйнинг
соҳиби
”
маъносини
ифодалаганда
эди
,
бу
бирикма
ҳолатида
бўларди
ﺖﻴﺑ
ﺐﺣﺎﺹ
.
Сўз
товушлардан
ташкил
топади
ва
бу
товушлар
албатта
маънони
англатиб
келади
.
Товушнинг
ёлғиз
ўзи
сўзни
ташкил
қилмайди
.
Сўзнинг
маъноси
шу
товуш
билан
ифодаланган
мундарижадир
.
Сўз
маъно
ва
товушнинг
–
ички
(
семантик
)
ва
ташқи
(
формал
)
томонларининг
ажралмас
бирлигидан
иборат
,
шу
билан
бирга
,
сўз
маълум
грамматик
хусусиятларга
ҳам
эга
2
.
XIV
аср
араб
тилшуноси
Абу
Муҳаммад
ибн
Ҳишом
Ансорий
сўзга
қуйидагича
таъриф
беради
: “
Сўз
маъно
англатувчи
қавлдир
” (
ٌدَﺮْﻔُﻣ
ٌلْﻮَﻗ
ُﺔَﻤِﻠَﻜْﻟا
)
3
.
Бу
олим
сўзга
анчайин
аниқ
ва
қисқа
таъриф
берган
.
Маълумки
,
ﺔﻤﻠآ
сўзи
араб
тилида
гапга
нисбатан
ҳам
ишлатилади
.
Жумладан
,
Мўминлар
сурасининг
99–100-
оятларида
ўқиймиз
:
ِنﻮُﻌِﺟْرا
ﱢبَر
َلﺎَﻗ
.
َﻟ
ﺎَﻬُﻠِﺉﺎَﻗ
َﻮُه
ٌﺔَﻤِﻠَآ
ﺎَﻬﱠﻧٍا
ﺎﱠﻠَآ
ُﺖْآَﺮَﺕ
ﺎَﻤﻴِﻓ
ﺎﺤِﻟﺎَﺹ
ُﻞَﻤْﻋأ
ﻰﱢﻠَﻌ
.
(“
Эй
роббим
,
мени
(
ҳаётга
)
қайтаргин
.
Шояд
тарк
қилган
нарсамда
солиҳ
амал
қилсам
”,
дер
.
Албатта
,
бу
(
қуруқ
)
сўз
бўлиб
,
у
айтгувчи
.
холос
).
Шунингдек
,
ҳадиси
шарифда
ҳам
ﺔﻤﻠآ
сўзи
ﺔﻠﻤﺟ
маъносида
келади
.
Масалан
,
ﻢﻠﺳ
و
ﻪﻴﻠﻋ
ﷲا
ﻰﻠﺹ
ﺪﻤﺤﻣ
لﺎﻗ
,
ﺪﻴﺒَﻟ
ُﺔَﻤِﻠَآ
ٌﺮﻋﺎﺷ
ﺎﻬﻟﺎﻗ
ﺔَﻤِﻠَآ
ُﻞﻀﻓأ
Расулуллоҳ
соллаллоҳу
алайҳи
ва
саллам
айтдилар
: “
Энг
афзал
гап
шоир
Лабид
гапи
”.
Лабид
ибн
Робиянинг
қуйидагича
бошланувчи
шеъри
эди
:
ﺎﻣ
ءﻲﺷ
ﻞآ
ﻻأ
ﻞﻃﺎﺑ
ﷲا
ﻼﺥ
ﻞﺉاز
ﺔﻟﺎﺤﻣ
ﻻ
ﻢﻴﻌﻧ
ﻞآ
و
“
Огоҳ
бўлинглар
,
Аллоҳдан
бошқа
ҳамма
нарса
ўтгувчи
.
Ҳамма
бахт
-
саодат
,
шубҳасиз
,
завол
топгувчи
”
4
.
Истилоҳда
ﺔﻤﻠآ
яхлит
маъноли
сўздир
.
Бу
таърифда
келтирилган
لﻮﻗ
сўзининг
лафз
сўзидан
фарқли
жиҳати
,
у
фақатгина
маъно
англатувчи
сўзни
ифодалайди
.
ﻆﻔﻟ
сўз
маъно
жиҳати
لﻮﻗ
сўзидан
ﺔﻤﻠآ
сўзига
нисбатан
1
ﺮﻤﻋ
ﻦﺑ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻦﻴﺑﻮﻠﺸﻟا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
ﻲآﺮﺕ
ﻦﺑ
ﻮﻬﺳ
ﻦﺑ
لاﺰﻧ
ﻲﺒﻴﺘﻌﻟا
ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا
ﺔﻴﻟوﺰﺠﻟا
ﺰﺠﻟاﺮﻴﺒﻜﻟا
ء
لوﻻا
.
-
توﺮﻴﺑ
,
ﺔﺴﺳﺆﻣ
ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا
.
