381
MUZÍKALÍQ ESITIW ELESLEWLERINIŃ QÁLIPLESIWI USHÍN KIRITILGEN
SHÍNÍǴÍWLAR
Bazarbaeva Ramuza
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qanigeligi 1-kurs studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10558066
Annotaciya.
Bul maqalada muzıkalıq esitiw eleslewleriniń qáliplesiwi ushın kiritilgen
shınıǵıwlar haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Muzıka, qosıq, nota, oqıw, sherek, jazba, awızsha, klass, muǵallim.
ВКЛЮЧЕННЫЕ УПРАЖНЕНИЯ ДЛЯ ВООБРАЖАЕМОГО ФОРМИРОВАНИЯ
МУЗЫКАЛЬНОГО СЛУХА
Аннотация.
В этой статье рассказывается о включенных тренировках для
воображаемого формирования музыкального слуха.
Ключевое слово:
музыка, песня, нота, чтение, четверть, письменный, устный, класс,
слушатель.
INCLUDED EXERCISES FOR THE IMAGINARY FORMATION OF MUSICAL
HEARING
Abstract.
This article describes the included training for the imaginary formation of musical
hearing.
Key word:
music, song, note, reading, quarter, written, oral, class, listener.
1. Namanıń háreketlerin ajıratıw joqarı hám tómen, joqarǵı hám tómengi sesler.
Muǵallimniń awızsha tapsırması boyınsha, úsh seslikleriniń hám ses qatarın ózlestiriw, «oyda»
eleslew hám keyin ala atqarıw.
2. Notalardıń jazılıwı boyınsha, ses qatarınıń basqıshların ózlestiriw.
3. Awızsha diktantlar («Jumbaqlar») esitkenin atap aytıw, sońınan ritmi hám biyikligi
boyınsha durıs atqarıw.
4. Jazba túrindegi diktantlar, esitkenin eleslewge awdarıp hám ses biyikliklerin jazıw, soń
jazǵandı durıs atqarıw ritmi boyınsha.
5. Burın tanıs bolgan mısaldı, notaları arqalı biliw.
6. Úsh sesliklerdi hám ses qatarlardı nota jazbası arqalı «izbe-iz» atqarıw.
382
7. Eki sestiń biyikligi arqalı (keń hám tar jaylasıwda) esitip ajıratıw, sońınan bir tonnıń hám
yarım tonnıń biyikligin ajıratıw. Berilgen sestiń yarım tonın awızsha tapsırması boyınsha
intonaciyalaw.
8. Saz-áspabsız nota boyınsha atqarıw (esitiw eleslewleriniń aktiv qáliplesiwi), bul
mısallardı ishinen atqarıw.
9. Kamertonnıń sestine «sazlanıw» hám izlegen sesin tawıp alıw.
10. Úyrenip atırǵan qosıqlardıń tekstlerin hám sonday-aq, taxtadaǵı jazılǵan nota mısalların
kóshiriw.
11. Awızsha diktantlar mısallarınıń sheshiliwin dápterlerge jazıwı.
12. Esitiw arqalı major hám minor úsh sesliklerin ajıratıw, sonday-aq, atlas úshseslikleriniń
(do major-do minor) nota boyınsha intonaciyalaw.
13. Muzıkanı tıńlaǵanda qosılıp atqarıw.
Muzıka oqıtıw processinde, álbette balalardıń estiw qábiletleriniń rawajlanıwına tiykarǵı
dıqqattı awdaramız, sebebi muzkanı bizler kóriw arqalı emes, al esitiw arqalı sezip, qabıllaymız.
Balalardıń esitiw qábiletiniń múmkinshilikleri hár qıylı boladı, sonlıqtan Muzıkalıq bilim
alıw basqıshlarında temanı qamtıp–úlgere almaytuǵın oqıwshılar da boladı. Mısalı, esitiw hám
dawıs koordinaciyasına iye emes, ses biyikliklerin sezbeytuǵın, seslerdi atqarıw paytında
qızıqsınbaytuǵın h.t.b.
Bunday oqıwshılar menen tájiriybe jumısları, sabaqtan keyin qosımsha alıp barıladı.
