ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1073
BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARI INTELLEKTINI SHAKLLANTIRISH VA
IQTIDORINI NAMOYON QILISHGA DOIR TEXNOLOGIYALAR
Ibragimova Dildora Inomjonovna
Chirchiq davlat pedagogika universiteti
Boshlang’ich ta’lim fakulteti o’qituvchisi
dildoraibragimova1989@gmail.com
Mirzanazarova Gulhayo Murodjon qizi
Boshlang’ich ta’lim fakulteti 4-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7971129
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang’ich sinflarda o’quvchilar iqtidorini namoyon
qilishga doir texnologiyalar, ularning intellektini shakllantirish usullari haqida so’z boradi. Bu
borada o’quvchilar bilan yakka tartibda va guruhlarda ishlash, o’quvchilarni qizqishlariga qarab
yo’naltirish muhim ahamiyatga ega. O’quvchi shaxsini shakllantirishda boshlang’ich sinf
o’qituvchisining izlanuvchanligi, talabchanligi, ijodkorligi va, albatta, adolatliligi katta ahamiyat
kasb etadi. Har bir bolada nimagadir qiziqish, iqtidor bo’ladi, buni ro’yobga chiqarish va
rivojlantirish bolaning ota-onasi va uning o’qituvchi bog’liq bo’ladi.
Kalit so’zlar:
Iqtidor, intellektni shakllantirish, iqtidorni rivojlantirish texnologiyalari,
boshlang’ich sinflarda iqtidorni aniqlash usullari, o’quvchi iqtidorini aniqlashda zamonaviy
texnologiyalarning ahamiyati, ijodiy rolli o’yinlar, intellektni rivojlantirishga qaratilgan
zamonaviy usullar va ularning natijalari.
TECHNOLOGIES FOR THE FORMATION OF INTELLIGENCE AND THE
MANIFESTATION OF TALENT OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS
Abstract.
This article talks about the technology to show all the talents of students in primary
grades, the formationof their intelligence.In this regard it is important to work with students
induvidually andin groups, to guide them in one direction depending on what they are more
interested in, creativity and of course, fairness are of great importance.
Key words:
Talent, intelligence formation, talent formation technologies, methods of
identifying talent in elementary grades, the importance of modern technologies in determining the
student’s talent, creative role-playing games, modern methods aimed at developing intelligence
and their results.
ТЕХНОЛОГИИ ФОРМИРОВАНИЯ ИНТЕЛЛЕКТА И ПРОЯВЛЕНИЯ
ТАЛАНТА МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация.
В данной статье рассказывается о технологиях проявления таланта
учащихся начальных классов, о методах формирования их интеллекта. В связи с этим
важно работать со школьниками индивидуально и в группах, ориентировать учащихся в
соответствии с их интересами. Большое значение в формировании личности ученика
имеет любознательность, требовательность, творческий подход и, конечно же,
справедливость учителя начальных классов. В каждом ребенке есть интерес, талант,
реализация и развитие которого зависит от родителей ребенка и его учителя.
Ключевые слова:
Талантливость, формирование интеллекта, технологии развития
талантов, методика выявления одаренности в начальных классах, значение современных
технологий в определении одаренности школьника, творческие ролевые игры, современные
методики, направленные на развитие интеллекта и их результаты.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1074
Mavzuning dolzarbligi
Bugungi yangilangan O’zbekiston va yangilanayotgan ta’lim tizimi davrida boshlang’ich
ta’lim sohasiga ham ko’plab o’zgarishlar joriy qilindi. Jumladan, yangi o’quv darsliklar,
zamonaviy texnologiyalar, o’quvchilarni fikrlashga undovchi yangi mavzular to’plami shular
jumlasidandir. Bularning barchasi, albatta, kelajak avlodning bizdan ko’ra talabchan, yangilikka
intiluvchan, fikrini erkin bayon eta oladigan va ularni har tomonlama intellektual rivojlantirishga
qaratilgandir. Bu vazifalarni amalga oshirishda boshlang’ich sinf o’qituvchilaring roli va
ahamiyati juda kattadir. Xususan, bolaning ota-onasi payqamagan iqtidorini albatta boshlang’ich
sinf o’qituvchisi sezadi va uning shu iqtidorini rivojlantirishga bor say-harakati bilan kirishadi.
Iqtidorli bolalar turli qiziqishlari bilan ajralib turadi. Bu bir vaqtning o'zida bir nechta
faoliyat bilan mashg’ul bo’lish tendentsiyasini keltirib chiqaradi. Shu sabab ular uchun g'ayrat va
pragmatizm o'rtasidagi muvozanatni topish qiyin. Bunday muvozanatga amaliy tajriba va
boshqalarning do'stona munosabati bilan erishiladi. U yaxshi samaradorlikni, ustuvorlik
madaniyatini va maqsadlarni belgilashni o’z ichiga olishi kerak.