1994
-
ص
-
8
19
2
Ўзбек
тили
грамматикаси
. 1-
том
. –
Т
., 1975. –
Б
. 17.
ﻲﺑا
ﺪﻤﺤﻣ
ﻦﺑ
مﺎﺸه
يرﺎﺼﻧﻻا
ﻒﻴﻟﺄﺕ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻲﻴﺤﻣ
ﻦﻳﺪﻟا
ﺪﺒﻋ
ﺪﻴﺠﻤﻟا
.
ﺮﻄﻗ
ىﺪﻨﻟا
و
ﻞﺑ
ىﺪﺼﻟا
.
-
ﺔﻨﻳﺪﻤﻟا
ةرﻮﻨﻤﻟا
,
ﺔﺒﺘﻜﻣ
ﺔﺒﻴﻃ
.
1990
-
ص
-
15
3
ءﺎﻬﺑ
ﻦﻳﺪﻟا
ﺪﺒﻋ
ﷲا
ﻦﺑ
ﻞﻴﻘﻋ
ﻲﻠﻴﻘﻌﻟا
ﻲﻧاﺪﻤﻬﻟا
يﺮﺼﻤﻟا
ﻒﻴﻟﺄﺕ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻲﻴﺤﻣ
ﻦﻳﺪﻟا
ﺪﺒﻋ
ﺪﻴﺠﻤﻟا
.
حﺮﺷ
ﻦﺑا
ﻞﻴﻘﻋ
.
-
توﺮﻴﺑ
,
ﺔﺒﺘﻜﻤﻟا
ﺔﻳﺮﺼﻌﻟا
.
ص
-
15
4
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
127
узоқроқдир
.
Агар
ﻆﻔﻟ
сўзи
қўлланилса
,
албатта
ﻰﻨﻌﻤﻠﻟ
ﺔﻋﻮﺿﻮﻣ
деган
сўзлар
келтириш
лозим
бўлар
эди
.
Олим
мухтасарликни
афзал
билиб
,
таърифда
لﻮﻗ
сўзини
келтирди
.
دﺮﻔﻣ
сўзи
юқоридаги
ةدﺮﻔﻣ
сўзи
билан
бир
хил
маъно
ва
вазифада
келган
.
Жамолиддин
ибни
Молик
ўз
қарашларини
шеърий
тарзда
баён
қилган
:
ﺪﻴﻔﻣ
ﻆﻔﻟ
ﺎﻨﻣﻼآ
,
ﻢﻘﺘﺳﺎآ
فﺮﺣ
ﻢﺛ
ﻞﻌﻓ
و
ﻢﺳا
و
ﻢﻋ
لﻮﻘﻟا
و
ﺔﻤﻠآ
ﻩﺪﺣاو
ﻢﻠﻜﻟا
مﺆﻳ
ﺪﻗ
مﻼآ
ﺎﻬﺑ
ﺔﻤﻠآ
و
“
Гапимиз
фойдали
лафздир
,
тўғрилан
каби
Ва
исм
,
феъл
сўнгра
ҳарфдир
.
Калим
сўзининг
бирлиги
калима
сўзидир
.
Қавл
умумий
бўлди
.
Ва
сўз
бирла
калом
сўзланди
”,
дея
гап
ва
сўзни
таърифлайди
1
.
Бу
таъриф
аввалги
икки
таърифни
жамлаб
келади
.
Битта
сўз
гап
ҳам
бўлиб
келиши
мумкин
.
Наҳвийлар
гапни
икки
хил
тавсифлайдилар
:
бири
ифода
,
иккинчиси
таркибдир
.
Ифода
орқали
гап
таърифланса
,
у
икки
ёки
ундан
кўп
сўздан
ташкил
топиб
,
тугалланган
маъно
англатади
.
Таркиб
–
бир
сўздан
иборат
бўлиб
,
эгаси
яшириниб
келади
.
Юқоридаги
таърифларда
калима
маъно
англатувчи
яхлит
лафз
деб
ай
-
тилди
.
ﻢﻘﺘﺳا
тўғрилан
каби
яхлит
маъно
англатувчи
сўз
келиб
қолса
,
бу
сўз
эмас
,
балки
гап
бўлади
.
Ибн
Молик
юқоридаги
мисраларда
،مﻼآ
،ٌﺔَﻤْﻠِآ
،ٌﺔَﻤْﻠَآ
ٌﻢِﻠَآ
،ٌﺔَﻤِﻠَآ
،ٌلﻮﻗ
сўзларини
келтирди
.
Бу
сўзларнинг
бир
-
биридан
фарқли
жиҳатлари
бор
,
ٌﻢِﻠَآ
умумий
маънодаги
сўз
;
ٌﺔَﻤِﻠَآ
бир
сўз
,
ٌلﻮﻗ
сўзи
бирмунча
умумий
бўлиб
,
гап
ва
сўзни
ифодалайди
.
