RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA
O‘QUVCHILARINI
INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANI
BO‘YICHA KASB HUNARGA YO‘NALTIRISH
IMKONIYATLARI
Nizomxonov Sanjarxon Erkinxon o‘g‘li
1
1
University Tashkent of Applied Sciences, Gavhar Str. 1, Tashkent 100149, Uzbekistan.
(sanbestmamax@gmail.com, sanjarxonnizomxonov@utas.uz)
https://doi.org/10.5281/zenodo.10471585
Kalit so‘zlar:
Kasb tanlash, kasb hunarga yo‘naltirish, axborot kommunikatsiya texnologiyalari, platforma, Dasturlash, IT
mutaxassislik, Proforiyentator, Profmaster, Profnavigator, Virtual kasbga yo‘naltirish, Internet
texnologiyalari, multimedia taqdimotlari, videofilmlar, onlayn konferentsiya.
Annotasiya:
Ushbu maqolada raqamli texnologiyalar asosida umumta’lim muassasalari o‘quvchilarini informatika va
axborot texnologiyalari fani bo‘yicha kasb hunarga yo‘naltirish ishlarining samaradorligi va natijadorligini
oshirish maqsadida kasblar mehnat bozorining istiqbolli rivojlanishiga qaratilgan zamonaviy axborot-
kommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda tadbirlar o‘tkazilishini keng miqyosda tashkil etish
kerakligi haqida bayon etilgan.
1. KIRISH
Bugungi kunlarda mamlakatimizda hamda
jahon hamjamiyati nigohida zamonaviy axborot
kommunikatsiya
texnologiyalarining
jadal
sura’tlarda rivojlanib borishi tufayli yangicha axborot
muhitini va elektron tizimli texnologiyalar xizmatlari
bilan bog‘liq hayot faoliyati vujudga kelmoqda,
axborot
jamiyatining
shakllanishi
tobora
rivojlanmoqda.
Taraqqiyotning yangi bosqichlarida ta’lim
tizimining hal qilishi kerak bo‘lgan vazifalar sifatida
raqamli texnologiyalar asosida axborot muhitidagi
kasbiy faoliyatlarga yosh avlodni tayyorlash, ularning
mustaqil qaror qabul qilishi va mas’uliyatli
harakatlariga
yo‘naltirish
muhim
zaruriyat
hisoblanadi. Shuning uchun zamonaviy ta’lim
jarayonini axborotlashtirish zamonaviy ta’lim
tizimini
rivojlantirishning
eng
muhim
yo‘nalishlaridan biridir.
Ta’lim tizimining kasb hunarga yo‘naltirib
o‘qitilishi munosabati bilan maktab o‘quvchilarining
shaxsiy va kasbiy o‘zini o‘zi belgilash muammosi
tobora dolzarb bo‘lib boradi.
Kasb tanlash – inson hayotida qabul qiladigan
eng muhim qarorlardan biridir, chunki har bir kishi
kasbiy faoliyatiga qiziqishi va uning imkoniyatlariga
mos kelishini, quvonch keltirishini shuningdek, eng
muhimi evaziga munosib maosh olishini xohlaydi.
Kasb tanlashga ko‘plab omillar ta’sir qiladi, misol
uchun aytish mumkinki, bular o‘z qiziqishlari,
qobiliyatlari, do‘stlar va ota-onalarning fikrilari kabi
sabablardir.
Mustaqil kasb tanlashda mavjud toʻsiqlardan
biri sifatida bu turli mutaxassisliklar haqida etarlicha
bilim va ma’lumotlarni olish mumkin bo‘lgan o‘quv
ta’lim resurslari hamda kasb tanlashga yo‘nalritilgan
o‘qitish metodlari to‘g‘risida ma'lumotlarning
etishmasligida ko‘rinadi. Raqamli texnologiyalar
asosida ta’lim tizimida kasb hunarga yo‘naltirish
bo‘yicha o‘qituvchilarning vazifasi ustoz-shogird
munosabatlari orqali yuqori sinf o‘quvchilarning
mustaqil kasbiy o‘zini o‘zi belgilashga bo‘lgan
motivatsiyasini oshirishdir. Bu o‘rinda axborot-
kommunikatsiya
texnologiyalariga
asoslangan
vositalardan foydalanish mumkin.
