ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
395
UDC 632.8
ATIRGULNING TURLI ZAMBURUG`LAR QO`ZG`ATUVCHI KASALLIKLARI VA
ULARGA QARSHI KURASH CHORALARI.
Ro'zmatova Sevinch Baxtiyor qizi
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
sevinchrozmatova046@gmail.com
Avazov Sardorjon Erkin o'g'li
Toshkent davlat agrar universiteti professori
Safarov Bunyod Qurbonovich
Toshkent davlat agrar universiteti katta o’qituvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8384585
Annotatsiya.
Bugungi kunda
Toshkent shahrida atirgul urug`ini (mevasini) oktabr oyining
ikkinchi yarmidan boshlab yig`ish mumkin. Urug`ni ekish oldidan (dekabr oyining boshida) mevasidan
ajratgan ma’qul. Urug`, maxsus tayyorlangan yashiklarga ekiladi. Yashikdagi tuproqning tarkibi: 3/4
qism bog`dan olingan tuproq, 1/4 qism daryo qumidan iborat bo`lishi lozim. Urug` tuproqqa 2 sm
ko`mib ekiladi. Yashiklar urug` ekilgandan boshlab to kun isinguncha (aprel oyigacha) sutkalik
o`rtacha temperaturasi 18 daraja bo`lgan teplitsa yoki oranjereyada saqlanishi lozim. Urug` ekilgan
tuproqqa sutkasiga bir marta mayda ko`zli gul chelakdan ehtiyotlik bilan suv sepib turiladi. Bunda
tuproqning yuvilib ketmasligiga alohida e’tibor berish lozim. Shu tarzda parvarish qilinsa, urug`lar
35— 40 kunda unib chiqadi
.
Oʻzbekistonda 19 turi, 600 dan ortiq navi oʻstiriladi. Bu navlar gulining
katta-kichikligi, rangi, hidi, poyada oʻrnashishi, gullash davri, poyaning tikka yoki ilashib oʻsishi kabi
xususiyatlari bilan farq qiladi, fasl boʻyi uzluksiz yoki takroriy gullab turadigan va poyasi ilashib
oʻsadigan xillari koʻproq ekiladi. Atirgul gil- qumli tarkibga ega tuproqlarda va tuproq pH 5.5-6.5
gacha boʻganda yaxshi oʻsadi. Atirgul gumusi kam va toshloq tuproqlarga ekilmasligi kerak. Atirgul
yer osti suvlar yuqori boʻlgan botqoqli yerlarga ekilganda chidamli hisoblanadi. Eng birinchi
manzarali oʻsimlik atirgul va lotos boʻlgan. Kirit orolida olimlar tomonidan 3500 yil ilgari atirgul
tasviri topilgan. Atirgul koʻp yillik oʻsimlik urugʻ va qalamcha orqali ekiladi.
Kalit so`zlar:
Qo`ziqorin kasalliklari, qora dog`lar, atirguldan eloktrolit o`tkazish, atirgul
genetikasi, agrokimyoviy tahlilar.
VARIOUS FUNGAL INFLAMMATORY DISEASES OF ROSES AND MEASURES TO
COMBAT THEM.
Abstract.
Today, in Tashkent, rose seeds (fruit) can be harvested from the second half of October.
It is better to separate the seed from its fruit before planting (at the beginning of December). The seed
is planted in specially prepared crates. The composition of the soil in the crate: 3/4 should consist of
soil from the garden, 1/4 of river sand. The seed is planted 2 cm into the soil. The crumbs should be
kept in teplitsa or oranjerea with a daily average temperature of 18 degrees from the time of sowing
the seed until the day warms up (until April). Once a day, a small-eyed flower bucket is carefully
sprinkled with water into the soil in which the seed was planted. Special attention should be paid to
the fact that the soil does not wash off. When cared for in this way, the seeds germinate in 35-40 days.19
species, more than 600 varieties are grown in Uzbekistan. These varieties differ in the characteristics
of the flower, such as large size, color, smell, settling on the stem, flowering period, steep or rolling
growth of the stem, more often planted with varieties that bloom continuously or repeatedly throughout
the season and grow with the stem tied. The Rose grows well on soils with a clay - Sandy composition
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
396
and when the soil reaches a pH of 5.5-6.5. Rose humus should not be planted on low and rocky soils.