ٌﺔَﻤْﻠِآ
билан
مﻼآ
бир
-
бирига
яқин
маъноли
сўзлардир
.
Булар
ўртаси
-
даги
фарқ
юқорида
айтилди
.
Наҳвийларда
مﻼآ
атамаси
"
ﺉﺎﻓ
ﺪﻴﻔﻤﻟا
ﻆﻔﻠﻟا
ةﺪ
ﻦﺴﺤﻳ
ﺎﻬﻴﻠﻋ
تﻮﻜﺴﻟا
"
тугалланган
маънога
эга
бўлган
фойдали
лафз
дея
таърифланади
.
Бу
таърифда
лафз
сўзи
гап
,
қавл
тушунчаларини
ҳам
қамраб
олади
.
Имом
Саккокий
ўзининг
“
Мифтаҳул
-
улум
”
асарида
сўз
ясалиши
билан
шуғулланувчи
илм
сарф
фани
ҳақидаги
таърифи
мантиқийликка
,
аниқликка
,
ўзига
хос
ёндашувга
эга
.
Берилган
таъриф
тил
соҳиблари
таърифларидан
,
қараш
-
ларидан
бошқачалиги
,
ўзгачалиги
билан
ажралиб
туради
.
Таъриф
қуйидагича
:
Билгинки
,
сарф
илмида
сўз
ҳосил
қилаётганнинг
нуқтаи
назари
,
яъни
бор
эътибори
сўз
ҳосил
қилишдаги
меъёрларга
,
маълум
бир
муносабатларга
асосланган
бўлади
.
У
асосли
меъёрлар
,
сўз
ҳосил
қилиш
учун
дастлаб
,
тур
-
дош
маъноларни
тўғри
бўлиб
чиқишини
ҳисобга
олиш
,
сўнг
булардан
ҳар
бирини
рўпарама
-
рўпара
бўлиши
учун
маълум
бир
ҳарфлар
тоифаси
муайян
ﺔﻳﺮﺼﻌﻟا
.
ص
-
13
1
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
128
турдош
сўз
учун
турдош
сўз
кўзда
тутилади
.
Турдош
сўзларни
турли
шаклга
солиш
учун
бирон
бир
нарсани
қасд
қилиб
,
ундаги
ҳарфларни
зиёда
қилиш
,
кечиктириш
ёки
олдин
келтириш
билан
турланувчи
шакл
кўзда
тутилади
.
Мисолларни
кўпайтириш
,
турли
шаклга
солиш
керак
бўлганидек
,
ясаш
учун
асос
сўзнинг
ҳарфлардан
бири
камайтирилади
.
Асл
ўзак
ўрнида
бошқа
ҳарф
келаётганини
билдириш
учун
ҳарфлар
алмаштирилиши
мумкин
.
Шундай
қилиб
,
бу
ҳарфларни
бир
-
бири
билан
бириктириш
бошланғич
шаклдан
келиб
чиқади
.
Сўнг
сўзни
ўзгартиришдан
алоҳида
-
алоҳида
сўз
қасд
қилинади
.
Бу
нуқтаи
назардан
ўқувчи
узоқда
бўлиши
ёки
буларни
мумкин
эмас
деб
ҳисоблаши
ўзидаги
буларни
англаш
йўлини
йўқ
қилади
.
Лекин
сир
эмаски
,
тил
шакли
аниқ
бўлган
,
ёйилган
нарсаларни
ўрганиш
билангина
эмас
.
Агар
ўқувчи
бор
диққатини
воқеликка
қаратса
,
моҳир
йиғувчи
ишига
яқин
бўлган
воқеликни
топади
.
Дарҳақиқат
,
ўқувчи
аниқ
равишда
бирор
сўзни
ҳосил
қилишни
билса
,
ундай
бўлиши
мумкин
эмас
деб
ҳисоблаш
йўқолади
.
Сўнг
ўқувчи
яқиндан
ўзида
келиб
чиқадиган
ишнинг
моҳиятини
олдида
тўхтаб
қолади
1
.
Муҳаммад
ибн
Молик
“
Алфийяту
ибн
Молик
”
асарида
сарф
илми
ҳақида
: “
Туб
феъллардаги
ва
ўзгармас
исмлардаги
ҳарф
ва
унинг
ўхшаши
тусланишдан
холийдир
.
У
икковидан
бошқалар
тусланишга
лойиқдир
,”
деб
ёзган
эди
(
ا
ﻦﻣ
ﻪﻬﺒﺷ
و
فﺮﺣ
ىﺮﺣ
ﻒﻳﺮﺼﺘﺑ
ﺎﻤهاﻮﺳ
ﺎﻣ
و
ىﺮﺑ
فﺮﺼﻟ
).
