ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
364
FAVQULOTDA VAZIYATLARDA JAROHATLANGANLARGA BIRINCHI
TIBBIY YORDAM KO'RSATISH
Karimova Nargiza Orziqulovna
Jizzax viloyati Favqulotda vaziyatlar boshqarmasi
Hayot faoliyati xavfsizligini o'qitish markazi katta o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10091764
Annotatsiya.
Ushbu maqolada favqulotda vaziyatlarda jarohatlanganlarga birinchi tibbiy
yordam ko'rsatish hamda favqulodda vaziyatlar salbiy oqibatlarini bartaraf etish jarayonida
jabrlanganlarga tez tibbiy yordam koʼrsatish xizmatini tashkil etish ahamiyati juda ortdi.
Jabrlanuvchilarga kasalxonaga qadar tez tibbiy yordam ko'rsatish usullarini o'zlashtirish, amaliy
ko'nikmalarni takomillashtirish muhim va dolzarb vazifa sanaladi.
Kalit so’zlar:
Favqulodda vaziyatlar, tez tibbiy yordam xizmati, tibbiy evakuatsiya, sanitar
gigienik postlar, tibbiy ta’minot.
FIRST AID FOR THE INJURED IN EMERGENCIES
Abstract.
In this article, the importance of providing first aid to the injured in emergency
situations and the organization of an emergency medical aid service to the injured in the process
of eliminating the negative consequences of emergency situations has greatly increased. It is an
important and urgent task to master the methods of providing emergency medical assistance to the
victims before the hospital, and to improve practical skills.
Key words:
Emergencies, emergency medical service, medical evacuation, sanitary
hygiene posts, medical care.
ПЕРВАЯ ПОМОЩЬ ПОСТРАДАВШИМ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
Аннотация.
В данной статье значительно возросло значение оказания первой
помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях и организации службы экстренной
медицинской помощи пострадавшим в процессе ликвидации негативных последствий
чрезвычайных ситуаций. Важной и актуальной задачей является освоение методов
оказания неотложной медицинской помощи пострадавшим до госпитализации,
совершенствование практических навыков.
Ключевые слова:
Чрезвычайные ситуации, скорая медицинская помощь,
медицинская эвакуация, санитарно-гигиенические посты, медицинская помощь.
Favquloddagi vaziyatlar bu muayyan hududda yuzaga kelgan, insonlar qurbon bo’lishiga
olib keluvchi, atrof muhitga tabiiy zarar yetkazuvchi, moddiy talofatga sabab bo’luvchi halokatdir.
Bunday vaziyatlarda fuqarolar salomatlik muhofazasining ta’minlash vazifalari murakkab
va ko‘p qirrali hisoblandi. Texnogen tusdagi halokatlarga elektr toki, termik, kimyoviy kuyishlar,
energetika, radioaktiv, gidrotexnik, transport avariyalar, shuningdek tabiiy tusdagilarga yer
qimirlashlari, suv toshqinlari, sel, to’fon, ko’chkilar, epidemiologic vaziyatlar kiradi.
Favqulodda vaziyatlar sharoitida jabrlanganlarga imkon darajasida tez tibbiy yordam
koʼrsatish yuzasidagi izlanishlar 1976 yilda favqulodda vaziyatlar va halokatlar tibbiyoti
butunjahon assotsiatsiyasi vujudga kelishiga olib keldi.
Favqulodda vaziyatlar hududiga fuqarolar muhofazasi hodimlari, sanitar tibbiy xodimlar
va avtotransportlarni jalb qilish, vaqtincha evakuatsiyani tashkil qilish, tez tibbiy yordam
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
365
ko’rsatish, sanitar - gigienik tadbirlarni amalga oshirish markazlashmagan tarzda amalga
oshiriladi.
Malakali va ixtisoslashgan tibbiy yordam koʼrsatish, tibbiy evakuatsiyani tashkil qilish, tez
tibbiy yordam brigadalari, qoʼshimcha dala gospitallari joriy qilish, tibbiy kuch va vositalarni
boshqarish markazlashgan tarzda bajariladi.
Fuqarolar muhofazasi shtab tarkibiga - aloqa va tez chaqirish, tibbiy xizmat,
radiatsiya himoyalash, qutqaruv avariya guruhi, yong‘inga qarshi, texnik-avariyalarni
tuzatish, umumtexnik va maishiy ta’minot kabilar kiradi.
