352
O‘QUVCHI - YOSHLARDA MA’NAVIY TARBIYASINI SHAKLLANTIRISHDA XALQ
OG‘ZAKI IJODINING O‘RNI
Kurbanova Dilrabo Xaitbayevna
Guliston Davlat Pedagogika Instituti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10407678
Annotatsiya.
Ushbu maqolada xalq og‘zaki ijodi turlari va vazifalari, xalq og‘zaki ijodi
namunalari haqida ma’lumot keltirilgan bo‘lib, xalq og‘zaki ijodining inson ma’naviyatini
yuksaltirishdagi ahamiyati haqida fikr va mulohazalar yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
folklor, qadriyat, ma’naviyat, madaniyat, san’at, xalq san‘ati.
STUDENT - THE ROLE OF FOLK'S ORAL CREATION IN FORMING THE
SPIRITUAL EDUCATION OF YOUTH
Abstract.
This article provides information on the types and tasks of folk art, examples of
folk art, and comments on the importance of folk art in raising human spirituality.
Key words:
folklore, value, spirituality, culture, art, folk art.
СТУДЕНТ - РОЛЬ НАРОДНОГО УСТНОГО ТВОРЧЕСТВА В ФОРМИРОВАНИИ
ДУХОВНОГО ВОСПИТАНИЯ МОЛОДЕЖИ
Аннотация.
В данной статье представлены понятия фольклора, его виды и
функции, образцы, значение народного творчества в воспитании духовности человека.
Ключевые слова:
фольклор, ценность, духовность, культура, искусство, народное
творчество.
Xalq og‘zaki ijodi - mehnatkash omma ijodi, xalq san’atining boshqa, ya’ni musiqa, teatr,
raqs, o‘yin, tasviriy va amaliy san’at kabi turlaridan o‘ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadigan
og‘zaki so‘z san’atidir.
Xalq og‘zaki ijodi - insoniyatga tengdosh eng qadimiy san’at. Har bir xalqning og‘zaki
ijodi o‘sha xalqning fe’l - atvori, estetik didi, ruhiyati, urf-odat va an’analari, orzu- intilishlari,
geografik sharoiti va tabiatini aks ettiruvchi o‘ziga xos ko‘zgudir. Biz ana shu ko‘zgu vositasida
olamshumul ezgu niyatlar, insoniy fazilatlar, yovuzlik, zulm, adolatsizlikka qarshi nafrat
tuyg‘ularini ko‘ramiz. Ma’naviyat qadim zamonlardan inson dunyoqarashini, xatti-harakatini,
jamiyatda tutgan o‘rnini, xalqqa, vatanga, atrofidagi odamlarga bo‘lgan munosabatini
boshqaruvchi omil hisoblanadi. Ma’naviy qashshoq kimsa hayotda ro‘y berayotgan voqealarga
loqayd bo‘ladi. Loqaydlik esa tuzatib bo‘lmas oqibatlarga olib keladi. Ma’naviy qashshoq odam
353
uchun Vatan, xalq, oila kabi muqaddas tushunchalar yot. Shuning uchun keksa avlod, avvalo,
farzandning ma’naviy dunyosini shakllantirish chorasini rejalashtirgan. Aslini olganda, xalq
dostonlari, ertaklari, qo‘shiqlari, maqollari va boshqa o‘nlab janrdagi asarlar yosh avlodning
ma’naviyatini boyitish, uni haqiqiy inson darajasiga yetishini ta’minlash maqsadini nazarda tutgan
holda yaratilgan. O‘tgan asrgacha bugungi kundagi matbuot, o‘quv dargohlari, madaniyat
markazlari, radio, televidenie, internet kabi ta’lim, ma’rifat tizimi bo‘lmagan. Bu vazifalarni
bajarish, asosan, xalq og‘zaki ijodi zimmasiga yuklatilgan. Natijada, xalq og‘zaki ijodi xalq
pedagogikasi zaminini tashkil etgan. To‘g‘ri, umumta’lim maktablari- ning boshlang‘ich sinflarida
ham xalq og‘zaki ijodidan namunalar beriladi.
Ma’lum bo‘ladiki, madaniyat, san’at, til xalqning xalq sifatida ravnaq topishining bosh
omili ekan. Xalq ijodi esa madaniyat, san’at, tilning asosini tashkil etuvchi tarkibiy qismdir.