Абдуллоҳ
ибн
Солиҳ
ушбу
асарнинг
шарҳида
шундай
ёзади
, “
Тасриф
-
сўзларнинг
ясаш
илми
бўлиб
,
бунда
сўздаги
ҳарфларнинг
асл
ўзак
ҳарфи
,
қўшимча
ҳарфлар
,
тўғри
ва
иллатли
ҳарфлар
ва
шунга
ўхшаш
ҳодисалар
билан
боғлиқ
илмдир
.
Сўз
ясалишида
сўздаги
ҳарфларнинг
,
унлиларнинг
,
сукунларнинг
сони
ҳам
эътиборлидир
.
Тасрифдан
кўзланган
мақсад
–
сўз
-
ларнинг
шаклини
билиш
,
уларнинг
ҳарфларини
ўрганиш
,
улардаги
асл
ва
ноасл
ҳарфларни
билиш
,
ундаги
тушириб
қолдирилган
,
алмаштирилган
ҳарфларни
билиш
.
Буларнинг
бари
маъно
билан
боғлиқ
эмас
.
Маъно
билан
боғлиқ
сўзнинг
шакллари
,
сўзларни
кичрайтириш
,
синиқ
кўплик
ҳосил
қи
-
лиш
,
синтактик
жиҳатдан
боғлиқ
бўлган
масалалар
тасрифда
эмас
,
наҳв
бобларида
ўрганилади
”
2
.
Жамолиддин
Усмон
ибн
Умар
ибн
Ҳожиб
“
Ашшофияту
”
асарида
:
“
Тасриф
–
синтактик
вазифада
бўлмаган
сўзлар
қурилишининг
ҳолларини
ўрганувчи
илм
”, –
деб
ёзади
3
.
Сўз
ясалиши
-
сўзларнинг
ясалишини
,
янги
сўз
ҳосил
қилишнинг
қонун
-
қоидаларини
,
вазнларини
,
вазндаги
асл
ва
зиёда
,
бадал
ҳарфларни
,
воси
-
مﺎﻣﻻا
ﻮﺑا
بﻮﻘﻌﻳ
ﻒﺳﻮﻳ
ﻦﺑ
ﻲﺑا
ﺮﻜﺑ
ﻦﺑ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻲآﺎﻜﺴﻟا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
يﺪﻤﺣ
ﺪﻤﺤﻣ
ﻞﺑﺎﻗ
.
حﺎﺘﻔﻣ
مﻮﻠﻌﻟا
.
-
ةﺮهﺎﻘﻟا
,
راد
ﺔﻴﻘﻓﻮﺘﻟا
.
ص
-
13
1
ﺪﺒﻋ
ﷲا
ﻦﺑ
ﺢﻟﺎﺹ
.
ﻞﻴﻟد
ا
ﻚﻟﺎﺴﻟ
ﻰﻟا
ﺔﻴﻔﻟا
ﻦﺑ
ﻚﻟﺎﻣ
ءﺰﺠﻟا
ﻲﻧﺎﺜﻟا
.
–
ضﺎﻳﺮﻟا
,
راد
ﻦﺑا
يزﻮﺠﻟا
.
2014
-
ص
-
413
2
لﺎﻤﺟ
ﻦﻳﺪﻟا
ﻦﺑ
نﺎﻤﺜﻋ
ﻦﺑ
ﺐﺟﺎﺥ
ﻖﻴﻘﺤﺕ
ﺢﻟﺎﺹ
ﺪﺒﻋ
ﻢﻴﻈﻌﻟا
.
ﺔﻴﻓﺎﺸﻟا
ﻲﻓ
ﻲﻤﻠﻋ
فﺮﺼﻟا
و
ﻂﺨﻟا
.
-
ةﺮهﺎﻘﻟا
,
ﺔﺒﺘﻜﻣ
بادﻻا
.
1923
-
ص
–
59
3
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
129
таларини
,
шу
билан
боғлиқ
ҳолда
,
сўзларнинг
структурасини
текширади
.
Бу
араб
тилшунослигида
“
сарф
”
деб
юритилади
.
Сарф
сўзлар
ҳосил
бўлиш
жараёнида
қандай
жараёнлар
рўй
берса
,
шуларнинг
ҳаммасини
ўрганади
.
Сўздаги
товушлар
тушиши
,
ортиши
,
алмашиши
каби
фонетик
ҳодисаларни
ҳам
ўрганиб
,
таҳлил
қилади
.
Усмон
ибн
Жинний
“
Мухтасар
Ат
-
тасриф
”
асарида
сарф
ҳақида
шундай
ёзган
эди
:
Тасриф
–
асл
ўзак
ҳарфларга
келиш
бўлиб
,
сўзда
маълум
ўзгаришлар
,
ҳарфларни
зиёда
қилиш
,
қайсидир
ҳарфни
иккилантириш
тасарруф
,
яъни
сарфдир
.