The Rose is considered Hardy when planted on swampy lands with high groundwater levels. The first
ornamental plant was Roses and lotos. On the island of Crete, an image of a Rose was found by
scientists 3500 years ago. The Rose perennial is planted through seeds and cuttings.
Keywords:
fungal diseases, dark spots, eloctrol transfer from Roses, Rose genetics, agrochemical
threats.
РАЗЛИЧНЫЕ ГРИБКОВЫЕ ЗАБОЛЕВАНИЯ РОЗ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМИ.
Аннотация.
Сегодня в городе Ташкенте семена (плоды) роз можно собирать со второй
половины октября. Семена лучше отделить от плодов перед посадкой (в начале декабря).
Семена высевают в специально подготовленные ящики. Состав почвы в ящике должен
состоять из: 3/4 части почвы с грядки, 1/4 части речного песка. Семена высевают, заглубляя
в почву на 2 см. Ящики следует хранить в теплице или оранжерее со средней суточной
температурой 18 градусов с момента посева семян до полного прогрева (до апреля). Один раз
в сутки мелкоглазый цветок осторожно опрыскивают водой из ведра в почву, в которую
высаживают семена. При этом следует обратить особое внимание на то, чтобы почва не
смывалась. При таком уходе семена прорастают через 35— 40 дней. В Узбекистане
выращивают 19 видов, более 600 сортов. Эти сорта различаются по таким характеристикам,
как размер цветка, цвет, запах, расположение на стебле, период цветения, прямостоячий или
цепкий рост стебля, в то время как сорта, которые цветут непрерывно или многократно в
течение всего сезона и растут со цепким стеблем, чаще высаживают. Роза хорошо растет
на почвах с глинисто - песчаным составом и при рН почвы 5,5-6,5. Розовый перегной не следует
сажать на бедных и каменистых почвах. Роза считается выносливой при посадке на
заболоченных территориях с высоким уровнем грунтовых вод. Самым первым декоративным
растением были розы и лотосы. На острове Кирит ученые обнаружили изображение розы
3500 лет назад. Многолетник розы высаживают семенами и черенками.
Ключевые слова:
грибковые заболевания, черные пятна, перенос электролитов из роз,
генетика роз, агрохимический анализ.
Kirish.
Atirgullar o'zlarining gullari uchun madaniyatlarga kiritilgan birinchi o'simliklar
ekanligiga ishonishadi, ehtimol ular qo'sh shaklga aylanish osonligi tufayli. Ikki martalik yovvoyi turga
nisbatan gulbarglar sonining ko'payishini anglatadi. Hech bir o'simlikda gullar o'zining go'zalligi va
xushbo'yligi bilan odamlarda bunday hayrat uyg'otmagan va san'at ahlidan bunday ilhom uyg'otmagan.
O'rta asrlarda atirgullar ko'pincha o'stirilgan dorivor o'simliklar.
Atirgul nihollari 7—8 barg yozgandan so`ng (urug` unib chiqqanidan 3—3,5 oy keyin) g`uncha
chiqaradi. Nihollarning birinchi g`unchasi mayda, uzunligi 1,5—3 santimetr, tojbargi kamqat va shakli
ham noaniq bo`ladi. Agar ular ilg`or agrotexnika usullari bilan parvarish qilinsa, qayta-qayta o`sib
chiquvchi ortiqcha shox va g`unchalari o`z vaqtida qirqib tashlansa, sentabr oyigacha kuchli tup
vujudga kelishi mumkin. Gul ochilgandan so`ng, o`suv davrining oxirida (sentabrda) ularning rangiga
qarab chatishtirilgan ko`chatning navini belgilash mumkin.
