ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
690
TA’LIM MUASSASALARIDA TA’LIM VA TARBIYA BERISHDA
PYEDAGOGIKANING AHAMIYATI
Maxmatqulova Zarina Nurillayevna
Alfraganus universiteti.
Filologiya fakulteti Linglistika (ingliz tili) yo‘nalishi.
magistrate.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10873726
Annotatsiya.
Ushbu maqolada, Oliy o‘quv yurtlarida talabalarni o‘qitishda fan
o‘qituvchisining kasbiy pedagogik moharati muhokama qilingan bo‘lib, fanni o‘qitishda
zamonaviy “Flipped Class” pedogogik texologiyasidan foydalanish samaradorligi bayon etilgan.
Tayanch so‘z va iboralar:
pedagogik faoliyat. pedagogik moharat, kredit modeli, onlayn
o‘qitish, “Flipped Class” pedogogik texnologiyasi, o‘qituvchi, ta’lim-tarbiya.
THE IMPORTANCE OF EDUCATION IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS
Abstract.
In this article, the professional pedagogic skill of the science teacher in teaching
students in higher educational institutions is discussed, and the effectiveness of using the modern
“Flipped Class” pedagogical technology in teaching science is described.
Basic words and phrases:
pedagogical activity. pedagogical skill, credit model, online
teaching, "Flipped Class" pedagogical technology, teacher, education.
ЗНАЧЕНИЕ ПЕДАГОГИКИ В ОБРАЗОВАНИИ И ОБРАЗОВАНИИ В
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ
Аннотация.
В данной статье рассматривается профессионально-педагогическое
мастерство учителя естественных наук при обучении студентов в высших учебных
заведениях, а также описывается эффективность использования современной
педагогической технологии «Перевернутый класс» в преподавании естественных наук.
Основные слова и фразы:
педагогическая деятельность. педагогическое
мастерство,
кредитная
модель,
онлайн-обучение,
педагогическая технология
«Перевернутый класс», учитель, образование.
Kirish.
O‘qituvchilik– katta san’atdir. Bu san’atga pedagog osongina, o‘z-o‘zidan erisha
olmaydi. Shuning uchun, o‘qituvchilik kasbiga, ya’ni sog’lom avlod uchun chinakam murabbiy
bo‘lishga havasi, ishtiyoqi zo‘r, zamon talablarini tez va chuqur tushunadigan, o‘zining ilmiy,
ijtimoiy-siyosiy saviyasini, pedagogik mahoratini izchillik bilan oshirib boruvchi, mustaqillik
g’oyasi va mafkurasi bilan puxta qurollangan, haqiqiy vatanparvar va mehnatsevar kishilargina
erisha oladilar.
Bejizga “Agarki, dunyo imoratlari ichida eng ulug’i maktab bo‘lsa, kasblar ichida eng
sharaflisi–o‘qituvchilik va murabbiylikdir” deb taniqli olim–ulamalar aytishmagan[1].
Tadqiqotning dolzabligi
. Shiddat bilan rivojlanayotgan ijtimoiy–iqtisodiy tarmoqlarga
mutaxssislarni etkazib berishda bugungi kundagi ta’lim tizimidagi dolzarb muammosi oliy o‘quv
yurtlarida o‘qituvchining kasbiy pedagogik faoliyati doimiy ustirib borish va ta’lim berishda
butunlay yangi g’oyalarni joriy etishni taqoza etadi. Shu sababli ham pedogogik ta’lim-tarbiya
insoniyat sivilizasisida dolzabligicha qolaveradi.