Мисол
учун
,
بﺮﺿ
“
урди
”
бу
феъл
ўтган
замонда
,
буни
ҳозирги
за
-
монга
ўзгартириш
учун
ي
ни
зиёда
қилиш
керак
.
Натижада
بﺮﻀﻳ
“
уряпти
”
сўзи
ҳосил
бўлади
.
Ушбу
феълнинг
иш
бажарувчи
керак
бўлса
,
برﺎﺿ
“
урув
-
чи
”,
мажҳул
нисбат
сифатдоши
بوﺮﻀﻣ
“
урилган
”,
бу
иш
-
ҳаракат
маъноси
таъкидланиб
такрорланиб
келадиган
бўлса
,
بّﺮﺿ
иккинчи
ўзак
ундошни
иккилантириш
орқали
амалга
оширилади
.
Шуларнинг
бари
арабларнинг
сарфи
бўлади
.
Сарф
ҳарфларни
ўйнатиб
фойдали
маънога
эга
сўзларнинг
ҳосил
қилиш
илмидир
1
.
Абдуқоҳир
Журжоний
“
Мифтаҳ
ус
-c
арф
”
китобида
, “
Тасриф
“
сарф
”
сўзининг
“
ﻞﻴﻌﻔﺕ
”
вазнига
солингани
бўлиб
,
мураккаб
бўлмаган
сўзлардан
турли
сўзлар
ва
фарқли
маънолар
ҳосил
қилиш
илми
”, –
деб
ёзади
2
.
Сарф
илми
ясалган
сўз
ва
ўзак
ўртасидаги
боғлиқликларни
ўрганади
.
Иккита
сўз
ўхшаш
бўлсаю
,
маъно
доирасидан
чиқиб
кетса
,
уларнинг
асли
бир
ўзак
эмаслиги
,
булар
ўртасида
сарфнинг
қоидалари
йўқлиги
маълум
бўлади
.
Бу
ўхшашликларда
бошқа
тиллардан
фарқли
равишда
араб
тилида
фақат
ундош
ўзак
ҳарфларига
эътибор
қаратилади
.
Ибн
Усфур
Ишбилий
“
Мумтиъ
кабир
фи
тасриф
”
асарида
сарфни
таърифлаб
қуйидагиларни
ёзади
: “
Тасриф
икки
қисмга
бўлинади
: 1.
Сўзни
турли
маъно
англатувчи
шаклга
солиш
.
Масалан
,
بوﺮﺿ
уриш
сўзининг
тур
-
ли
маъно
англатувчи
шаклга
солиш
,
ّﺮﺿ
بﺮﺿ
ﻄﺿا
برﺎﻀﺕ
بﺮﻀﺕ
ب
بﺮ
каби
.
Бу
сўзларнинг
ҳаммаси
ب
ر
ض
ҳарфларидан
ташкил
топган
.
Ушбу
ҳарфлардан
турли
шаклдаги
сўзлар
ва
фарқли
маънолар
ҳосил
қилинди
.
2.
Сўзнинг
асл
ўзак
ҳарфларининг
ўзгариши
.
Масалан
,
لﻮﻗ
нинг
لﺎﻗ
га
ўзгариши
каби
.
Сўздаги
бу
ўзгариш
маънога
таъсир
қилмайди
.
لﻮﻗ
ҳам
لﺎﻗ
ҳам
“
айтмоқ
”
маъносида
3
.
Юқоридаги
Ишбилий
берган
таърифи
бошқаларда
такрорланмайди
. “
Айтмоқ
”
сўзи
борасида
айтилган
фикрга
қўшимча
ўлароқ
,
نﺎﻤﺜﻋ
ﻦﺑ
ﻲﻨﺟ
ﻖﻴﻘﺤﺕ
دﻮﻠﻴﻣ
ﺐﻧ
ﺪﺒﻋ
نﺎﻤﺣﺮﻟا
.
ﺮﺼﺘﺨﻣ
ﻒﻳﺮﺼﺘﻟا
.
-
ﻟا
ةﺮهﺎﻘ
,
ﺔﺒﺘﻜﻣ
بادﻻا
.
2005
–
ص
-
2
1
26
ﺪﺒﻋ
ﺮهﺎﻘﻟا
ﻲﻧﺎﺟﺮﺠﻟا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
ﻲﻠﻋ
ﻖﻴﻓﻮﺕ
ﺪﻤﺤﻟا
.
حﺎﺘﻔﻤﻟا
ﻲﻓ
فﺮﺼﻟا
.
–
نﺎﻤﻋ
,
ﺔﺴﺳﺆﻣ
ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا
.
1987
–
ص
-
2
ﻦﺑا
رﻮﻔﺼﻋ
ﻲﻠﻴﺒﺷﻻا
ﻖﻴﻘﺤﺕ
ﺮﺨﻓ
ﻦﻳﺪﻟا
ةوﺎﺒﻗ
.