Iqtidor – bu hayot davomida rivojlanadigan psixikaning tizimli sifati bo'lib, u odamning
boshqa odamlarga nisbatan bir yoki bir nechta faoliyat turlarida yuqori, ajoyib natijalarga erishish
imkoniyatini belgilaydi.O’quvchilar iqtidorini aniqlash uchun turli bellashuvlar, fan olimpiadalar
quyidagi tartibda o’tkaziladi.
Fan olimpiadalari
Yiliga 1 marta
Maktab o'quvchilarining yutuqlari konferentsiyasi
Yiliga 1 marta
Mavzu haftalari
Yillik rejaga muvofiq
Iqtidorli bolalar bilan ishlash tajribasidan o'qituvchilarning
ijodiy hisobotlari.
o'qituvchilar kengashi
Ichki nazorat.
Yillik rejaga muvofiq
To‘garaklar va sport seksiyalarining ijodiy hisobotlari.
Yiliga 1 marta
Tematik tanlovlar, ko'rgazmalar.
Yillik rejaga muvofiq
Bulardan tashqari o’qituvchi tomonidan sinfdan tashqari to’garaklarda bellashuvli
topshiriqlar berilishi o’quvchilarida jamoa bo’lib ishlash, hamkorlik, raqobat, tezkorlik hamda
muloqotga kirishish ko’nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Intellekt
- (lotincha “intellects”— bilish, tushunish, idrok qilish) — insonning aqliy
qobiliyati; hayotni, atrof-muhitni ongda aynan aks ettirish va oʻzgartirish, fikrlash, oʻqish-
oʻrganish, dunyoni bilish va ijtimoiy tajribani qabul qilish qobiliyati, turli masalalarni hal qilish,
bir qarorga kelish, oqilona ish tutish, voqea-hodisalarni oldindan koʻra bilish layoqati. Intellekt
tarkibiga idrok qilish, xotirlash, fikr yuritish, soʻzlash va h.k. psixik jarayonlar kiradi. Intellektning
rivojlanishi tug'ma isteʼdod, miya imkoniyatlari, joʻshqin faoliyat, hayotiy tajriba kabi ijtimoiy
omillarga
bogʻliq.
Intellekt
saviyasi,
darajasi
inson
faoliyatining
natijalariga,
shuningdek, psixologik testlarga qarab ham belgilanadi
[1].
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1075
Sinfda iqtidorli bolalar bilan ishlash.
Differensial yondashuv, darsda zamonaviy ta’lim
texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarning bilim faolligini oshirish, fan bo‘yicha bilimlarini
kengaytirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratadi. Ularning intellektual salohiyatini rivojlantirish
uchun muammoli ta’lim va loyiha faoliyati kabi ta’lim texnologiyalaridan faol foydalanilmoqda.
va ijodiy salohiyat.Ushbu texnologiyalardan foydalanish ta’limni faollashtirishga yordam beradi,
unga izlanish, ijodiy xarakter beradi va shu tariqa o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etishda
tashabbuskorlikni beradi. Loyiha ustida ishlashda har bir o‘quvchi faol bo‘lib, umumiy ishga hissa
qo‘shadi. yakuniy natija uchun mas'ul bo'ladi, bir-biri bilan muloqot qilishdan va loyiha
topshirig'ini birgalikda bajarishdan o'ziga bo'lgan ishonch tuyg'usidan zavqlanadi.Shunday qilib,
talabalar tadqiqot va muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradilar.
Iqtidorli bolalar bilan sinfdan tashqari ishlar.
O'quv jarayonidagi o'quv materialining
zamonaviy to'yinganligi munosabati bilan, ijodiy va intellektual qobiliyatlarni to'liq
takomillashtirish uchun sharoit yaratish faqat sinfda mumkin emas. Qo'shimcha ta'lim bu
muammoni hal qilishga yordam beradi. Qo'shimcha ta'lim tizimi barcha imkoniyatlarga ega.
bolalarning individual xususiyatlari va manfaatlarini hisobga olgan holda, o'qitish imkoniyati
O'qitish mazmuni va usullari bolalarning intellektual rivojlanishiga yo'naltirilgan (profil) uchun
mo'ljallangan, bu bizga qo'shimcha ta'lim o'qituvchisi faoliyatini to'g'rilash imkonini beradi.
bolaning ehtiyojlariga, shuningdek, uning o'ziga xos imkoniyatlariga qarab.Natijada, ko'pchilik
bolalar uchun optimal ta'lim sharoitlari yaratiladi: ular o'z qobiliyatlarini, magistrlik dasturlarini
amalga oshiradilar, shu bilan birga hech kim ta'lim jarayonidan tashlab qolmaydi.
