ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
318
XALQ PEDAGOGIKASIDA YOSHLARNING DUNYOQARASHINI
SHAKLLANTIRISHDAGI TARBIYAVIY AN'ANALAR
Turemuratova Aziza Begibaevna
Qoraqolpoq davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi assistenti
Kurbanova Rita Jarasovna
Qoraqolpoq davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasida stajyor o’qituvchi
Saidboyeva Barno Endirboy qizi
Qoraqolpoq davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasida stajyor o’qituvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10090843
Annotatsiya.
Ushbu ilmiy maqolada xalq pedagogikasi ta'sirida bo‘lgan ta'lim an'analari,
yoshlarning dunyoqarashini shakllantirish usullarini o‘rganishga qaratilgan ushbu an'analarni
yanada inklyuziv va keng qamrovli ta'lim tizimini yaratish mumkinligi haqida so‘z borgan.
Kalit so‘zlar:
Xalq pedagogikasi, inklyuziv ta’lim, keng qamrovli ta’lim, tarbiyaviy an'ana,
madaniy e'tiqod, o‘qitish turlari.
EDUCATIONAL TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG
PEOPLE IN FOLK PEDAGOGY
Abstract.
This scientific article talks about the possibility of creating a more inclusive and
comprehensive educational system of these traditions, aimed at studying the methods of education
influenced by folk pedagogy, ways of forming the worldview of young people.
Key words:
Folk pedagogy, inclusive education, comprehensive education, educational
tradition, cultural belief, types of teaching.
ВОСПИТАТЕЛЬНЫЕ ТРАДИЦИИ В ФОРМИРОВАНИИ МИРОВОЗЗРЕНИЯ
МОЛОДЕЖИ В НАРОДНОЙ ПЕДАГОГИКЕ
Аннотация.
В данной научной статье говорится о возможности создания более
инклюзивной и комплексной системы образования, направленной на изучение
образовательных традиций под влиянием народной педагогики, способов формирования
мировоззрения молодежи.
Ключевые слова:
Народная педагогика, инклюзивное образование, всестороннее
образование, образовательная традиция, культурные верования, типы обучения.
Kirish.
Ta'lim yoshlarning dunyoqarashini shakllantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi, chunki u
ularga dunyoning murakkabliklarida harakat qilish uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va
qadriyatlarni beradi. An'anaviy amaliyot va madaniy e'tiqodlarga asoslangan ta'lim usuli bo‘lgan
xalq pedagogikasi turli jamoalarning ta'lim an'analariga sezilarli ta'sir ko‘rsatdi. Xalq
pedagogikasidagi ta'lim an'analari avlodlarga o‘tib kelgan bir qator amaliyot va e'tiqodlarni
qamrab oladi. Bu an'analar yoshlarning dunyoqarashini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi,
chunki ular madaniy va ijtimoiy qadriyatlardan chuqur ildiz otgan. Xalq pedagogikasi jamoatchilik
asosida o‘qitish, og‘zaki an'analar va amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga qaratilganligi bilan
ajralib turadi. Kabi faoliyat bilan shug‘ullanish orqali hikoyalar, shogirdlik va amaliy tajribalar,
yoshlar o‘zlarining madaniy merosi va mahalliy muhit bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan bilim va
tushunchalarga ega bo‘ladilar.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
319
Asosiy qism:
Xalq pedagogikasida tarbiyaviy an'analarning ta'rifi-yoshlarning
dunyoqarashini shakllantirish muhimligining asosiy sabablaridan biri shundaki, bu ularning
dunyoni idrok etishiga va undagi o‘rniga katta ta'sir ko‘rsatadi. Ta'lim an'analari va xalq
pedagogikasi bu jarayonda muhim rol o‘ynaydi, chunki ular yosh shaxslarga navigatsiya qilishlari
uchun zarur bo‘lgan bilimlar, qadriyatlar va istiqbollarni beradi va ularning atrofini his qiling.