ﻊﺘﻤﻤﻟا
ﺮﻴﺒﻜﻟا
ﻲﻓ
ﻒﻳﺮﺼﺘﻟا
.
–
نﺎﻨﺒﻟ
,
نوﺮﺷﺎﻧ
.
1996
–
ص
-
33
3
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
130
لﻮﻗ
“
айтмоқ
”
маъносида
сўзлашувда
ишлатилмайди
.
لﺎﻗ
сўзи
“
айтмоқ
”
маъносида
ишлатилади
.
لﻮﻗ
сўзи
айтмоқ
сўзига
асос
бўлиб
хизмат
қилади
.
Юқорида
берилган
таърифлар
ичида
кенг
ўзига
хос
ёритилган
таъриф
Имом
Саккокийнинг
сарфга
тилшунос
сифатида
берган
,
мантиқий
изчил
-
ликка
эга
таъриф
деб
ҳисоблаш
мумкин
.
Олим
сарф
сўзининг
луғавий
,
истилоҳий
маъноларига
эътиборни
қаратмай
,
бу
илмда
нима
қандай
ўрга
-
нилади
.
Бу
илм
нимага
асосланганлиги
,
сўз
ҳосил
қилишда
қандай
ҳоди
-
салар
юз
берилиши
,
бу
қандай
жараён
эканлигини
батафсил
баён
қилади
.
Таърифдаги
“
Билгинки
,
сарф
илмида
сўз
ҳосил
қилаётганнинг
нуқтаи
назари
,
яъни
бор
эътибори
сўз
ҳосил
қилишдаги
меъёрларга
,
маълум
бир
муносабатларга
асосланган
бўлади
”.
Бундан
билиш
олиш
мумкинки
,
сўз
ясамоқчи
бўлган
маълум
даражада
билимга
эга
бўлмай
,
бу
ишни
бажара
олмайди
.
Чунки
,
сўз
ясаш
жараёни
маълум
бир
қонун
-
қоидани
қамраб
олади
.
Хоҳлаган
сўздан
ёки
ундош
товушдан
сўз
ҳосил
қилиш
мумкин
бўлмаган
иш
ҳисобланади
.
“
У
асосли
меъёрлар
,
сўз
ҳосил
қилиш
учун
дастлаб
,
турдош
маъноларни
тўғри
бўлиб
чиқишини
ҳисобга
олиш
,
сўнг
булардан
ҳар
бирини
рўпарама
-
рўпара
бўлиши
учун
маълум
бир
ҳарфлар
тоифаси
муайян
турдош
сўз
учун
турдош
сўз
кўзда
тутилади
”.
Араб
тилининг
бошқа
тиллардан
морфология
-
даги
хос
жиҳатларидан
бири
бу
–
сўз
ҳосил
қилишда
фақат
ундош
товушлар
иштирок
этиши
;
сўз
ўзаги
фақат
ундош
ҳарфлар
ташкил
қилиши
.
Бу
ўзига
хос
жиҳат
сарфда
жуда
катта
аҳамият
касб
этади
.
Таърифдаги
жумлани
ушбу
мисол
орқали
осонроқ
тушуниш
мумкин
,
بﺮﺿ
дан
иборат
ўзак
маъ
-
носи
“
урди
”.
Бу
ўзакдан
иш
ҳаракат
бажарувчисини
ясаш
керак
.
Бунинг
учун
унга
турдош
бўлган
ﻢﻟﺎﻋ
деган
сўзни
(
билувчи
)
олиб
,
сўзни
араб
тилшунос
олимлари
томонидан
жорий
қилинган
вазн
ҳарфлари
бўлган
ل
ع
ف
га
таркиб
билан
алмаштиш
орқали
ﻞﻋﺎﻓ
вазни
ҳосил
бўлади
.
Юқори
-
даги
بﺮﺿ
ўзагни
ушбу
қолипга
солинса
,
برﺎﺿ
сўзи
“
урувчи
”
ҳосил
бўла
-
ди
.
Турдош
сўзлар
,
ﻢﻟﺎﻋ
ва
برﺎﺿ
кўзда
тутилган
сўз
ҳам
шу
эди
.
Муайян
ҳарфлар
тоифаси
эса
,
ل
ع
ف
ҳарфлари
.
“
Турдош
сўзларни
турли
шаклга
солиш
учун
бирон
бир
нарсани
қасд
қилиб
,
ундаги
ҳарфларни
зиёда
қилиш
,
кечиктириш
ёки
олдин
келтириш
билан
турланувчи
шакл
кўзда
тутилади
. “
Юқоридаги
ўзакдан
мажҳул
нисбат
сифатдошини
ясаш
учун
ўзакни
ташкил
қилувчи
ундошларга
муайян
ундошлар
зиёда
қилиш
керак
.