Tadqiqot mavzusiga oid materillarni o‘rganganlik darajasi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
691
Mashhur pedagog Yan Amos Komenskiy “O‘qituvchilik er yuzidagi har qanday kasbdan
ko‘ra yuqoriroq turadigan juda faxrli kasb” ekanligini ta’kidlaydi. O‘qituvchi obrazini tasvirlar
ekan, unda quyidagi fazilatlar bo‘lishi maqsadga muvofiqligiga urg’u beradi: vijdonli, ishchan,
sabotli, axloqli, o‘z ishini sevuvchi, o‘quvchilarga otalaridek muomala qiluvchi, ularda bilimga
havas uyg’otuvchi, o‘quvchilarni o‘z ortida ergashtiruvchi va o‘z e’tiqodiga ega bo‘lgan shaxs»
deb e’tirof etadi. Bundan chiqadiki o‘qituvchida insoniyatdagi mavjud barcha fazilatlar mujasam
bo‘lishi kerak.
Insoniyat sivilizasiyasiga o‘lmas va noyob asarlari bilan bashariyat ilm-fani va madaniyati
tarixidan munosib o‘rin olgan Muhamad Xorazimiy, Ahmad Farg’oniy, Abu Nasr Forobiy, ibn
Sino, Abu Rayxon Beruniy, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy kabi mutafakkir zotlar bizning buyuk
ajdodlarmiz ekani bilan haqli ravishda faxrlanamiz. Ular yozib qoldirgan asrlari xozir kunda ham
kuchi yo‘qotmagan. butun joxon olimu- ulamalari o‘rganmoqda va ilmiy-tadqiqot izlanishlarni
olib bormoqda.
Mashhur pedagog, o‘zbek maktabi asoschisi Abdulla Avloniy ham o‘qituvchi shaxsi va
uning faoliyati borasida qarashlarni ifodalashga alohida o‘rin beradi. Alloma, bola sog’lom bo‘lib
o‘sishida ota-onalar o‘ziga xos rol o‘ynashi, uning fikriy jihatdan taraqqiy etishida o‘qituvchining
o‘rni beqiyos ekanini ta’kidlaydi. Ya’ni, bolalar aqliy qobiliyatlarini shakllantirish muallimlar
“Diqqatlariga suyalgan, vijdonlariga yuklangan muqaddas bir vazifa”, “Fikrining quvvati, ziynati,
kengligi, muallimning tarbiyasiga bog’liqdur” deb e’tirof etadi.
IX asr oxiri XX asr boshlarida Turkistonda jadidchilik harakati- asoschilari, Abdurauf
Fitrat, Sadriddin Ayniy, Abulla Avloniy, Hamza Hakimzoda, Abdulla Qodiriy, Abulhamid
Cho‘lpon kabi ajdodlarimiz ta’limni isloh qilish zarurli g’oyasini olg’a so‘rib, Turkistonda ijtimoiy
ong taraqqiyotini boshlab berdilar. Buning davomchilari sifatida sodiq Ittifoq davrida Qori
Niyoziy, G’afur G’ulom, Oybek, Hamid Olimjon, Zulfiya kabi shoirlarimiz davom etkazdilar.
Mamalakatimiz mustaqilika erishishi bilan milliy ong, ma’naviyatimiz manbai-tarixiy-
madaniy qadriyatlarimizni o‘rganish va tiklashga musharaf bo‘ldik. “Ta’lim to‘g’risida” gi,
“Kadrlar tayyorlash milliy dastur” qonunlari asosida ta’lim-tarbiya mazmuni yangi bosqichga
ko‘tarildi, zamondoshlarimizdan Erkin Vohidov, Adulla Oripov, Said Axmad, Toxir Malik,
Muxammad Yusif kabi adiblar ta’lim–tarbiya haqidagi bildirgan fikrlari alohida o‘rin tutadi[1].
Shu bilan birga, Yangi O‘zbekiston sharoitida pedagogik kadrlarni tayyorlash, o‘quv
muassalarida o‘qitish tizimini halqaro andozalar asosida tashkil etish, gilabol axborot
kommunikasiya tarmoqlari rivojlangan sharoitda bolalarga ta’lim-tarbiya berishda ota-onalar va
pedagogik o‘qituvchilar faolligini oshirish masalarida bir qancha muammolar mavjudligi ma’lum
bo‘lib qolmoqda. Albbata bu muammolarni hamjixatlikda ilmiy–tadqiqot izlanishlar orqaligina
xal qilish mumkin.
