ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
848
ADABIYOTSHUNOSLIKDA ADABIY TANQIDIY MAQOLALARNING
AHAMIYATI
Umarov Davron Odiljon o‘g‘li
Farg‘ona davlat universiteti adabiyotshunoslik kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8048458
Annotatsiya.
Ushbu maqolada adabiyotshunoslik ilmida adabiy tanqidiy maqolalarning
o’rni va ahamiyati haqida fikr yuritildi. Badiiy asarning estetik qirralarini aniqlash, badiiy asarda
ilgari surilgan g’oyani belgilashda adabiy tanqidiy maqolaning o’rni tahlil qilindi.
Kalit so’zlar:
maqola, tanqid, estetika, estetik kategoriya, janrlar sistemasi, sotsialistik
metod.
ЗНАЧЕНИЕ ЛИТЕРАТУРНО-КРИТИЧЕСКИХ СТАТЕЙ В
ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИИ
Аннотация.
В данной статье обсуждались роль и значение литературно-
критических статей в науке литературоведения. Проанализирована роль литературно-
критической статьи в определении эстетических аспектов художественного
произведения, определении идеи, выдвинутой в художественном произведении.
Ключевые слова:
статья, критика, эстетика, эстетическая категория, система
жанров, социалистический метод.
THE IMPORTANCE OF LITERARY CRITICISM ARTICLES IN LITERARY
STUDIES
Abstract.
In this article, the role and importance of literary critical articles in the science
of literary studies was discussed. The role of a literary critical article in determining the aesthetic
aspects of a work of art, defining the idea put forward in a work of art was analyzed.
Key words:
article, criticism, aesthetics, aesthetic category, system of genres, socialist
method.
Haqiqiy oʻtmishimizni chuqur bilish, milliy iftixor tuygʻularini oʻstirish asosida,
oʻzligimizni yanada teran anglash uchun adabiy tanqidchilik haqida bahs yuritish muhim
ahamiyatga ega. Zero, adabiy tanqid jamiyat va adabiyot hodisalarini haqqoniy baholash orqali
xalqning maʼnaviy saviyasini yuksaltirish, estetik didini tarbiyalab, komil insonni
shakllantirishdek ezgu ishga katta yordam beradi.
Adabiy
tanqid
adabiyotshunoslikning
asosiy
sohalaridan
biri
hisoblanadi.
“Adabiyotshunoslil lug’ati”da adabiy tanqidga quyidagicha ta’rif berilgan.
Adabiy tanqid -
arabcha “muhokama qilish”, “saralash” degan ma’nolarni anglatadi. Adabiyotshunoslikning
asosiy sohalaridan biri. Adabiy tanqid hozirgi adabiy jarayon muammolarini o’rganish, yangi
paydo bo’lgan asarlarni bugungi kun nuqtayi nazaridan g’oyaviy-badiiy tahlil va talqin qilish,
baholashni maqsad qilib qo’yadi.
[1, 10-12]
Adabiy tanqidning paydo boʻlishi va rivojlanishida, avvalo, kitobxonning ijtimoiy estetik
ehtiyojlari yetakchi ahamiyatga ega boʻlgan. Chunki biror-bir badiiy asarni oʻqib chiqqan
savodxon oʻquvchida oʻz fikr-mulohazalarini bayon etish, qolaversa, muallif bilan fikrlashish
istagi paydo boʻladi. Ana shu maʼnaviy ehtiyoj davrlar oʻtishi bilan adabiy tanqidchilikning
yuzaga kelishiga, maxsus fan sifatida shakllanishiga sharoit tugʻdirgan. Adabiy-tanqidiy asarlarda
badiiy asarning yutuq va kamchiliklari, ijodkorning badiiy mahorati haqida ilmiy mulohaza
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
849
yuritilibgina qolmasdan, muayyan bir jamiyatning ijtimoiy manfaatlari ham aks etgan boʻladi va,
umuman, bu soha qadimdan falsafa, estetika, etika fanlari bilan uzviy aloqadorlikda rivojlanib
kelgan. Shuning uchun ham Epikur va Aristotel zamonidan boshlab, adabiy tanqidchiga faylasuf,
tarixchi – siyosatshunos, huquqshunos, ruhshunos sifatida ham qarab kelingan. Xullas, tarixiy-
adabiy manbalar “adabiyotshunoslik”, “adabiy tanqid”, “tanqidchi” atamalari, jahon adabiyoti va
ilmiy tafakkuri taraqqiyotida koʻp yillik tarixga ega.