Демак
,
сўз
ҳосил
қилишда
фақатгина
ўзак
ҳарфлари
эмас
,
ўзакдан
ташқарида
бўлган
ҳарфлар
ҳам
иштирок
этади
.
Бу
ундошлар
зиёда
ҳарфлар
деб
юритилади
.
Кўзда
тутилган
маънони
ифодалов
-
чи
муайян
тоифадаги
ҳарфлар
ташкил
топган
вазн
لﻮﻌﻔﻣ
дир
.
Юқоридаги
ўзакни
шу
шаклга
солсак
,
بوﺮﻀﻣ
“
урилган
”
сўзи
ҳосил
бўлади
.
Бу
сўзнинг
структурасида
م
ва
و
зиёда
қилинди
.
Бу
ҳосил
бўлган
сўзда
иккинчи
ўзак
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
131
ундош
сўздаги
ҳарфлар
тартибида
учинчи
бўлиб
,
кечиктирилди
.
Учинчи
ўзак
ундош
ب
дан
олдинзиёда
ҳарф
ҳисобланувчи
و
келтирилди
.
“
Мисолларни
кўпайтириш
,
турли
шаклга
солиш
керак
бўлганидек
,
ясаш
учун
асос
сўзнинг
ҳарфлардан
бири
камайтирилади
.
Асл
ўзак
ўрнида
бошқа
ҳарф
келаётганини
билдириш
учун
ҳарфлар
алмаштирилиши
мумкин
.
بﺮﺿ
ўзагидан
ушбу
сўзнинг
ҳаракат
номи
ҳосил
қилинса
,
бу
بﺮﺿ
“
уруш
”
бўла
-
ди
.
Кўринишдан
бир
хил
,
аслида
бир
хил
эмас
,
бири
“
дороба
”,
иккинчиси
“
дорбун
”.
Демак
,
алоҳида
маънолар
ҳаракатлар
ёрдамида
ҳам
ифодаланиши
мумкин
.
ﺐهو
“
берди
”
ўзагидан
ҳаракат
номи
ҳосил
қилсак
,
ﺔﺒه
“
бериш
”
бў
-
лади
.
эътобор
қаратилса
,
ясашга
асос
бўлган
ўзак
ҳарфларидан
бири
камай
-
тирилди
.
Юқорида
зикр
қилинган
لﻮﻗ
ўзагидан
“
айтди
”
маъносини
ифода
-
ловчи
لﺎﻗ
ҳосил
қилинди
.
Асл
ўзак
ҳарф
و
бу
ўзак
ундош
борлигини
билдириш
учун
у
ا
билан
алмаштирилди
.
“
Шундай
қилиб
,
бу
ҳарфларни
бир
-
бири
билан
бириктириш
бошланғич
шаклдан
келиб
чиқади
”.
Юқорида
ҳосил
қилинган
сўзларга
диққат
қилинса
,
уларнинг
ҳаммаси
бошланғич
шаклга
бориб
тақалади
. “
Сўнг
сўзни
ўзгар
-
тиришдан
алоҳида
-
алоҳида
сўз
қасд
қилинади
”.
Бир
неча
сўз
ҳосил
қилинган
бўлса
,
ўзаги
бир
бўлса
-
да
,
алоҳида
маънога
эга
янги
сўзлар
ҳосил
бўлди
.
Бу
оддий
жараён
эмас
эканлиги
,
ўрганувчи
буни
уддалай
олмайман
деган
хулосага
келмаслиги
учун
Имом
Саккокий
далда
,
насиҳат
ўлароқ
шундай
дейди
, “
Бу
нуқтаи
назардан
ўқувчи
узоқда
бўлиши
ёки
буларни
мумкин
эмас
деб
ҳисоблаши
ўзидаги
буларни
англаш
йўлини
йўқ
қилади
.
Лекин
сир
эмаски
,
тил
шакли
аниқ
бўлган
,
ёйилган
нарсаларни
ўрганиш
билангина
эмас
.
Агар
ўқувчи
бор
диққатини
воқеаликка
қаратса
,
моҳир
йиғувчи
ишига
яқин
бўлган
воқеликни
топади
.
Дарҳақиқат
,
ўқувчи
аниқ
равишда
бирор
сўзни
ҳосил
қилишни
билса
,
ундай
бўлиши
мумкин
эмас
деб
ҳисоблаш
йўқолади
.
Сўнг
ўқувчи
яқиндан
ўзида
келиб
чиқадиган
ишнинг
моҳиятини
олдида
тўхтаб
қолади
”.
Хулоса
ўлароқ
,
қуйидагиларни
айтиш
мумкин
:
1.
Юқоридаги
фикрлардан
сўзнинг
шундай
хусусияти
келиб
чиқадики
,
сўз
тилнинг
мустақил
бўлган
,
маълум
маънога
эга
,
фонетик
жиҳатдан
тўла
шаклланган
,
тугалликка
эга
бўлган
бирлигидир
.