Asosiy e'tiqod va tamoyillarni singdirish orqali bunday an'analar ularning munosabatlari, xatti -
harakatlari va qarorlarini shakllantirishga yordam beradi, natijada ma'lumotli, mas'uliyatli va har
tomonlama rivojlangan shaxslarning rivojlanishiga hissa qo‘shadi.
Yoshlarning dunyoqarashini shakllantirishning ahamiyati xalq pedagogikasiga chuqur
singib ketgan ta'lim an'analari yosh shaxslarning dunyoqarashini shakllantirishga katta ta'sir
ko‘rsatadi. Madaniy bilimlar va qadriyatlarni etkazish orqali ushbu tradi-tions yoshlarning
atrofdagi dunyoni talqin qilish va tushunish usullarini shakllantiradi ularni. Xalq pedagogikasi
hikoya qilish orqali axloqiy saboqlarni o‘rgatishdan tortib, shogirdlik orqali amaliy ko‘nikma va
donolikni berishga qadar yosh avlodning istiqbollarini shakllantiradigan, ularni o‘ziga xoslik va
o‘z jamoalariga mansublik hissi bilan singdiradigan boy merosga ega.
Xalq pedagogikasining rivojlanishini tushunishda madaniy va tarixiy kontekst muhim rol
o‘ynaydi. Ko‘pgina jamiyatlarda xalq pedagogikasi madaniy qadriyatlarni, e'tiqodlarni va
amaliyotlarni o‘rgatish va etkazish usuli sifatida avlodlarga o‘tib kelgan. Ushbu ta'lim an'anasi
jamiyatning madaniy va tarixiy tajribalarida chuqur ildiz otgan. Madaniy va tarixiy kontekstni
o‘rganib, tadqiqotchilar xalq pedagogikasida yoshlarning dunyoqarashini shakllantiruvchi asosiy
omillar. Kontekstni tushunish o‘qituvchilarga jamiyatning madaniy va tarixiy qadriyatlariga mos
keladigan yanada samarali o‘qitish strategiyasini ishlab chiqishga imkon beradi.
Xalq pedagogikasi avlodlarga o‘tib kelgan an'anaviy ta'lim yondashuvi haqida umumiy
ma'lumot beradi. Uning amaliy ko‘nikmalarga, tajribaviy o‘rganishga va jamoatchilikni jalb
qilishga bo‘lgan e'tibori uni ko‘proq rasmiy ta'lim tizimlaridan ajratib turadi. Madaniy
qadriyatlarni o‘z ichiga olgan holda, an'analar va urf-odatlar, xalq pedagogikasi yoshlarning
dunyoqarashini shakllantirish va o‘ziga xoslik va mansublikni chuqur his qilishni targ‘ib qilishga
qaratilgan. Xalq pedagogikasi asosiy ta'limda keng tan olinmagan bo‘lsa-da, an'anaviy jamiyatlar
ichidagi shaxslarning ta'lim tajribalariga sezilarli ta'sir ko‘rsatishda davom etmoqda.
Xalq pedagogikasiga umumiy nuqtai bundan tashqari, madaniy va tarixiy omillarning
ta'lim an'analariga ta'sirini ortiqcha ko‘rib bo‘lmaydi. Ko‘pgina jamiyatlarda ta'lim amaliyoti
madaniy me'yorlar va tarixiy jihatdan juda shakllangan tadbirlar. Masalan, qadimgi
tsivilizatsiyalarda ta'lim ko‘pincha axloqiy va diniy ta'limotlar atrofida bo‘lgan. Xuddi shunday,
so‘nggi paytlarda ta'lim tizimlariga sanoatlashtirish va globallashuv olib kelgan ijtimoiy
o‘zgarishlar ta'sir ko‘rsatmoqda. Ushbu madaniy va tarixiy omillar ta'lim an'analarini
shakllantirishda muhim rol o‘ynadi va pirovardida xalq pedagogikasida yoshlarning
dunyoqarashiga ta'sir ko‘rsatdi.