G`uncha va gulning shakli, serqatligi, qishga hamda zararkunanda va kasalliklarga chidamliligi
ikkinchi-uchinchi yillarda aniqlanadi. Atirgulning unib chiqishi bilan gullashi orasidagi vaqt qisqa
bo`lganligi uchun xam, u chatishtirishga juda qulay.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
397
Natijada, birinchi marta xossalari bilan etarlicha sovuqqa chidamli o'simliklar qayta gullash, yoki
ta'mirlash imkoniyati.
Balandligi 170 sm gacha bo'lgan atirgul butalari, eng xilma-xil rangdagi gullar, asosan, yoqimli
hidga ega. Biroq, obodonlashtirishda ular qisqa gullash davri tufayli kam ta'sir ko'rsatadi.
Kesish uchun kuchli navlardan foydalanish mumkin, garchi bu holda ularning mahsuldorligi gibrid
choy navlariga qaraganda ancha past bo'ladi. Remontant atirgullar gibrid choy atirgullari bilan bir
vaqtda gullaydi, lekin avgust oyining oxirida
gullashni tugatadi. Dunyodagi eng kichik atirgul
("S" navi) - guruch – donasining o'lchamidek
keladi. Dunyodagi eng qadimgi atirgul
Mazkur tadqiqotdan maqsadi.
Toshkent
shahri va Toshkent viloyatidagi atirgullarni
muhofaza qilishni takomillashtirishdir. Qizil
bargli atirgul. Markaziy yevropadan keltirilgan.
Tuplari to`g`ri o`suvchi, balandligi 2m poyalari
ingichka, binafsha rangda deyarli tikansiz. Barg va poyalarining takrorlanmas rangi – qizil bargli
atirgularning o`ziga xos manzarali xususiyatidir. Ayniqsa, uni guruhli va alohida ekishdan ishlatish
juda yaxshi natija beradi. May oyining ikkinchi yarmida, uch hafta mobaynida och- pushti rangda
gullaydi. Asosan oddiy, lekin seryaproq shakllari ham mavjud. Sharsimon, yirik to`q qizil rangli
mevalari ham juda manzarali. Qishga chidamli, o`sish davrida sharoit tanlamaydi. Atirgul kasalliklari
qo`ziqorin, virusli bakterial va yuqumli bo`lmaganlarga bo`linadi.
Germaniyada Xildesxaym soborida o'sadi. Atirgul tupi binoning tomiga yetib boradi. Bu
atirgulga ming yil bo’lgan. Urush paytida zarar ko’rgan, ammo ildizdan o'sib chiqib saqlanib qolgan.
Rossiyada ajoyib gulni 16-asrda ko'rishgan. Bog'larni atirgul butalari bilan bezashni Pyotr I va Ketrin
II boshlagan. Yaponiyada "Hameleon" atirgullarining turli xil turlari mavjud. Ertalab, bu atirgulning
barglari yorqin qizil, kechqurun esa - oq rangga kiradi. Atirgul - AQSh, Eron va Angliyaning milliy
guli sanaladi. Tabiiy atirgul moyi dunyodagi eng qimmat moylardan biridir. U oltin va platindan ko’ra
ko'proq qadrlanadi. Bir kilogramm atirgul moyini olish uchun sizga uch tonna gul barglari kerak
bo'ladi. Dunyoda 1350 ga yaqin atirgul turlari mavjud bo‘lib, shularning 24 turi Turkiyada
yetishtirilayotgan bo‘lsada, atirgul moyi olish uchun ishlatiladigan tur “Rosa damassena Mill”
xisoblanadi.
Rosa damassena navlari ko‘p bo‘lsada, ayniqsa «Trigintipetale» navi Bolgariya va
Turkiya, Marokash, Misr, Eron, Suriya, Hindiston va Kavkazda gul yog‘i olish uchun yetishtiriladi.
