ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
707
MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI NUQSONLI BOLALARDA MATEMATIKA
MASHG’ULOTLARINI O’TKAZISH YO’LLARI
N.O. Saidova
FarDU, o’qituvchisi.
D.M. Ahmadjonova
FarDU, magistr.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10552633
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanayotgan
nuqsoni bor bolalarni rivojlantirishda matematikaning ahamiyati, pedagoglarning tajribalari va
tarbiyalanuvchilarga
aqliy
jarayonlarni
rivojlantirishda
neyropsixologik
kinesiologik
yondashuvlar haqida yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
pedagog, neyropsixologik, kinesiologik, sensorika.
WAYS OF CONDUCTING MATHEMATICS LESSONS IN PRESCHOOL
CHILDREN WITH DEFECTS
Abstract.
This article describes the importance of mathematics in the development of
children with disabilities in preschool educational institutions, the experiences of pedagogues and
neuropsychological kinesiological approaches to the development of mental processes in children.
Key words:
pedagogical, neuropsychological, kinesiological, sensory.
СПОСОБЫ ПРОВЕДЕНИЯ УРОКОВ МАТЕМАТИКИ У ДЕТЕЙ
ДОШКОЛЬНИКОВ С ДЕФЕКТАМИ
Аннотация.
В данной статье описано значение математики в развитии детей с
ограниченными возможностями в дошкольных образовательных учреждениях, опыт
педагогов и нейропсихологические кинезиологические подходы к развитию психических
процессов у детей.
Ключевые слова:
педагогический, нейропсихологический, кинезиологический,
сенсорный.
Maktabgacha ta’lim tizimida maktabgacha yoshdagi bolalarni o’qitish va tarbiyalashning
ilmiy, moddiy va uslubiy bazasidagi o’zgarishlar tufayli jiddiy o’zgarishlar kuzatilmoqda.
Yangilanishning muhim shartlaridan biri innovatsion texnologiyalardan foydalanish
hisoblanadi. Bu bir tomondan, tuzatish-tarbiya jarayoning samaradorligini oshirishga, ikkinchi
tomondan, o’quv jarayonida individual yondashuvni ko’proq qo’llashga imkon beradi.
Har bir alohida bola bilan ishlash samaradorligi har doim boshqacha. Bir bolada tuzatish
jarayoni juda oson va samarali bo’ladi, boshqa bolada esa nutq terapeyasining turli bosqichlarida
“tiqilib qolish” sodir bo’ladi. Nutq terapevtining ishi miya tuzilmalarning rivojlanish mantig’ini
hisobga olgan holda differensial tarzda tuzilgan bo’lsa samarali bo’ladi. Nutq patalogiyasi bo’lgan
bolalar bilan tuzatish nutq terapeyasi ishining muvaffaqiyati ko’p jixatdan nutq buzilishlarini
tuzatishga kompleks yondashuvga bog’liq.
So’ngi paytlarda logopediya amaliyotida neyropsixologiya kabi sohaga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Neyropsixologik tekshirish usullari maktabgacha yoshdagi nogiron bolalarda, shu
jumladan og’ir nutqida nuqsoni bo’lgan (umumiy nutqning kam rivojlangan) bolalarda yuqori
aqliy funksiyalarni tashxislash va tuzatish uchun muvaffaqiyatli qo’llaniladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
708
Neyrogimnastika-bu vosita neyropsikologik tuzatish (yoki sensorimotor tuzatish) nomi.
Kinesiologiya-bu harakat orqali miya rivojlanishi haqidagi fan. Fiziologlarning
tadqiqotlariga ko’ra, miyaning o’ng yarim shari- insonparvarlik, hayoliy, ijodiy –tana, harakatlarni
muvofiqlashtirish, fazoviy vizual va kinestetik idrok uchun javobgardir. Miyaning chap yarim
shari-matematik, ramziy, nutq, mantiqiy, analitik-eshitish ma’lumotlarni idrok etish, maqsadlarni
belgilash va dasturlarini tuzish uchun javobgardir.
