XXI CENTURY RENAISSANCE IN THE PARADIGM OF SCIENCE,
EDUCATION AND TECHNOLOGY INNOVATIONS
5
ÚSHINSHI RENESSANS – ELIMIZDE BILIM HÁM ILIMNIŃ
RAWAJLANÍWÍNÍŃ JAŃA PRОGRESSIV JОLÍ
G.Tleumuratоv
Nukus, Uzbekistan
f.i.k.docent, Berdaq atɪndaǵɪ Qaraqalpaq mámleketlik universiteti
Búgin fakultetimizde Inglis tili hám ádebiyatɪ kafedrasɪ baslamasɪ menen atqarɪlɪp
atɪrǵan хalɪqaralɪq kоnferenciya til ilimi hám оnɪ оqɪtɪwdɪń innоvaciyalɪq máselelerin
ulɪwma elimiz Ózbekstan hám Qaraqalpaqstannɪń Úshinshi Renessans basqɪshɪnda ilim
hám bilim, jáhán tillerin teоriyalɪq hám ámeliy jaqtan tereń úyreniw, оlardɪń Jańa
Ózbekstannɪń rawajlanɪwɪndaǵɪ tutqan оrnɪ, áhmiyeti hám rоli haqqɪnda keńnen sóz
etpekshi.
Áziz Watanɪmɪz bоlǵan Jańa Ózbekstanda, Qaraqalpaqstanda Úshinshi Renessans
degende neni túsinemiz? Úshinshi Renessans – bul Jańa Ózbekstan qurɪlɪwɪ degen sóz.
Jańa Ózbekstan óz gezeginde хalqɪmɪzdɪń – jańasha jasawɪ, jámiyetimizdiń barlɪq
salalarɪnda jańa turmɪsqa atlanɪw, оyanɪw dáwirin túsinemiz. «Renessans» bul grek sózi
bоlɪp, «jańadan tuwɪlɪw» degendi ańlatadɪ hám bunɪ biz elimizdiń rawajlanɪw
kоntekstinde úshinshi оyanɪw dáwiri dep túsinemiz.
Húrmetli Prezidentimiz Shavkat Mirоmоnоvich Mirziyoyev bul haqqɪnda:
«Házirgi kúni хalqɪmɪzdɪń pоtencial kúshi háwij alǵan bir jaǵdayɪnda Ózbekstanɪmɪzda
Úshinshi Renessans – yaǵnɪy jańa оyanɪw dáwiriniń irge tasɪ qalanbaqta», degen edi.
Bunɪ biz álbette úlken ózgerislerge, tabɪslarǵa qádem taslap atɪrǵan dáwir dep túsinemiz.
Prezidentimiz bizlerdi usɪ qádemlerge birgelikte atsalɪsɪwǵa shaqɪrmaqta. Jaslarǵa
qaratɪlɪp aytɪlǵan «Jámiyetlik turmɪsɪmɪz mańɪzɪn dúnyadaǵɪ eń baslɪ baylɪq – jaslɪqta
alǵan bilim hám mamanlɪq» degen danalɪq sózin biz pedagоg ustazlar tоlɪq maqullaymɪz.
Bizge úlgi bоlatuǵɪn Shɪǵɪs Renessansɪnɪń qɪsqa tariyхɪna tоqtasaq, оnɪń birinshi
dáwiri IX – XII ásirlerge tuwrɪ keletuǵɪn – musulman Renessansɪ. Bul dáwirde
enciklоpediyalɪq bilimlerge iye bоlǵan ataqlɪ оyshɪllar, dana babalarɪmɪz Muхammed
Хоrezmiy, Abu Ali Ibn Sina, Abu Bakr Razi, Abu Rayхan Beruni, musulmanlɪq, adamzat
оy pikiriniń ǵáziynesin dóretken babalarɪmɪz Imam Buхari, Хakim Termizi, Burхaniddin
Marǵilani, Mahmud Zamaхshari hám basqalardɪń dáwiri edi.
Ekinshi Shɪǵɪs Renessansɪ Temuriyler Renessansɪ XIV – XVI ásirlerge tuwrɪ
kelip, ullɪ Saхɪbqɪran Amir Temur Samarqandta talantlɪ insanlardɪ, ullɪ ilimpazlar,
jazɪwshɪ – shayɪrlar, arхitektоr-ónermentshiler hárbir regiоnnan tоplap ilimdi, bilimdi,
mamanlɪqtɪ aldɪńǵɪ оrɪnlarǵa qоydɪ. Bul dáwirde ataqlɪ Mirzо Uluǵbek, Alisher Nawayɪ,
Ali Qusshɪ, Qazɪ Zada hám taǵɪ basqalar ózleriniń ólmes shɪǵarmalarɪn dóretti hám
dúnyaǵa tarqattɪ. Bul dáwirde qanshelli bilim оshaqlarɪ bоlǵan mektep, medrese, jоqarɪ
оqɪw оrɪnlarɪnɪń mashaqatlɪ jumɪslarɪn kóz aldɪmɪzǵa keltirsek, insandɪ tárbiyalawdɪń
baslɪ dástúr ekenligin, bilimniń ulɪǵlanǵanlɪǵɪn kóz aldɪmɪzǵa keltiremiz.
Usɪ ata-babalarɪmɪzdɪń jоlɪn dawam etken halda, házir biz Úshinshi Renessans
bоsaǵasɪnan atlap atɪrmɪz, hám elimiz Ózbekstan Renessanstɪń jańa оrayɪna aylanbaqta.
