423
JAHONDA DASTLABKI FOTOAPPARATLARNING YARATILISH TARIXI
Inayatov Jaxongir G‘opurjonovich
Perfect Unversiteti Gumanitar fanlar
kafedrasi katta o‘qituvchisi (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.10419839
Annotatsiya.
Maqolaning mazmuni fotografiya sa’natining rivojlanish tarixi
haqida to‘xtaladigan bo‘lsak fotografiya haqida qarashlar qadimgi davrga borib
tarqalishini guvoxi bo‘lamiz. Shuningdek fotografiyani o‘rta asr olimlari yaniy
rossomlarning obskur-kamerasi fotoapparatlarni yaratishda asosiy tayanch vazifa bo‘lib
xizmat qilgan.
Kalit so'zlar:
fotografiya sa’nati, fotoapparatlarning yaratilishi, ilmiy va nazariy
yondashuvlar, yorqin lavhalar, obskur-kamerasi, ilmiy fikr mulohazalar.
THE HISTORY OF THE CREATION OF EARLY PHOTO CAMERAS IN THE
WORLD
Abstract.
The content of the article referring to the history of the development of
photography, we will witness the spread of views about photography, going back to ancient
times. As well as photography, the Obscura-camera of the medieval scientists Yani Rossom
served as the main supporting task in the creation of photographic cameras.
Keywords:
photography, the creation of photo cameras, scientific and theoretical
approaches, bright plates, Obscura-camera, scientific feedback.
ИСТОРИЯ СОЗДАНИЯ ПЕРВЫХ ФОТОАППАРАТОВ В МИРЕ.
Аннотация.
Cодержание статьи если мы остановимся на истории развития
искусства фотографии, мы станем свидетелями того, как взгляды на фотографию
распространились в древние времена. Также фотографию изучали средневековые
ученые яний Россом, чья камера-обскура служила основой при создании
фотоаппаратов.
Ключевые слова:
искусство фотографии, создание фотоаппаратов, научно-
теоретические подходы, яркие кадры, камера-обскура, научная обратная связь.
424
Kirish
Fotografik jarayonlar kashf etilishidan
ancha oldin, odamlarga obskur-kamerasi
(xonasi) ma’lum bo‘lib, bu – maxsus xona yoki quti orqali tashqi dunyodagi obyektlarning
yorug‘lik orqali rangli tasvirini olish imkonini bergan. Obskur-kamerasi termini dastlab
devorlardan birida kichik teshikka ega qorong‘u xonaning nomi bo‘lgan. Uning tuzilishi
haqida eramizdan 350 yil oldin yunon faylasufi Aristotel aytib o‘tgan
1
. Atoqli italyan olimi
va rassomi Leonardo da Vinchi inson ko‘zida nurlarning sinishini tushuntirib, obskur-
kamerasini quyidagicha ta’riflagan: “Yoritilgan jismlarning tasvirlari kichik dumaloq
teshikdan juda qorong‘u xonaga tushib, teshikdan biroz masofada oq qog‘oz varag‘i
qo‘yilganda, unda siz o‘z shakli va rangidagi barcha narsalarni ko‘rasiz; nurlarning
yuqoridagi kesishishi tufayli tasvirlarning hajmi kichiklashadi va asliga teskari ko‘rinadi.
Agar siz yupqa qog‘ozni olib, tasvirni orqa tomondan ko‘rsangiz, quyosh tomonidan
yoritilgan obyektning tasviri xuddi qog‘ozga chizilgandek ko‘rinadi. Tasvirlar aniq aks
etishi uchun xonaga yorug‘lik tushiruvchi teshik juda yupqa metall bo‘lagidan yasalgan
bo‘lishi kerak”
2
.