O`zbekistonda Qibray tumanida faoliyat olib borayotgan "Agro Light Business" gulchilik klasterida
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
398
Turkiya hamda Gollandiya davlatining mutaxassislari bilan birgalikda atirgul, lola kabi gullar
yetishtirilmoqda.
Hujjatda 2023 yil 1 yanvargacha tuganaklar, piyozboshlar, tuganaksimon ildizlar,
tuganak piyozlar, ildizpoya, jumladan, vegetativ tinim holatidagi, vegetatsiya yoki gullash davridagi
sertarmoqlari, boshqa tirik o‘simliklar (jumladan, ildizlari), qalamchalar va parxishi importida bojxona
bojining nol
1.Qo`ziqorin kasalliklari chang chiriyotgan - barglar, kurtaklar va chang chiriyotgan - barglar,
kurtaklar va kurtaklardagi oq qoplama.
Sababi: Yuqori namlik, juda ko'p o'g'it yoki kislorod etishmasligi paytida paydo
bo'ladi. Qo'ziqorin sporalari nam, unchalik salqin bo'lmagan havoda ayniqsa faol ko'payadi - havo
harorati +15 dan +28 darajagacha, qo'ziqorinlar faol bo'lib qoladi.
Qo'ziqorin kasalliklarini davolash. Qo'ziqorinni tubdan yo'q qilish uchun buning uchun maxsus
mo'ljallangan vositalardan - fungitsidlardan foydalanish kerak. Lotin tilidan tarjima qilingan bu so'z
"qo'ziqorinni o'ldirish" degan Falcon, Fundazol fungitsidi gullar malikasi uchun mos keladi. Eritmani
10 kunlik tanaffus bilan uch marta atirgullar bilan puskurtmek kerak. Oxirgi puskurtmeden keyin ikki
hafta o'tgach, kasal tupni biofungitsid bilan davolash kerak. Yaxshi dori Fitosporin M. Bu erda biz
Fitosporin M faqat iliq havoda +15 daraja haroratni talab qiladi.
2. Qora dog'lar - bargning tashqi tomonida jigarrang, asta-sekin qoraygan dog'lar paydo bo'ladi.
Afsuski, atirgullardagi qora barg dog'ini atirgul o'sadigan deyarli hamma joyda topish
mumkin. Kasallikning qo'zg'atuvchisi - qo'ziqorin infektsiyalangan barglar va kurtaklar bilan
qishlaydi, erdan qoraygan dog`lar paydo bo`ladi.
Qarorda ushbu soha uchun malaka zamonaviy kadrlarni tayyorlash, buning uchun quyidagi
vazifalar belgilangan:
- 2022/2023 o‘quv yilidan qishloq xo‘jaligi yo‘nalishidagi oliy ta’lim muassasalarida Gulchilik
magistratura mutaxassisligi bo‘yicha kadrlar tayyorlanadi;
- 2022/2023 o‘quv yilidan boshlab Toshkent davlat agrar universitetida Turkiyaning Isparta
amaliy fanlar universiteti bilan hamkorlikda Manzarali bog‘dorchilik va gulchilik sohasida kadrlar
tayyorlash bo‘yicha qo‘shma ta’lim dasturlari ishga tushiriladi;
Andijon viloyati Shahrixon tumani, Namangan viloyati To‘raqo‘rg‘on tumani va Toshkent
viloyati Zangiota tumanidagi agrotexnologiyalar texnikumlarida landshaft dizayni gulchilik seleksiyasi
va ko‘chatchilik yo‘nalishlarida o‘rta bo‘g‘in kadrlarni tayyorlash bo‘yicha qisqa muddatli o‘quv
kurslari tashkil qilinadi. Toshkent viloyatida davlat-xususiy sheriklik tamoyillari asosida Gulchilikka
o‘qitish markazi faoliyati,
yo‘lga qo`yiladi. So`ngi yillarda respublikada gulchilikka alohida e`tibor qaratilmoqda. Xususan
2021- yilning 4- avgustida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Respublika hududlarida gulchilik
va ko`chatchilik sohalarini yanada rivojlantirish to`g`risida’’gi qarori qabul qilindi. Unga ko`ra O`Zr
rivojlantirish Qishloq xo`jaligi vazirligi ko`magida ,,Gul yetishtiruvchilar uyushmasi’’ tashkil
etildi.qoraygan dog'lar paydo bo'ladi.