Shuning uchun ham 1997-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasida “Ma’naviy-
axloqiy tarbiya va ma’rifiy ishlar” alohida bo‘lim sifatida tasdiqlanishi bejiz emas. Unda yosh
avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, madaniy- tarixiy an’analariga, urf-
odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va
vositalari ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etilishi ta’kidlanadi.
Qadimdan ota-bobolarimiz o‘z orzu-umidlarini turmush haqiqatlari bilan uyg‘unlashtirgan
holda go‘zal mo‘jizakor manzaraga, sodda va o‘ta teran mazmunga ega ertaklarni yaratganlar.
Hayot haqiqati va kishilarning ruhi, psixologiyasini o‘zida aks ettirgan ertaklarning badiiy
kuchi hanuzgacha kattalar va kichiklar uchun ham birday qiziqarli, jozibali xalq kitobi sifatida
ta’sir etib kelmoqda.
Ertaklar - yaxshilikka yetaklar, deb xalqimiz bejizga aytishmagan. Ertaklarning tarbiyaviy
ahamiyati katta. Ertaklarda voqealar, asosan, mo‘jizali tarzda ifodalanadi. Binobarin, mo‘jiza yoki
fantaziya voqea va hodisalarni hayot bilan bog‘lab, haqiqat, ozodlik, to‘g‘rilik, odamiylik kabi
didaktik g‘oyalarni tashviq etadi, syujet rivojiga kuch bag‘ishlaydi, tinglovchi e’tiborini o‘ziga
jalb qilib, ajoyibotlar olamiga olib kiradi, shirin tuyg‘ular dunyosiga g‘arq etadi.
Umumlashtirilgan holda ertakka xos quyidagicha ta’rif e’tirof etilgan: “Hayot haqiqati
bilan bog‘liq bo‘lib, fantastik hamda hayotiy uydirmalar asosiga qurilgan, didaktik g‘oya
tashuvchi og‘zaki hikoyalar ertak deb ataladi”. Darhaqiqat, ertaklar bolalarga mo‘ljallangan ijod
turi bo‘lib, ularni tuzilishi jihatidan bolalarning yosh xususiyatiga ko‘ra quyidagicha tasniflash
mumkin:
Kichik yoshdagi bolalar ertaklari (2 yoshdan 6 yoshgacha); o‘rta yoshdagi bolalar ertaklari
354
(7 yoshdan 11 yoshgacha); o‘smir yoshdagi bolalar ertaklari (12 yoshdan 16 yoshgacha).
Kichik yoshdagi (2 yoshdan 6 yoshgacha) bolalarga aytiladigan ertaklarning voqeasi juda
sodda, ishtirok etuvchi ertak qahramonlari va personajlarining ham soni 3-4 nafardan oshmaydi.
Ularning ham aksariyati bolalarga tanish uy hayvonlari, parrandalari, qushlar yoki o‘rmon
hayvonlari, shuningdek, oila a’zolariga o‘xshagan nomlari tanish (ota-ona, bobo-buvi, tog‘a va
shu kabi) kishilardan iborat. Bunday ertaklar, xususan, bolalarni ovutish, fikrini biror narsaga jalb
qilish, biror foydali odatga o‘rgatish, ularga notanish hayvonlarning o‘zini, xarakterini tanishtirish
maqsadida aytiladi. O‘rta yoshdagi (7 yoshdan 11 yoshgacha) bolalar ertaklari - u yoshdagi
bolalarning xotirasi, fikrlash doirasi ancha takomillashgan bo‘lib, ular oila, turmush haqida qisman
tushunchaga ega bo‘ladilar. Ularga yanada fikran chuqurroq, biroz bo‘lsa- da o‘ylab, xulosa
chiqarishga undaydigan ertaklar tavsiya etiladi. Shunday qilib, o‘zbekning butun fazilati, falsafasi,
donoligi, dunyoqarashi, oliy himmatliligi, turli hayotiy vaziyatlarga munosabati maqollarda aks
etgan. Insondagi mehnatga muhabbat, ishq tuyg‘ulari qo‘shiqlarda eng go‘zal ichki kechinmalar
sifatida ifodalangan. Ertaklarda xalqimizning eng oliy orzu-havaslari namoyon bo‘ladi. Ular bilan
tanishgan yosh avlod o‘zbek uchun vatan, xalq, oila, mehnat, ilm, g‘urur naqadar muqaddas
tushunchalar ekanini anglab yetadi.
REFERENCES
1.
