SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
225
ҚОРАБОЕВ МУРОДЖОН
тадқиқотчи, ТДШУ
“Саҳойиф ул-ахбор”: ўрта асрлар тарихи
бўйича муҳим манбаа
Аннотация. Ушбу мақола Мунажжимбоши Дарвеш Аҳмаднинг инсоният
ибтидосидан тортиб, ўрта асрлар мусулмон ва туркий сулолаларнинг мухтасар
тарихи бўйича баён қилинган “Саҳойиф ул-ахбор” асарининг илмий таҳлилига
бағишланган. Тадқиқотда асар борасидаги ўша ва ҳозирги давр адабиёт ва
манбааларнинг таҳлили ҳамда асарнинг илмий-амалий аҳамиятини кўрсатиш
асосий мақсад қилиб олинган.
Шунингдек, ўрта асрлар тарихини ёритишда асарнинг қай даражада ўрин
эгаллаши ва асарда келтирилган воқеа-ҳодисаларнинг муфассаллиги ва тадри-
жийлигини баҳолаш асосий вазифа қилиб белгиланди.
Асарни ўрганишда тарихий-қиёсий таҳлил, тарихий-хронологик нуқтаи-
назардан тадқиқ қилиш усулларидан фойдаланилди.
Инсоният тарихининг илк давридан ўрта асрлар даврига қадар бўлган тарихни ёри-
тиш орқали Яқин ва Ўрта Шарқ, Марказий Осиё минтақасида ҳукм сурган араб ва туркий
сулолаларнинг давлатчилик тарихини қамраб олиши, асар қадрини ва баҳосини оширади.
Асарнинг қийматидан келиб чиқадиган бўлсак, унинг юртимиз сарҳадларида ҳукм
сурган сулолаларнинг давлатчилик тарихига оид қисми ўрганилмаганлиги ва фақатгина
Муҳаммад Юсуф Баёний таржима қилган Хоразм тарихига оид қисмларининг
мавжудлиги, шунга доир бошқа фикр-мулоҳазаларни умумлаштирувчи тадқиқот иши
олиб борилмаганлигини кўрсатмоқда. Асарнинг ўрганилганлик даражасига қараганда,
аксар таҳлилий ишлар Туркияда амалга оширилганлигини кўрсатмоқда. Шу каби
омилларни ҳисобга олиб, юртимизда ҳам ушбу асар юзасидан тадқиқот ишларини олиб
борилишига рағбат кўрсатиш керак деб ҳисоблаймиз.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ушбу асар нафақат Одам Атодан бошлаб Усмонли
турклар сулоласининг вакили Маҳмуд IV давригача бўлган воқеаларни баён этиши, балки
юртимиз ҳудуди тарихига оид тарихий манбаа сифатида хизмат қилиши мумкин.
Таянч сўз ва иборалар: “Саҳойиф ул-ахбор”, Мунажжимбоши Дарвеш Аҳмад,
Муҳаммад Юсуф Баёний, “Жомеъ уд-дувал”.
Аннотация. Данная статья посвящена научному анализу работы Муна-
джимбашы Дарвиша Ахмада “Сахаифа уль-Ахбара”, которая повествует о краткой
истории от зарождения человечества до средневековья мусульманских и тюркских
династий. Основная цель исследования – проанализировать литературу и источники
творчества того времени и наших дней, а также показать научную и практическую
значимость научной работы.
Также главной задачей было оценить роль источника в освещении средневе-
ковой истории, оценить детализацию и последовательность событий в этой
исторической работе.
В исследовании использованы историко-сравнительный анализ, методы
исследования с историко-хронологической точки зрения.
Охватывая историю начального периода человечества и до Средневековья,
работа охватывает историю государственности арабских и тюркских династий,
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
226
правивших на Ближнем Востоке и в Центральной Азии, что повышает ценность и
произведения.
Судя по значимости произведения, часть связанная с историей государствен-
ности династий, правивших на территориях нашей страны, не изучена, были
изучены только части истории Хорезма, переведенные Мухаммадом Юсуфом
Баяни, и видно, что не проводилось никаких исследований для обобщения других
мнений по этому вопросу. Изученность работы показывает что, большая часть
аналитической работы по данной теме была сделана только в Турции. Принимая
во внимание такие факторы, автор считает, что в нашей стране необходимо
поощрять исследования по этой работе.