Neyrogimnastika mashqlarining har biri miyaning ma’lum bir qismini rag’batlantirishga
yordam beradi va harakatni birlashtirish mexanizmini o’z ichiga oladi, shuningdek, harakatlar va
psixofizik funksiyalarni muvofiqlashtirishni rivojlantirishga yordam beradi. Kineosiologik trening
ta’sirida organizmda ijobiy tarkibiy o’zgarishlar yuz beradi. Nerv jarayonlarining kuchi,
muvozanati, harakatchanligi, plastikligi yuqori darajada amalga oshiriladi. Asab tizimining
tartibga soluvchi va muvofiqlashtiruvchi roli yaxshilanadi. Miya gimnastikasi insonning yashirin
qobiliyatlarni aniqlash va uning miyasi imkoniyatlari chegaralarini kengaytirish imkonini beradi.
Neyrogimnastika universal mashqlar tizimi bo’lib, u har qanday yoshdagi bolalar va kattalar uchun
samarali.
Neyrogimnastika va kinesiologik o’yinlar va mashqlar yarim sharlar ishini
sinxronlashtiradi, yodlashni yaxshilshga yordam beradi, suhbotdoshning (ota-onalar, o’qituvchi va
boshqa bolalar) nutqini idrok etishni yaxshilaydi, bolaga doimiy qiziqish uyg’otadi, diqqatini faol
ravishda jamlaydi, unga tezda harakat qilishga imkon beradi. Bir faoliyatdan boshqasiga o’tish, bu
esa bolani darsga tez qo’shishga yordam beradi. Kinesiologik o’yinlar va vazifalar aqliy
jarayonlarining rivojlanishiga foydali ta’sir ko’rsatadi: xotira, diqqat, fikrlash, idrok etish
jarayonlari, fazoviy tasavvurlar va o’z-o’zini boshqarish jarayonlari. Muntazam mashg’ulotlar
davomida hissiy fon barqarorlashadi, bolaning ichki salohiyati ochiladi va o’zini o’zi qadrlash
darajasi oshadi.
Xulosa qilib aytganda bolalar o’ynash, bir-biri bilan muloqot qilishdan zavqlanish, g’alaba
qozonishga intilish, raqobatlash, kelajak uchun xatolarini hisobga olish orqali rivojlanadi.
Tarbiyachi ko’pincha mashg’ulotda diqqatni jamlash, ma’lumotni tartibga solish va eslab
qolish, bir vazifadan ikkinchisiga tezda o’tishni qiyinlashtiradigan o’rganishda qiyinchiliklar va
xulq-atvorda muammolar bo’lgan bolalarning e’tiboriga tushganligi aniq bo’ladi. Bunday bolalar
doirasi ancha keng. Bular, shuningdek, diqqat yetishmasligi, giperaktivlik, impulsivlik kuchayishi,
aqliy rivojlanishda turli kechikishlar va nuqsonlar bo’lgan bolalardir.
O’yin texnologiyalari qiziqish va motivatsiyani oshiradi, xatolardan qo’rqmaslikka va
muloqotni rivojlantirishga yordam beradi. O’yin har qanday bolaning tabiiy holati va ehtiyojidir.
Mutlaqo har qanday o’yin rivojlanish salohiyatiga ega. Agar o’yin neyropsixologik
ekanligi ta’kidlangan bo’lsa, unda qoidalar kim uchun foydali bo’lishi va qaysi yoshdagi bolalar
uchun tavsiya etilishini tavsiflashi kerak. Ko’pincha bu besh yosh va undan katta yoshdagilar.
Shunday qilib ota-onalar bunday o’yinlarni mutaxassis maslahatisiz sotib olishlari mumkin-har
qanday holatda ular foydali va qiziqarli.
Shunday qilib maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o’yinlar juda katta ahamiyatga ega:
ular uchun o’yin-bu o’qish, ular uchun o’yin- bu mehnat, ular uchun o’yin bu jiddiy tarbiya
shaklidir. O’yinlarning barcha turlari orasida bolani rivojlantirish uchun eng yaxshi ta’sir etadigani
syujjetli va rolli o’yinlardir. Bolalar uchun eng sevimli, eng kerakli o’yinlar bu shunday o’yinlarki,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
709
unda bolalar o’zlari o’yin maqsadini belgilaydi. O’yin jarayoni ushbu maqsadga erishishdan
iboratdir: bola reja tuzadi, amalga oshirish usullarini tanlaydi.
REFERENCES
1.
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
SH.Mirziyayevning
“2017-2021-yillarda
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2016-
yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son qarori.
2.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning 2017-yil 9-sentabrdagi
“Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-
3261-son qarori.