O‘quvchilarga darsdan tashqari to‘garak
mashg‘ulotlarida
raqamli
texnologiyalardan
foydalanish
orqali
global
ustoz-shogird
munosabatlari asosida kompyuter tarmog‘ida o‘zlari
qiziqish bildirgan ma’lumotlarga erkin kira olishini
ta’minlanishi
natijasida
ularda
psixologik
mashg'ulotlarga ham, kompyuter texnologiyalariga
ham qiziqish yanada faollashadi.
Internetda ta’lim muassasalarining reytinglari,
ularning bitiruvchilariga bo‘lgan talab, ta’lim sifati
to‘g‘risida munozaralar bo‘lib o‘tadigan forumlar
haqida juda ko‘p ma’lumotlar mavjud. Bundan
tashqari, internet hozirda nafaqat kuchli axborot,
balki ta’lim resursiga ham aylanmoqda. So‘nggi
paytlarda masofadan turib ta’lim olish imkoniyati
tobora ommalashib bormoqda, endi bu tizim
allaqachon amalga oshirilmoqda.
2. ADABIYOTLAR TAHLILI VA
METODOLOGIYA
Ta’lim mazmunini modernizatsiualash, ta’lim
sifatini
oshirish,
ta’limda
innovatsion
texnologiyalarni joriy yetishga yo‘naltirish, axborot
texnologiyalari sohasidagi zamonaviy taraqqiyot
hamda yangi raqamli media va o‘quv vositalari keng
qo‘llanilib, media savodxonlik, axborot madaniyatini
rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda.
Resrublikamizda so‘nggi yillarda umumta’lim
maktablarida o‘quvchilarning axborot savodxonligi
ko‘nikmalarini
mustahkamlash
va
raqamli
texnologiylarni joriy etishning asosiy elementlarini
belgilashning
meyoriy
asoslari
yaratilmoqda.
"Mustaqil ta’lim soatlari ulushini oshirish, talabalarda
mustaqil ta’lim olish, tanqidy va ijodiy fikrlash,
tizimli tahlil qilish, tadbirkorlik ko‘nikmalarin
shakllantrish, o‘quv jarayonida kompetensivalarni
kuchaytirishga
qaratilgan
metodika
va
texnologiyalarni joriy etish, o‘quv jarayonini amaliy
ko‘nikmalarini shaklantriga yo‘naltirish, bu borada
o‘quv jarayoniga xalqaro ta’lim standartlariga
asoslangan ilg‘or pedagogik texnologiyalar, o‘quv
dasturlari va o‘quv-uslubiy materiallamrini keng
joriy etish"
ustuvor vazifalar etib belgilandi. Bu esa,
o‘quvchilarda
axborot
madaniyatini
rivojlantirishning
pedagogik
imkoniyatlarini
kengaytiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2022 uil 28 yanvardagi PF-60-son “2022-2026
yillarga mo’ljallangan Yangi O‘zbekistonning
taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”, 2019 yil 29
apreldagi PF-5712-son “O‘zbekiston Respublikasi
Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgasha rivojlantirish
konsersiuasini tasdiqlash to‘g‘risida”, 2020 yil 29
oktabrdagi PF-6097-son “Ilm fanni 2030 yilgasha
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-
5847-son "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'limi tizimini 2030 yilgacha
rivojlantirish konsersiuasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
Farmonlari hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2021 yil 30 dekabrdagi 792-son
“Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 10-11-
sinflari o‘quvchilarini kasb-hunarga tayorlash chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda mazkur
faoliyatga
tegishli
boshqa
meyoriy-huquqiy
hujjatlarda
belgilangan
vazifalarni
amalga
oshirishdagi o‘rni va ahamiyati sifatida raqamli
texnologiyalar asosida o‘quvchilarini informatika va
axborot texnologiyalari fani bo‘yicha kasb hunarga
yo‘naltirish imkoniyatlaridan ta’lim jarayonlarida
foygalanish muhim darajada xizmat qiladi.
3. NATIJALAR VA MUHOKAMA
Natijada, kasbga yo‘naltirish funktsiyasini
bajaradigan va nafaqat ushbu sohada ishlaydigan
psixologlar va
o‘qituvchilar, balki
maktab
o‘quvchilari va ularning ota-onalari tomonidan
mustaqil ravishda ma’lumot to‘plash uchun
ishlatilishi mumkin bo‘lgan Internetdagi saytlar va
faol ijtimoiy tamoqlarning quyidagi guruhlarini
ajratish mumkin:
•
kasbga
yo‘naltirish
masalalariga
bag‘ishlangan saytlar;
•
maktab o‘quvchilari va ularning ota-onalari
uchun turli xil ta’lim muassasalariga kirish masalalari
bo‘yicha turli xil ma’lumotlarni taqdim etadigan
ta’lim portallari;
•
ushbu muassasa haqida talabalar va
abituriyentlar uchun barcha ma’lumotlarni taqdim
etadigan maktablar, kollejlar va universitetlarning o‘z
veb-saytlari.