Словом, это научная работа может не только описывать события от Адама
до правления Махмуда IV, представителя османской тюркской династии, но и
служить историческим источником по истории нашей страны.
Опорные слова и выражения: “Сахойиф ул-ахбар”, Мунаджимбашы Дервеш
Ахмед, Мухаммад Юсуф Баяни, “Джамеъ уд-дувал”.
Abstract. This article is devoted to the scientific analysis of the work of Munajimbashi
Darwish Ahmad "Sahaif ul-Akhbar", which tells a short history from the origin of
mankind to the Middle Ages of Muslim and Turkic dynasties. The main goal of the study
is to analyze the literature and sources of creativity of that time and today, as well as to
show the scientific and practical significance of scientific work.
Also, the main task was to assess the role of the source in illuminating medieval
history, to assess the detail and sequence of events in this historical work.
In the study of the study, historical-comparative analysis, research methods from a
historical-chronological point of view were used.
Covering the history of the early period of mankind and up to the Middle Ages, the
work covers the history of the statehood of the Arab and Turkic dynasties that ruled the
Middle East and Central Asia, which increases the value and value of the work.
Judging by the value of the work, the part associated with the history of the statehood
of the dynasties that ruled in the territories of our country has not been studied. Only
parts of the history of Khorezm, translated by Muhammad Yusuf Bayani, have been
studied, and it can be seen that no research has been carried out to summarize other
opinions on this issue. The study of the work shows that most of the analytical work on
this topic was done only in Turkey. Taking into account such factors, we believe that
research on this work should be encouraged in our country.
In a word, this scientific work can not only describe events from Adam to the reign of
Mahmud IV, a representative of the Ottoman Turkic dynasty, but also serve as a
historical source on the history of our country.
Keywords and expressions: “Sahoyif ul-akhbar”, Munajimbashy Dervesh Ahmed,
Mohammed Yusuf Bayani, “Jame ud-duval”.
Кириш.
Сўнгги йилларда тарихимизнинг мавҳум ва очилмаган жиҳатла-
рини ўрганиш, мавжуд манбаалар ҳамда янги топилган қўлёзмалар асосида
тадқиқот олиб бориш масаласи давлатимизнинг илм-фан сиёсатида устувор
масала даражасигача олиб чиқилмоқда. Биз тадқиқот учун танлаб олган
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
227
“Саҳойиф ул-ахбор” асари ҳам ўз даражасига кўра биз назарда тутган
манбаалардан ҳисобланади.
“Саҳойиф ул-ахбор” асар муаллифи Мунажжимбоши Дарвеш Аҳмад
(туркча: Müneccimbaşi, Ahmed Dede
1
) асарда Одам Атодан бошлаб Усмонли
турклар сулоласининг вакили Маҳмуд IV ҳукмронлиги сўнгги давригача
бўлган воқеалар кетма-кетлигини баён этади. Дарвеш Аҳмад султон Маҳмуд
IV даврида ўзининг аҳлоқи, одоби ва зукколиги учун “Мунажжимбоши”
лавозимини эгаллайди. Айнан эгаллаган лавозими унга тахаллус бўлиб
қолади. Унинг султон саройидаги фаолияти Султон Сулаймон II тахтга
чиққач, узилади. У султон томонидан Мисрга сургун қилинади. Кейинчалик
Дарвеш Аҳмад Макка ва Мадина шаҳарларига кўчиб ўтган ва айнан кўплаб
асарларини Қоҳира, Мадина ва Макка шаҳарларида мусофирчиликда битган.
Дарвеш Аҳмад айнан “Саҳойиф ул-ахбор” асарини Макка шаҳрида ёзиш-
га киришган. Асар араб тилида ёзилган бўлиб, дунёнинг бир қанча тилла-
рига таржима қилинган шу жумладан, турк, форс, инглиз, немис тилларига
ҳам. “Саҳойиф ул-ахбор” асари Султон Аҳмад III даврида турк тилига шоир
Надим томонидан таржима қилинган. Бу таржима 1867 йилда уч жилдда
нашр қилинган ва ҳозирда Истанбулда қўлёзма фондида сақланади.
