516
TEXNOGEN TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLARDA INSONLAR HARAKATI
VA MUHOFAZASI
Zoirova Xabiba Xamrokulovna
Samarqand viloyati Favqulodda Vaziyatlar Boshqarmasi Hayot faoliyati xavfsizligi o'quv
markazi katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10711398
Annotatsiya:
Favqulodda vaziyatlarda davrida odamlarning xavfsiz va tartibli harakati
juda muhimdir. Tabiiy ofatlar, sog'liqni saqlash sohasidagi favqulodda vaziyatlar yoki boshqa
zarur holatlar inson hayoti va xavfsizligiga tahdid solganda, zararni kamaytirish uchun yaxshi
muvofiqlashtirilgan evakuatsiya va boshpana rejalari zarur. Aholining zaif qatlamlarini himoya
qilish ham diqqat bilan ko'rib chiqish va rejalashtirishni talab qiladigan ustuvor vazifadir. Ushbu
maqolada favqulodda vaziyatlar yuzaga kelganda shaxslarning harakati va xavfsizligini
ta'minlash bilan bog'liq ba'zi asosiy omillar ko'rib chiqiladi.
Kalit so’zlar:
favqulodda holatlar, evakuatsiya, ogohlik, hukumat, sog’liqni saqlash,
chora-tadbirlar, targ’ib qilish, yong’in, toshqinlar.
MOVEMENT AND PROTECTION OF PEOPLE IN MAN-MADE EMERGENCY
SITUATIONS
Abstract.
Safe and orderly movement of people is very important during emergencies.
When natural disasters, public health emergencies, or other emergencies threaten human life and
safety, well-coordinated evacuation and shelter plans are necessary to minimize damage.
Protecting vulnerable populations is also a priority that requires careful consideration and
planning. This article examines some of the key factors involved in ensuring the movement and
safety of individuals during emergencies.
Keywords:
emergency, evacuation, awareness, government, health, response, promotion,
fire, flood.
ПЕРЕДВИЖЕНИЕ И ЗАЩИТА ЛЮДЕЙ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ
ТЕХНОГЕННЫХ СИТУАЦИЯХ
Аннотация.
Безопасное и упорядоченное передвижение людей очень важно во
время чрезвычайных ситуаций. Когда стихийные бедствия, чрезвычайные ситуации в
области общественного здравоохранения или другие чрезвычайные ситуации угрожают
жизни и безопасности людей, для минимизации ущерба необходимы хорошо
скоординированные планы эвакуации и укрытия. Защита уязвимых групп населения также
является приоритетом, требующим тщательного рассмотрения и планирования. В
517
данной статье рассматриваются некоторые ключевые факторы, влияющие на
обеспечение передвижения и безопасности людей во время чрезвычайных ситуаций.
Ключевые слова:
чрезвычайная ситуация, эвакуация, осведомленность,
правительство, здравоохранение, реагирование, пропаганда, пожар, наводнение.
Kirish:
Tabiiy ofatlar-bu mahalliy xavf-xatarlardan kelib chiqadigan va mintaqaning
ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishiga jiddiy ta'sir ko'rsatadigan hodisalarning oqibatlari. An'anaga
ko'ra, tabiiy ofatlar asosan gumanitar xarakterdagi muammolar va muammolarni keltirib
chiqaradigan vaziyatlar sifatida qaraldi. Biroq, ushbu kontekstlarda inson huquqlarini himoya
qilish ham ta'minlanishi kerakligi tobora ko'proq tan olinmoqda. 2004/2005 yillarda Osiyo va
Amerikaning ayrim qismlarida sodir bo'lgan tsunami, bo'ron va zilzilalar bunday ofatlar qurbonlari
duch kelishi mumkin bo'lgan inson huquqlari bilan bog'liq ko'plab muammolarga ehtiyot bo'lish
zarurligini ta'kidladi. Ko'pincha tabiiy ofat qurbonlarining inson huquqlari yetarlicha hisobga
olinmaydi.
Yordamga teng bo'lmagan kirish, yordam ko'rsatishda kamsitish, majburiy ko'chirish,
jinsiy va jinsga asoslangan zo'ravonlik, hujjatlarni yo'qotish, bolalarni jangovar kuchlarga jalb
qilish, xavfli yoki beixtiyor qaytish yoki ko'chirish va mulkni tiklash masalalari-bu ba'zi asosiy
muammolar hisoblanadi.
