ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
40
UDK.634.6
G’O’ZANING O’SISHI VA RIVOJLANISHIDA OZIQLANTIRISH ME’YORLARINI
ISHLAB CHIQISH
Abduraxmanov Obidjon Xamidovich
Toshkent davlat agrar universiteti katta o‘qituvchi
Shukurov Shavkat Shukurovich
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
Bozorova Fotima Mahmud qizi
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
fotima@mail.ru
Chabikova Ayimxon Nuraddin qizi
Toshkent davlat agrar universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10277923
Annotatsiya.
Respublikamiz bugungi kunda olimlar tomonidan yaratilayotgan yangi,
istiqbolli va rayonlashtirilgan g‘o‘za navlarining parvarishlash texnologiyasini ilmiy asosda
ishlab chiqish bo‘yicha tadqiqotlar va chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Dunyo bo‘yicha
yetishtiriladigan umumiy paxta xom-ashyosining 76 foizi 5 ta davlat ulushiga to‘g‘ri keladi,
jumladan Hindiston 7,1, Xitoy 6,5, Braziliya 2,9, Pokiston 2,7 mln. tonna». Qishloq xo‘jaligida
mavjud suv zaxiralaridan samarali foydalanishda suv hamda resurs tejovchi texnologiyalarni
qo‘llash dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.G‘o‘zani sug‘orish, oziqlantirish va
resurstejamkor texnologiyalarni qo‘llash orqali yuqori natijalarga erishilmoqda. G‘o‘za o’sishi
va rivojlanishida qulay havo, issiqlik, namlik va oziqa tartiblari yaratilganda jadal o‘sib-
rivojlanadi, yuqori va tolasi IV-tipga mansub sanoatbop paxta xomashyosi yetishtirishga
erishiladi. Shundan kelib chiqib, g‘o‘za agrotexnikasida integratsiyalashgan zamonaviy suv
tejovchi sug‘orish texnologiyalari qo‘llash, mavjud resurslardan samarali foydalanishga
yo‘naltirilgan ilmiy izlanishlarga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Kalit so’zlari:
G’o’zaning o’sishi va rivojlanishida
oziqlantirish me’yorlarini
hosildorlik mineral o’g’itlar.
DEVELOPMENT OF NUTRITION STANDARDS FOR THE GROWTH AND
DEVELOPMENT OF COTTON
Abstract.
Researches and measures are being carried out on the scientific basis of the
development of new, promising and regionalized cotton varieties care technology created by
scientists today in our republic. Five countries account for 76% of the total cotton raw materials
grown in the world, including India 7.1 million, China 6.5 million, Brazil 2.9 million, and
Pakistan 2.7 million. tons". The use of water and resource-saving technologies in the effective
use of available water reserves in agriculture is one of the urgent tasks. High results are
achieved by using cotton irrigation, feeding and resource-saving technologies. In the growth and
development of cotton, when favorable conditions of air, heat, moisture and nutrition are created,
it grows and develops rapidly, and it is possible to grow industrial cotton raw materials of high
and fiber type IV. Based on this, special attention is being paid to scientific research aimed at
the application of integrated modern water-saving irrigation technologies and effective use of
available resources in cotton agrotechnics.
Keywords:
Fertilizers and mineral fertilizers for the growth and development of cotton.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
41
РАЗРАБОТКА НОРМ ПИТАНИЯ ДЛЯ РОСТА И РАЗВИТИЯ ХЛОПКА
Аннотация.
Исследования и мероприятия проводятся на научной основе
разработки новых, перспективных и районированных технологий ухода за сортами
хлопчатника, созданных сегодня учеными нашей республики. На пять стран приходится
76% всего хлопкового сырья, выращиваемого в мире, в том числе на Индию — 7,1
миллиона, Китай — 6,5 миллиона, Бразилию — 2,9 миллиона и Пакистан — 2,7 миллиона.