“Саҳойиф ул-ахбор” асари бизнинг минтақада илк бор 1901 йилда Хива
хонлиги тарихчиси Муҳаммад Юсуф Баёний томонидан эски ўзбек ёзувига
таржима қилинган. Ҳозирги кунда бу асар Абу Райҳон Беруний номидаги
Шарқшунослик институтида ва Хивадаги Маъмун академияси таркибидаги
қўлёзмалар фондида сақланади.
“Саҳойиф ул-ахбор” асарининг ҳозирги замонавий даврда ўрганилишига
келсак, бир қанча туркиялик тадқиқотчилар асарнинг турли қисмларига
мурожаат қилганликларини кўришимиз мумкин. Мисол учун
2
, Аҳмад
Ағирикча (Ahmet Ağirakça), Нури Унлу (Nuri Ünlü), Ўмер Теллиоғлу (Ömer
Tellioğlu), Мелис Кескин (Melis Keskin) ва Шейма Нур Темел (Şeyma Nur Temel)
каби муаллифларни келтириш мумкин. Инглизчага илк кез 1954 йилда
В.Минорский араб тилидан амалга оширганлигини кўришимиз мумкин.
Покистонлик олим С.А.Ҳасан асарнинг Буюк Салжуқийлар қисмини инглизчага
ўгириб, Кембриж университетида докторликни ҳимоя қилган.
1
https://islamansiklopedisi.org.tr/muneccimbasi-ahmed-dede
2
Ahmet Ağirakça (1983). Müneccimbaşı Ahmed Dede'nin Cami'ü'd-Düvel adlı eserinin Osmanlı
Devleti'nin başlangıcından Fatih'in vefatına kadarki kısmının tenkidli metin nesri; Nuri Ünlü
(1990). Camiu'd - Düvel (II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim Devri) müellif Müneccimbaşı Ahmet
Dede: Tenkidli metin neşri; Ömer Tellioğlu (1994). Müneccimbaşı Ahmed B. Lütfullah'ın
Cami'ü'd-Düvel'inden Hamdaniler kısmının metin neşri ve tercümesi; Melis Keskin (2015).
Müneccimbaşı Ahmed B. Lütfullah'ın Sahâifü'l-Ahbârın'dan Moğollar kısmının günümüz
harflerine aktarılması ve değerlendirilmesi; Şeyma Nur Temel (2017). Müneccimbaşı Ahmed
Dede'nin Camiu'd-Duvel adlı eserinde Osmanlı hanedanı'nın meşruiyeti.
https://tezarsivi.com/ara?t=Camiu%27d+-+D%C3%BCvel+;
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
228
Асарнинг Марказий Осиё минтақасида ҳукм сурган сулолалар
борасидаги қисми биз учун аҳамиятли бўлиб, уни таржима ва тадқиқ қилиш
муҳим саналади. Чунки, асар ўн еттинчи асрнинг тарихий манбаси сифатида
тарихчи олимлар ва тадқиқотчилар томонидан эътироф этилган.
Мунажжимбоши Дарвеш Аҳмаднинг “Жомеъ уд-дувал” асарига ўз қўли
билан ёзган икки саҳифаси. Нуриусмонийя кутубхонаси.
Мақсад ва вазифа.
Бизга қадар ҳам
Дарвеш Аҳмаднинг “Саҳойиф ул-
ахбор” асари маълум бир қисмлари ўрганилганлиги юқорида айтиб ўтилди.
Бизнинг асосий мақсадимиз эса асарнинг изланишлар олиб борилмаган
бошқа қисмларини тадқиқ қилишни назарда тутади.
“Саҳойиф ул-ахбор” асари асл нусхалари таржима қилиш ва тадқиқот
олиб бориш, асарнинг объективлиги бошқа манбаларга қиёсий таққослаш
усуллари асосида асар устида изланишлар олиб бориш масаласи тарихчи
олимлар олдида турган муҳим вазифа ҳисобланади.