3.
F.Qodirova, Sh.Toshpo’latova, N.Kayumova, M.A’zamova. Maktabgacha pedagogika. -
Toshkent, Tafakkur nashriyoti,2 019.
4.
Mamajonov, A., & Ahmadjonov, I. (2021). On the semantic structure of Uzbek contract
applications. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и
прикладная наука, 12, 383-388.
5.
Ahmadjonov, I. (2021). METHODOLOGY AND SEMANTICS OF MORPHEMES
REPRESENTING THE SUBJECTIVE ASSESSMENT SPECIFIC TO THE NOUN.
Theoretical & Applied Science, (6), 650-653.
6.
N.Mahmudov, A.Nurmonov. O’zbek tilining nazariy grammatikasi. T,O’qituvchi–1995-y.
7.
Sayidolimov, Javoxirbek Baxtiyorjon o‘g‘li AGIOGRAFIK ADABIYOTDA TAZKIRA
// ORIENSS. 2023. №12. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/agiografik-adabiyotda-
8.
Sayidolimov, Javoxirbek Baxtiyorjon O’G’Li AGIOGRAFIK OBRAZLARNING
MAZMUN-MOHIYATIDAGI EVRILISHLAR // ORIENSS. 2023. №3. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/agiografik-obrazlarning-mazmun-mohiyatidagi-
evrilishlar
9.
Axmadjonov, P. (2024). SAYF FERGHANI’S BIOGRAPHICAL STATUS AND WAY
OF LIFE. Scientific Journal of the Fergana State University, 29(5), 40.
https://doi.org/10.56292/SJFSU/vol29_iss5/a40
10.
Маматов, М., & Аҳмадҷонов , П. (2024). MYSTIC TENDENCIES IN THE WORKS
OF SAIFIDDIN MUHAMMAD FARGHANI. Scientific Journal of the Fergana State
University, 29(5), 39.
https://doi.org/10.56292/SJFSU/vol29_iss5/a39
11.
Makhmidjonov, S. (2021). Artistic Interpretations Of The Edges Of The Human
Psyche.
Интернаука
, (15-3), 75-76.
12.
Shoxruxbek, M., Qosimov, A., Abdurashidovich, Q. A., Murodilovna, O. G., &
Umurzakov, R. (2022). THE INWARD WORLD OF AN ARTISTIC DEPICTION OF
THE CONTRADICTIONS.
13.
Maxmidjonov, S. (2023). THE GENESIS OF THE IMAGE OF AN INTELLECTUAL IN
UZBEK LITERATURE.
Modern Science and Research
,
2
(6), 1231–1235. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21668
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
710
14.
Maxmidjonov, S. D. O. G. L. (2023). O ‘ZBEK ADABIYOTSHUNOSLIGIDA BADIIY
OBRAZ MASALASINING QIYOSIY TALQINI.
Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
,
3
(6), 520-524.
15.
Ahronqulovna, M. J. R., Jo'raev, H., Shoxruxbek, M., Qosimov, A., & Umurzakov, R.
(2022). EXPRESSION OF FEMALE ARTISTRY.
16.
Maxmidjonov, S. & Komilova, S. . (2023). NAZAR ESHONQULNING “TOBUT”
HIKOYASI TAHLILI.
Новости образования: исследование в XXI веке
,
1
(6), 375–377.
17.
Dilrabo, G. A., & Shoxruxbek, M. (2023). MAXTUMQULI HAYOTI VA
SHE’RIYATIDA E’TIQOD MASALASI.
THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF
RECENT RESEARCH
,
2
(20), 268-272.
18.
Abduvosiyeva, M., & Shoxruxbek, M. (2023). FURQAT LIRIKASINING OʻZIGA XOS
BADIIYATI.
FORMATION
OF
PSYCHOLOGY
AND
PEDAGOGY
AS
INTERDISCIPLINARY SCIENCES
,
2
(24), 355-358.
19.
Kuldashev, N., Parviz, A., & Avazbek, D. (2022). Fazli Namangani's “Majmuai Shoiron”
Review Zullisonayn Issue.
Spanish Journal of Innovation and Integrity
,
6
, 429-433.
20.
Axmadjonov, P. M. (2021). Sadriddin Ayni" Sample of Tajik literature" and some issues
of zullisonayn in it. ISJ Theoretical & Applied Science, 12(104), 406
21.