тонн». Использование водо- и ресурсосберегающих технологий при эффективном
использовании имеющихся водных запасов в сельском хозяйстве является одной из
актуальных задач.Высокие результаты достигаются за счет применения технологий
орошения, подкормки и ресурсосбережения хлопчатника. При росте и развитии
хлопчатника при создании благоприятных условий воздуха, тепла, влаги и питания он
быстро растет и развивается, и можно выращивать техническое хлопковое сырье
высокого и IV типа волокна. Исходя из этого, особое внимание уделяется научным
исследованиям, направленным на применение комплексных современных водосберегающих
технологий орошения и эффективное использование имеющихся ресурсов в агротехнике
хлопчатника.
Ключевые слова:
Удобрения и минеральные удобрения для роста и развития
хлопчатника.
Kirish
. Dunyoda o‘rta tolali Gossypium hirsutum
L.
turiga mansub g‘o‘za navlarini
yetishtirishda tuproqning ildiz tizimi tarqalgan qatlamini bir tekis namlantirish va o‘simlikning
fiziologik talabidan kelib chiqib, mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan talabini aniqlash va oziqlantirish
me’yorlarini ishlab chiqish dolzarb bo‘lib hisoblanadi. G‘o‘za agrobiotsenozida qulay havo,
issiqlik, namlik va oziqa tartiblari yaratilganda jadal o‘sib- rivojlanadi, yuqori va tolasi IV-tipga
mansub sanoatbop paxta xomashyosi yetishtirishga erishiladi. Shundan kelib chiqib, g‘o‘za
agrotexnikasida integratsiyalashgan zamonaviy suv tejovchi sug‘orish texnologiyalari qo‘llash,
mavjud resurslardan samarali foydalanishga yo‘naltirilgan ilmiy izlanishlarga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Bugungi kunda respublikamiz olimlar tomonidan yaratilayotgan yangi, istiqbolli va
rayonlashtirilgan g‘o‘za navlarining parvarishlash texnologiyasini ilmiy asosda ishlab chiqish
bo‘yicha tadqiqotlar va chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. G‘o‘zani sug‘orish, oziqlantirish va
resurstejamkor texnologiyalarni qo‘llash orqali yuqori natijalarga erishilmoqda. Dunyoda g‘alla
etishtiruvchi mamlakatlarda boshoqli don ekinlari maydonlaridan olinayotgan yumshoq bug‘doy
don hosili asosan aholini non va un mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyoji uchun ishlatilsa, qattiq
bug‘doy doni makaron va konditer sanoatida keng qo‘llaniladi. Qattiq bug‘doy biologik jihatdan
yumshoq bug‘doyga nisbatan qurg‘oqchilikka, yuqori haroratga chidamliligi, sariq va qo‘ng‘ir
zang hamda qorakuya kasalliklari bilan kam zararlanishi, doni etilganda to‘kilib ketmacligi bilan
ajralib turadi. 2012 yilda Bunyodkor va Mingchinor navlaridan yakka tanlash usulida tanlab
olingan oilalarni ekish 16 oktyabrda oldindan jo‘yak olinib, qator oralig‘i 30 sm kenglikda, har
bir oila bir metr uzunlikda qo‘lda ekildi.
Tajriba maydonini sug‘orish 21-24 oktyabrda amalga oshirildi. Sug‘orilgandan keyin 8-
10 kunda urug‘lar to‘liq unib chiqdi va maxsus shnurlangan jarnalga qayd qilib borildi. Maysalar
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
42
3-4 barg holatida birinchi yil ko‘chatzoriga ekilgan oilalarni rivojlanishini tezlashtirish
maqsadida gektariga fizik holda 100 kg (Ammiakli selitra) miqdorida azotli mineral o‘g‘itlar
bilan oziqlantirildi. Ekilgan oilalarning tuplash fazasi 5-11 dekabrda qayd qilindi.