Белгиланган мақсад ва вазифаларни аниқ бир режа асосида амалга
ошириш ва асарнинг форс, турк ва бошқа тилдаги нусхаларини ҳам
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
229
таққослаш ва тарихий фактлар, воқеа-ҳодисаларнинг кетма-кетлигини, кесиб
олиб ташланган қисмларини назардан қочирмасликни ҳам талаб этади.
Асар аксар тадқиқотчилар орасида “Жами уд-Дувал” номи билан машҳур.
Туркияда эса “Мунажжимбоши тарихи” номи билан асар изоҳланса, бошқа
тадқиқотчилар асар муаллифи ўз асарини “Саҳойиф ул ахбор фи воқеил-асар”
дея номлаганини айтишади
1
. Асарнинг Туркиядаги Тўпқопи сарой музейидаги
нусхаси “Жами уд-дувал” номи остида сақланмоқда. Шундан келиб чиқадики,
асарнинг арабча нусхаси “Жами уд-дувал”, туркча нусхаси Саҳойиф ул-ахбор
номи билан ном чиқарган. Манбаларга кўра асар вазир Кара Мустафа Пошо
буйруғига кўра ёзилган. Асарнинг расмий давр чегараси 1670 йилгача бўлган
воқеа-ҳодисаларни ташкил этади.
Асар муаллифи кириш сўзида тарихни ўрганишдан мақсад ва вазифала-
рини келтириб ўтади. Муаллиф тарих илмига таъриф бериш асносида ўз
фикрлари билан ўртоқлашади. Ўрта асрлар мусулмон муаллифлари тарих-
шунослик анъанасига кўра, асар Пайғамбарлар тарихи билан бошланади.
Усуллар.
Ушбу илмий мақолани ёзишда тарихийлик ва объективлик,
илмий таҳлил тамойиллари, тарихий-қиёсий ва тарихийлик-хронологик
методлардан фойдаланган ҳолда нуқтаи-назарлар баён этилган.
Натижа ва мулоҳаза.
Ўрта асрларда Усмонли турк дунёси илм-фан
ривожида ўзининг тарихий асарлари билан из қолдирган Мунажжимбоши
Дарвеш Аҳмад ўз даврига мос тарзда қомусий олим бўлиб, тарих илмидан
ташқари тиб, мантиқ, мусиқа, астрономия, аҳлоқ ва дин илми соҳаларида
ижод қилган ҳамда бир неча асарларни мерос қолдирган. Лекин унинг
тарихий асарлари билан шарқда танилганлигини бизга маълум. Айниқса
унинг араб тилида ёзилган Саҳойиф ул-аҳбор асари машҳур бўлиб, баъзи
манбааларда “Жомеъ уд-дувал” деб ҳам аталади. “Мунажжимбоши тарихи”
номи билан ҳам танилган. Бизгача етииб келган Дарвеш Аҳмаднинг йигир-
мадан ортиқ асарлари ичида айнан шу асар энг муҳими саналади. Замонавий
давр тарихчилари Дарвеш Аҳмаднинг бу асарини ўн еттинчи асрда ёзилган
энг муҳим тарих соҳасига оид асар сифатида қабул қилишади
2
. Анъанага
кўра, Дарвеш Аҳмад асар мазмунини инсонни яралиши, Одам Ато ва унинг
авлодлари яшаган даврлардаги машҳур афсонавий воқеа-ҳодисаларни ёри-
тишдан бошлайди. Асардаги воқеа-ҳодисалар усмоний турк султони Маҳ-
муд IV даври билан якунланади.
Асарнинг аҳамияти шундаки, унда нафақат усмоний ҳукмдорлар хаёти ва
фаолияти, сиёсати, балки ундан олдинги давр мусулмон сулолаларнинг
тарихи мухтасар баён этилганлиги билан аҳамиятлидир.