Oqıw jıl dawamındaǵı hár bir sherekke temalar belgilenedi. Sabaqtan sabaqqa ótip mazmunı
tereńlesip hám qiyinlasip baradı. Barlıq sherekler arasındaǵı temalar tiykarǵı temaǵa boysınadı.
Mısalı: I-klasstıń I-shereginde qosıq, oyın hám marsh Muzıkaları tiykarǵı baylanıwshi tema bolsa,
II-sherekte intonaciya haqqında. III-sherekte-Muzıkanıń rawajlanıwı haqqında; IV-sherekte
baylanıstırıwshı tema “kompozitor atqarıwshı-tıńlawshı”, yaǵnıy úshlik haqqında boladı.
Hár bir istiń nátiyjeli baslanıwı, onıń keyingi rawajlanıw baǵdarına tiykar jaratadı.
D.B.Kabalevskiy bul metodlardı jaratıwda tanıqlı “úsh kit” (“tri kita”) usılın tiykar sıpatında
qollanadı. Demek, I-III-klass oqıwshılarına, Muzıkanıń tiykarǵı formaların hám janrların usı «úsh
kit»- qosıq, oyın, marsh
arqalı, yaǵnıy ápiwayı túsiniklerden paydalanadı.
Al, orta klasslarında:
4-klasstıń tematıkalıq dúzilisi, birinshi hám yekinshi yarım jıllıǵına bólinedi. Birinshi yarım
jıllıǵıniń tiykargi temasi: «Muzıka hám ádebiyat». Yarım jıllıq óz ishinede eki sherekke bólinedi.
I-sherekte «Eger ádebiyat bolmasa, Muzıkaǵa ne bolar edi» degen tema belgilengen, al II-sherekte
«Egerde Muzıka bolmasa, ádebiyat penen ne bolar edi?».
383
Ekinshi yarım jıllıǵında «Muzıka hám súwretlew óneri» ulıwmalıq tema bolıp esaplanıp,
onıń III-shereginde «bizler Muzıkanı kóre alamızba?», IV-shereginde «Bizler jivopisti esite
alamızba?» degen temalarǵa tiykarlanıp oqıtıladı.
Usı metodtıń tiykarında házirgi ǵárezsizlik jıllarında mekteplerde, Muzıka sabaqları jańa
pedagigik, texnologiya boyınsha oqıtılıp barılmaqta hám sabaqlardıń is-rejesi dúzilmekte.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
384
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
385
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Тажетдинова С. М., Худайбергенова Г. Ж. Формирование музыкальной культуры
студентов //Молодой ученый. – 2018. – №. 47. – С. 380-382.
24.
Тажетдинова С. М. Народные песни как фактор развития личности учащихся
//Вестник Курганского государственного университета. – 2018. – №. 3 (50). – С. 62-
62.
25.
Тажетдинова С. АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ПОДГОТОВКИ МУЗЫКАНТОВ К
МУЗЫКАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ //Цифровая экономика и управление знаниями:
проблемы и перспективы развития: сборник научных трудов II Международной
научно-практической конференции.–Киров, 2021.–245 с. – 2021. – С. 105.
26.
Тажетдинова С. САМОПРЕЗЕНТАЦИЯ В ПРОЦЕССЕ ТРУДОУСТРОЙСТВА
БУДУЩИХ СПЕЦИАЛИСТОВ МУЗЫКАЛЬНОГО ИСКУССТВА //Цифровая
экономика и управление знаниями: проблемы и перспективы развития. – 2021. – С.
110-112.
27.
Tajetdinova S. M. MUZIKA TÁLIMINDE AXBOROT HÁM PEDAGOGIKALIQ
TEXNOLOGIYALARDAN PAYDALANIWDIŃ NÁTIYJELILIGI //Academic research
in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. NUU Conference 1. – С. 275-277.
28.
Mnajatdinovna T. S. Pedagogical Skills in Teaching Music //JournalNX. – Т. 7. – №. 11.
– С. 172-174.
29.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
30.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
31.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
32.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
33.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
386
34.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
35.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
36.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
37.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
38.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
39.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
40.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
41.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
42.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
43.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
44.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
45.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
46.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
387
47.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
48.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
49.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
50.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