2.
Асрлар
оша
ҳам
аввалги
мўтамад
бўлган
асарлардаги
таъриф
ўзгар
-
майди
.
Абу
Яъқуб
Саккокийнинг
“
Мифтаҳул
-
улум
”
асари
шундай
мўтамад
асарлардан
десак
,
муболаға
бўлмайди
.
Янги
чиққан
таърифлар
аввалги
таърифларни
тўлдиради
,
холос
.
Чунки
кейинги
таърифлар
аввалги
таъриф
-
лар
хулосасидан
келиб
чиққан
.
Юқорида
ўрта
асрларда
ижод
қилган
наҳвийларнинг
сўз
ҳақидаги
таърифлари
бир
-
бирини
истисно
қилмаган
ҳолда
тўлдириб
,
бойитиб
боради
.
Сўз
яхлит
бир
маънони
ифодалаб
,
қисм
-
лардан
ташкил
топмайдиган
ва
қисмларга
бўлинмайдиган
нутқ
бирлигидир
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
4
132
3.
“
Сарф
”
сўзи
“
فﺮﺹ
”
феълининг
ҳаракат
номи
бўлиб
,
ўзига
қайтариш
,
ўзгартириш
,
алмаштириш
маъноларини
ифодалайди
.
Сарф
илми
араб
тили
-
нинг
энг
муҳим
илмларидан
ҳисобланади
.
Бу
илмда
қиёс
катта
аҳамиятга
эга
.
Сарфда
қиёсни
билмаган
араб
тилини
ўргана
олмайди
.
Қиёс
товуш
тушиши
,
ортилиши
,
алмашиши
каби
фонетик
ҳодисаларда
;
сўздаги
ўзак
ҳафрлар
,
зиёда
бўлган
ҳарфларни
аниқлашда
ҳам
энг
муҳим
ҳисобланади
.
Араб
тилида
сарфнинг
асосий
материали
ундош
ҳарф
ҳисобланиб
,
унли
ҳарф
бу
жараёнда
иштирок
этмайди
.
Ҳар
бир
ясалган
сўз
ортида
бошқа
сўз
ётмайди
ва
бу
ясалиш
маълум
вазнга
кўра
бирор
йўл
,
усул
билан
юзага
келган
бўлади
.
Ҳар
бир
ясалишда
икки
хил
муносабат
бор
,
ясашга
асос
бўлган
вазн
ва
шу
вазнда
ясалган
сўз
.
МУЙДИНОВ
ДИЛШОД
Мустақил
изланувчи
,
ЎзМУ
Германия
миграцион
сиёсатида
Яқин
Шарқ
қочоқлари
муаммоси
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
Яқин
Шарқ
минтақасидаги
ички
ихтилофлар
натижасида
пайдо
бўлган
миллионлаб
қочоқларнинг
маълум
қисми
Европа
томон
ҳаракат
қилиши
ва
ушбу
қочоқларга
нисбатан
Германиянинг
“
очиқ
эшиклар
”
сиёсати
,
бунинг
натижасида
Германияда
юзага
чиққан
ички
норозиликлар
,
ҳукуматдаги
қарама
-
қаршиликлар
,
немис
жамиятида
жиноятчилик
ортиш
сабаблари
,
бунда
қочоқларнинг
ўрни
,
миллий
давлат
ва
анъаналарнинг
йўқ
бўлиш
қўрқуви
,
исломлашиш
қўрқуви
,
бунга
қарши
ижтимоий
-
сиёсий
ҳаракатларнинг
кучайиши
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Яқин
Шарқ
,
қочоқлар
,
миграция
,
Германия
,
исломофобия
,
ирқчилик
,
антимиграция
, AfD.
Аннотация
.
В
данной
статье
рассматриваются
проблемы
миллионов
беженцев
в
результате
внутренних
конфликтов
на
Ближнем
Востоке
,
их
продвижение
в
Европу
и
политика
«
открытых
дверей
»
Германии
в
отношении
беженцев
,
недовольство
населения
страны
,
противоречия
в
правительстве
,
причины
преступлений
в
немецком
обществе
,
роль
беженцев
,
страх
потери
собственной
идентичности
и
традиции
,
страх
перед
Исламом
и
рост
общественных
политических
движений
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Ближний
Восток
,
беженцы
,
миграция
,
Германия
,
исламофобия
,
расизм
,
антимиграция
, AfD.
Abstract.
The article deals with millions of refugees, have been emerged as a result of
internal disagreements in the Middle East and moving towards Europe, and the German
“open door” policy for those refugees, as a result of internal dissatisfaction in Germany,
government conflicts, the rise of crime in German society, the fear of the disappearance
of the national state and traditions, the fear of Islam and the rise of public political
movements.
Keywords and expressions:
Middle East, refugees, migration, Germany, Islamo-
phobia, racism, antimigration, AfD.