Адизова Нигора Бахтиёровна. Оқсоқол Бува, Бола Ва Хон Образлари Қизиқмачоқлар
Талқинида. Journal of innovations in social sciencesjournal of innovations in social
sciences. 02 Issue: 01 | 2022.
2.
Adizova Nigora Bakhtiyorovna. The Arrival of Great, Child and Khan Images in Interesting.
European journal of life safety and stability (ejlss). www.ejlss.indexedresearch.org Volume
14, 2022.
3.
Nigora Adizova Baxtiyorovna. 3-4-sinf ona tili darslarida qo'llanadigan tayanch
kompetensiyalar. Journal of Advanced Research and Stability. Volume: 02 Issue: 01 | 2022.
4.
A.B. Rakhmonovich, A.N. Bakhtiyorovna. The main motives and tasks of children’s
folklore. Emergent: Journal of Educational Discoveries and Lifelong Learning (EJEDL).
5.
Нигора Бахтиёровна Адизова, Ҳилола Худойбердиева. Қизиқмачоқларда оқсоқол ва
хон образлари. Scientific progress.
6.
Nigora Baxtiyorovna Adizova. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini o‘stirishda mustaqil
ishlarning o‘rni va ahamiyati. Scientific progress.
7.
N.B. Adizova, M. Raimqulova. Use of alisher navoi’s spiritual and enlightenment views in
355
textbooks for grades 1-4. AKTyajibHbie Bonpocbi coBpeMeHHofi Hayku u
o6pa3OBaHUH, 121-123.
8.
N.A. Bakhtiyorovna, N.A. Bakhtiyorovna. Anvar obidjon is a children’s poet. Middle
European Scientific Bulletin.
9.
A.N. Bakhtiyorovna, E. Dilsora. Visual Aids, Which Are Used in The Educational Process
In The Use Of Didactic Games. The American Journal of Social Science and Education
Innovations 3 (31), 540-545.
10.
A.N. Bakhtiyorovna, A.N. Bakhtiyorovna. The role of the fun genre in children’s spiritual
development. Middle European Scientific Bulletin 4, 38-40.
11.
Adizova Nigora, Adizova Nodira. Alisher Navoiyning tibbiy qarashlari. Conferences.
12.
Н. Адизова, Ш. Нусратова. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning mustaqil o‘qish
ko‘nikmalarini shakllantirish usullari. Общество и инновации. 2022/5/17.
13.
Н. Адизова, Ф. Ибрагимова. Pirls program for student assessment in primary schools.
Общество и инновации. 2022/5/17.
14.
Нигора Бахтиёровна Адизова. Оқсоқол Бува, Бола Ва Хон Образлари Қизиқмачоқлар
Талқинида. Ижтимоий Фанларда Инновация онлайн илмий журнали. 2022/1/1.
15.
Nigora Adizova Baxtiyorovna. 3-4-sinf ona tili darslarida qoʻllanadigan tayanch
kompetensiyalar. Барқарорлик ва етакчи тадқиқотлар онлайн илмий журнали.
2022/1/28.
16.
Adizova Nigora Bakhtiyorovna. The Arrival of Great, Child and Khan Images in Interesting.
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630). 2022/2/24.
17.
Bakhtiyorovna, Adizova Nodira, and Boymuradova Sadoqat. “Use Foreign Experience to
Improve the Reading Literacy of Primary School Students”. Spanish Journal of Innovation
and Integrity 5 (2022): 306-309.
18.
Bakhtiyorovna, Adizova Nodira, and Jamolova Lyubat Ilkhomovna. “Таълим
Муассасаларида
Таълим-Тарбия
Жараёнларида
Интерфаол
Методлардан
Фойдаланишнинг Ҳозирги Кундаги Ҳолати”. Spanish Journal of Innovation and Integrity
5 (2022): 330–333.
19.
Адизова Н. Mikrotoponimlar tasnifi (Buxoro viloyati misolida) // Общество и инновации.
– 2022. – Т. 3. – №. 3/S. – С. 128–132.
20.
Адизова, Нодира. “Mikrotoponimlar tasnifi (Buxoro viloyati misolida)”. Общество и
инновации 3.3/S (2022): 128–132.
21.
A.N. Bakhtiyorovna Work on Fairy Tales in Extracurricular Activities - Spanish Journal of
356
Innovation and Integrity, 2022.
22.
Bakhtiyorovna, Nodira Adizova. “Place Names and Related Concepts Study”. European
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630) 14 (2022): 153-157.