Tadiqot maqsadi:
Oliy ta’lim muassasalarida talabalarni o‘qitish tizimini halqaro
andozalar asosida tashkil etishda pedagogik o‘qituvchilarga qo‘yiladigan talablarni tahlil qilish
asosida takliflar ishlab chiqish.
Tadqiqot masadidan kelib chiqib quyidagi
vazifalar
xal etiladi:
1) Mamlakatimizda mavjud ta’lim – tarbiya dasturlarni o‘rganish va tahlil qilish;
2) zamonoviy pedagogik o‘qituvchilarning insoniylik va pedagogik fazilatlari oliy ta’lim
muassasalarida talabalarni o‘qitishdagi ahamiyatini tahlil qilish;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
692
3)oliy ta’lim muassasalarida talabalarni o‘qitishda zamonaviy “Flipped Class” pedagogik
texnologiyasi afzalliklarini o‘rganish va uni joriy etishni taklif etish.
Tadqiqotning ilmiylik darajasi
. Tadqiqotda ko‘rib chiqilgan masalalarni ta’lim
muassalarida tadbiq etilishi, pedagogik o‘qituvchilar o‘ziga bo‘lgan talabchanlikni, tadqiqotda
qo‘llanilgan “Flipped Class” pedagogik texnologiyasi talablar mustaqil bilim olishiga bo‘lgan
intilishini oshiradi.
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati
. Tadqiqot materillari mahalliy va xorijiy
mualliflarning ilmiy-tadqiqot izlanishlari va o‘quv adabiyotlari tahlil qilingan bo‘lib, tahlilar
asosida tayyorlangan materiallar, pedagogik o‘qituvchilar talabalarni o‘qitishda nafaqat o‘ziga
bo‘lgan talabchanlikni, balki zamonoviy pedagogik texnologiya va interfaol metodlardan
foydalangan xolda o‘qitishda foydadanish uchun o‘qituvchilik kasbini tanlagan yosh
o‘qituvchilarga qimmatli ma’lumotlar sifatida xizmat qiladi.
Asosiy qismi.
Har qanday fan o‘qituvchisining vazifasi talabalarni faol fikrlashga
o‘rgatish, ularda bilimni mustaqil topish qobiliyatini rivojlantirishdir. Bilim faqat xotira bilan
emas, balki o‘z fikrlari sa’y-harakatlari bilan "o‘zlashtirilganda" kuchli bo‘ladi. Bu kognitiv
jarayonning o‘ziga xosligidir.
Kognitiv tizim-(lotincha kognitio “idrok qilish, tasvirlash, vaziyatni tahlil qilish” so‘zidan)
xarakter rivojlanishi, tarbiyasi, o‘rgatish, ta’lim rivojlanishi natijasida ongda shakllangan bilish
tizimi (shaxs). Kognitiv tizimning asosi - tafakkur, ong, xotira va tilning o‘zaro ta’siri. Bunday
tizimni tashuvchisi inson miyasidir [3].
Eksperimental ravishda aniqlanganki, teng sharoitlarda inson eshitganlarining atigi 10
foizini, ko‘rganlarining 50 foizini, amaliy bajarganlarining 90 foizini inson xotirasida saqlar ekan.
Bundan kelib chiqadiki, ta’limda eng samarali shakli talaba bilimni mustaqil olish bilan
bog’liq faoliyatda faol ishtirok etishiga asoslangan shakldir[5].
O‘qituvchi o‘qitish jarayonida metodikada belgilangan eng muhim talablariga rioya qilishi
kerak. O‘qitish tamoyili o‘quv jarayoni mazmunini, tashkil etishi, metodologiyasi esa quyidagi
talablar bilan belgilanadi[4].