Afsuski, atirgullardagi qora barg dog'ini atirgul o'sadigan deyarli hamma joyda topish
mumkin. Kasallikning qo'zg'atuvchisi - qo'ziqorin infektsiyalangan barglar va kurtaklar bilan
qishlaydi, erdan qoraygan dog`lar paydo bo`ladi.
Tadqiqot natijalarining tahlili Shvetsiyaning Linkoping universiteti qoshidagi Organik
elektronika laboratoriyasi tadqiqotchilari guruhi qon tomir tizimlarida elektron sxemalar bilan tirik
atirgullar yetishtirishga muvaffaq bo‘ldi. Tadqiqot juma kuni Science Advances jurnalida chop etildi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
399
Professor Magnus Berggren boshchiligidagi jamoa loyihada bir qancha imkoniyatlarni,
jumladan, o‘simliklar o‘sishini nazorat qilish va tartibga solish hamda energiya ishlab chiqarish
vositasi sifatida fotosintezdan foydalanish imkoniyatlarini ko‘radi. Tadqiqot hali u bosqichda emas,
lekin jamoa tizimga elektr tokini qo‘llash orqali atirgul barglarining rangini o‘zgartirishga muvaffaq
bo‘ldi. Bu yutuq ikki yillik tadqiqot va ishlanmalardan so'ng sodir bo'ladi va o'simliklar ichida nima
sodir bo'lishini o'rganish uchun yangi yo'llarni ochadi. Shvetsiyalik tadqiqotchi qon tomir tizimida
elektron sxemalar o'rnatilgan atirgullar o'stirmoqda. Tadqiqotchilar zavodning o‘ziga xos arxitekturasi
va biologiyasidan foydalanmoqdalar, biroq bu nuqtaga yetib borish zavod orqali simlarni o‘tkazish
kabi oddiy ish emas edi. Buning o'rniga zavod tizimiga o'tkazuvchan polimerlarni kiritish g'oyasi bor
edi. Ular suvda eritilib, polimerning o'simlik ksilemasiga, ya'ni barglarga suv olib boradigan o'simlik
poyasining kanaliga kirib borishini bilish uchun suvga solingan atirgul poyalarini kesib tashladilar.
Tadqiqot usuli
Agrokimyoviy tahlil agrofizik, mikro-biologik tadqiqotlar bilan birga tuproq
unumdorligini oshirishga bogʻliq boʻlgan masalalarni hal qilishga yordam beradi. Oʻgʻitlarni qoʻllash,
almashlab ekish, tuproqqa ishlov berish, oʻsimliklarni sugʻorish rejimi va boshqalarni oʻrganish
yuzasidan tadqiqotlar oʻtkazilganda tuproq va oʻsimliklarni Agrokimyoviy tahlil qilish orqali ularda
sodir boʻlgan sifat va miqdor oʻzgarishlarini aniqlash mumkin. Oʻsimliklar tahlili oʻsimlik bilan tuproq,
oʻsimlik bilan oʻgʻit oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni oʻrganish uchun za-rur usuldir. Oʻsimlikning
vegetativ organlari va hosili tarkibidagi azot, fos-for, kaliy va boshqa oziq elementlarining miqdorini
tahlil kilish tuproqdagi oziq moddalarning hosil bilan chiqib ketgan miqdorini aniqlashga yordam be-
radi. Tuproqdagi oziq moddalarning chiqib ketgan miqdori oʻgʻitlarning asos-langan meʼyorlarini
belgilashda juda muhim. Bundan tashqari, bu maʼlumotlar tuproqni tahlil qilish bilan birga tuproq —
oʻsimlik tizimida oziq moddalar ba-lansini hisoblashda ham zarur. Odatda koʻpincha oʻsimliklarda
quyidagilar: azot, oqsil, aminokislotalar, fosfor, mineral va organik fosfatlarning umu-miy miqdori
hamda ularning eng muhim tuzlari, kaliy, kalsiy, magniy, oltingugurt, temir, bor, marganes, mis, molib-
den, rux, kobalt, yod va boshqa aniqlanadi
.