Tibbiy xizmat tuzilmalari –tez tibbiy xizmat brigadasi, sanitar postlari, sanitar drujinachilar
otryadi shaklida tuziladi. Ular jabrlanganlarga tez tibbiy yordam ko'rsatish, evakuatsiyalash,
sanitar-gigiyenik hamda epidemiyaga qarshi vazifalar amalga oshiradi
Tibbiy evakuatsiya bu yaradorlarni jarohatlanish o’chog’idan olib chiqish, tez tibbiy
yordam bo’limiga va kasalxonalarga ko’chirishga aytiladi.
Favqulotda vaziyatlarda aholiga sanitariya-epidemiologiya va shoshilinch tez tibbiy
yordam ko’rsatish brigada usulida amalga oshiriladi. Shikastlangan va jarohatlanganlarga tez
tibbiy yordam ko’rsatish ikki bosqichda olib boriladi. Birinchi bosqichda Favqulotda vaziyatlar
hududida tibbiy saralash o’tkaziladi, birinchi tibbiy va shifokorgacha yordam ko’rsatiladi, undan
keyin:
1. Joyida birlamchi shifokor yordami ko’rsatiladi.
2. Evakuatsiya qilinganlarga tibbiy yordam beriladi.
3. Epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar ko’riladi
Ikkinchi bosqichda davolash muassasalarida, kasalxonada ixtisoslashtirilgan yordam
ko’rsatiladi.
Shoshilinch tez tibbiy yordam ko’rsatish xizmatining tuzilishi. Respublika miqyosida:
• Respublika shoshilinch tibbiy yordam ko’rsatish markazi;
• Doimiy tayyor holatdagi ixtisoslashtirilgan shoshilinch tibbiy yordam brigadalari.
Favqulotda jarohatlanganlarni birinchi tibbiy yordamni bermaslik mumkin emas, chunki
bu holat tibbiy ko'mak talab qilishi mumkin. Biroq, quyidagi tavsiyalarni amalga oshiring:
1. Sooqlovchi jarohat: Jarohatlangan ko'rgazmalar yoki kesiklar soqlanishi lozim. Kattalik
bildiradigan soqlig'i haqida endishalansangiz, qanday qisqartirish ijtimoiy tibbiy yordam
ko'rsatuvchaniga murojaat qiling.
2. Yaralanishni tozalash: Qattiq orasidan chiqib kelgan qo'shni yuqumlanib, kesik yoki
jarohatlangan kasalning etrafidagi daqiqlarni toza suv bilan yuvish, rivanol, hidrojen peroksid yoki
steril pansumanli suv bilan kasallikni tozalang. Keyin chaporingsiz steril qate qiling,
ehtiyotkoricha bandaj qiling.
3. Sakralanish va qaltiring: Agar jarohatlangan shaxs hayotga og'ir sakralangan bo'lsa yoki
havo taksimidan bo'sh bo'lsa, hozirgi zaman oxirida qaltirish mahkamlanishi uchun birinchi tibbiy
ko'mak ko'rsatuvchilig'iga murojaat qiling.
Yodda tuting, quyidagi masalalar bilan bog'liq holatlarda, birinchi vaqtda proffessional
tibbiy yordam ko'rsatish talab qilinadi: haydovchi xorsiligi, stoma, gavdali izatorlıqi, xotin
terpalarida, mochakinlikda yoki og'ir kullar sakit bo'lishi. Agar sizga yoqitish, sanktuarikalash va
yengil yangilanish, sakralanish, tiqimliklar qo'rtoshiga iqtido qilingandagina, talab qilinadigan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
366
tibbiy yordam talablaringizni, buyuk va mo'qqlarni toza suv bilan yuvish va santiyaga yopish,
tutishni ta'minlashda konsultatsiya olishingiz tavsiya etiladi.
Bizning tavsiyamiz - jarohatlanganlarni birinchi tibbiy yordam ko'rsatish talablari va
oqimdagi holatlar kabi muammolarni texnika xodimni darajasini qo'llab-quvvatlash bilan
boshqarib, ixcham kengaytirishga intilishga qarib qo'yish. Bu ortiqcha yo'rdam, shoxlik va
molazimlik ko'rsatkichlari orqali amalga oshiriladi, chunki shuni bilamizki, birinchi tibbiy yordam
ko'rsatuvchi mutaxassis, sizni muayyan va puchonica tibbiy holat haqida o'z fikrini bildira
olmaydi.
Favquloddagi vaziyatlar bu muayyan hududda yuzaga kelgan, insonlar qurbon bo’lishiga
olib keluvchi, atrof muhitga bo’lishiga olib keluvchi, atrof muhitga sabab bo’luvchi halokatdir.