Madaniy va tarixiy omillarning ta'lim an'analariga ta'siri dunyoning ko‘plab
madaniyatlarida ta'lim amaliyoti juda katta farq qiladi turli jamiyatlarning turli e'tiqodlari va
qadriyatlari. Masalan, Yaponiya va Xitoy kabi Sharqiy madaniyatlarda ta'limda intizom va
yodlashga katta e'tibor beriladi. Boshqa tomondan, AQSh va Evropa kabi G‘arb madaniyatlarida
ko‘pincha tanqidiy fikrlash va ijodkorlikka e'tibor qaratiladi. Ushbu misollarda madaniy
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
320
an'analarning tarbiyaviy yondashuvlarga ta'siri, yoshlarning dunyoqarashini turli yo‘llar bilan
shakllantirish ta'kidlangan.
Turli madaniyatlarda ta'lim amaliyotiga misollar xulosa qilib aytganda, ta'lim an'analari
shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi xalq pedagogikasida yosh shaxslarning dunyoqarashi.
Madaniy amaliyot va e'tiqodlarga asoslangan ushbu an'analar o‘rganish va bilim olishga noyob
istiqbolni taqdim etadi. Amaliy ko‘nikmalarni axloqiy qadriyatlar va madaniy meros bilan
birlashtirgan yaxlit yondashuvni qo‘llash orqali xalq pedagogikasi nafaqat yoshlarni muhim
hayotiy ko‘nikmalar bilan jihozlabgina qolmay, balki o‘ziga xoslik, jamoatchilik va inson
tajribalarining xilma-xilligini qadrlash tuyg‘usini rivojlantiradi. Shunday qilib, kelajakning har
tomonlama rivojlanishini ta'minlash uchun ushbu ta'lim an'analarini tan olish va saqlash juda
muhimdir.
Xalq pedagogikasi orqali tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish an'anaviy o‘qitish
usullarida talabalar o‘rtasida so‘roq va izlanishlarni rag‘batlantirishga katta e'tibor berilmadi.
Ushbu yondashuv qiziqish va intellektual faollik tuyg‘usini tarbiyalashdan ko‘ra, o‘qituvchidan
talabaga bilimlarni uzatishni birinchi o‘ringa qo‘yishga intiladi. Tanqidiy fikrlash va mustaqil
so‘rovni targ‘ib qilmaslik orqali, an'anaviy o‘qitish usullari talabalarning mavzuni chuqurroq
tushunishlariga to‘sqinlik qilishi va ularning intellektual o‘sishini cheklashi mumkin. Shu sababli,
o‘qituvchilar uchun so‘roq qilish va izlanishni faol ravishda rag‘batlantiradigan ko‘proq interaktiv
va talabalarga yo‘naltirilgan yondashuvlarni kiritish juda muhimdir.
An'anaviy o‘qitish usullarida so‘roq qilish va izlanishni rag‘batlantirish bundan tashqari,
xalq pedagogikasidagi ta'lim an'analarining muhim jihati kundalik hayotiy vaziyatlarda muammoli
hal qilish faoliyatini birlashtirishdir. Yoshlarni amaliy ishlarga jalb qilish orqali stsenariylar, ular
tanqidiy fikrlashga va hayotdagi muammolarga echim topishga da'vat etiladi. Bu ularga nafaqat
muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi, balki atrofdagi dunyoning
murakkabliklarini boshqarishga imkon beradi. Bundan tashqari, turli kontekstlarda muammolarni
hal qilish faoliyatidan foydalangan holda, yoshlar o‘zlarining bilim va ko‘nikmalarining kundalik
hayotlarida dolzarbligi va qo‘llanilishini tushunishlari mumkin.
Muammolarni hal qilish faoliyatini kundalik hayotiy vaziyatlarda birlashtirish tanqidiy
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishdan tashqari, xalq pedagogikasi ham ijodkorlik va
innovatsiyalarni targ‘ib qiladi amaliy o‘rganish tajribalari orqali. Tadqiqot va sobiq
perimentatsiyani rag‘batlantiradigan faoliyat bilan shug‘ullanish orqali talabalar qutidan
tashqarida o‘ylashlari va muammolarga innovatsion echimlarni ishlab chiqishlari mumkin. Badiiy
loyihalar, ilmiy tajribalar yoki hamkorlikdagi guruh loyihalari orqali amaliy o‘rganish talabalarga
o‘z ijodlarini o‘rganish va innovatsiyalar uchun potentsiallarini ochish imkoniyatini beradi.