Agar oʻzbek adabiyoti tarixiga nazar tashlasak, yigirmanchi asrgacha boʻlgan davrlarda
adabiyotshunoslik va adabiy-tanqidiy qarashlar zamonaviy tanqidchilikdan farqli tarzda mavjud
boʻlganini kuzatish mumkin. Oʻtmishda adabiyotshunoslik va adabiy tanqid fan sifatida mustaqil
bir yoʻnalishda boʻlmagan. Shunday esa-da, bu soha qadim-qadimdan boshlab sheʼriy shaklda
tazkiralardan, adabiyotshunoslikka oid baʼzi bir risolalardan, tarixiy-badiiy yodnomalardan oʻrin
olib, rivojlanib kelgan. Ayniqsa, sheʼr va sheʼriyat ilmiga oid risolalar hamda tazkiralardagi
adabiy-tanqidiy tafakkurga oid turli xil fikr va qarashlar mumtoz adabiyot taraqqiyotida muhim
oʻrin tutgan.
Taʼkidlash joizki, Sharqda Navoiygacha va undan keyin ham adabiyotshunoslik bobida
koʻp xayrli ishlar qilinib, bir talay asarlar yozilgan. Sheʼriyat nazariyasi va tanqidchiligiga oid fikr-
mulohazalar oʻtmishda nafaqat tazkiralarda, balki Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Bobur kabi
maʼnaviyatimizning ulugʻ namoyandalari asarlarida ham keng ifoda etilganki, bu jihatdan ularning
sheʼr va shoirlik masʼuliyati haqidagi qarashlari adabiyotshunoslik, adabiy tanqid ilmining rivojiga
sezilarli taʼsir etgan. Masalan, Forobiy sheʼr sanʼati va uning vazifasini shunday belgilaydi: “Bu
sanʼat – biror maqsadni amalga oshirayotgan paytda, yoʻldan chiqib ketmaslikka yordam beruvchi
va inson xayolini qogʻozda namoyon etuvchi sanʼatdir. Sheʼrning olti xili bor. Shundan uchtasi
yaxshi va uchtasi yomondir. Yaxshilardan biri shuki, uning yordamida inson aqliy quvvatini
mukammallashtiradi, saodatga olib boruvchi fikri oydinlashadi, yaxshi ishlarga, fazilatli boʻlishga
ilhomlanadi, xasislik, yomon va qabih ishlardan saqlanadi. Ikkinchi yaxshi xili kishining ruhiy
sezgilarini yuksaltiradi, haddan tashqari ehtiyotkorlikdan xoli qiladi, izzat-nafsni saqlaydi,
gʻazablanishdan, yomon ishlardan ehtiyot qilishga yordam beradi. Uchinchisi kishini zaiflikdan
saqlaydi, uning nafsini, hirsini tiyadi, gʻamdan xalos qiladi, yomonlik oldida ana shu yuqorida
qayd qilingan ijobiy xislatlarni namoyon etishga yordam beradi”.
Oʻzbekistonda adabiy-tanqidiy qarashlar va adabiyotshunoslik ilmining rivoji XIX asrning
ikkinchi yarmidan yangicha tamoyillar kasb eta boshladi. Taniqli adabiyotshunos olim Baxtiyor
Nazarovning taʼkidlashicha, XIX asrning ikkinchi yarmidagi oʻzbek matbuotiga, xususan,
“Turkiston viloyatining gazeti”ga nazar tashlansa, bugungi tushunchamizga oʻxshash
xususiyatlarga ega boʻlgan adabiy-tanqidiy maqolalarga duch kelish mumkin va, aynan, oʻsha
davrdan boshlab tom maʼnodagi malakali tanqidchilikka asos solindi.
XX asr shoʻro tanqidchiligi esa adabiy jarayon va yozuvchi erkiga zoʻrakilik bilan taʼsir
oʻtkazishga moslashgan edi. Bu hol xatolarni keltirib chiqardi. Lekin kommunistik mafkuraviylik
va davr siyosatidan qatʼi nazar, adabiy tanqidning bosib oʻtgan ogʻir yoʻlida maʼlum ijodiy
samaralar, jumladan, badiiy mahorat, ijodiy oʻziga xoslikning xususiyatlarini ochib bergan
tadqiqotlar yuzaga keldiki, ularni bugungi kunda har tomonlama oʻrganish muhim ahamiyatga ega.