-ilmiy o‘qitish–materialni so‘nggi yutuqlarni hisobga olgan holda ilmiy bayon qilish,
eskirgan tushuncha va qarashlar (metodikasi)ni asosli ravishda rad etish;
- o‘quv jarayonini amaliy yo‘naltirilganligi - zamonaviy sharoitda tegishli bilim sohasi
rivojlanish xususiyatlarini ochib berishini, o‘quv dasturidagi amaliy ishlanmalardan foydalanishni,
kelgusidagi kasbiy tayyorgarligi bo‘yichi amaliy mashg’ulotlar nazarda tutilishi;
-materialni tizimli va izchil taqdim etish;
-talabalar kasbiy savodxonligini inobatga olgan holda o‘qitishni tabaqalash, hajmi va
ko‘rinishi bo‘yicha foydalanish imkoniyati;
-ko‘rinishi (kiyinish madaniyati, yurish turilishi, hulq-atvori va boshq);
-o‘quvchidagi individual xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘rganishga individual
yondashish, shuningdek, o‘qituvchidagi shaxsiy faoliyati va tajribasi ham ahamiyatlidir.
Ta’limdagi maqsad va vazifalari, ta’lim oluvchilar talabi hamda ehtiyojlari, ta’lim-tarbiya
qonuniyatlari kabi omillar ta’lim-tarbiyaga quyidagi talablarni qo‘yiladi:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
693
1-rasm. Tarbiyaviy talablarning agaritimi
2-rasm. Ta’lim quyiladigan talablar algaritimi
Oliy ta’lim muassasalarida talabalarni zamonaviy kredit tizimida o‘qitishda fan o‘quv
rejasiga muvofiq umumiy soatning 50-60 foizi mustaqil ta’lim olishi uchun ajratiladi. Bundan
tashqari ko‘pgina rivojlangan xorijiy mamlakatlarda onlayin ta’lim tizimi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib,
unda asosiy e’tibor talaba mavzularni pedagogik texnologiya va interfaol metodlar asosida
mustaqil o‘zlashtirishga qaratilgan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
694
Muallif, talaba fan mavzularini mustaqil uzlashtirishlarida quyidagi pedagogik
texnologiyadan foydalanishi tavsiya etadi.
1. Aralash o‘qitish (Blended learning)-bu zamonaviy ta’lim texnologiyasi bo‘lib, uning
asosi “sinf-dars” tizimi bilan elektron ta’limni birlashtirishdan iborat. Bu elektron ta’lim, axborot-
kommunikasiya texnologiyalari va zamonaviy o‘quv vositalari taqdim qiladigan yangi didaktik
imkoniyatlarga asoslanadi.
2. Aralash o‘qitishning keng tarqalgan usullaridan biri - bu “Flipped Class” pedagogik
texnologiyasi asosida o‘qitish hisoblanadi. Flipped Class” inglizcha so‘z bo‘lib, uni muallif,
o‘zbek tilida, pedagogik texnologiyaga xaqiqiy mazmun-mohiyatiga ko‘ra eng yaqin bo‘lgan
“Oldindan tayyorlangan dars-sinf” nomini tanlashni taklif etadi. Bu texnologiyada o‘quv jarayoni
asosiy qismlari bo‘lgan dars bilan uyga berilgan vazifalar o‘rni almashtirilib, avval bo‘lajak darsga
tayyorgarlik ko‘rish uchun uyga vazifa siftida materillarni video, audio va boshqa interfaol
materiallar talabalarga onlayin taqdim etiladi va keyin darsda mavzu mazmunidan kelib chiqib
amalda qo‘llash masalalari ko‘riladi.
“Flipped Class”-texnologiyasini dastlabki tajribalarini XX asrning 90-yillari boshida
AQShning Garvard universiteti professori Erik Mazur o‘tkazgan. U ta’lim oluvchilarga yangi
tushunchalar va atamalar bilan tanishish orqali darsga tayyorlangan holda kelishlari uchun ma’ruza
materiallari va maqolalar bergan. Dars boshida esa Erik Mazur kichik so‘rov o‘tkazgan va uning
natijalari esa ta’lim oluvchilar o‘quv materiallarni qanchalik o‘zlashtirganligi bo‘yicha tyutoriga
xabarnoma yuborib to‘rgan. Shu asosida dars jarayonida qaysi masalalarga alohida e’tibor berish
kerakligini bilib olgan va keyin o‘quv materiallarni chuqur o‘rganish va muammolarni hal qilish
kichik guruhlarda amalga oshirilgan.