Bundan tashqari, vulqon otilishi, tsunami, toshqinlar, qurg'oqchilik, ko'chkilar yoki
zilzilalar uylar va boshpanalarni vayron qilganda, ta'sirlangan aholini uylarini yoki yashash
joylarini tark etishga majbur qilganda, ko'p sonli odamlar ham ko'chiriladi. Tajriba shuni
ko'rsatadiki, ko'chish qancha uzoq davom etsa, inson huquqlari buzilishi xavfi shunchalik katta
bo'ladi. Xususan, kamsitish va iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning buzilishi vaqt o'tishi
bilan yanada tizimli bo'lib qoladi. Ko'pincha inson huquqlari buzilishi mo'ljallanmagan yoki
rejalashtirilmagan.
Ba'zan ular ofatlar oqibatlarini tayyorlash va ularga javob berish uchun yetarli mablag ' va
imkoniyatlardan kelib chiqadi. Ko'pincha, ular noo'rin siyosat, e'tiborsizlik yoki nazoratning
natijasidir. Agar milliy va xalqaro aktyorlar boshidanoq inson huquqlari bo'yicha tegishli
kafolatlarni hisobga olsalar, ushbu qoidabuzarliklarning oldini olish mumkin edi. BMT Bosh
kotibi (RSG) vakilining ichki ko'chirilganlarning inson huquqlari bo'yicha missiyalari va baholari
shuni ko'rsatadiki, nafaqat milliy hokimiyat organlari tabiiy ofatlar sharoitida inson huquqlari
normalarining dolzarbligini bilishmaydi, xalqaro agentliklar va nodavlat tashkilotlar (NNTlar),
shuningdek, inson huquqlariga asoslangan yondashuvni favqulodda vaziyatlarda yordam berish va
518
javob berishga qanday kiritishni bilmaydilar, garchi tabiiy ofat holatlarida qo'llaniladigan ko'plab
qonunlar va xulq-atvor kodekslariga bunday kafolatlar kiritilgan bo'lsa ham. Inson huquqlari tabiiy
ofatlar bilan bog'liq barcha gumanitar ishlarning qonuniy asosi bo'lishi kerak.
Bunday faoliyatni boshqarish uchun boshqa qonuniy asoslar mavjud emas, ayniqsa qurolli
to'qnashuv bo'lmagan joylarda. Agar gumanitar yordam inson huquqlari doirasiga asoslanmagan
bo'lsa, diqqat juda tor bo'lishi va qurbonlarning asosiy ehtiyojlari yaxlit rejalashtirish jarayoniga
qo'shilmasligi xavfi mavjud. Qayta tiklash va tiklash uchun muhim bo'lgan omillarni e'tiborsiz
qoldirish xavfi ham mavjud. Tabiiy ofatlardan zarar ko'rganlarning inson huquqlarini e'tiborsiz
qoldirish, bunday odamlar qonuniy bo'shliqda emas, balki o'z huquqlarini himoya qilishi kerak
bo'lgan qonunlar, qoidalar va institutlarga ega mamlakatlarda yashashini e'tiborsiz qoldirishni
anglatadi. Inson huquqlari bo'yicha xalqaro tamoyillar tabiiy ofatlar xavfini boshqarish, shu
jumladan tabiiy ofatlardan oldin yumshatish va tayyorgarlik choralari, favqulodda vaziyatlarda
yordam va reabilitatsiya va qayta qurish bo'yicha harakatlarni boshqarishi kerak.
Tabiiy ofatlar, sog'liqni saqlash inqirozi va fuqarolik tartibsizliklari kabi favqulodda
vaziyatlar inson hayoti va xavfsizligiga jiddiy tahdid solishi mumkin. Bunday hodisalar ro'y
berganda, fuqarolarning farovonligini himoya qilish davlat organlari va favqulodda vaziyatlarda
yordam beruvchilarning ustuvor vazifasi bo'lishi kerak. Inqiroz davrida odamlarni himoya qilish
bo'yicha samarali strategiya va siyosatni ishlab chiqishda bir nechta asosiy jihatlarni hisobga olish
kerak.
Tayyorgarlik juda muhimdir. Hukumatlar oldindan rejalashtirishlari va jamoalarni
favqulodda vaziyat stsenariylariga tayyorlash uchun faol choralar ko'rishlari kerak. Erta
ogohlantirish tizimlarini, favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish rejalarini va xalq ta'limi
kampaniyalarini yaratish barqarorlikni mustahkamlashga yordam beradi. Tayyorgarlik zaiflikni
kamaytiradi va yanada muvofiqlashtirilgan javob berishga imkon beradi.
Favqulodda vaziyatlarda aloqa ham juda muhimdir. Hokimiyat o'z vaqtida, aniq
ma'lumotni jamoatchilik bilan tezda bo'lishish uchun vositalarga ega bo'lishi kerak. Bu odamlarga
rivojlanayotgan xavflarni tushunishga va tegishli himoya choralarini ko'rishga yordam beradi.