Demak, ushbu saytlarni qishqacha mazmunda
yo‘ritishni lozim bildik:
1.
O‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish
va psixologik-pedagogik respublika tashxis markazi
tomonidan ta’sis etilgan “Kasbim kelajagim” nomli
platforma
Ushbu
o‘quvchilarni
kasb-hunarga
yo‘naltirish
va
psixologik pedagogik respublika tashxis markazi
tomonidan umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida
ta’lim olayotgan o‘quvchilarning tug‘ma kasbiy
qiziqishi, moyilligi va layoqatini aniqlash maqsadida
“Kasbim-kelajagim” deb nomlangan yagona onlayn
platforma yaratildi. Platforma orqali o‘quvchi o‘z
qiziqishlari va qobiliyatlarini aniqlay oladi. O‘z
imkoniyatlarini anglagan holda ongli ravishda
kelajakdagi kasb haqida tasavvurga ega bo‘ladi.
Maktabda ta’lim olish jarayonida turli xil
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida”gi Farmoni // qonun
hujatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.10.2019 y., 06/19/5847/3887-son;
30.04.2020 y., 06/20/5987/0521-son.
to‘garaklarni, sport va musiqa maktablarini tanlaydi.
Maktabni tugatgach kasb tanlashi oson kechadi.
Hozirgi kunda Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi
tizimidagi professional ta'lim muassasalari to‘g‘risida
to‘liq ma'lumotlar berish bo‘yicha hamkorlik ishlari
olib borilmoqda.
Shu bilan bir qatorda “Muvaffaqiyatli
insonlar” ruknida “Muvaffaqiyatli insonlar tajribasi”
hamda “Muvoffaqiyatga erishgan o‘quvchilar” orqali
hayotda o‘z o‘rni va mavqeiga erishgan insonlar
hayot yo‘li to‘g‘risida videoroliklar berilgan.
“Psixologik maslahat” ruknida
esa mutaxassislar
tomonidan o‘quvchilarni kasb tanlashda fiziologik
holatlarni e'tiborga olish zarurligi to‘g‘risidagi
tavsiyalar va maslahatlar
berilgan.
2.
“Dasturlashga oid kasblarni o‘rgatamiz”
mazmunidagi Mohirdev onlayn ta’lim platformasi
Bu platforma orqali istalgan
joyda, o‘zingizga qulay vaqtda o‘qish imkoniyati
taklif ertadi. Kurs mualliflari o‘quvchilarga kasbga
yo‘nalitirilgan amaliyotlar yordamida eng tez va
samarali yo‘llar bilan dasturlashga oid kasb egalari
qatoriga qo‘shilishlarini ta’kidlaydilar. Platformada
18 xildagi axborot texnologiya (IT) sohalarida kasb
mutaxassisliklari bo‘yicha 34 xil o‘quv kurslar
mavjud bo‘lib, mashhur pullik va bepul kurslar
tashkil etilgan. Har bir kurs amaliyotlari malakali
axborot texnologiya (IT) soha mutaxassislari
tomonidan eng zamoaviy o‘quv reja asosida
tayyorlangan. Bunda taxsil olgan o‘quvchilar o‘quv
kurslar
yakunida
tasdiqlangan
namunadagi
sertifikatlarga ega bo‘ladilar.
3.
O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha va
maktab ta'limi vazirligi kasb maktabi platformasi
Bu platformada kasbga
yo‘naltirish va karyerani qurishga yordam beruvchi
bepul loyiha bo‘lib, umumta’lim maktablarining
yuqori
sinf
bitiruvchi
o‘quvchilarga
ish
beruvchilarning talablariga mos keluvchi rezyume
yaratishga, kasbiy qiziqishlarni aniqlashga, yangi va
zamonaviy kasbiy ko‘nikmalarga ega bo‘lishga
yordam berish maqsadlariga qaratilgan.
4.