2007 yilda AQShda ikki nafar tyutor-Jonatan Bergman va Aaron Sems tomonidan “Flipped
Class” texnologiyani amaliyotda qo‘llaganlar. Ular o‘z ta’lim oluvchilariga bosma materiallar
emas, balki uyda yangi o‘quv materiallarini o‘rganish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan video
darslarni tarqatishgan, shuningdek, 2011 yilda tadqiqotchi Endi Shell AQShda Michigan shtatidagi
maktabda mazkur masala bo‘yicha keng tadqiqot o‘tkazgan. Bunda 45 daqiqalik ma’ruzani
konspektlashdan ko‘ra davomiyligi 3-6 daqiqalikdan ortmaydigan videoroliklardan foydalanish
yaxshi natija berishi ma’lum bo‘lgan.
“Flipped Class” pedagogik texnologiyasi zamonaviy kompyuter texnologiyalari va
masofaviy o'qitish hamda Internet tarmog'i imkoniyatlari asosida yanada rivojlangan.
Hozirgi kunda “Flipped Class” texnologiyasini muvaffaqiyatli qo‘llash amaliyoti
Pensilvaniya shtati Universitetida (AQSh) 1500 dan ortiq ta’lim oluvchilar ishtirokida olib
borilmoqda.
“Flipped Class” texnologiyasini amalda qo‘llashda quyidagi zamonaviy ta'lim
vositalaridan foydalaniladi.
Podkast (Podcast) - bu ovozli fayl (audio ma’ruza) hisoblanadi. Ta’lim oluvchilar
podkastni o‘zlarining stasionar yoki mobil qurilmalari asosida yoki ma'ruzalarni onlayn rejimida
tinglashlari mumkin.
Vodkast (Vodcast -bu “video-on-demand”, ya’ni so‘rov bo‘yicha video ma'nosini
bildiradi) ham podkastga o'xshash bo‘lib, farqi faqat videofayllarga egaligidan iborat.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
695
Pre-vodkasting (Pre-Vodcasting)- bu ta’limiy metod bo‘lib, unda pedagog tomonidan
ta’lim oluvchilar kelgusi o'rganiladigan mashg'ulotgacha avvaldan mavzu to‘g’risida tasavvur
olishlari uchun o‘z ma’ruzasi bilan birga vodkast yaratiladi.
Yuqorida ko‘rib chiqilganlarga asosan quyidagilarni
xulosa
qilishimiz mumkin,
O‘qituvchi o‘z sohasi bo‘yicha professional bo‘lishi kerak. Ya’ni, u o‘zi tushuntirayotgan
va o‘rgatayotgan fanni chuqur bilishi, ushbu fani o‘qitish metodikasini puxta egallashi,
psixologiya, pedagogika, sosiologiya, inson fiziologiyasi kabi sohalardagi bilimlarini amalda
qo‘llashi kerak.
Muallif tomonidan, fan o‘qituvchisi quyidagi muhim kasbiy fazilatlarga ega bo‘lishini
taklif etadi:
-oliy o‘quv yurtida o‘qituvchilik faoliyatiga e’tibor qaratish: ruhiy barqarorlik;
moslashuvchanlik, harakatchanlik, tez javob berish qobiliyati;
- xarakter xususiyatlari: faollik, qat’iyatlilik, iroda, qat’iyatlilik, jasorat; o‘z-o‘zini nazorat
qilish va cheklash, ijtimoiy me’yoriylik (axloqiy munosabatlar umumiy qabul qilingan xatti-
harakatlar va boshqa odamlar bilan munosabatlari muvofiqligi);
- o‘zini to‘g’ri baholash qobiliyati;
-axloqiy fazilatlar: burch hissi, halollik, vatanparvarlik, odoblilik, aniqlik, jamoada ishlash
qobiliyati; hazilga qiziqish hissi;
-ijtimoiy fazilatlar: xushmuomalalik, bag’rikenglik;
- o‘ziga va talabalarga nisbatan talabchanlik;
-ziddiyatli vaziyatlarni hal qilish qobiliyati; muloqot qobiliyatlari va boshqalar [2].