DADAJONOV, A. (2021). CONCERNING THE LEXICAL-SEMANTIC FEATURES
OF DISCUSSION SPEECH. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители:
Теоретическая и прикладная наука, (12), 378-382
22.
Dadajonov, A. R., & Hojaliev, I. T. (2021). Muhokama nutqinging o'ziga xos xususiyatlari.
Studencheskiy vestnik.
23.
Kuldashev, N., Avazbek, D., & Parviz, A. (2022). Opinions of Our Ancestors on Language
and Speech Purity.
Journal of Ethics and Diversity in International Communication
,
2
(4),
10-16.
24.
Ahmadjonov, I. (2023). SEMANTIC AND STYLISTIC FEATURES OF THE
GRAMMATICAL NUMBER FORM.
Modern Science and Research
,
2
(6), 1093–1098.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21484
25.
Dadajonov, A. (2023). ABOUT MONOLOGICAL TYPES OF SPEECH.
Modern Science
and Research
,
2
(6), 1236–1239. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
26.
Umarov, D. ., & Tojimatova, Z. (2023). INTERPRETATION OF THE HERO OF A
LITERARY WORK.
Modern Science and Research
,
2
(6), 1104–1106. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21486
27.
Umarov, D. (2023). THE IMPORTANCE OF LITERARY CRITICISM ARTICLES IN
LITERARY STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(6), 848–853. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21239
28.
Tojimatova, Z., & Umarov, D. (2023). THE HISTORY AND DEVELOPMENT OF
"WOMEN’S LITERATURE" IN LITERARY STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(6),
1099–1103.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
711
29.
Umarov, D. (2023). THE FIRST STAGES OF UZBEK STORYTELLING.
Modern
Science
and
Research
,
2
(6),
854–859.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21240
30.
Odiljon o‘g‘li, U. D. (2023). ADABIYOTSHUNOSLIKDA ADABIY TANQIDIY
MAQOLALARNING AHAMIYATI.
31.
Umarov, D. (2023). BRIGHT MANIFESTATIONS OF UZBEK PROSE OF THE
SECOND HALF OF THE 20TH CENTURY.
Modern Science and Research
,
2
(6), 842–
847. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21238
32.
Umarov Davron Odiljon o‘g‘li. (2023). ADABIY ASAR QAHRAMONI TALQINIDAGI
O‘ZIGA
XOSLIKLAR.
IQRO
,
2
(2),
777–785.
Retrieved
from
http://wordlyknowledge.uz/index.php/iqro/article/view/877
33.
Sayidolimov, Javoxirbek Baxtiyorjon o‘g‘li AGIOGRAFIK ADABIYOTDA TAZKIRA
// ORIENSS. 2023. №12. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/agiografik-adabiyotda-
34.
Sayidolimov, Javoxirbek Baxtiyorjon O’G’Li AGIOGRAFIK OBRAZLARNING
MAZMUN-MOHIYATIDAGI EVRILISHLAR // ORIENSS. 2023. №3. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/agiografik-obrazlarning-mazmun-mohiyatidagi-
evrilishlar
35.
Axmadjonov, P. (2024). SAYF FERGHANI’S BIOGRAPHICAL STATUS AND WAY
OF LIFE. Scientific Journal of the Fergana State University, 29(5), 40.
https://doi.org/10.56292/SJFSU/vol29_iss5/a40
36.
Маматов, М., & Аҳмадҷонов , П. (2024). MYSTIC TENDENCIES IN THE WORKS
OF SAIFIDDIN MUHAMMAD FARGHANI. Scientific Journal of the Fergana State
University, 29(5), 39.
https://doi.org/10.56292/SJFSU/vol29_iss5/a39
37.
Makhmidjonov, S. (2021). Artistic Interpretations Of The Edges Of The Human
Psyche.
Интернаука
, (15-3), 75-76.
38.
Shoxruxbek, M., Qosimov, A., Abdurashidovich, Q. A., Murodilovna, O. G., &
Umurzakov, R. (2022). THE INWARD WORLD OF AN ARTISTIC DEPICTION OF
THE CONTRADICTIONS.
39.
Maxmidjonov, S. (2023). THE GENESIS OF THE IMAGE OF AN INTELLECTUAL IN
UZBEK LITERATURE.