"Ijodkor bolalar - bu "nostandart" bolalar, ularning o'z fikrlari, o'z pozitsiyalari bor, ular
umumiy qabul qilinganidan farq qiladi. Ular ba'zan tengdoshlari yoki ota-onalari uchun
tushunarsiz bo'lgan narsalarga berilib ketishadi. Iqtidorli bolalarning xarakterli xususiyatlari,
asosiy farqlari - bu ajoyib xotira, g'ayrioddiy diqqat, qiziquvchanlik, yangi narsalarni tushunish
istagi va fikrlashning yuqori tezligi. J. Piagetning fikricha, “O‘pkaning nafas olishi kabi miyaning
ham o‘rganishi tabiiydir.” Olimlarning aytishicha, iqtidorli va iqtidorli bolalarda miyaning
biokimyoviy va elektr faolligi ancha yuqori bo‘ladi. Erta yoshda bo'lgan iqtidorli bolalar mavhum
fikrlash qobiliyati, shuningdek, sabab-oqibat munosabatlarini kuzatish va ma'lumotlarni tasniflash
qobiliyati bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, iqtidorli bolalar ba'zan tengdoshlari tomonidan
qandaydir ijtimoiy rad etishdan aziyat chekishadi va bu ularda o'zlariga nisbatan salbiy tasavvurni
rivojlantiradi. Har bir "xunuk o'rdak" ning go'zal oqqushga aylanishiga imkon berish, "qush
hovlisi" aholisining uni cho'kishiga yo'l qo'ymaslik - bu o'qituvchining vazifasi.
Ijodiy rolli o’yinlar.
Eng avvalo o’quvchilar o’rtasida kichik so’rovnoma o’tkaziladi.Bunda
boshlang’ich sinf o’quvchilari xos savollar beriladi.
Misol uchun:
1.Siz rasm chizishga qiziqasizmi?
2.Matematika fani yoqadimi?
3.Tabiatga sayohat qilishni xohlaysizmi?
Shu kabi savollardan 10 yoki 15ta beriladi, o’quvchilarning qanday javoblarni
belgilaganligiga qarab ularning nimaga yoki qaysi fanga ko’roq qiziqishlari aniqlanadi. Aynan bir
fanlarga qiziquvchi o’quvchilar ham turli xilda viktorinalar va o’yinlar asosida bellashadilar.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1076
Natijalar
Ushbu amalga oshiriladigan ishlar, bellashuvlar o’z navbatida iqtidorlilarni aniqlashda
albatta samarasini va natijasini ko’rsatadi. Xususan, o’quvchilar o’zarida bor iqtidorlaridan
foydalana olishni,o’zlarini namoyon qilishni,va eng asosiysi ta’lim jarayonida bu iqtidorni qanday
ishlatishni anglab yetishadi.
Muayyan bolaning iqtidorli ekanligini tushunish uchun o'quvchining alohida
muvaffaqiyatlari va yutuqlarini diqqat bilan tahlil qilish kerak. Bu sinfni kuzatish, psixologik
xususiyatlarni, xotirani va mantiqiy fikrlashni o'rganish orqali sodir bo'ladi. Shuningdek, sinfdan
tashqari va tarbiyaviy ishlar orqali qobiliyatli bolalarni aniqlash usuli. Maktablarda qobiliyatli va
iqtidorli bolalar to'g'risidagi ma'lumotlar kiritiladigan ma'lumotlar bazasini yaratish kerak.
Psixolog tomonidan bolaning qobiliyatlari diagnostikasini o'tkazish tavsiya etiladi.
REFERENCES
1.
Yo‘lddoshev J.G.,Usmonov S.A- Pedagogik texnologiya asoslari . Toshkent -2001
2.
Muslimov N va boshqalar Kasb ta’limi o‘qituvchilarining kasbiy kompetentligini
shakllantirish texnologiyasi. 2013-yil Toshkent “Fan va texnologiyalar”.
3.
Ibragimova D. (2021). "Qisasi Rabg’izuy" asarida profetologik ildizlarni o’rganish.
INNOVATIVE ACHIEVEMENTS IN SCIENCE 2021, 1, 333-335. Retrieved from
https://scienceweb.uz/publication/9009
4.
Ibragimova D. (2021). Alisher Navoiyning "Tarixi anbiyo va hukamo" asarida
payg’ambarlar genezisi tahlili. FORMATION OF PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY AS
INTERDISCIPLINARY
SCIENCES.
1,
63-65.
Retrieved
from
https://scienceweb.uz/publication/10680
5.
Ibragimova Dildora Inomjonovna, & Mirzanazarova Gulhayo Murodjon qizi. (2023).
BOSHLANG’ICH SINFLARDA INDIVIDUAL ISHLASH TEXNOLOGIYASI VA
UNING SAMARADORLIGI. Proceedings of Scientific Conference on Multidisciplinary
Studies,
2(4),
207–212.
Retrieved
from
https://econferenceseries.com/index.php/scms/article/view/1713