O‘zbekiston Respublikasi o‘rta-maxsus,
kasb-hunar ta’limi tizimining o‘quvchilarni kasb-
hunarga maqsadli yo‘naltirish axborot tizimli
platformasi
http://kasbtanla.uz. Ushbu
axborot tizimi
Haydarov
Ozodjon
Aslamkulovichning
"Iqtisodiyotni
rivojlantirishning
istiqbol
ko'rsatkichlari asosida o'quvchilarni kasb-hunarga
maqsadli yo'naltirish tizimi" mavzusidagi ilmiy-
tatqiqoq ishi doirasida ishlab chiqilgan. Bu tizim
mamlakatimizning barcha viloyatlaridagi kasb-hunar
kollejlarida 21 xil yo‘nalishlar bo‘yicha 6 turdagi
sohada 239 xil Kasbiy mutaxassisliklar haqida
ma’lumotlar berilgan.
5.
“MyWay Proforientation” kompaniyasi
O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha va maktab
ta'limi vazirli ko‘magida kasb-hunarga yo‘naltirish
bo‘yicha
kasb-hunarga yo‘naltirish
va rivojlantirish markazi platformasini taskil etilgan.
Ushbu platformada Kasb-hunarga yo‘naltirilgan
loyiha
o‘quvchilarga
shaxsiy
xususiyatlarini,
qiziqishlari va qobiliyatlarini aniqlash imkonini
beradi hamda mazkur ma'lumotlarga tayanib,
ularning shaxsiy imkoniyatlariga mos keluvchi
kasbni
tanlash
imkonini
beradi.
“MyWay
Proforientation” kompaniyasi Moskva davlat
universitetining
(Rossiya)
“Gumanitar
texnologiyalar” Test markazining rasmiy hamkori va
“Proforiyentator”, “Profmaster”, “Profnavigator” va
boshqa dasturlardan foydalanish bo‘yicha eksklyuziv
huquqqa ega bo‘lib, Toshkentda shahridagi beshta
maktabda tashkil etilgan.
Maktab
o‘quvchilari
“Proforiyentator”
dasturidagi “Shaxs va kasb” blokining maxsus
testidan o‘tadilar, bu bolalarning individual
xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi. Olingan
ma'lumotlarga asoslanib, “MyWay Proforientation”
kompaniyasi mutaxassislari bolalar bilan guruhlarda
suhbatlar o‘tkazadilar, kelajakda qanday kasb tanlash
bo‘yicha o‘z tavsiyalarini berishadi va o‘g‘il-
qizlarning savollariga javob berishadi.
Kasb tanlash – bu hayotda qabul qilinadigan
eng muhim qarorlardan biridir. Kasb tanlashda
qanday xatoliklarga yo‘l qo‘ymaslik kerak?, Kasbga
yo‘naltirish bo‘yicha maslahatlarni qaerdan olish
kerak?, Qaysi kasb ko‘proq eng mos keladi? kabi shu
va boshqa savollarga javoblarni
kasb-hunarga yo‘naltirish va rivojlantirish markazi
platformasining kasbga yo‘naltirishning virtual
kabinetida topish mumkin.
Virtual kasbga yo‘naltirish kabineti (kasbga
yo‘naltirish kabineti) - kasbga yo‘naltirish ishlarini
innovatsion tashkil etish shakllaridan biri bo‘lib, u
umumta’lim tashkiloti veb-saytida interaktiv aloqa
shakli sifatida yaratilgan va elektron axborot manbai
hisoblanadi.
Virtual kasbga yo‘naltirish kabineti (kasbga
yo‘naltirish kabineti) o‘quvchiga kasblar dunyosi
bilan tanishishga yordam beradi;
•
Ta’lim muassasalari haqida ma’lumot olish;
•
Kasbga yo‘naltirish va psixologik testlardan
o‘tish;
•
Individual psixologik xususiyatlari va
kasbiy rivojlanishni qurishda nimalarga e’tibor
berishni hisobga olish haqida maslahat olish;
•
Kasblar haqida video, foto materiallarni
tomosha qiling.
•
Virtual kasbga yo‘naltirish kabinetining
barcha ishlari talabani faollashtirishga, uning
qobiliyatlari, kasbiy yo‘lining istiqbollari to‘g‘risida
olgan bilimlarini hisobga olgan holda mustaqil kasb
tanlash istagini shakllantirishga qaratilgan.