Shuni ta’kidlash lozimki, obskur-kamerasini yanada takomillashtirish ko‘zoynak,
geodezik, astronomik va boshqa asboblar paydo bo‘lishi bilan parallel ravishda amalga
oshirilgan. Ma’lumki, 1285-yilda ko‘zoynak ixtiro qilingan va ishlab chiqarilgan. 1609-
yilda deyarli bir vaqtning o‘zida Gollandiya va Italiyada osmonni kuzatish jihozi – teleskop
ishlab chiqilgan. Uning ilk mualliflaridan biri Galiley hisoblanadi. Teleskop yaratilishi
samoviy jismlarni kengroq kuzatish imkonini yaratgan. Shuningdek, mikrodunyoni
o‘rganishga turtki bo‘lgan mikroskopning ixtiro qilinishi ham aynan shu davrga to‘g‘ri
keladi. Vaqt o‘tishi bilan obskur-kamerasi old devorida teshigi bor quti deb atala boshladi,
quti old devoriga bikonveks oynasi (linzalar) joylashtirilgan va qutining orqa devoriga
shaffof qog‘oz yoki qavariq shishali ramka o‘rnatilgan. Bunday obskur-kamerasi tahminan
ikki yuz yil davomida mavjud bo‘lib, u tashqi dunyo jismlaridan mexanik usulda nusxa
olish uchun xizmat qilgan
3
. 1686-yilda Yogannes San 45 darajali oyna portativ obskur-
kamerasini yaratgan. Buning uchun u teshikdan qutiga tushayotgan tasvirni qavariq
1
Митчел Э. Фотография: Пер. с англ. – М.: Мир, 1988. – С. 17.
2
Сыров А.А. Путь фотоаппарата. – М.: Искусство, 1954. – С. 3.
3
Бажак К. История фотографии. Возникновение изображения. – М.: Астрал, 2006. – С. 8.
425
gorizontal shisha plastinkaga proyeksiya qilgan. Shisha oynada aks etgan tasvirni
ko‘chirishda plastinka o‘rniga yupqa oq qog‘ozdan foydalangan.
Dunyodagi ko‘plab mamlakatlar olimlari qat’iy yorug‘lik orqali aks etgan tasvirni
(fotosurat) olish ustida tinimsiz izlanishlar olib borishgan. Rus ixtirochilari bu sohada katta
yutuqlarni qo‘lga kiritgan. Ma’lumki, 1725-yilda havaskor kimyogar A.P.Bestujev-
Ryumin fotografiya uchun katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan kashfiyot qilgan. U temir
tuzlari yorug‘likka sezgirligi va yorug‘lik ta’sirida temir oksidi tuzi rangi o‘zgarishini
kashf etgan. Ikki yil o‘tgach, brom tuzlari bo‘yicha xuddi shunday kuzatishlar nemis olimi
I.Shuls tomonidan amalga oshiriladi. Fotografiya sohasida to‘plangan nazariy tajribalar
XVIII asrdan boshlab amaliyotda qo‘llanila boshlandi. Ingliz tadqiqotchisi Tomas Vedjvut
1802-yilda kumush nitrat eritmasiga namlangan qog‘oz yoki teri yordamida fototasvir olish
usulining tavsifini e’lon qildi. Biroq ushbu tasvirlar o‘z ko‘rinishini yorug‘lik ta’sirida
tezda yo‘qotib, yaroqsiz holatga kelib qolar edi. Shunday bo‘lsa-da, T.Vedjvutning
yangiligi fotografiya sohasida keyingi tadqiqotlar uchun muhim asos bo‘lib xizmat qildi,
ushbu tadqiqotlar fotografiya shakllanishida ma’lum darajada rol o‘ynadi.