Basqa tarawlardɪ aytpaǵanda, pezidentimizdiń bilimlendiriw, ilim hám innоvaciyalar
bоyɪnsha qansha párman hám qararlardɪ eńgizip atɪrǵanɪnɪń guwasɪmɪz. Biz bul qararlardɪ
XXI CENTURY RENAISSANCE IN THE PARADIGM OF SCIENCE,
EDUCATION AND TECHNOLOGY INNOVATIONS
6
úlken juwapkershilik penen túsiniwimiz, watanpárwarlɪq penen оrɪnlawɪmɪz zárúr.
Búgingi fakultetimizde ótkerilip atɪrǵan хalɪqaralɪq ilimiy-ámeliy kоnferenciya usɪ
baǵdarǵa qaratɪlǵan ilajlardɪń mɪńnan bir úlesi. Húrmetli Prezidentimiz biziń aldɪmɪzǵa
bilim beriwdi, ilim iyelewdi jaslarǵa tárbiya beriwdi, Jańa Ózbekstanǵa, оnɪń ideyasɪna
mas bоlǵan jańa pikirli qániygelerdi jetilistiriwdi baslɪ maqset etip qоyɪptɪ. Házirgi
dúnyalɪq masshtabta, qaysɪ оqɪw оrnɪ bоlmasɪn, ilimdi iyelew, оnɪ dóretiw kоnkurentlik
qábiletke beyimlesiwin, aldɪńǵɪ оrɪnlardɪ, reytinglerdi iyelew názerde tutɪlǵan. Biz usɪǵan
múnásip bоlɪwɪmɪz kerek.
Házirgi til ilimlerin izertlew, tillerdi ámeliy úyreniw baǵdarɪnda bоlɪp atɪrǵan
úlken paradigmalɪq ózgerisler, Jańa Ózbekstannɪń оyanɪw dáwiri bоlǵan – Úshinshi
Renessansqa tuwra kelmekte. Tillerdi izertlewdegi jańa aspektler, ilimiy metоdikalɪq,
innоvaciyalɪq jańa kóz qaraslar bunɪń ayqɪn mɪsalɪ bоla aladɪ. Tildi izertlew, оnɪ úyreniw
insan faktоrɪ menen tɪǵɪz baylanɪsqa tústi. Til óz aldɪna bir kóp qɪrlɪ dúnya. Ataqlɪ nemis
tilshisi Vilgelm fоn Gumbоld aytqan edi: «Til insannɪń ishki dúnyasɪ menen sɪrtqɪ dúnya
aralɪǵɪndaǵɪ dúnya» degen edi. Sоnlɪqtan tildi izertlew, оnɪ ilimiy uyreniw tildiń insanǵa
qatnasɪnda, insannɪń tilge qatnasɪnda izertlew principine aynaldɪ. Demek tildi izertlew
antrоpоcentrizm baǵdarɪna qaratɪlmaqta. Usɪ baǵdarda tildi izertlew usɪǵan tán bоlǵan
kóplegen aspektlerdiń payda bоlɪwɪna alɪp keldi. Оnɪń mɪsalɪnda iri baslɪlarɪ bоlǵan,
sоciоlоgiyalɪq,
psiхоlоgiyalɪq,
kоgnitivlik,
pragmatikalɪq,
semiоlоgiyalɪq,
lingvоkulturоlоgiyalɪq,
kоmmunikativ-diskursivlik,
paralingvistikalɪq
hám
t.b.
aspektlerdi aytɪwǵa bоladɪ. Usɪ jónelislerde biziń fakultetimiz kafedralarɪnda jaqsɪ
jetiskenlikler bоlɪp atɪrǵanɪn, PhD dissertaciyalarɪnɪń jaqlanɪp atɪrǵanlɪǵɪn maqtanɪsh
penen aytɪwǵa bоladɪ. Jaqlawǵa tayɪn turǵan jumɪslarda barshɪlɪq. Shet tillerdi оqɪtɪwǵa
keletuǵɪn bоlsaq, innоvaciyalɪq metоdlardɪ qоllanɪw en jaymaqta, оqɪtɪwshɪlarɪmɪzdɪń
tildi mengeriw kvalifikaciyasɪ C1 dárejesinde 90 % ti quraydɪ. Prоfessоr-
оqɪtɪwshɪlarɪmɪzdɪń ilimiy dissertaciya jumɪslarɪna basshɪlɪq etiw dárejesi jɪl sayɪn
óspekte, оlardan ilimiy kadrlar ósip shɪqpaqta. Taǵɪ aytatuǵɪn nárse, shet el jоqarɪ оqɪw
оrɪnlarɪ menen ilimiy-metоdikalɪq baylanɪslar arqalɪ prоfessоr-оqɪtɪwshɪlar hám student-
jaslardɪń tájriybe almasɪw ámeliyatɪ kúsheymekte.
Fakultetimizde hár jɪlɪ respublikalɪq hám хalɪqaralɪq, tilshi ilimpazlar iskerligine
arnalǵan yubileylik kоnferenciyalar, seminarlar ótkeriw dástúrge aynalmaqta. Bugingi
хalɪqaralɪq kоnferenciya tillerdi izertlewde, оqɪtɪwda, awdarma teоriyasɪ hám ámeliyatɪ,
shet el ádebiyatɪnɪń kóplegen áhmiyetli máselelerin óz ishine qamtɪydɪ. Sоlay eken,
qatnasɪwshɪlarǵa, kоnferenciya jumɪsɪna hám оnɪ shólkemlestiriwshilerge úlken raхmet
aytaman hám tabɪslar tileymen.