Ta'limga bunday yondashuv talabalarni dunyoni imkoniyatlarga to‘la deb bilishga va doimiy
ravishda fikrlash va muammolarni hal qilishning yangi va o‘ziga xos usullarini izlashga undaydi.
Amaliy o‘rganish tajribalari orqali ijodkorlik va innovatsiyalarni targ‘ib qilish xulosa qilib
aytganda, ta'lim an'analari xalq pedagogikasi orqali yoshlarning dunyoqarashini shakllantirishda
hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ushbu an'analar avloddan-avlodga o‘tadigan madaniy va ijtimoiy
qadriyatlar, e'tiqodlar va amaliyotlarning keng doirasini o‘z ichiga oladi. Hikoyalar, o‘tish
marosimlari va jamoatchilikni jalb qilish orqali yoshlar o‘z merosini chuqur anglash va qadrlashni
rivojlantiradilar. Bundan tashqari, ushbu an'analar muhim hayotni singdirib, tegishlilik va o‘ziga
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
321
xoslik hissini rivojlantiradi chidamlilik, hamdardlik va tanqidiy fikrlash kabi ko‘nikmalar.
Umuman olganda, ta'lim an'analari ta'limga yaxlit yondashuvni ta'minlaydi, yosh ongning yaxlit
rivojlanishini ta'minlaydi. Bundan tashqari, xalq pedagogikasi madaniy o‘ziga xoslikni saqlashda
muhim rol o‘ynaydi. An'anaviy amaliyotlar, hikoyalar va qo‘shiqlarni ta'limga kiritish orqali
yoshlar o‘zlarining madaniy merosiga duchor bo‘ladilar va ularning ildizlarini chuqurroq
tushunadilar.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, ta'lim an'analarining ahamiyatini tan olish juda muhimdir xalq
pedagogikasi. Bu an'analar nafaqat bilim va ko‘nikmalarni avloddan avlodga uzatadi, balki yosh
shaxslarning dunyoqarashini ham shakllantiradi. Xalq pedagogikasi madaniy qadriyatlarni,
e'tiqodlarni va amaliyotlarni ta'lim jarayoniga qo‘shib, madaniy merosni saqlash va boyitishga
hissa qo‘shadi. Bundan tashqari, bu o‘ziga xoslik va tegishlilik tuyg‘usini rivojlantiradi, yoshlarga
o‘z ildizlari va urf-odatlarini chuqurroq tushunishga imkon beradi. Shuning uchun xalq
pedagogikasida ta'lim an'analarini o‘rganish va saqlash yaxlit rivojlanish uchun juda
muhimdir.Bundan tashqari, ushbu tadqiqot mavzuni yanada tadqiq qilish va o‘rganishni talab
qiladi. Xalq pedagogikasida ta'lim an'analarining yoshlar dunyoqarashini shakllantirishga ta'siri
bo‘yicha mavjud tadqiqotlar qimmatli tushunchalarni bergan bo‘lsa-da, hali ham o‘rganish kerak
bo‘lgan ko‘plab sohalar mavjud. Masalan, kelajakdagi tadqiqotlar ushbu an'analarning
shaxslarning xatti - harakatlari, qadriyatlari va e'tiqodlariga uzoq muddatli ta'sirini o‘rganishi
kerak. Bundan tashqari, zamonaviy texnologik taraqqiyotning ushbu ta'lim an'analarini davom
ettirish yoki o‘zgartirishga ta'sirini o‘rganish kerak bo‘ladi.
REFERENCES
1.
Асаматдинова Ж., Курбанова Р. ОЗНАКОМЛЕНИЕ СТУДЕНТОВ С
ПОНЯТИЯМИ «Я». СТАНОВЛЕНИЯ И РАЗВИТИЯ СОБСТВЕННОГО «Я»
//PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 19. – №. 2. – С. 29-36.
2.