AKT
korxonalarga
ekskursiyalar,
ish
beruvchilar bilan uchrashuvlar va boshqalar kabi
an’anaviy ish shakllarini to‘ldiradi, masalan, yashash
joyi bilan bog‘liq cheklovlarni olib tashlash orqali
imkoniyatlarni sezilarli darajada kengaytiradi.
4. XULOSA
Internet texnologiyalari ishlab chiqarishga
virtual ekskursiya o‘tkazishga imkon beradi, unga
texnologik jarayonning o‘ziga xos xususiyatlari yoki
hududiy jaylashuvga ko‘ra uzoq masofa tufayli
tashrif buyurish qiyin bo‘lgan, korxona rahbari yoki
muvaffaqiyatli
biznesmen
bilan
on-layn
konferentsiyada ishtirok etish imkoniyatlaridan
foydalanishlari mumkin.
Raqamli texnologiyalar asosida o‘quvchilarini
informatika va axborot texnologiyalari fani bo‘yicha
kasb hunarga yo‘naltirish ishlarining samaradorligi
va natijadorligini oshirish maqsadida kasblar mehnat
bozorining
istiqbolli
rivojlanishiga
qaratilgan
zamonaviy axborot-kommunikatsiya vositalaridan
(multimedia taqdimotlari, videofilmlar, kasbga
yo‘naltirish bo‘yicha onlayn konferentsiyalar)
foydalangan holda tadbirlar o‘tkazilishini keng
miqyosda tashkil etish kerakligi bildiriladi.
5.
ADABIYOTLAR
[1]
2018 yil 25 yanvardagi PF-5313-sonli “Umumiy o‘rta,
o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan
takomillashtirish
choratadbirlari
to‘g‘risida”gi
Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari
to‘plami, 2018 y;
[2]
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8
oktyabrdagi PF-5847-son "O'zbekiston Respublikasi
oliy ta'limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida”gi Farmoni //
qonun
hujatlari
ma’lumotlari
milliy
bazasi,
09.10.2019 y., 06/19/5847/3887-son; 30.04.2020 y.,
06/20/5987/0521-son.
[3]
M.Aripov, A.Haydarov, A.Tillaev “Informatika
asoslari akademik litsey va kasb-hunar kollejlari
uchun (elektron qo’llanma)”. Toshkent 2002y;
[4]
Komilova Z.M. Innоvаtsiоn tа’lim-tаrbiyа jаrаyоnidа
10-11 sinf о‘quvсhilаrini ахbоrоt mаdаniyаtini
rivоjlаntirishning реdаgоgik shаrt-shаrоitlаri. //
International
conference
on
developments
in
education, sciences and humanities. Germany. №15th,
March, 2022. -B. 90-95;
[5]
D.P.Mirzoyev
Bo‘lajak
mutaxassis
kadrlarni
innovatsion
kasbiy
faoliyatga
tayyorlashning
takomillashtirilgan modeli// Tadqiqotlar jahon ilmiy –
metodik jurnal № 6, Buxoro. 2023.01.01. 162-174 b;
[6]
O.E.Mamarajabov Ta’lim tizimini modernizatsiyalash
sharoitida bo‘lajak o‘qituvchilarni tayyorlashda
zamonaviy yondoshuvlar//KASB-HUNAR TA'LIMI.
Ilmiy-uslubiy, amaliy, ma'rifiy jurnal 2021-yil, 2-son
20-22 b (13.00.00, №19);
[7]
I.E.Tursunov Talabalarni kasbiy tayyorgarligida
axborot texnologiyalarining ahamiyati. Toshkent
davlat pedagogika universiteti “Ilmiy axboroti” №7.
2021 (13.00.00. №32);
[8]
Qodirov H. Sh. Kasb ta’limi o‘qituvchilarining bilim
va
ko‘nikmalarini
shakllantirishda
axborot-
kommunikatsiya
texnologiyalarini
qo‘llash
metodikasini takomillashtirish. Ped. fan. bo‘yicha
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi. 2017.
[9]
http://profnavigator.uz/ - “Kasbim kelajagim” nomli
platforma;
[10]
https://mohirdev.uz - “Dasturlashga oid kasblarni
o‘rgatamiz” mazmunidagi Mohirdev onlayn ta’lim
platformasi;
[11]
-
kasb-hunarga
maqsadli
yo‘naltirish axborot tizimli platformasi;
[12]
https://myway.uz - kasb-hunarga yo‘naltirish va
rivojlantirish markazi platformasi.
