ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1161
TALABALARNI KOMPYUTER MODELLASHTIRISHGA O‘RGATISHDA
TA’LIM TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISH
Xurshid Aliqulovich Markayev
Qarshi tumani 1-son kasb hunar maktabi direktori
https://doi.org/10.5281/zenodo.7976731
Annotatsiya.
Ushbu maqolada talabalarni kompyuter modellashtirishga o‘rgatishda
ta’lim texnologiyalaridan foydalanish metodikasini takomillashtirish hozirgi davrda “Kompyuter
grafikasi” fanidan talabalarning mustaqil o‘quv faoliyatini shakllantirish va rivojlantirishga
alohida e’tibor berilmoqda.”Muhandislik va kompyuter grafikasi” fanidan o‘quvchilarning
mustaqil o‘quv faoliyatini shakllantirish va rivojlantirish o‘qitishning samaradorligini oshirishda
muhim ahamiyatga ega. Modellashtirish ishlab chiqarish bosqichlarida immitatsion kompyuter
tarmoqlarining ishlashini baholash uchun foydali vositadir.
Kalit so’zlar:
tarmoq, xavfsizlik, modellashtirish, simulyatsiya, real vaqt, tijorat, axborot.
IMPROVING THE METHODOLOGY OF USING EDUCATIONAL
TECHNOLOGIES IN TEACHING STUDENTS TO COMPUTER MODELING
Abstract.
In this article, improving the methodology of using educational technologies in
teaching students to computer modeling, special attention is paid to the formation and
development of independent educational activities of students in the subject of "Computer
graphics". The formation and development of independent educational activities of students in
"Engineering and computer graphics" is important in increasing the effectiveness of teaching.
Modeling is a useful tool for evaluating the performance of simulated computer networks during
production phases.
Key words:
network, security, modeling, simulation, real time, commerce, information.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДОЛОГИИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ СТУДЕНТОВ
КОМПЬЮТЕРНОМУ МОДЕЛИРОВАНИЮ
Аннотация.
В данной статье, совершенствуя методику использования
образовательных технологий в обучении студентов компьютерному моделированию,
особое внимание уделяется формированию и развитию самостоятельной учебной
деятельности студентов по предмету «Компьютерная графика». Формирование и
развитие самостоятельной учебной деятельности студентов по направлению
«Инженерная и компьютерная графика» имеет важное значение в повышении
эффективности обучения. Моделирование — полезный инструмент для оценки
производительности смоделированных компьютерных сетей на этапах производства.
Ключевые слова:
сеть, безопасность, моделирование, симуляция, реальное время,
торговля, информация.
Talabalarga muhandislik va mutaxasislik fanlaridan bajariladigan barcha turdagi grafik
axborotlarni- chizma, diagramma, guruh va sxemalar kabi tasvirlarni ikki o‘lchamda yoki uch
o‘lchamda kompyuter yordamida bajarish tartibi va qoidalarini o‘rgatishdan iborat. Talabalarning
mustaqil faoliyatini shakllantirish, amaliy chizma topshiriqlarini bajarish va rivojlantirishga
qaratilgan mustaqil ishlarning turlari va shakllarini aniqlab olishda toliqib qolishini oldini olish,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1162
o‘qishga bo‘lgan qiziqishini qo‘llab quvvatlash masalasi professor o‘qituvchilar oldiga qo‘yilgan
dolzarb vazifa hisoblanadi.
Shubhasiz, maktab va oliy o‘quv yurtlarida zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash,
o‘quv jarayonini jadallashtirishga, sifat-samaradorligini oshirishga, taxsil oluvchilarning mantiqiy
va nazariy fikr yuritishlarini rivojlanishiga olib keladi. Ayniqsa bu muxandislik- texnologiya o‘quv
yurtlari uchun juda muhumdir.
Chunki bo‘lajak muhandislarning bilim,ko‘nikma va malaka tizimiga ko‘pgina
mutaxasislik fanlaridan tashqari oddiygina kompyuter savodxonligi emas, balki kompyuterni erkin
boshqarish, muhandis oldiga qo‘yilgan muammoni yechish uchun mos dasturiy ta’minotdan,
zamonaviy grafik dasturlar va ularning imkoniyatlaridan foydalanish, elektron axborot
resurslaridan oqilona foydalanish ham kiritilishi maqsadga muvofiq. Bugungi kunda
muhandislardan nafaqat o‘z sohasi bo‘yicha, balki zamonaviy axborot texnologiyalaridan ham
bilimlarni chuqur egallashlari talab qilinadi.