T.Ya.Rajabov, N.S.Omonovlarning [47; 108-111-b.] ilmiy izlanishlarida yer osti suvlari sathi 3
m va undan chuqur joylashgan taqir tuproqlarida Qarshi-9 g‘o‘za navini sug‘orish oldi tuproq
namligi ChDNSga nisbatan 70-75-65% sug‘orish tartibida 1-3-1 tizimda 5 marta sug‘orish va
jami mavsum davomida 4499 m
3
/ga miqdorda suv berish, mineral o‘g‘itlar me’yorini NPK 250;
175; 100 kg/ga me’yorda oziqlantirilib gektaridan 37,0 s/ga paxta hosili olishga erishgan.
F.Teshaev va boshqalarning tahlillariga ko‘ra, yer osti suvlari yaqin joylashgan tuproqlarda
sug‘orishda hisobiy namlanish qatlami 50-70-50 sm olinganda 70-100-70 sm ga nisbatan
sug‘orish suvlari 32% ga tejalib hosildorlik 0,9 s/ga yuqori hosil olishga erishgan [62; 5-b.].
A.Axmedjonov va boshqalarning tajribasida Zafar g‘o‘za navida ekish bilan birga yillik
me’yorning 15-20 %, fosforli o‘g‘itlarni kuzgi shudgorlashdan oldin yillik me’yorining 70% va
gullash fazasida 30 %, kaliyli o‘g‘itning shudgorlashdan oldin 60% va shonalash davrida 40% ni
qo‘llash tavsiya qilingan [17; 34-b.].
Tadqiqot uslublari.
Dala tajribalarini o‘tkazishda quyidagi uslubiy qo‘llanmalardan
foydalanildi ya’ni «Dala tajribalarini o‘tkazish uslublari», «Metodika polevogo opыta»,
tuproqning agrofizik va agrokimyoviy tahlillari «Metodы agroximicheskix i agrofizicheskix
issledovaniy v polivnыx xlopkovыx rayonax polevыx i vegetatsionnыx opыtov s
xlopchatnikom» hamda urug‘lik chigitning unuvchanligini aniqlashda «Urug‘lik paxta,
Texnikaviy shartlar». O’zDst 642:2013 uslubnomalari asosida o‘tkazilib, olingan
ma’lumotlarning aniqligi va ishonchliligini B.A.Dospexovning ko‘p omilli dispersion
Tadqiqot natijalari.
Jumladan, o‘rganilgan Jarqo‘rg‘on va Kelajak g‘o‘za navlarining
suvga bo‘lgan talabi pastroq ekanligi sababli yuqori sug‘orish tartibida o‘simlik bo‘yi o‘sib, hosil
elementlari kamroq to‘planishi natijasida ko‘saklar soni kam bo‘lganligi kuzatildi. Shuningdek,
o‘rganilgan barcha g‘o‘za navlarida sug‘orish oldi tuproq namligi ChDNSga nisbatan 65-65-60%
sug‘orish
tartibida
70-75-65 % sug‘orish
tartibiga
nisbatan
ko‘saklarning
ochilishi
yuqori
bo‘lganligi aniqlandi.
Bu
esa
tuproqda
namlik
kamayishi
o‘simlikning
vegetatsiya davrini
tezroq tugatib tezroq
avlod
qoldirishga
bo‘lgan
reaksiyasi
bilan izohlanadi.
yillar
davomida
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
43
o‘rganilgan g‘o‘za navlarini o‘sish rivojlanishi o‘rganilib, fenologik kuzatuvlar olib borilganda
g‘o‘za navlarining suvga bo‘lgan talabiga ko‘ra quyidagicha qonuniyat aniqlandi. Ya’ni, yuqori
sug‘orish tartibi va mineral o‘g‘itlar me’yorlarida g‘o‘za navlarining bosh poya balandligi yuqori
bo‘lishi hamda ko‘saklarning ochilish va pishib yetilishi pastroq bo‘lishi kuzatildi. Ko‘chat
qalinligi qanchalik siyrak bo‘lsa, o‘simlikning yer yuzasini qoplashi past darajada bo‘ladi,
aksincha ko‘chat qalinligi keskin ko‘payib ketganda birinchidan hosil elementlari soni kamaygan
holda havo almashinuvi yomonlashib, pastki yaruslardagi ko‘saklarga bir qism zarar yetishi
kuzatildi.
