ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
672
NEMIS TILIDA DAVOMIYLIK FAZASI VA UNING IFODALANISH VOSITALARI
Azimova Nazifa Shavkatovna
SamDCHTI. Roman-german tillari fakulteti, katta o'qituvchi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10999424
Annotatsiya.
Mazkur maqola nemis tilining davomiylik fazasi va undagi ifodalanish
vositalari, shuningdek, ularning o'zaro aloqalari o'rganilgan. Davomiylik fazalar o'rganishda
markaziy ahamiyatga ega bo'lib, bu davrning dastlabki etaplaridan biri hisoblanadi. Bu maqola,
nemis tilini o'rganuvchilar, tilshunoslar va tadqiqotchilar uchun amaliy qiymatga ega. Maqola
nemis tilidagi davomiylik fazalar va ularning ifodalanish vositalari haqida tafsilotlar bilan
o'qituvchilarga va tadqiqotchilarga qo'llanish maqsadida yaratilgan.
Kalit so’zlar:
tilshunoslik, davomiylik fazasi, tadqiq qilish, konsept, zamonaviy, semantik
jihat.
CONTINUOUS PHASE AND ITS MEANS OF EXPRESSION IN GERMAN
Abstract.
This article examines the continuity phase of the German language and its means
of expression, as well as their interrelationships. Continuity is central to the study of phases and
is one of the earliest stages of this period. This article is of practical value to German language
learners, linguists and researchers. The article is designed for the use of teachers and researchers,
with details about the continuous phases in German and their means of expression.
Key words:
linguistics, continuity phase, research, concept, modern, semantic aspect.
НЕПРЕРЫВНАЯ ФАЗА И ЕЕ СРЕДСТВА ВЫРАЖЕНИЯ В НЕМЕЦКОМ
ЯЗЫКЕ
Аннотация.
В статье рассматривается этап преемственности немецкого языка
и его выразительных средств, а также их взаимосвязи. Непрерывность занимает
центральное место в изучении фаз и является одной из самых ранних стадий этого
периода. Данная статья представляет практическую ценность для изучающих немецкий
язык, лингвистов и исследователей. Статья предназначена для преподавателей и
исследователей и содержит подробную информацию о непрерывных фазах в немецком
языке и средствах их выражения.
Ключевые слова:
лингвистика, этап преемственности, исследование, концепт,
современность, семантический аспект.
Bugungi kunda tilshunoslikda jadal rivojlanib borayotgan zamonaviy tilshunoslik
sohalaridan biri bu kognitiv tilshunoslik bo´lib, bu sohada biz konsept tushunchasini batafsil
o´rganamiz. Kognitiv tilshunoslik zamonaviy tilshunoslik sohalaridan biri bo´lib, bu sohada
tadqiqotlar olib borish bugungi kunda dolzarbdir.
Zamonaviy kognitiv tilshunoslikning vujudga kelishi amerikalik olimlar J. Lakoff, R.
Langaker, R. Jekendoff va boshqalarning ilmiy ishlari bilan boshlanadi. Konsept termini
tilshunoslikda o’tgan asrning 80- yillarigacha «tushuncha» so´zi bilan sinonim sifatida ishlatilgan
bo´lsa, uning hozirgi vaqtdagi izohi kengroq ma’no kasb etganligini ko´rishimiz mumkin.
Konseptning aniq strukturasi mavjud emas va har bir shaxs konseptni o´zicha sathlarga
bo´lib o´rganadi. Konsept ko´p qirrali va ko´p qatlamli mental tuzulmadir. Konseptning kognitiv
va lingvokulturologik tadqiqotlar obyekti sifatida tasvirlanayotganligi ham shundan dalolat beradi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
673
Konsept termini XX asrning 90 - yillarida keng qo´llanila boshlandi. Konsept so´zi lotin
tilida «conceptus» so´zidan olingan bo´lib, uning gumanitar fanlardagi lug´aviy ma’nosi
«tushuncha» demakdir. Konsept terminini zamonaviy tilshunoslikda rus tilshunosi S. A. Askaldov
ilk bor qo´llagan. Q. Yusupov esa «Konsept» bilan tushunchani Eisbergga o’xshatish mumkin
deya ta’riflagan. Agar konsept eisberg bo´lsa, uning suvdan chiqib turgan qismi tushunchadir.
Konseptning semantik xusuyiyatlari. Konsept semantik jihatdan so´zning leksik ma’nosiga
nisbatan boyroqdir. Konsept inson ongida shakllangan ma’lum bir keng qo´llaniluvchi
tushunchadir. «Go´zallik» konsepti ham keng tushunchalardan hisoblanadi. Nemis tilida schön
hamda hübsch «go´zallik» konseptini tahlil qilganimizda unda bir qancha ma’noviy shakllarni
ko´ramiz. «Hübsch» konsepti «schön»ga sinonim bo´lib ammo nisbatan ancha yuqori ma’noga
ega va shuning uchun ham ularni semantik jihatdan tadqiq qilish ahamiyatga molik. Schön
tushunchasi chiroyli, yoqimli, go´zal ma’nosini bersa, hübsch go´zal, sohibjamol,
Nemis tilida "davomiylik fazasi" deya bitta qiyin ma'nosini aytadigan so'z, biron bir
mashg'ulot yoki jarayonning davom etish yoki keyingi bosqichiga taalluqli bo'lishini anglatadi. Bu
so'zning o'zida umuman o'zgaruvchanlik bor, chunki bir narsa oxirgi bosqichga yetishi kerak emas
bo'lishi mumkin.