Izzat Sulton, Homil Yoqubov, Vohid Zohidov, Gʻulom Karimov, Matyoqub Qoʻshjonov,
Aziz Qayumov, Ozod Sharafiddinov, Laziz Qayumov, Salohiddin Mamajonov, Umarali
Normatov, Ibrohim Gʻafurov, Nuriddin Shukurov, Sobir Mirvaliyev, Baxtiyor Nazarov, Norboy
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
850
Xudoyberganov singari tanqidchilar adabiy jarayonda yuz berayotgan hodisa va oʻzgarishlarni
oʻzlarining maqolalari hamda ilmiy ishlarida umumlashtirdilar. Ularning adabiyotimizning tarixi,
oʻsha davrdagi adabiy jarayon haqidagi mulohazalari natajasida oltmishinchi-yetmishinchi yillar
oʻzbek adabiy tanqidchiligida uslubiy rang-baranglik, risolalar yaratish tanqidchining tarixiy-
biografik yondashuvi borasida maʼlum muvaffaqiyatlarga erishildi.
XX asr tanqidchiligida oʻzbek romani, qissachiligi, dramaturgiya, poema va hikoyachiligi
kabi adabiy tur va janrlarning tarkib topishi hamda taraqqiyot bosqichlarini ham keng tahlil
qiluvchi tanqidiy biografik tadqiqotlar amalga oshirilishi va ularning dunyoga kelishida jahon
adabiy tanqidchiligining bu sohada qoʻlga kiritgan yutuqlarining taʼsiri sezilarli boʻldi.
REFERENCES
1.
Mukhammedkadirovna, G. D. (2023). ABOUT INDIVIDUAL STYLES.
Open Access
Repository
,
4
(3), 730-736.
2.
Mukhamedkadirovna, G. D. (2022). MEDIA PEDAGOGY AS A SPECIAL DIRECTION IN
PEDAGOGICAL SCIENCE.
Web of Scientist: International Scientific Research Journal
,
3
(10), 900-906.
3.
Muhammadkadirovna, G. D., Abdulhamitovna, S. H., & Qizi, R. D. T. (2022). The Role of
Innovative Training Methods in Individualization Training.
Spanish Journal of Innovation
and Integrity
,
6
, 272-279.
4.
Muhammedkadirovna, G. D. (2022). Main Categories of Media Text.
International Journal
of Discoveries and Innovations in Applied Sciences
,
2
(4), 63-68.
5.
Mukhamedkadirovna, G. D. (2021). Methods of studying the media text.
ACADEMICIA: An
International Multidisciplinary Research Journal
,
11
(10), 230-233.
6.
Газиева, Д. М. (2021). Таштемирова Замира Сатвалдыевна.
Н34 Наука и инновации в
XXI веке: Материалы Международной
,
119
.
7.
Gaziyeva,
D.
M.,
&
Kushmatova,
M.
(2021).
MAIN
SUBJECTS
OF
MEDIACOMMUNICATION.
Theoretical & Applied Science
, (4), 418-421.
8.
Газиева,
Д.
М.
(2020).
МЕДИАТЕКСТ
И
ЗАКОНОМЕРНОСТИ
ТЕКСТООБРАЗОВАНИЯ. In
ПРОБЛЕМЫ ФИЛОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
(pp. 141-146).
9.
Gaziyeva, D. (2020). FORMS AND FUNCTIONS OF INTERTEXTUAL CHARACTERS
IN THE MEDIA TEXT.
Theoretical & Applied Science
, (2), 671-673.
10.
Мадаминов, Б. (2023). ЎҚУВЧИ ЁШЛАРДА ҚАҲРАМОНЛИК РУҲИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШДА, ТАШВИҚОТ ИШЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ.
IJTIMOIY
FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(1), 25-26.
11.
Mansurjonovich, M. B., & Axadjonovich, Q. C. S. (2022). HARBIY PEDOGOGIKA VA
HARBIY PEDAGOG KADRLARNI TAYYORLASH MASALALARI.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI
,
2
(13), 744-749.
12.
Sayidolimov, J. B. O. G. L. (2023). AGIOGRAFIK OBRAZLARNING MAZMUN-
MOHIYATIDAGI EVRILISHLAR.
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural
and social sciences
,
3
(3), 1318-1322.
13.
Vosiljonov, A. (2022). Basic theoretical principles of corpus linguistics. Academicia Globe:
Inderscience Research, 3(2), 1-3.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
851
14.