Binobarin, zamonaviy ta’lim berish tizimida fan o‘qituvchisi o‘z oldiga qo‘yilgan
pedagogik vazifalarni bajarish uchun mas’ul bo‘lib, qabul qilingan qarorlar uchun to‘liq
javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi.
REFERENCES
1.
A. Zunnunov. Pedagogika tarixi. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. T.: “Sharq”
nashriyati.- 2004 y
2.
D. Ruzieva, M.Usmonboeva, Z. Xolikova. Interfaol metodlar: moxiyati va qo'llanilishi
/ Metodik qo’llanma:- T: Nizomiy nomidagi TDPU nashriyoti, 2013. - 136 b.
3.
В. Н. Клепиков. Методика построения и проведения современного этического
занятия / В. Н. Клепиков // Педагогика: журнал.- 2014.- № 2 45–52 с.
4.
О.Г.Коваленко. Педагогическая деятельность преподавателя в обучении
дисциплинам студентов вуза //Молодой ученый. - 2015.- № 21 (101). - 790-792 с.
5.
Н. А. Шишкина. Построение модели обучения иностранному языку при
многоуровневой системе профобразования в техническом вузе:-Ульяновск, 2004.
-196 c.
6.
P.Z. Davronov. Yangi pedagogi ktexnologiyalar. Uslubiy qo'llanma. Samaraqand.-
2008 y
7.
Л. Л. Супрунова. Сравнительная педагогика в структуре современного научного
знания // Педагогика: журнал.- 2014.- № 9.-100–110 с.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
696
8.
B.Sh.Usmonov., R..A.Xabibullaev. Oliy o‘quv yurtlarida o‘quv jarayonini kredit-modul
tizimida tashkil qilish. “Tafakkur” nashriyoti Toshkent – 2020 y.
9.
N.A.Muslimov, Z.T. Raximov, A.A. Xo‘jayev, A.N. Mamatqulov, I.N. Karimov.
“Ta’limning shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyasi”. O‘quv qo‘llanma. – Qarshi: Intellekt
nashriyoti, 2020. – 170 b.
10.
R. Mavlonova, N.Voxidova. N. Raxmonqulova. Pedagogika nazariyasi va tarixi.
Toshkent - «Fan va texnologiya» - 2010
11.
A.X. Xujaqulov. Muhandislik ta’lim yo‘nalishi talabalarini kasbiy tanlovga ta’sir
etuvchi omillar. Science and Education. 2023.- 493-496 с
12.
А.Х. Хужакулов. Значение инновационных технологий в организации
самостоятельной работы студентов в системе высшего образования. Вестник
науки. 2023.- 113-117 с
13.
Muradov S. ЭCONOMIC ANALYSIS OF PROFITS IN THE FIELD OF LABOR
PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 1239-1245.
14.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF
THE ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN
EDUCATIONAL CENTERS //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. –
Т. 2. – №. 14. – С. 109-115.
15.
Muradov, S. (2024). MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY. Modern Science and Research, 3(2), 473–484. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30191
16.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT
IN FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM) //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 464-472.
17.
Muradov S. CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 455-463.
18.
Muradov, S. (2024). STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS.
Modern
Science
and
Research,
3(2),
444–454.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30166
19.
A. X. Xujaqulov. Muhandislik yo‘nalishi talabalaring umumkasbiy tayyorgarligiga
qo‘yilgan talablar. Prospects and main trends in modern science 2023.- 60-63 с