O‘tkazilgan tadqiqotlarimizda amal davri boshida yagonalashdan so‘ng va terim
oldi ko‘chat qalinligi har bir variant va qaytariqlarning hisobiy qatorlaridagi ko‘chatlarni to‘liq
sanab chiqish yo‘li bilan aniqlandi. Bunda mavsum boshidagi ko‘chat soni mavsum oxiriga kelib
birmuncha kamayganligi kuzatildi. Buning asosiy sabablaridan biri mavsum davomida
o‘tkazilgan qator oralariga va boshqa turli xil ishlovlar, ma’lum foiz kasallik va zararkunandalar
yetkazgan zarar ko‘chatlar sonining birmuncha kamayishiga olib keldi. O‘rganilgan g‘o‘za
navlari hosildorlik ko‘rsatkichlariga turli sug‘orish va oziqlantirish tartiblari hamda
me’yorlarining ta’sirini o‘rganish uchun tajriba maydonidagi har bir variantning 5 ta hisobiy
qatorlaridagi jami ochilgan paxtalar terib olinib, g‘o‘za navlarining hosildorlik yoqoriligi va
samaradorligi o‘rganildi.
Xulosa.
Sug‘oriladigan maydonlarda bir xil agrotexnika qo‘llanilganda, taqir va taqirsimon
tuproqlarga nisbatan och tusli va tipik bo‘z tuproqlar sharoitida hosildorlik sezilarli ravishda
oshib borishi, bo‘z tuproqlari sharoitida tezpisharligi turlicha bo‘lgan S-8295, Kelajak g‘o‘za
navlaridan yuqori va sifatli paxta hosili olishni ta’minlovchi maqbul sug‘orish va oziqlantirish
tartiblari ilmiy asosda ishlab chiqilgan va aynan ushbu g‘o‘za navlari Toshkent viloyatida katta
maydonlarda parvarishlash uchun tavsiya etilgan. Kelajak g‘o‘za navlarida eng yuqori iqtisodiy
samaradorlik sug‘orish oldi tuproq namligi nisbatan 60-65-60% va mineral o‘g‘itlar NPK
220:150,5:110 kg/ga qo‘llanilganda kuzatilib, Kelajak g‘o‘za navida qo’llanilganda yuqori
samaraga erishildi.
REFERENCES
1. Axmedjonov A., va boshqalar. G‘o‘zaning istiqbolli yangi “Zafar” navi. //O‘zbekiston
qishloq va suv xo‘jaligi jurnali. Toshkent, 2020 y. -№ 3. B. 34.
2. Boltaev S., Ishimov S. Respublikaning sug‘oriladigan maydonlari tuproqlarining
unumdorlik holati va uni oshirishning imkoniyatlari. “Qishloq xo‘jaligi ekinlari genetikasi,
seleksiyasi, urug‘chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalarining dolzarb muammolari
hamda rivojlantirish istiqbollari” mavzuidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
materiallari to‘plami. Toshkent, 2018 y. –B. 248-251.
3. G‘aniev S., va boshqalar. Turli darajada sho‘rlangan tuproqlar unumdorligi va paxta
hosiliga resurstejovchi innovatsion texnologiyalarning ta’siri. “Qishloq xo‘jaligi ekinlarini
yetishtirishda dolzarb masalalar va uni rivojlantirish istiqbollari” mavzusidagi xalqaro
ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari to‘plami 2020 yil. –B. 704-707.