Shuning uchun talabalarga zamonaviy grafik dasturlardan foydalanib grafik tasvirlarni
kompyuterda bajarishga o‘rgatish vazifasini yuklaydi. Hozirgi kunning talabidan kelib chiqadigan
bo‘lsak, zamonaviy grafik dasturlar , ya’ni PhotoSHOP, CorelDRAW, AutoCAD dasturlardan
foydalanib chizmaning primitive-elementlarini kompyuterda loihalashni bilishlari lozim.
Talabalar amaliy va operatsion dasturlar hamda tayyor buyruqlar paketidan foydalanib,
loihalash va texnologik jarayonlarning modellerini yaratish ishlarini kompyuterda erkin
bajarishlari mumkin. Auto CAD dasturi asosida “Kompyuter grafikasi” fanidan mashg‘ulotlar
Oliy o‘quv yurtlarida muhandislar tayyorlash uchun Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
tomonidan tasdiqlangan namunaviy dastur asosida amaliy grafik mahsg‘ulotlari ko‘rinishida
o‘tkaziladi.
Har bir amaliy mashg‘ulotda 25-30 min davomida talabalarga grafik axborot
primitivlarining tarkibiy qisimlarini kompyuter ekranida chizish, ularni qayta o‘zgartirib maqbul
bo‘lgan variantlarini yaratish va ekranda bajarilgan tasvirlarni xotiraga saqlash, hamda qog‘ozga
chiqarib olish kabi vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan nazariy bilimlar bosqichma-bosqich
berib boriladi. Mashg‘ulotning qolgan qismida esa mutaxasislikka oid chizma chizish, ularni taxrir
qilish, o‘lchamlar qo‘yish va obektlarni bog‘lash kabi amaliy buyruqlardan foydalanib
ko‘nikmalar va malakalar oshiriladi.
Talabalar mashg‘ulotlarda olgan bilimlari va ko‘nikmalarini geometrik, proeksion,
mashinasozlik chizmachiliklari va mutaxasislik bo‘yicha berilgan grafik vazifalarini bajarish
jarayonida mustahkamlab nazariy bilim va ko‘nikma va amaliy malakalarini mustahkamlaydilar.
Kompyuter tarmoqlari biznes, elektron tijorat, elektron hukumat, ta'lim yoki dam olish kabi
ko'plab kundalik vazifalarning o'ziga xos substratidir. Yangi protokollar, arxitekturalar va ilovalar
doimiy ravishda paydo bo'lganligi sababli kompyuter tarmoqlarining murakkabligi va tarqalishi
o'sishda davom etmoqda va kompyuter tarmoqlari doimiy moslashish jarayonida. Bundan tashqari,
vaqti-vaqti bilan real vaqt rejimida foydalanuvchilarning katta talablarini qondirish uchun yangi
tarmoq tizimlari va ilovalari paydo bo'ladi.
Oldingi arxitektura va tizimlar bilan birga yashash ushbu yangi ishlanmalarni baholashga
to'sqinlik qilishi mumkin. Shunday qilib, tarmoqning ishlashini o'rganish va sinab ko'rish bir necha
sabablarga ko'ra qiyin vazifani qo'yishi mumkin. Birinchidan, tarmoqni o'rganish juda qimmatga
tushishi mumkin. Ikkinchidan, ba'zi xususiyatlarni o'rganish tarmoqning ishlashi va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1163
foydalanuvchilar tomonidan qabul qilinadigan xizmat sifatiga ta'sir qilishi yoki hatto to'xtatilishi
mumkin, bu qabul qilinishi mumkin emas. Uchinchidan, tarmoq bilan to'g'ridan-to'g'ri o'zaro ta'sir
qilish uning hajmi yoki holati tufayli jismoniy jihatdan imkonsiz bo'lishi mumkin (tarmoq
rivojlanish bosqichida bo'lishi mumkin, hali ham ishlamaydi). Shu sababli, Modellashtirish va
Simulyatsiya (M&S) tarmoqning xatti harakati va ishlashini turli stsenariylarda, masalan, uni
joylashtirishda tekshirish uchun yagona muqobil bo'lishi mumkin.
Tizimni modellashtirish uning xususiyatlari va xususiyatlarining mavhumligini o'z ichiga
oladi, bunda faqat tadqiqot uchun qiziqarli bo'lganlarga e'tibor qaratiladi. Natijada, model deganda
turli darajadagi murakkablikdagi (odatda haqiqiy tizimdan kamroq murakkab) tizimning mantiqiy
tasviri tushunilishi mumkin.