1
https://islamansiklopedisi.org.tr/muneccimbasi-ahmed-dede
2
A.Zeki Velidi Toğan, Tarihte Usul, sh. 219 (İstanbul, 1969), Nihal Atsız Münaccimbaşı, Şeyh
Ahmed Dede Efendi, hayatı ve eserleri, sh.4 (İstanbul, 1940), Tayyib Gökbilgin, İslam
Ansiklopedisi Müneccimbaşı maddesi, Mükrimin Halil Yinanç ise, Türkiye tarihi, Selçuklular
Devri (İstanbul, 1944) adlı eserinde, Müneccimbaşı en büyük tarihcimiz’ diye bahseder.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
230
Ушбу асар усмонли давлат илм-фан доирасида турк тилига таржима
қилингандан сўнг унга бўлган эътибор сусайган бўлса, кейинчалик тарихчи
Ҳаммер томонидан ўн тўққизинчи асрнинг бошларида ўз асарида эслатиб
ўтади. Ҳаммер ўз асарида Саҳойиф ул-ахбор асарини асосий манба сифатида
олдинга қўйган
1
.
Шоир Надимнинг туркча таржимаси шу кунларгача фойдаланиб келинди.
Баъзи тарихчилар асарни туркчага ўгиришда баъзи бир хатоликлар борлигини
таъкидлашади
2
. Тарихчи олим Ҳасан Фаҳмий Тургал Саҳойиф ул-ахбор асари-
ни Анадўли салжуқларига тааллуқли қисмини таржима қилиб, “Анадўли
Салжуқлари Мунажжимбошига кўра” номи билан 1935 йилда Истанбулда
нашр қилдирди. Бироз муддат сўнгра асарнинг Қорахонийлар сулоласига
тегишли қисми Нежати Лўгал тарафидан “Мунажжимбоши Шайҳ Аҳмад
Дарвеш Афандининг Саҳойиф ул-ахбор фи Вақоил-Асар ёҳуд Жами уд-Дувал
номли асаридан: Қорахонлилар қисми” номи билан турк тилига таржима қили-
ниб, Ниҳол Отсизнинг Мунажжимбоши хаёти ва асарларига доир кириш сўзла-
ри билан нашр этилди
3
. Ундан сўнг Саҳойиф ул-ахбор асари устида бирон бир
илмий иш қилинмади. Таржимасида камчиликлар бор дея айтилгандан сўнг
тадқиқотчи Исмоил Эрунсал Усмоний турклар даврига оид қисми
4
ни таржима
қилиб, икки жилдда нашр эттирган.
Хулоса.
Ўрта асрлар тарихшунослиги анъаналаридан фарқли тарзда
Дарвеш Аҳмад асари бўлмиш Саҳойиф ул-аҳбор ҳукмдор буюртмасига кўра
ёзилмаган. Биламизки, ҳукмдорларни сулолавий тарихини ёзиш сарой
тарихчиси ёки, бирон бир таниқли тарихчига юклатилган. Дарвеш Аҳмад
эса, бевосита султон саройи кутубхонасидан фойдаланиш имконияти
бўлганлиги, эгаллаган лавозими ва мавқейи, ўз кўзи билан гувоҳ бўлган
тарихий хотиралари асосида асар мазмунини такомилига етказа олган.
Дарвеш Аҳмад ўз асарида баъзи нуқталарида хронологик тартибга бўйсун-
маган. Баъзи жойлари аралаш ҳолатда ҳам келган. Буни муаллиф ўқувчини
зериктириб қўймаслик ёки воқеа-ҳодисаларни ранг-баранг қилиб кўрсатиши
билан изоҳлашимиз мумкин. Бундан ташқари, асарда ўша даврда барчага
маълум бўлган халқлар, элатлар борасида баҳс этилган. Тарихда ўтган суло-
лаларга асос солган халқлар ҳақида ҳам маълумотлар келтирилган.
Ўз-ўзидан асар мантиқан усмонли турклар даври билан хотима топади.
Мунажжимбоши Дарвеш Аҳмад ўз асарида ўрта аср тарихчиларидан фарқли
1
Hammer Purgstall, Histoire de l’Empire Ottoman, c XIII; sh, 75, 559 (Paris, 1839)
2
Надим қилган таржимасида Саҳойиф ул-ахборнинг баъзи қисмларини қисқартирдим –
деган сўзлари сабаб баъзи тарихчи олимлар асарни камчилик ва хато деб қабул қилганлар.