Vosiljonov, A. (2022). LINGVISTIK TАDQIQОTLАRDА KОRPUS О ‘RGАNISH
ОBYЕKTI SIFАTIDА. IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY
JURNALI, 2(11), 176-182.
15.
Vosiljonov, A. (2022). PRAGMALINGVISTIKA VA UNING TAHLILIY SHAKLLANISH
TARIXI. Science and innovation, 1(B8), 99-105.
16.
Vosiljonov, A. (2022). PRAGMALINGUISTICS AND THE HISTORY OF ITS
ANALYTICAL DEVELOPMENT. Science and Innovation, 1(8), 99-105.
17.
Vosiljonov, A., & Isaqova, X. (2023). EFFECTIVENESS OF MOTHER TONGUE
EDUCATION IN THE PRIMARY GRADES. International journal of advanced research in
education, technology and management, 2(2).
18.
KHALIMBOYEVA, F., & VOSILJONOV, A. (2023). MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALAR
DIQQATINI
RIVOJLANTIRISH
MUAMMOSINI
NAZARIY
OʻRGANILISHI. Journal of Pedagogical and Psychological Studies, 1(5), 94-98.
19.
Odiljon o‘g‘li, U. D. (2023). ADABIY ASAR QAHRAMONI TALQINIDAGI O ‘ZIGA
XOSLIKLAR.
IQRO
,
2
(2), 777-785.
20.
Yo‘lchiboyeva, L. (2023). METHODS FOR GROWING SPEECH SKILLS OF PRIMARY
SCHOOL STUDENTS.
Modern Science and Research
,
2
(5), 1028-1030.
21.
Yo‘lchiboyeva, L. (2023). METHODOLOGY FOR TEACHING THE NOUN PHRASE
CATEGORY: ENHANCING LANGUAGE LEARNING IN STUDENTS.
Modern Science
and Research
,
2
(5), 1025-1027.
22.
Kalandarovna,
Y.
L.
(2023).
Superstitions
in
Linguoculturology.
DENMARK"
THEORETICAL AND PRACTICAL FOUNDATIONS OF SCIENTIFIC PROGRESS IN
MODERN SOCIETY"
,
14
(1).
23.
Qalandarovna, Y. L. L. (2023). O ‘QUVCHILAR NUTQINI O ‘STIRISH
METODIKASI.
IQRO JURNALI
,
2
(2), 637-645.
24.
Qalandarovna, Y. L. L. (2023). LINGVOKULTUROLOGIK BIRLIKLARNING
NUTQDAGI O'RNI.
IQRO
,
2
(2), 522-529.
25.
Kalandarovna,
Y.
L.
(2022).
ORIGIN
AND
CONCEPT
OF
TABOO
VOCABULARY.
Innovative Technologica: Methodical Research Journal
,
3
(10), 184-190.
26.
Erkinovna, N. S. (2022). Educational Methods in Teaching the Russian Language.
American
Journal of Social and Humanitarian Research
,
3
(11), 260-263.
27.
Erkinovna, N. S. (2022). THE IMPORTANCE OF LISTENING SKILLS IN LEARNING
THE RUSSIAN LANGUAGE.
INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN
EDUCATION
,
1
(12), 138-145.
28.
Erkinovna, N. S. (2022). MECHANISMS OF EFFECTIVE TEACHING OF FOREIGN
LANGUAGES USING INNOVATIVE METHODS.
Uzbek Scholar Journal
,
11
, 132-135.
29.
Erkinovna, N. S. (2023). RUSSIAN LANGUAGE IN THE MODERN WORLD.
Open Access
Repository
,
4
(3), 284-295.
30.
Qizi, S. G. G. O. (2022). LINGUISTIC BASIS AND PEDAGOGICAL CONDITIONS OF
TEACHING WORD MEANING TO PRIMARY CLASS STUDENTS.
European
International Journal of Multidisciplinary Research and Management Studies
,
2
(12), 117-
123.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
852
31.
Qizi, S. G. G., & Teshaboyevna, D. D. Methods Of Formation Of Independent Reading Skills
In Primary School Pupils.
JournalNX
, 21-24.
32.
Kizi, S. G. G. (2021). Formation Of Independent Reading Skills in Primary School
Students.
Texas Journal of Multidisciplinary Studies
,
2
, 222-224.
33.