Simulyatsiya - bu modelda ilgari tasvirlangan qoidalarga muvofiq uning xatti-harakatlarini
hisoblash orqali real dunyo tizimini taqlid qilish. Tizim taqlid qilinganda, cheksiz darajada
murakkabroq va batafsilroq bo'lgan modelni harakatga keltirish uchun cheklangan miqdordagi
xususiyatlar, xususiyatlar yoki qiziqishlarni hisobga olish majburiydir.
Kompyuterga asoslangan modellar odatda quyidagicha tasniflanadi:
Deterministik va Stokastik: Deterministik model tasodifiy yoki ehtimollik komponentlari
bo'lmagan ma'lum kirishlar to'plamidan ma'lum bir chiqishni bashorat qiladi. Berilgan kirish har
doim bir xil boshlang'ich sharoitlarda bir xil natijani beradi. Bundan farqli o'laroq, stokastik model
tasodifiylik bilan ba'zi kirishlarga ega, shuning uchun model ularning ehtimolliklari yoki
ehtimolliklari bo'yicha tortilgan mumkin bo'lgan natijalar to'plamini bashorat qiladi.
Barqaror holat va dinamik: barqaror holat modeli tizim barqaror holat muvozanatiga
erishganida, berilgan kirishlar to'plamiga muvofiq chiqishlarni o'rnatishga harakat qiladi. Bundan
farqli o'laroq, dinamik model tizim reaktsiyalarini o'zgaruvchan kirishlar bilan ta'minlaydi.
Soddalashtirilgan dastlabki modelni ta'minlash uchun ko'pincha barqaror holat yondashuvlari
qo'llaniladi.
Diskret va uzluksiz qiymatlar: Diskret model chekli koddomen bilan ifodalanadi, shuning
uchun holat o'zgaruvchilari o'z qiymatlarini hisoblanuvchi qiymatlar to'plamidan oladi. Aksincha,
uzluksiz model cheksiz koddomenga mos keladi. Shuning uchun holat o'zgaruvchilari ikkita
qiymat oralig'ida istalgan qiymatni qabul qilishi mumkin. Biroq, birlashtirilgan diskret-uzluksiz
modellarni
keltirib
chiqaradigan
ikkala
yondashuvning
aspektlarini
ko'rsatadigan
modellashtirilishi kerak bo'lgan ba'zi tizimlar mavjud.
Diskret va uzluksiz vaqt: Diskret modelda holat o'zgarishi faqat vaqtning ma'lum bir
lahzasida sodir bo'lishi mumkin. Ushbu lahzalar tizimning chiqishi yoki ichki holatiga ta'sir
qiluvchi muhim voqealarga mos keladi. Bundan farqli o'laroq, uzluksiz modelda holat
o'zgaruvchilari bir holatdan ikkinchisiga keskin emas, balki uzluksiz tarzda o'zgaradi. Shuning
uchun uzluksiz modellar cheksiz sonli holatlarni qamrab oladi. Diskret modellar tarmoq M&S
uchun eng ko'p qo'llaniladi.
Simulyatsiyalar ikkita yondashuv bo'yicha amalga oshirilishi mumkin: mahalliy va
taqsimlangan. Taqsimlangan simulyatsiya shundayki, bir nechta tizimlar birgalikda ishlash, birbiri
bilan o'zaro ta'sir qilish, simulyatsiyani amalga oshirish uchun bir-biriga bog'langan. Bundan farqli
o'laroq, mahalliy simulyatsiya bitta kompyuterda amalga oshiriladi. Tarixiy jihatdan, oxirgi
yondashuv kompyuter tarmoqlarini simulyatsiya qilish uchun eng keng tarqalgan bo'lib
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1164
qo'llanilgan, ammo simulyatsiyalarning ortib borayotgan murakkabligi avvalgi yondashuvning
ahamiyatini kuchaytirmoqda.
Modelni tekshirish. Modelni amalga oshiradigan kompyuter dasturining to'g'riligini
tekshirish uchun ko'plab usullardan foydalanish mumkin. Dasturlarni tekshirish uchun
qo'llaniladigan umumiy usullar simulyatsiya dasturlari bilan ishlatilishi mumkin, ammo
simulyatsiya dasturlari uchun maxsus bo'lgan tekshirish usullari ham mavjud. Anti-bugging
texnikasi xatolarni aniqlash uchun dasturga tekshirishlarni kiritishdan iborat.
Masalan, kompyuter tarmog'ini simulyatsiya qilishda manba tugunlari tomonidan
yuborilgan paketlar soni va maqsad tugunlari tomonidan qabul qilingan paketlar soni o'rtasidagi
farq yo'qolgan paketlar soniga teng bo'lishi kerak. Ushbu tenglikning bajarilmasligi simulyatsiya
dasturida dasturlash xatoligini ko'rsatadi. Yana bir yaxshi amaliyot simulyatsiya paytida yaratilgan
ob'ektlarning (paketlar, tugunlar, ulanishlar va boshqalar) mos yozuvlar sonini kuzatishdan iborat.