Begibaevna T. A. USE OF EDUCATIONAL TRADITIONS OF FOLK PEDAGOGY IN
FORMING YOUTH WORLD VIEW //EPRA International Journal of Research and
Development (IJRD). – 2023. – Т. 8. – №. 6. – С. 266-268.
3.
Turemuratova A., Ostonakulov I. USING PROVERBS AS A WAY OF FOLK
PEDAGOGY TO IMPROVE THE KNOWLEDGE OF YOUTH //International Journal
of Intellectual Cultural Heritage. – 2023. – Т. 3. – №. 1. – С. 17-20.
4.
Turemuratova A. USE OF EDUCATIONAL TRADITIONS OF FOLK PEDAGOGY IN
FORMING YOUTH WORLD VIEW //EPRA International Journal of Research and
Development (IJRD). – 2023.
5.
Turemuratova, A. (2023). EDUCATIONAL TRADITIONS IN THE FORMATION OF
YOUNG PEOPLE’S WORLD VIEW IN FOLK PEDAGOGY.
6.
Turemuratova, A. . (2022). USING PROVERBS AS A WAY OF FOLK PEDAGOGY
TO IMPROVE THE KNOWLEDGE OF YOUTH. International Journal of Intellectual
Cultural Heritage, 2(6), 60–63. Retrieved from
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
322
7.
Turemuratova, A., & Temirbekov, B. (2022). Mustahkam oilani shakllantirishda
yoshlarda naql-maqollardan foydalanishning tarbiyaviy-psixologik ahamiyati.
8.
Turemuratova, A. (2021). Har bir xalqning o’z qadriyati bor.
9.
Turemuratova, A., & Asamatdinova, J. (2021). Talabalar qadiriyatqa bag’darlang’anliqti
rivajlantiruwda auditoriyadan tis shinig’iwlardin’ roli.
10.
Turemuratova A. TRADITIONS OF FORMING THE SPIRITUAL AND MORAL
WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN PEDAGOGY //Евразийский журнал
академических исследований. – 2023. – Т. 3. – №. 7. – С. 225-229.
11.
Туремуратова А. Б. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ВОСПИТАТЕЛЬНЫХ
ТРАДИЦИЙНАРОДНОЙ ПЕДАГОГИКИ В ФОРМИРОВАНИИ
МИРОВОЗЗРЕНИЯ МОЛОДЕЖИ //Мировая наука.–2023. – 2023. – Т. 6. – №. 75. –
С. 125-129.
12.
Turemuratova Aziza Begibaevna. (2023). Students’ Thinking Skills and Outlook through
Pedagogical Principles in the Higher Education System Formation . American Journal of
Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769), 1(8), 358–361.
Retrieved from
http://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/1031
13.
Turemuratova A., Sultanova E., Orazova B. THE ROLE OF PEDAGOGICAL SKILLS
IN EDUCATION AND USE OF NEW METHODS IN TEACHING PRINCIPLES
//Models and methods in modern science. – 2023. – Т. 2. – №. 11. – С. 134-140.
14.
Turemuratova A., Tureniyazova N. THE PROGRAM OF USING MODERN
PEDAGOGICAL METHODS IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM AND THE
PROBLEMS OF IMPROVING PEDAGOGICAL SKILLS //Science and innovation. –
2023. – Т. 2. – №. B10. – С. 373-377.
15.
Jumamuratov R. E., Kaipbergenov A. T. TEACHING CHEMISTRY IN HIGH
SCHOOLS //Экономика и социум. – 2023. – №. 8 (111). – С. 101-107.
16.
Jumamuratov R. E., Kaipbergenov A. T. STAGES OF PEDAGOGICAL ANALYSIS OF
MODERN EDUCATIONAL MODELS IN THE REPUBLIC OF KARAKALPAKSTAN
//Экономика и социум. – 2023. – №. 8 (111). – С. 96-100.
17.
Jumamuratov R., Kaipbergenov A. APPLICATION OF INFORMATION AND
COMPUTER TECHNOLOGIES IN TEACHING CHEMISTRY //Евразийский журнал
академических исследований. – 2023. – Т. 3. – №. 7. – С. 21-26.
