208
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA BOLALARGA EKOLOGIK
TARBIYA BERISHNING SAMARADORLIGI.
Anafiyayeva Iroda Olimjon qizi
Nizomiy nomidagi TDPU,
Maktabgacha ta’lim yo’nalishi 2-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10205684
Annotatsiya.
Bolalarning tabiat haqidagi bilimlarni egallashlari ularning bilish
qobiliyatlari - sensor apparati, mantiqiy fikrlashi, diqqat, nutq, kuzatuvchanlik, bilishga qiziqishi
bilan mustahkam bog’langanligini aniqlash. Fikrlashni rivojlantirish va ilmiy dunyoqarashni
shakllantirish uchun bolalarning tabiat predmet-hodisalari bilan tanishtirish, ularni
kuzatilayotgan predmet-hodisalarni tushunishga o’rgatish va ular orasidagi aloqa va
munosabatlarni anglashlariga olib kelish. Maktabgacha yoshdagi bolalarda sayr orali sadoqat
hissini tarbiyalashni o’rganish.
Kalit so‘zlar:
Qobiliyat, sensor apparat, kuzatuvchanlik, dunyoqarash, sadoqat, ko‘nikma,
elektron darsliklar, sayr, ekskursiya.
THE EFFECTIVENESS OF ENVIRONMENTAL EDUCATION FOR CHILDREN
IN PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS.
Abstract.
Determining whether children's acquisition of knowledge about nature is
strongly connected with their cognitive abilities - sensory apparatus, logical thinking, attention,
speech, observation, interest in learning. In order to develop thinking and form a scientific
worldview, introducing children to natural objects and phenomena, teaching them to understand
the observed objects and phenomena, and bringing them to understand the connections and
relationships between them. Learning to educate the feeling of loyalty between preschool children.
Key words:
Ability, sensory apparatus, observation, outlook, loyalty, skills, electronic
textbooks.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ В
ДОШКОЛЬНЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ.
Аннотация.
Определение того, тесно ли связано приобретение детьми знаний о
природе с их познавательными способностями - сенсорным аппаратом, логическим
мышлением, вниманием, речью, наблюдательностью, интересом к учебе. В целях развития
мышления и формирования научного мировоззрения знакомим детей с предметами и
явлениями природы, уча их понимать наблюдаемые предметы и явления, доводим до
209
понимания связей и отношений между ними. Учимся воспитывать чувство преданности
между детьми дошкольного возраста.
Ключевые слова:
Способности, сенсорный аппарат, наблюдательность, кругозор,
лояльность, навыки, электронные учебники.
Bolalarda mehnatni sevish, o‘zgalar mehnatini qadrlash, o‘simlik va hayvonlarni
asrash, ularni parvarish qilish, o‘z Vatanini, tabiatni sevish, tabiat go‘zalliklarini ko‘ra olish kabi
qislatlarni o‘stirish orqali tarbiyaviy vazifalar qal qilinadi.Maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida
tabiat bilan yaqindan tanishtirmasdan turib, bolalarni jismonan rivojlantirish, nutq va
tafakkurlarini boyitish vazifalarini amalga oshirish mumkin emas.Bolalarni har tomonlama
rivojlantirish.Ularni barkamol qilib o‘stirish tug‘ilgan kunidan boshlab amalga oshiriladi.
Bugungi kunda mustaqil O‘zbekistonda olib borilayotgan ta‘lim sohasidagi islohatlarning
bosh maqsadi aynan mana shunga yaratilgan.Yani o‘sib kelayotgan yosh avlod, mustaqil
O‘zbekistonimizning kelajagini, taraqqiyotini kafolatlaydi. Mana shu ustivor yo‘nalishlardan kelib
chiqqan holda, bolalar bog‘chalarida farzandlarimizga beriladigan har qanday bilim, ularda
Vatanga sadoqat o‘z o‘lkasini sevish, Vatan bilan g‘ururlanish ruhini tarbiyalashi lozim. Shunday
ekan tabiat bilan tanishtirish metodikasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat bo‘lishi lozim;
-bolalarni o‘z o‘lkasini sevishga o‘rgatish,tabiat bilan tanishtirish orqali bolalarda ilmiy
dunyoharashni rivojlantirish,
-bolalarda kuzatuvchanlikni rivojlantirish, o‘zining , tengdoshlari va kattalarning
mehnatini qadrlashga o‘rgatish, tabiat orqali psixik jarayonlarni rivojlantirish (sezgilar, idrok,
xotira, qayol, tasavvur, nutq, diqqat),bolalarning hissiyotini irodasini rivojlantirish,tabiat in'om
etgan ne‘matlarni avaylab asrashga o‘rgatish.