Turli xil ehtiyojlarni qondirish uchun bir nechta aloqa kanallari tavsiya etiladi. An'anaviy ommaviy
axborot vositalari, simsiz ogohlantirishlar, ijtimoiy platformalar va uyma-uy yurish ko'rsatmalarni
keng tarqatishi mumkin. Aniq, izchil xabarlar jamoatchilik ishonchini va tartibini saqlaydi. Aloqa,
shuningdek, yordam berishga yordam beradigan davlat idoralari va nodavlat tashkilotlar o'rtasida
muvofiqlashtirishni osonlashtiradi.
519
Xavf ostida bo'lgan aholini xavfsiz evakuatsiya qilish favqulodda vaziyatlarda ustuvor
vazifa bo'lishi kerak. Rejalar bolalar, kattalar, nogironlar yoki tibbiy sharoitlar kabi zaif
guruhlarning ehtiyojlarini hisobga olishi kerak. Odamlarni zarar yetkazishdan xavfsiz olib tashlash
uchun yetarli transport vositalari va boshpana imkoniyatlari talab qilinadi. Evakuatsiya paytida
psixologik farovonlik uchun oilalar va jamoalarni iloji boricha buzilmasligi uchun harakat qilish
kerak. Boshpanalar evakuatsiya qilinganlarni himoya qilish uchun hayotni ta'minlaydigan asosiy
ehtiyojlar va sog'liqni saqlash standartlariga javob berishi kerak. Xavfsizlikni ta'minlash uchun
xavfsizlik ham muhimdir.
Politsiya, yong'in va tibbiyot xodimlari kabi favqulodda vaziyatlarda yordam beruvchilar
xavfli vaziyatlarda qutqaruv va yordam operatsiyalarini xavfsiz o'tkazish uchun mustahkam
himoya vositalari, texnologiya va doimiy treningni talab qiladi. Ular boshqalarga yordam berish
uchun o'zlarini xavf ostiga qo'yishadi va ularni himoya qilish hayotni saqlab qolish ishlarini davom
ettirishga imkon beradi. Favqulodda vaziyatlarda yordam beruvchilarning jamoatchilik
ehtiyojlarini samarali hal qilishlarini ta'minlash uchun yetarli kadrlar darajasi va moddiy-texnik
yordam zarur. Ularning sa'y-harakatlari hayotni saqlab qoladi va azob-uqubatlarni yengillashtiradi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, favqulodda vaziyatlarda odamlarning harakati va himoyasi
jamiyatning ko'plab sohalarida hamkorlikni talab qiladigan ulkan logistika va gumanitar
muammodir. Qulay aloqa, transport kutilmagan holatlari, tegishli vaqtinchalik boshpanalar va zaif
guruhlar uchun moslashtirilgan protokollarni hisobga oladigan keng qamrovli rejalar bilan
jamoalar barqarorlikni oshirishi va favqulodda vaziyat yuzaga kelganda hayotni saqlab qolishi
mumkin. Doimiy baholash va tayyorgarlik muvofiqlashtirilgan, inklyuzivlik javob operatsiyalarini
amalga oshirish orqali aholini himoya qilish qobiliyatini mustahkamlaydi.
REFERENCES
1.
"Favqulodda vaziyatlarni boshqarish ta'rifi, qarashlari, missiyalari, tamoyillari" (PDF).
train.fema.gov. 2022-yil 8-dekabrda olindi.
2.
Quarantelli, Enriko (2000). "Favqulodda vaziyatlar, ofatlar va falokatlar turli xil
hodisalardir".
3.
Chjou, Quan; Huang, Veylay; Chjan, Ying (2011 yil fevral). "Loyqa DEMATEL usuli
yordamida favqulodda vaziyatlarni boshqarishda muhim muvaffaqiyat omillarini
aniqlash". Xavfsizlik fanlari. Elsevier. 49 (2): 243–252. doi: 10.1016/j.ssci.2010.08.005.
520
4.
Xamäläinen, R. P.; Lindstedt, M. R.; Sinkko, K. (2000). "Yadroviy favqulodda vaziyatlarni
boshqarishda ko'p atributli xavf tahlili". Risk tahlili. 20 (4): 455–468. Bibcode:
2000RiskA..20..455H. doi: 10.1111/0272-4332.204044. PMID 11051070. S2CID
1399096.
5.
"IAEM > Haqida > EM tamoyillari". www.iaem.org. 2023-yil 22-oktabrda olindi.
6.
"Davlat Favqulodda Telekommunikatsiyalar Xizmati". www.fcc.gov. 2023-yil 22-
oktabrda olindi.
7.
"Tabiiy ofatlarni qayta tiklash bo'yicha faktlar varag'i: tozalash xavfi". www.osha.gov.
2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Olingan. 2017-yil 27-noyabr.