Atirgul o`smligini agrokimyoviy tahlilari organildi.
O`simlikning barcha organlarini ajratib aniqlandi.
Xulosa
Oʻsimliklar tahlili ularning oʻgʻitlarga boʻlgan ehtiyojini aniqlashda tobora keng
qoʻllanilmoqda. Keyingi vaqtda yangi uzilgan oʻsimlik namunasi tarkibidagi mineral oziq moddalar
miqdorini aniqlash keng tarqaldi. Dala sharoitida oʻsimlik sharbati tarkibidagi oziq elementlarining
kimyoviy tahlili yoki uning kes-malarida kuzatiladigan mikroreaksiya orqali oʻsimliklar oziqlanishini
na-zorat qilishning bir qator usullari ishlab chiqilgan. Oʻsimliklarning azot bilan oziqlanishini
aniqlashda SPAD-502 yangi zamonaviy uskunalarda aniqlash bilan o’rganildi. Azotli oʻgʻitlar tahlili
ammiakni formalin biriktirib, organik birikma — geksametil-tetramin hosil qilishiga va ajralib chiqqan
kislotani titrlashga asoslangan. Ammiak va nitratli oʻgʻitlar suvli erit-masining tahlili xuddi
oʻsimliklarda umumiy azot miqdorini aniqlagandek, ishqor yordamida haydash usuli bilan oʻtkaziladi.
Fosforli oʻgʻitlar tahlili tegishli erituvchi yordamida fosfat kis-lotani ajratib olib, R
2
O
5
miqdorini
aniqlashdan iborat. Oʻgʻitlar tarkibiga qarab turli erituvchilar qoʻllaniladi.
Toshkent botanika bog`ida
yangi atirgul navlarini iqlimlashtirish sohasida olib borilayotgan ishlar, asosan, bog`, hiyobon va
hovlilarni ko`kalamzorlashtnrishga yanada kengroq imkon beradigan navlar tanlash, shuningdek ayrim
navlarni chatishtirib g`oyat ko`rkam manzara beradigan, qishlok xo`jaligi zararkunanda va
kasalliklariga hamda qish sovug`iga chidamli bo`lgan yangi navlarni yaratishga qaratilgan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
400
REFERENCES
1.
I.T. Remiskevich Manzarali bog'dorchilik va gulzorchilik 1964-b 100.
2.
M.S. Abdumutalovna Manzarali bog'dorchilik fitopatologiyasidan amliy mashg'ulot 2020-b 55-59
3.
Avazov S., Xolmurodov E. Qishloq xo’jaligi fitopatologiyasi, Navro’z, Toshkent 2022 y b 115-
117
4.
G’ayratovich, Xurramov Alisher, and Avazov Sardorjon Erkin o’g’li. "PREVALENCE, HARM
OF MILDEW DISEASE OF ORNAMENTAL TREES AND THE EFFECTIVENESS OF
FUNGICIDES USED AGAINST THEM."
EPRA International Journal of Agriculture and Rural
Economic Research (ARER)
10.10 (2022): 14-19.
5.
Avazov S. E. et al. Rust on onion in Uzbekistan //Rasteniev'dni Nauki/Bulgarian Journal of Crop
Science. – 2017. – Т. 54. – №. 4. – С. 55-58.
6.
7.
8.
9.
10.