Bolalarni tabiat bilan tanishtirishning ahamiyati. Tabiatga muhabbat-juda keng qamrovli
va murakkab his-tuyg'udir. U yuksak ruhiy va aqliy qatlamlarni o’z ichiga oladigan murakkab bir
butunlikni tashkil etadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni
shakllantirishga doir tadqiqot ishlarini olib borgan
M.Umarova
ning fikricha, bu hissiyotni
tarbiyalashni bolalikning erta yoshidan boshlash muhim pedagogik ahamiyat kasb etadi. Har bir
bolada o’zi yashab turgan mahalliy o’lka va O’zbekiston tabiatiga muhabbat bilan qarash, unga
ko’ngil qo’yish ishtiyoqi o’sib boradi.
Bolalarni tabiat bilan tanishtirishni shakllantirishda maqsad va vazifalarini aniq belgilab
olish, uning amaliyotga yo‘naltirilganligini tushunish. Ekologik muammoga umummilliy,
umuminsoniy, ijtimoiy muammo sifatida yondashish kabilar.Shular asosida talabaning ekologik
210
madaniyatini shakllantirishga yo‘naltirilgan ta‘lim-tarbiya tizimini didaktik jihatdan
ta‘minlanishiga erishamiz. Buning uchun ekologiyaga oid o‘quv materiallarini tanlash, tabiatni
muhofaza qilishga oid faoliyat turlari va ular mohiyatini Bolalar ongiga singdirish, insonning
tabiat hodisalarini anglashi, mazkur hodisalarning hayotiyligi, mukammalliligini tushunish
lozimligining ustuvorligini anglashi zarur. Bizning fikrimizcha bolalarga o‘rgatiladigan ekologik
bilim mazmuni o‘z ichiga quyidagilarni qamrab olishi lozim:Bolalar ongida olamning ilmiy
manzarasini shakllantirishdir. Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi ma‘lum bo‘lgan ekologik bilimlar
ahamiyatini ilmiy-amaliy jihatdan yoritib berish;Bolalar tomonidan ekologik qonuniyatlarning
o‘zlashtirilishiga erishish. Tabiatda sodir bo‘ladigan turli xildagi fojialarni anglash, ularning
mohiyatini bilib olish, ekologiyaga oid ta‘lim vazifalarini ifodalash, kuzatish va tajribalarni
rejalashtirish hamda amalga oshirish, ekologiyaga oid nazariy-amaliy g‘oyalarni oydinlashtira
olish, ulardan ta‘lim-tarbiya jarayonida foydalana olish malakalarini hosil qilish;tabiatga qadriyat
sifatida qarash tuyg‘usini uyg‘otish va madaniyatini shakllantirish, tabiatni muhofaza qilish va
uning boyliklaridan unumli foydalanishni takomillashtirish;Respublika hududidagi biologik xilma
– xillikni bilishga imkon beradigan nazariya va g‘oyalarni o‘rganishni tashkil etish.
Ekologiya sohasidagi muayyan bilimlar hajmini, tasavvur va tushunchalar doirasini ilmiy-
amaliy jihatdan ishlab chiqish, atrof muhitni muhofaza qilish, uning zahiralaridan unumli
foydalanishga o‘rgatish.
Sayr - maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishda ijtimoiy - foydali mehatga
o’rgatishning asosiy mezonidir.Sayr jarayonida tabiatda bajariladigan mehnat jarayonida
egallangan bilim, ko’nikma va malakalar mehnat tarbiyasida pedagogik faoliyatning yakuniy
natijasi emas, balki inson qobiliyatining rivojlanishi, ya’ni, mehnatga bo’lgan layoqatini
rivojlantirishning samarali vositasidir.
Bolalarning tabiatda ijtimoiy foydali mehnat faoliyati ma’lum bilimga ega bo’lishi bilan
birga ularni ma’naviy - ahloqiy shakllanishi bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishini ta’minlaydi.