Nurning yorug‘likka sezgir moddalarga ta’sir qilish prinsipi (fotokimyoning asosiy
qonuni) birinchi marta rus kimyogari T.Grotgus tomonidan 1818-yilda ishlab chiqilgan. U
fotografiya jarayonida parchalanadigan moddalar miqdori so‘rilgan moddalar miqdoriga
mutanosib bo‘lishi kerakligini ta’kidlagan. Bu bilan T.Grotgus ilgari M.V.Lomonosov
tomonidan kashf etilgan energiyaning saqlanish qonunini tasdiqlagan. Amerikalik olim
Draper ham keyinroq shunday xulosaga kelgan. Yorug‘lik natijasida hosil bo‘ladigan
kimyoviy hodisalarni o‘rganish ko‘plab mamlakatlarning kimyogarlari tomonidan amalga
oshirilgan.
Fotografiya sohasida eng katta yangilik fransuz armiyasining iste’fodagi zobiti
Jozef Nisefor Neps (1765 – 1833) tomonidan amalga oshirildi. J.Neps 1820-yilda kumush
bilan qoplangan mis plastinkada tasvirni yaxshilash usulini topdi
4
. 1826-yilda Neps
obskur-kamerasi yordamida o‘z ustaxonasi derazasidan sakkiz soat davom etgan
jarayondan so‘ng Parij manzarasini fotosuratga olgan. Biroq ayrim ma’lumotlarda Jozef
Neps tomonidan olingan birinchi surat 1825-yilda olingan, deb aytilmoqda. Bu ot ustida
4
Документы по истории фотографии, 1949.
426
tushgan odam surati bo‘lib, Parijdagi ko‘rgazmada uning narxi 390 ming dollarga
baholangan. Xorijlik ishqibozlar tomonidan esa surat narxi 600 ming dollardan oshiqqa
baholandi. Ammo fransuz hukumati unga milliy boylik sifatida e’tibor qaratib, surat
mamlakatdan olib chiqib ketilishini taqiqlovchi qaror chiqardi. Hozirgi kunda ushbu surat
Fransiya Milliy galereyasida saqlanmoqda
5
. Bu harakatlar albatta fotografiya soxasini
rivojlanishiga asos bo‘lib xizmat qilgan.
Xulosa
Umuman olganda, olimlar tomonidan fotoapparatlarni yaratish borasida bir qancha
jiddiy izlanishlar olib borilgan. Natijada bir qator olimlarning sa’y-harakati bilan
fotagrafiya sohasida biroz bo‘lsada yutuqlarga erisha boshlashgan. Fotoapparatlarning
yaratish mukammal darajaga erishishda eng katta yutuq, albatta fransuz olimi Daggerning
faoliyati bilan bog‘liq bo‘lganligini tadqiqotimiz davomida ko‘rib chiqishimiz mumkun.
REFERENCES
1.
Митчел Э. Фотография: Пер. с англ. – М.: Мир, 1988. – С. 17.
2.
Сыров А.А. Путь фотоаппарата. – М.: Искусство, 1954. – С. 3.
3.
Бажак К. История фотографии. Возникновение изображения. – М.: Астрал,
2006. – С. 8.
4.
Сто лет фотографии 1839 – 1939. Дагер, Ньепс, Тальбот. – М.: Госкиноиздат,
1938. – С. 11.
5.
Документы по истории фотографии, 1949.
6.
https://3dnews.ru/573318 (2020
7.
Akhmedov S. B. Analysis of Information on Local Embassy Relations in Abdurazzak
Samarkandi's Work" Matlai Sadayn Wa Majmai Bahrain" //REVISTA GEINTEC-
GESTAO INOVACAO E TECNOLOGIAS. – 2021. – Т. 11. – № 3. – Р. 234-244.
(DOAJ, CiteFactor)
http://revistageintec.net/wp-content/uploads/2022/02/1930.pdf
8.
Akhmedov S.B. Analysis of information of embassy relations in Abdurazzak
Samarkandi's work "Matlai sadayn wa majmai bahrain" // International scientific and
5
Сто лет фотографии 1839 – 1939. Дагер, Ньепс, Тальбот. – М.: Госкиноиздат, 1938. – С. 11.
427
practical conference "Youth, science, education: topical issues, achievements and
innovations". – Prague, 2022. –Р. 137-147.