Birinchi tibbiy yordam ko'rsatish uchun quyidagi jarayonlarni kuzatib borishingiz kerak:
1. Yangi turmush tarzida qanday ko'ra kelinganligini bilish uchun bemor bilan
suhbatlashing. Holatning sabablari, davomiyligi va intensivligi haqida ma'lumot oling.
Shikoyatlarni tinglang va ularni e'tiroz etmangsiz.
2. Hayotiy talablar konusida fikringizni bildiring. Agar bemorning hayoti qiyin bo'lib,
boshqa murabbiylarga va tibbiy hodimlarga ko'maklashishni talab qilsangiz, ular bilan
suhbatlashing.
3. Shifokor yoki tibbiy hodim bilan suhbatlashing. Ularga boshqa kasalliklarni aniqlash
uchun necha savollar berishingizni so'rang. Holatning urg'anishiga unda tinmaslik qismlarini va
olmoshlarni qanday yopishish mumkinligini bilishingiz kerak.
4. Ko'rsatilgan tibbiy yordamning doimiy likniti va urg'enishlarni bilish uchun muayyan
malumotlarga ega bo'lishingiz kerak. Qaysi qaydalar, protseduralar va davolash usullari
bemorning halini yaxshilashinga yordam berishi mumkinligini bilish uchun ularni so'rashingiz
yoki o'qishingiz muhimdir.
5. Sizning o'zingiz uchun hamari ko'rsatilgan tibbiy yordamning samaradorligini kuzatib
borishingiz kerak. Agar bemorning holati yomonlashsa, yoki sizda shubhaga yo'l qo'yganda, olib
keladigan foydalar va kutilayotgan natijalar haqida o'zingizning fikringizni bildiring.
Shuningdek kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar ham favqulotda vaziyatlarni tashkil
etadi. Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar - yuqori zaharlilik xususiyatiga ega bo‘lgan va
ma’lum sharoitlarda (asosan kimyoviy xavfli obyektlardagi avariyalarda) odamlar va
jonivorlarning ommaviy zaharlanishini keltirib chiqara oladigan, shuningdek atrof muhitni
zararlay oladigan kimyoviy birikmalardir. Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarning zaharlovchi
holatiga o‘tishi ularning agregat holati, suvda eruvchanligi, organik moddalarda erish qobiliyati,
zichligi, uchuvchanligi, qaynash temperaturasi va shu kabi fizik-kimyoviy xossalariga bog‘liq.
Kimyoviy muhofaza - kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarning aholiga va kimyoviy
xavfli obyektlar xodimlariga ta’sirini kamaytirish yoki yumshatish, kimyoviy avariyalarning
oqibatlari ko‘lamini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui.
Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar aholi hayoti va sog‘ligi uchun jiddiy xavf tug‘diradi.
Ularning yuqori zaharlilik xususiyati, ta’sir ko‘rsatish davrining qisqaligi jabrlanganlarga birinchi
tibbiy yordam ko‘rsatishni va ularning hayotini saqlab qolishni qiyinlashtiradi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
367
Favqulodda vaziyatlar sharoitida jabrlanganlarga qutqaruv xizmatlari hokimiyat, uning
favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish boʼyicha shtablari yoki komissiyalari tomonidan
rejalashtiriladi, bundan tashqari iqtisodiyot obyekti kuch va vositalari jalb qilinadi.
Favqulodda vaziyatlar sharoitida jabrlanganlarga qutqaruv xizmatlari hokimiyat, uning
favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish boʼyicha shtablari yoki komissiyalari tomonidan
rejalashtiriladi, bundan tashqari iqtisodiyot obyekti kuch va vositalari jalb qilinadi.
Favqulodda vaziyatlar sharoitida jabrlanganlarga tez tibbiy yordamni tashkil qilish, tibbiy
kuch va vositalarning tezlik bilan ta’minlash, sanitar -gigenik postlar tuzish, tibbiy evakuatsiya,
kasalxonalarga gospitilizatsiya qilish bajariladi.
REFERENCES
1.
R. U. Muhitdinov, N.S. Tojiboyev. Favqulodda vaziyatlarda tibbiy yordam
ko’rsatish. 2003 y.
2.
O. Xasanov. Favqulodda vaziyatlarda tibbiy xizmat ko’rsatish tartibi. 2006 y.
3.
Y. Allayorov. Y. Tojiboyev. Favqulodda vaziyatlarda tez tibbiy yordam asoslari.
2007 y.
4.
D. M Sobirov. Shoshilinch holatlar. 2007 y.
5.
Е. И. Чазов. Неотложные состояния и экстренная медицинская помощь. 2005
г.