Respublikamizda maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish tobora boshqacha tus
olayotgan sari, ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish, bu jarayonning samaradorligini
oshirishga katta e’tibor qaratilmoqda.“Ilk qadam” davlat o’quv dasturida har tomonlama yetuk
kamol topgan, bolalarni ta’lim va tarbiya berishning asosiy masalasi o’z aksni topgan.Dastur
talabiga muvofiq, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni ma’naviy yetuk, axloqli, pok
insonlar qilib voyaga yetkazish tabiat bilan tanishtirish metodikasi fani muhim ahamiyat kasb
etadi. Uning maqsadi, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlash, tabiat bilan
tanishtirish jarayonida tabiatga ehtiyotkorona munosabatda bulish, Vatanga mehrli bo’lish,
211
ekologik ta’lim - tarbiyani amalga oshirish, tabiat haqida mukammal bilimga ega bulgan yoshlami
tarbiyalashdir.Tabiat bilan tanishtirish metodikasining vazifasi talabalarni tabiat bilan tanishtirish
usullari, ish shakllari, shuningdek, pedagog, psixolog olimlar va mutafakkirlarning tabiatning
inson hayotidagi ahamiyati haqidagi bilimlari bilan tanishtirish va nazariy bilimlar berishdan
iborat.Tabiat bilan tanishtirish fani pedagogikaning bir qismidir, chunki tabiat bilan tanishtirish
orqali barcha tarbiya turlari amalga oshiriladi. Tabiat bilan bolalarning yosh xususiyatlari,
fiziologik tuzilishlarini hisobga olgan holda tanishtiriladi. Shu bilan birga turli yosh guruhlarda
ularning qiziqishlari, qobiliyatlari, ehtiyojlari, harakter hislatlari, iste’dodlari hisobga olinadi.
Tabiat bilan tanishtirishning bolalami aqliy jihatdan o’sishiga ta’siri kattadir.Tabiat
bolalarni estetik tarbiyalashning asosiy vositalaridan biridir. Tabiatning go’zalligi hatto eng kichik
bolalarni ham o’ziga rom qilmasdan qolmaydi. Ulami tabiatni bilish jarayonida e’tiborlarini
o’rmonning shovqinlari, qushlarning sayrashi, barglarning shakli va rangi, gullarning hidlari,
hayvonlarning harakatlariga qaratish kerak. Buning muhim jihati bola kelajakda o’z hayotida
dunyoning barcha va xilma-xil go’zalliklarini idrok eta olishiga sharoit yaratishdir.Haqiqatni
to’g‘ri aks ettiruvchi bilimlar berilmasi, bolalarda tabiat haqida noto’g'ri tushunchalar hosil
bo’ladi.Noto’gcri tushunchalarni tuzatish yangi tushunchalar hosil qilishga nisbatan ancha
qiyinroqdir. Shuning uchun bolalarda maktabgacha ta’lim yoshidanoq, his etilish, qabul qilib olish
va zehniy rivojlanish tajribalariga asoslangan holda tabiat haqida ilmiy dunyoqarashlarning
shakllanishi juda muhimdir.Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishda
ta’lim-tarbiya jarayonida ularning ongida atrofii o’rab olgan dunyo haqida hissiy tajribaga
asoslangan aniq bilimlar hosil qilish muhimdir.
REFERENCES
1.
H. Haydarov, S.Nishonova Tabiatshunoslik asoslari va bolalarni atrof-
tabiat bilan tanishtirish. T.: O‘qituvchi. 1992.
2.
Djabborova X.D.
Maktabgacha
yoshdagi
bolalarga ekologik
ta’lim
–
tarbiya berishning o‘ziga xosligi. T.: O‘qituvchi. 2000.
3.
O.U Xasanboyeva, X.J.Djabborova Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi.
T.: Cho‘lpon. 2007.
4.
Ergasheva,
B.
(2022).
TALABALARINING
PEDAGOGIK
MODERINIZATSIYA
SHAROITIDA
KASBIY
TAYYORGARLIGINI
TAKOMILLASHTIRISH. Science and innovation, 1(B7), 401-405.
212
5.
Barno,
E.
(2023).
OʻZBEKISTONDA
MAKTABGACHA
TALIM
MUASSASALARINING ZAMONAVIY TIZIMI. Research Focus International
Scientific Journal, 2(3), 103-105.
6.
Karimov I.A.
O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: O‘zbekiston.1997.
7.
Yusupova P.A. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berish.
T.: O‘qituvchi. 1995.
8.
X.S Yo‘ldoshev, Sh.SH Avezov. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish asoslari.
9.
Ergasheva Ba’rno Ziyavitdin qizi (2023) ‘’MAKTABGACHA TA’LIM
MUTAXASSISLARINING
XALQARO
FORUMI’’
‘’INKLYUZIYA:
MAKTABGACHA
TA’LIMDAGI
MUAMMOLAR
VA
YECHIMLAR’’KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV ASOSIDA BO’LAJAK
TARBIYACHILARNI
KASBIY
FAOLIYATGA
TAYYORLASHNING
PEDAGOGIK XUSUSIYATLARI.547-549.