Simulyatsiya oxirida barcha havolalar o'chirilishi kerak.
Simulyatsiya dasturlarini disk raskadrovka qilishda duch keladigan asosiy muammolardan
biri shundaki, ularning ko'p o'zgaruvchilari odatda statistik taqsimotlardan foydalangan holda
tasodifiy yaratilgan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Umumiy tekshirish usuli o'zgaruvchilarda
kutilgan qiymatlarni aniqlash imkonini beruvchi doimiy taqsimotlar uchun statistik taqsimotlarni
o'zgartirishdan iborat. Simulyatsiya dasturini tekshirishda soddalashtirilgan holatlarning
bajarilishi ham katta yordam berishi mumkin.
Masalan, faqat bitta manba tugunidan va bitta maqsadli tugundan foydalanish, mos
ravishda bitta paketni yuborish va qabul qilish. Keyin oraliq tugunlarni bosqichma-bosqich kiritish
mumkin. Ikkala yondashuv natijalarini solishtirish uchun simulyatsiya dasturini bajarishdan oldin
soddalashtirilgan holatlar qo'lda tahlil qilinishi kerak. Biroq, soddalashtirilgan holatlar uchun
simulyatsiya dasturining to'g'ri ishlashi uning murakkabroq holatlar uchun to'g'ri ishlashini
kafolatlamaydi, ammo soddalashtirilgan holatlar tekshirish jarayonining boshlang'ich
bosqichlarini ta'minlaydi.
Modellashtirish va simulyatsiya (M&S) kompyuter tarmoqlarining ishlashini o'rganish
uchun jozibali va keng qo'llaniladigan usullardir. Ular tarmoq ishlashini bezovta qilmasdan yoki
hatto tarmoq mavjudligini talab qilmasdan batafsil natijalar beradi. Ushbu bobda kompyuter
tarmoqlarida qo'llaniladigan M&S unumdorligi haqidagi barcha mavzular jamlangan. Kirishdan
so'ng kompyuter tarmoqlarida qo'llaniladigan asosiy modellashtirish usullari va ishlash
ko'rsatkichlari taqdim etildi.
Kompyuter tarmoqlari diskret hodisalar tizimidir va shuning uchun diskret-hodisalar
simulyatsiyasi kompyuter tarmoqlari modellarini bajarish uchun eng keng tarqalgan simulyatsiya
usuli sifatida ta'kidlangan. Tasodifiy raqamlarni yaratish, hodisalarga asoslangan yoki jarayonga
asoslangan simulyatsiya va parallel diskret-hodisalar simulyatsiyasi bo'limda yoritilgan diskret-
hodisalar simulyatsiyasi bilan bog'liq muhim usullardir. Simulyatsiya natijalariga ishonch, agar
modellar haqiqiy tizimlarga nisbatan tasdiqlangan bo'lsa va simulyatsiya algoritmlari modellarga
nisbatan tekshirilganda mumkin bo'ladi, shuning uchun ikkalasi uchun shartlar batafsil bayon
etilgan.
Simulyatorning
arxitekturasi
va
eng
ko'p
ishlatiladigan
simulyatorlarning
xarakteristikalari kompyuter tarmoqlarining M&S ishlashining yuqori darajadagi panoramali
ko'rinishini to'ldiradi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1165
REFERENCES
1.
Aktas, I., King, T., Mengi, C., 2010. Modeling Application Traffic. Springer, Ch. 18, pp.
2.
Alouini, M.S., Goldsmith, A.J., 1999. Area spectral efficiency of cellular mobile radio
systems. IEEE Transactions on Vehicular Technology 48 (4).
3.
Yo’ldashev,
A.,
&
Solidjonov,
D.
(2022).
YANGI
INNOVATSION
TEXNOLOGIYALAR VA ULARNI TA’LIM OLISH MUHHITIDA QO’LLANISHI.
Yosh Tadqiqotchi Jurnali, 1(3).
4.
Baldi, P., Frasconi, P., Smyth, P., April 2003. Modeling the Internet and the Web:
Probabilistic Methods and Algorithms. Wiley.
5.
Solidjonov, D. Z. O. (2021). THE IMPACT OF THE DEVELOPMENT OF INTERNET
TECHNOLOGIES ON EDUCATION AT PANDEMIC TIME IN UZBEKISTAN. In
СТУДЕНТ ГОДА 2021
6.
Solidjonov, D. Z. (2021). The impact of social media on education: advantage and
disadvantage. Экономика и социум, (3-1).
