4
FOLKLORLIQ QOSIQLARDI KISHI JASTAǴI OQIWSHI – JASLARǴA
ÚYRETIW ARQALI BILIMLENDIRIW SIPAT – KÓRSETKISHI JETISKENLIGIN
TÁMIYINLEW
Bazarbaeva Ramuza
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qaniygeligi 1-kurs student
Lola Maxamatdiova
Folklor ham etnografiya kafedrası docenti,
pedagogika ilimleri boyınsha filosofiya doktorı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10459234
Annotaciya. Bul maqalada folklorlıq qosıqlardı kishi jastaǵı oqıwshı – jaslarǵa úyretiw
arqalı bilimlendiriw sıpat – kórsetkishi jetiskenligin támiyinlew haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi: Folklor, qosıq, forma, janr, xalıq awızeki dóretpe, kórkem óner, shıǵarma.
ENSURING QUALITY - ORIENTED ACHIEVEMENTS IN EDUCATION BY
TEACHING FOLKLORE SONGS TO YOUNGER SCHOOLCHILDREN
Abstract. In this article we are talking about ensuring qualitative and demonstrative
achievements in education by teaching folklore songs to younger schoolchildren.
Key word: folklore, Yalla, form, genre, population, oral composition, art, artwork.
ОБЕСПЕЧЕНИЕ КАЧЕСТВЕННО - ОРИЕНТИРОВОЧНЫХ ДОСТИЖЕНИЙ
В ОБРАЗОВАНИИ ПУТЕМ ОБУЧЕНИЯ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
ФОЛЬКЛОРНЫМ ПЕСНЯМ
Аннотация. В данной статье речь идет о обеспечении качественно -
показательных достижений в образовании путем обучения младших школьников
фольклорным песням.
Ключевое слово: фольклор, Ялла, форма, жанр, население устное сочинение,
искусство, художественное произведение.
Folklorlıq shıǵarmaları forma hám janr ózgesheliklerine góre kóp tarmaqlı bolıp, olar
arasında háyyiw, qosıq, aytıs, hawjar, lapar hám balalar folklorlıq qosıqları ulıwmalıǵı menen
ajıralıp turadı. Máselen, insan turmısında birinshi esitken qosıq - bul háyyiw bolıp esaplanadı.
Háyyiw analardıń kewliniń tórinen shıqqan jaqsı úmitler, perzentin keleshegi
haqqındaǵı shiyrin arzıwlardıń sáwleleniwleri bolıp tabıladı. Háyyiwdiń sıyqırlı qúdireti
haqqında ullı ulama Abu Ali ibn Sino usınday jazadı. “Balanıń tilegin qanaatlandırıw ushın
5
oǵan eki nárseni qollawı kerek boladı. Biri balanı áste – áste shayqap, ekinshisi onı uxlatıw
ushın zárúr muzıkalı háyyiw bolıp tabıladı. Bul eki nárseni qabıl muǵdarına qarap balanıń
denesi menen dene tárbiyaǵa hám ruwxı menen muzıkaǵa bolǵan talantı payda boladı.
Qosıq barmaq awırmanlıǵındaǵı tórtlik qosıq qatarları menen aytılatuǵın folklorlıq
dóretiwshiligindegi eń keń tarqalǵan túri bolıp esaplanadı. Xalqımızdıń qosıqları óziniń uzaq
tariyxına iye ekenliginen derek beredi. Mahmud Qashqariydıń “Devonu-luǵatit turk”
shıǵarmasında keltirilgen kóplegen qosıqlar (arabcha “sher”, “qasida”, “ramaz” dep awdarma
islengen) mısalında da kóriwge boladı. Ilimpaz tárepinen toplanǵan folklorlıq shıǵarmalar
jazba ádebiyatın júzege keliwi hám rawajlanıwında túrtki bolıp xızmet etkenligin
tastıyıqlaydı. Háyyiw hám aytıslar óziniń quwnaqlıǵı, iqshamlıǵı, házil – dálkekke iykemligi,
oyın xarakterliligi menen adamlarda quwnaq keypiyat payda etedi, olardı ruwxıy jaqtan
tetiklestiredi, miynet hám dóretiwshilik etiwine ilhamlandıradı. Folklorlıq qosıqlarında bolsa
xalıq turmısınıń hár túrli kórinisleri óziniń kórkem ádebiy sáwleleniwin tapqan. Sonıń ushın
folklor sóziniń “xalıq”, “danıshpanlıq” degen mánisin bilidiriwiniń ózi de biykardan emes.
Áyyemgi waqıtlarında hár túrli kásip iyeleri tárepinen hár bir kásip, miynet túri,
tábiyat, pasıllar, shańaraqtıń úrp – ádetleri, máwsim – meresimleri menen baylanıslı folklorlıq
muzıkalıq shıǵarmaları mazmunında xalıq danıshpanlarınıń ózine tán kórkem ádebiy sáwleleniwi
kórsetilgen. Bunday muzıka shıǵarmaları oqıwshı – jaslarda ózine tán bolǵan xalıqtıń tariyxı,
tili, úrp – ádetleri, ádebiy kórkem qádiriyatlarına húrmet – izzet, qádirlew hám miyraslıq etiw
tuyǵıların oyatadı. Balalar folklorlıq qosıqları bolsa ózinde balalardıń ruwxıy álemi menen
úlkenler (shayır, muzıka dóretiwshi) dúnyaǵa kóz qarasınıń úylesiwi barısında qáliplesip kelgen
bolıp, olardıń kópshiligi málim bir háreketli oyınlar arqalı atqarılıp barılǵan. “Háyyiw”, “Aq
terekpe kók terek”, “Mańlay shertpek”, “Áwelemen – dúwelemen”, “Shaq shaǵala”,
“Túlkishek”, “Yaramazan”, sıyaqlı folklorlıq qosıqlar usılardan ibarat. Bul sıyaqlı folklorlıq
qosıqlardı kishi jastaǵı oqıwshı – jaslarǵa úyretiw arqalı bilimlendiriw sıpat – kórsetkishi
jetiskenligin támiyinlew, onıń mazmunın bayıtıw hám oqıwshılardı ruwxıy, kórkem ádebiy
estetikalıq kámalatın qáliplestiriwi múmkin. Jáne bir áhmiyetli tárepi sonnan ibarat boladı,
balalar folklorlıq qosıqlarınıń kópshiligi birde – bir háreketli oyınlardı orınlaw arqalı atqarıw
boladı, bul ózgeshelik balalarda bolsa tapqırlıq, epshillik, ziyreklilik maqsetine qaray umtılıw,
erkin shınıqtırıw sıyaqlı kórinislerdi qáliplestiriliwine jaqsı tásir kórsetedi.
6
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
7
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. –2023.–Т. 3 –№. 09.–С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023.–Т. 4.–№. 1.–С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
8
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.10. –С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023 –Т. 2 –№.10.–С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
9
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10.–С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