Valijonovna, K. I., Rakhmatjonovich, T. D., & Mukhtoraliyevna, Z. S. (2022). Informational
Technology at Education.
Spanish Journal of Innovation and Integrity
,
6
, 262-266.
34.
Akmaljonovna, A. Z. (2021). Methods of formation of independent reading skills in primary
school students.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal
,
11
(3),
1425-1428.
35.
Dehqonova, M., & Tagonova, G. (2022). The Importance of Didactic Games in Speech
Therapy in the Development of Speech in Children with Autism and the Ability to Choose
Effective Methods.
European Journal of Innovation In Nonformal Education
,
2
(1), 133-137.
36.
Dehqonova, M. (2022). BOLALARDAGI YOZUV BUZILISHLARI VA ULARDAGI
DISGRAFIYADA O ‘ZIGA XOS XATOLIKLARNI PAYDO BO ‘LISH
MEXANIZMI.
YANGI O'ZBEKISTONDA MILLIY TARAQQIYOT VA INNOVASIYALAR
,
405-407.
37.
Dehqonova, M., & Najmiddinova, N. (2022). ALOHIDA EHTIYOJGA EGA BO’LGAN
BOLALARNING OILAGA MOSLASHISHI UCHUN MUHIM OMILLAR.
YANGI
O'ZBEKISTONDA MILLIY TARAQQIYOT VA INNOVASIYALAR
, 90-92.
38.
Dehqonova, M. (2023). MAXSUS MAKTABDA DAKTIL NUTQINI OʻQITISH-
TADQIQOT OBYEKTI SIFATIDA.
Наука и инновация
,
1
(1), 39-40.
39.
Qizi, D. M. S., & Qizi, R. G. X. (2022). METHODS OF STUDYING ADDITION AND
SUBTRACTION OF TWO-DIGIT NUMBERS IN ELEMENTARY SCHOOL.
Gospodarka
i Innowacje.
,
22
, 61-67.
40.
Dehqonova, M. S. Q., & Axmedova, U. Y. Q. (2023). BO ‘LAJAK BOSHLANG ‘ICH SINF
O ‘QITUVCHILARINI MATEMATIK SAVODXONLIGINI OSHIRISH JARAYONIDA
ULARNING
TAFAKKURI,
QOBILIYATI
VA
INTELLEKTUAL
RIVOJLANISH.
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social
sciences
,
3
(4-2), 251-256.
41.
Otazhonov, S. M., Ergashev, R. N., Botirov, K. A., Qaxxorova, B. A., Xudoynazarova, M. A.,
Abdukarimova, N. A., ... & Ismoilova, E. M. (2022, December). Influence of thickness and
temperature on photoelectric properties of p-CdTe-nCdS and pCdTe-CdSe heterostructures.
In
Journal of Physics: Conference Series
(Vol. 2388, No. 1, p. 012001). IOP Publishing.
42.
Otajonov, S. M., Ergashev, R. N., Axmedov, T., Usmonov, Y., & Karimov, B. (2022,
December). Photoelectric properties of solar cells based on pCdTe-nCdS and pCdTe-nCdSe
heterostructures. In
Journal of Physics: Conference Series
(Vol. 2388, No. 1, p. 012062). IOP
Publishing.
43.
Abdulvakhidov, K., Li, Z., Abdulvakhidov, B., Soldatov, A., Otajonov, S., Ergashev, R., ... &
Sitalo, E. (2023). Structure phase state and physical properties of YbMn1-x Fe x O3
compositions.
Applied Physics A
,
129
(3), 185.
44.
Ahmedova, U. Y. Q., & Axmedova, M. U. B. Q. (2021). Vatanim Surati.
Oriental
renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
,
1
(11), 877-883.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
853
45.
Axmedova, U. (2022). On Certain Conditions Of Striking Coefficients Of Fourier Series To
Zero.
Scientific and Technical Journal of Namangan Institute of Engineering and
Technology
,
3
(3), 3-8.
46.
Qizi, A. U. Y., & Qizi, A. M. U. B. (2021). Research On Hydronyms and Their Importance.
47.
Umidaxon, A., & Gulirano, S. (2023). BOSHLANG'ICH SINF MATEMATIKA
DARSLARIDA AMALIY MASHQLAR YECHISH JARAYONIDA O'QUVCHILARNING
FIKRLASH QOBILIYATINI OSTIRISH OMILLARI.
PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA
IJTIMOIY TADQIQOTLAR
,
2
(5), 10-14.