Modern Science and Research
,
2
(6), 1231–1235. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21668
40.
Maxmidjonov, S. D. O. G. L. (2023). O ‘ZBEK ADABIYOTSHUNOSLIGIDA BADIIY
OBRAZ MASALASINING QIYOSIY TALQINI.
Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
,
3
(6), 520-524.
41.
Ahronqulovna, M. J. R., Jo'raev, H., Shoxruxbek, M., Qosimov, A., & Umurzakov, R.
(2022). EXPRESSION OF FEMALE ARTISTRY.
42.
Maxmidjonov, S. ., & Komilova, S. . (2023). NAZAR ESHONQULNING “TOBUT”
HIKOYASI TAHLILI.
Новости образования: исследование в XXI веке
,
1
(6), 375–377.
43.
Dilrabo, G. A., & Shoxruxbek, M. (2023). MAXTUMQULI HAYOTI VA
SHE’RIYATIDA E’TIQOD MASALASI.
THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF
RECENT RESEARCH
,
2
(20), 268-272.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
712
44.
Abduvosiyeva, M., & Shoxruxbek, M. (2023). FURQAT LIRIKASINING OʻZIGA XOS
BADIIYATI.
FORMATION
OF
PSYCHOLOGY
AND
PEDAGOGY
AS
INTERDISCIPLINARY SCIENCES
,
2
(24), 355-358.
45.
Kuldashev, N., Parviz, A., & Avazbek, D. (2022). Fazli Namangani's “Majmuai Shoiron”
Review Zullisonayn Issue.
Spanish Journal of Innovation and Integrity
,
6
, 429-433.
46.
Axmadjonov, P. M. (2021). Sadriddin Ayni" Sample of Tajik literature" and some issues
of zullisonayn in it. ISJ Theoretical & Applied Science, 12(104), 406
]
47.
DADAJONOV, A. (2021). CONCERNING THE LEXICAL-SEMANTIC FEATURES
OF DISCUSSION SPEECH. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители:
Теоретическая и прикладная наука, (12), 378-382
48.
Dadajonov, A. R., & Hojaliev, I. T. (2021). Muhokama nutqinging o'ziga xos xususiyatlari.
Studencheskiy vestnik.
]
49.
Kuldashev, N., Avazbek, D., & Parviz, A. (2022). Opinions of Our Ancestors on Language
and Speech Purity.
Journal of Ethics and Diversity in International Communication
,
2
(4),
10-16.
50.
Ahmadjonov, I. (2023). SEMANTIC AND STYLISTIC FEATURES OF THE
GRAMMATICAL NUMBER FORM.
Modern Science and Research
,
2
(6), 1093–1098.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21484
51.
Dadajonov, A. (2023). ABOUT MONOLOGICAL TYPES OF SPEECH.
Modern Science
and Research
,
2
(6), 1236–1239. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
52.
Umarov, D. & Tojimatova, Z. (2023). INTERPRETATION OF THE HERO OF A
LITERARY WORK.
Modern Science and Research
,
2
(6), 1104–1106. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21486
53.
Umarov, D. (2023). THE IMPORTANCE OF LITERARY CRITICISM ARTICLES IN
LITERARY STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(6), 848–853. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21239
54.
Tojimatova, Z., & Umarov, D. (2023). THE HISTORY AND DEVELOPMENT OF
"WOMEN’S LITERATURE" IN LITERARY STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(6),
1099–1103.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
55.
Umarov, D. (2023). THE FIRST STAGES OF UZBEK STORYTELLING.
Modern
Science
and
Research
,
2
(6),
854–859.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21240
56.
Odiljon o‘g‘li, U. D. (2023). ADABIYOTSHUNOSLIKDA ADABIY TANQIDIY
MAQOLALARNING AHAMIYATI.
57.
Umarov, D. (2023). BRIGHT MANIFESTATIONS OF UZBEK PROSE OF THE
SECOND HALF OF THE 20TH CENTURY.
Modern Science and Research
,
2
(6), 842–
847. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/21238
58.
Umarov Davron Odiljon o‘g‘li. (2023). ADABIY ASAR QAHRAMONI TALQINIDAGI
O‘ZIGA
XOSLIKLAR.
IQRO
,
2
(2),
777–785.
Retrieved
from
http://wordlyknowledge.uz/index.php/iqro/article/view/877.