Nemis tilidagi «schön» hamda «hübsch»- ,,go’zallik’’ tushunchalariga to’xtalsak. Schön
tushunchasini misollar orqali qanday ma’no ifodalashini batafsil ko´rib chiqamiz.
«Langenscheidt. Grosswörterbuch Deutsch als Fremdsprache» lug´atidagi
ma’nolari:
1. «Hattet ihr schönes Wetter im Urlaub?» (Ta’tilda ob-havo yaxshi bo´ldimi?).
«Sie hat ein schönes Gesicht» (U chiroyli husnga ega) «Das Ballett fand ich ausgesprochen»
(Baletni men judayam chiroyli sport deb hisoblayman), «Er hat eine schöne Stimme» (Uning
chiroyli (yoqimli) ovozi bor).
2. «Es ist schön von ihm, dass er seiner Frau oft Blumen bringt» (Uning o´z rafiqasiga tez-
tez gullar berishi judayam yoqimli).
3. «Ein schönes Stück Arbeit» (chiroyli asar), «ein schönes Alter haben» (yaxshi qarimoq),
«eine ganz schöne Stecke gelaufen sein» (butunlay ajoyib yugurish).
4. «Einen ganzen Monat ohne Fernseher – das sind ja schöne Aussichten» (televezorsiz
butun oy- bu yaxshi istiqboldir).
5. Der Junge ist ganz schöne clever (bu bola juda aqlli).
6. Immer schön der der Reihe nacht Komm, sei jetzt schön fertig (har doim yoqimli, kecha
ajoyib tugadi).
7. «Bitte schön» (arzimaydi) «Danke schön» (katta rahmat) «Schönen Tag»
(yaxshi kun).
8. «Das wäre ja noch schöner» (bu yanada yaxshi bo´lardi), «Das wäre zu schön» (bu juda
yaxshi bo´lardi), um wahr zu sein wie man so schön sagt, (rostini aytganda aytilganidek)…» wie
es so schön heisst» (uni shunday go´zal deb atashdi) bu gapda «schön» so´zi gaplarda chiroyli,
go´zal, yoqimli, ajoyib, juda, yaxshi, butunlay kabi ma’nolarda ishlatilgan. Go´zallik tushunchasi
turlicha ma’nolarda ifodalanmoqda. Nemis tilidagi «schön»-go´zallik konsepti bilan
ifodalanadigan til birliklari ko´p. Mana shu misollar orqali ham inson ongida «go´zallik» konsepti
yanada keng qamrovga ega ekanligini ko´rishimiz mumkin.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
674
Konseptning semantik xusuyiyatlari. Konsept semantik jihatdan so´zning leksik ma’nosiga
nisbatan boyroqdir. Konsept inson ongida shakllangan ma’lum bir keng qo´llaniluvchi
tushunchadir. «Go´zallik» konsepti ham keng tushunchalardan hisoblanadi. Nemis tilida schön
hamda hübsch «go´zallik» konseptini tahlil qilganimizda unda bir qancha ma’noviy shakllarni
ko´ramiz. «Hübsch» konsepti «schön»ga sinonim bo´lib ammo nisbatan ancha yuqori ma’noga
ega va shuning uchun ham ularni semantik jihatdan tadqiq qilish ahamiyatga molik. Schön
tushunchasi chiroyli, yoqimli, go´zal ma’nosini bersa, hübsch go´zal, sohibjamol, oypari
ma’nolariga ega. Demak, hübsch ancha yuqori ijobiy bo’yoqdorlikka egadir. Ularni badiiy matnda
qo´llanilishida ham ma’lum ma’noda farq seziladi.
Har bir millatning go´zallik haqidagi qarashlari va tushunchalari turlicha. Shu bilan birga
bir millatning go´zallik timsollari ikkinchisiga o’xshamasligi mumkin. Go´zallik konsepti juda
keng qamrovlidir. Farobiy ta’limotiga ko´ra, «go´zallik insonning, jismoniy, ma’naviy va axloqiy
chiroyining ifodasidir». Go´zallik haqida ko´p nazariyalar, qarashlar, ta’limotlar mavjud. Ularda
go´zallikning qaysidir bir tomoni, belgisi, ahamiyati qayd etiladi. Sokrat fikricha, « ...inson uchun
foydali va kerakli narsalar go´zaldir». «Ro’yi zaminda biz uchun eng maroqlisi – inson
chehrasidir» (G. Lixtenberg). «Chehra – qalb ko´zgusidir» (M. Gorkiy). «Go´zallik - haqiqiy baxt
saodat va rasmana qahramonlik bo´lib, balandparvoz so´zlarga muhtoj emas» (V. Raabe kutilgan
mehmondir» (I. Gyote). «Sahovat go´zallikdan ko´ra afzalroq» (G.Geyne).
REFERENCES
1.
Каримов У.Н. Концепт тушунчаси ва унинг бадиий адабиётдаги моҳияти // ЎзМУ
хабарлари, 2017. - №1/5 -Б. 416-417.
2.
Safarov Sh., Kognitiv tilshunoslik. - Jizzax: Sangzor, 2006.
3.
Karimov U.N. Konsept tushunchasi va uning badiiy adabiyotdagi mohiyati // O´zMU
xabarlari, 2017. – № 1\5. -B. 416-417.
4.
Popova Z.D., Sternin I.A. Kognitiv lingvistika. –M.: AST. Vostok-Zapad, 2007.-S. 314.