(Hasan Fehmi Turgal, Anadolu Selçukleri, sh. 4, İstanbul, 1935)
3
Асарнинг сўнгига Ҳасан Фаҳмий Тургалнинг “Анадўли Салжуқлари” номли таржимаси
илова қилинган.
4
Münaccimbaşı Ahmet Dede. Münaccimbaşı tarihi. Arapça aslından türkçeleştiren İsmail Erünsal.
Birinci cilt. Tercüman. 1974.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2020,
№
2
231
равишда нақл қилиш усулидан фойдаланмай, танқидчилик руҳида ўзгача
услубда ёндашган. Иложи борича соддароқ услубда асар тилини белгилашга
ҳаракат қилганлиги кўриниб турибди. Асар муқадиммасида муаллиф Ибн
Халдун, Рашидиддин Фазлуллоҳ, Ҳофизий Эбру, Муслиҳиддин Ларий ва
Жаноби Мустафо каби тарихчиларнинг ижодидан руҳланганини ёзади.
Асарнинг бунёд этилишида муаллиф етмиш икки манбадан қирқ еттитаси
арабча, ўн еттитаси форсча ва саккизта манба туркча эканлигини муаллиф
эслатиб ўтган. Юқорида шоир Надимнинг турк тилига Саҳойиф ул-ахбор
асарини ўгиришига Навшаҳрлик Дамад Иброҳим Пошо рағбат кўрсатган-
лиги ва шоир Надимнинг бу ишни якунлаганини кўришимиз мумкин.
Дарвеш Аҳмаднинг келажак авлод учун қолдирган тарихий асари ўзининг
қимматли аҳамиятини ҳеч қачон йўқотмайди. Унинг асарини ўзбек тарих
ихлосмандларига тақдим қилиш орқали муаллифга ҳурмат кўрсатишни тарихчи-
тадқиқотчилар олдида турган шарафли иш деб ҳисоблаш мумкин.
ХУББАЛИЕВА МАХПУРАТ
ўқитувчи, ТДШУ
Шюан Зангнинг “Да Тан си юй цзи” номли асарининг
рус тарихчилари томонидан ўрганилиши
Аннотация. Mазкур мақолада муаллиф илк ўрта асрларда Марказий Осиё
минтақасига ташриф буюрган будда роҳиби Сюан Цзаннинг “Да Тан сиюй цзи” асари
ва ушбу манбадаги Марказий Осиё тарихига оид бошқа манбаларда эквиваленти
бўлмаган маълумотларни таҳлил қилган. Ушбу мақолада илк ўрта асрлар Марказий
Осиё тарихининг долзарб муаммоларидан бири қаламга олинган. Маълумки, илк ўрта
асрларда Марказий Осиё минтақасига ташриф буюрган будда роҳибларининг
саёҳатномалари, уларда келтирилган маълумотлар араб-форс манбаларида ҳали
мавжуд бўлмаган ҳамда нисбатан қоронғуроқ даврни ўз ичига олади ва мақола ушбу
бўшлиқни тўлдиради. Айниқса, улар орасида Сюан Цзаннинг “Да Тан шиюй жи” асари
алоҳида ажралиб туради. Бундан келиб чиққан ҳолда, мазкур мақола ҳозирги кунга
қадар нашр этилган ишларга қўшимча материал бўлиб хизмат қилади.
Таянч сўз ва иборалар: будда сайёҳлари, Буюк Тан сулоласи, Марказий Осиё
халқлари, Чоч, Темир дарвоза, маҳаллий халқлар маданияти, диний алоқалар, савдо-
сотиқ муносабатлари, шаҳарларининг географик жойлашуви.
Аннотация. В данной статье автор анализирует труды буддийского монаха
Сюаньцзана, посетившего регион Средней Азии в раннем Средневековье, «Да Тан
сию цзы» и другие источники по истории Центральной Азии, не имеющие аналогов.
В данной статье рассматривается один из самых актуальных вопросов ран-
несредневековой истории Центральной Азии. Известно, что рассказы о путе-
шествиях буддийских монахов, посетивших Центральноазиатский регион в раннем
Средневековье, информация, содержащаяся в них, не доступна в арабско-персидс-
ких источниках и охватывает относительно малоизученный период, и статья
