ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
913
MAKTABGACHA KATTA YOSHDAGI BOLALARNING BADIIY-ESTETIK
TARBIYASINI RIVOJLANTIRISH METODIKASI
Umarova Gulshod Abdujabbarovna
Guliston davlat pedagogika instituti katta o‘qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11004350
Annotatsiya. Ta’lim-tarbiya sohasida ko‘p qirrali texnologiyalarni rivojlantirish va uni
yanada takomillashtirish, zamon talablari bilan uyg‘unlashtirish asosida jahon andozalari va
ko‘nikmalari darajasiga chiqarish maqsadiga katta ahamiyat berib kelinmoqda.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib borayotgan tarbiyachilar zimmasiga bola
shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabga o‘qishga va yozuvga tayyor darajada shakllantirib berishni
talab etgan holda, bolalarni har tomonlama shakllantirish jarayonida ularning badiiy-estetik
tarbiyasini rivojlantirishda turli xil metodikalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Kalit so‘zlar: Ta’lim, tarbiya, badiiy-estetik tarbiya, rivojlanish, metodika, munosabat.
METHODOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF ARTISTIC AND
AESTHETIC EDUCATION OF PRESCHOOL CHILDREN
Abstract. In the field of education, great importance is attached to the goal of developing
multifaceted technologies and bringing them to the level of world standards and skills based on
their further improvement and harmonization with the requirements of the time.
In the process of comprehensive formation of children, it is advisable to use various
methods of developing the artistic and aesthetic education of children, which require the formation
of a healthy and mature personality of the child, ready for school and writing.
Key words: Education, upbringing, artistic and aesthetic education, development,
methodology, attitude.
МЕТОДИКА РАЗВИТИЯ ХУДОЖЕСТВЕННО-ЭСТЕТИЧЕСКОГО
ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНИКА
Аннотация. В сфере образования большое значение придается цели развития
многогранных технологий и доведения их до уровня мировых стандартов и навыков на
основе их дальнейшего совершенствования и гармонизации с требованиями времени.
В процессе всестороннего формирования детей целесообразно использовать
различные методы развития художественно-эстетического воспитания детей,
требующие формирования здоровой и зрелой личности ребенка, готовой к школе и письму.
Ключевые слова: Oбразование, воспитание, художественно-эстетическое
воспитание, развитие, методика, отношение.
Ta’lim jarayonini insonparvarlashtirish, uning mazmun-mohiyatini qayta ko‘rib chiqish
kontekstida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, ko‘p qirrali texnologiyalarni rivojlantirish
sharoitida maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-estetik rivojlanishini metodik ta’minlash
masalasiga alohida e’tibor qaratish lozim.
Maktabgacha ta’lim dasturini amalga oshirish shartlaridan biri ta’lim jarayonini tashkiliy-
metodik ta’minlashdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-estetik tarbiyasini rivojlantirish
modelini amalga oshirish maktabgacha ta’lim muassasalarida uslubiy ishning maqsadli
yo‘nalishini o‘zgartirishni o‘z ichiga oladi:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
914
1) har bir tarbiyachi-pedagogning individual ijodiy komponentini, uning faol shaxsiyatini
hisobga olgan holda rivojlantirish va o‘z-o‘zini rivojlantirish;
2) tarbiyachi-pedagogning sifat jihatidan kompetensiyalari va kasbiy o‘zini o‘zi tashkil
etishning paydo bo‘lishi.
Uslubiy ishning qadriyatlari ta’lim maqsadlari bilan belgilanadi - tarbiyachi-pedagogni
yangi ta’lim texnologiyalarini o‘zlashtirish jarayonida o‘zini o‘zi tashkil etish, o‘zini o‘zi anglash
va shaxsiy o‘zini o‘zi anglash sub’ekti sifatida tayyorlash. Maktabgacha ta’limni boshqarish
terminologiyasida "pedagogni qo‘llab-quvvatlash" va "tarbiyachi-pedagogni uslubiy ta’minlash"
tushunchalari paydo bo‘ldi.
Oilada bolaning ijtimoiylashuvi uchun sharoit yaratishni hisobga olgan holda,
maktabgacha ta’lim bugungi kunda "oila o‘rniga ta’lim" yondashuvini "oila bilan ta’lim"
yondashuviga o‘zgartiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-estetik rivojlanishi bo‘yicha
ishlarning yaxlit tizimi maktabgacha ta’lim muassasalari va oilalar o‘rtasidagi hamkorlikning uzoq
muddatli rejalarini ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi.
Oilaviy tarbiya sharoitida bolaning badiiy birgalikdagi ijodini tashkil etishda ota-
onalar faoliyatining asosiy yo‘nalishlari.
Asosiy yo‘nalishlar
Ota-onalar faoliyati
Uyda badiiy-estetik
tarbiyani rivojlantirish
oilaning turmush tarzi va badiiy didini aks yettiruvchi yestetik
qulaylik va uyg‘unlik muhitini yaratish;
uyning o‘ziga xos ko‘rinishi asosida bolaning ichki dunyosini
shakllantirish uchun oilaviy hayotni yaratish
Bolada badiiy ijodni
rivojlanishiga sharoit
yaratish
bolaning ijodi uchun sharoit ajratish;
badiiy vizual materiallar bilan ta’minlash;
badiiy ijod texnikasini o‘zlashtirishda ko‘nikma va malakalarni
shakllantirish
Ekskursiyalar shashkil
etish
madaniy merosni o‘rgatish va me’moriy yodgorliklar bilan
tanishtirish;
bolaning me’moriy ob’ektlar haqidagi tasavvurlarini
shakllantirish
Muzey va ko‘rgazmalarda
ishtirok etish
muzey eksponatlari bilan tanishish;
estetik tuyg‘ularni tarbiyalash;
badiiy tasvirlar bo‘yicha tasavvurni rivojlantirish
San’at haqida suhbatlar
tashkillashtirish
bola tomonidan dunyoni anglashda kitob grafikasidan badiiy va
estetik qadriyat vositasi sifatida foydalanish;
ob’ektlar va tasvirlarning vizual xususiyatlariga asoslangan
bolaning badiiy va estetik rivojlanishini ta’minlash;
bilish jarayonida o‘z-o‘zini rivojlantirish tajribasini
shakllantirish
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
915
San’at bo‘yicha
teleko‘rsatuvlarni
tomosha qilish
bolaning axloqiy ongiga ta’sir qiluvchi badiiy idrokni
rivojlantirish;
atrofdagi dunyoning go‘zalligi haqidagi taassurotlarni
rivojlantirish;
san’atdagi go‘zallarni payqash qobiliyatini rivojlantirish
Oilaviy tadbirlar
bolani oilaviy bayramlar va urf-odatlar madaniyati bilan
tanishtirish;
bolaga namuna bo‘lib jamiyatda estetik va axloqiy xulq-atvor va
me’yorlarni shakllantirish;
jamiyatda bolaning axloqiy munosabatlarini shakllantirishga
ta’sir qiluvchi odob-axloq qoidalari bilan tanishtirish
Tashqi ko‘rinishni
rivojlantirish
tashqi ko‘rinish yelementlari: kiyim-kechak va boshqalar orqali
bolaning badiiy didini rivojlantirish.;
yaxshi did qoidalarini o‘zlashtirish jarayonida bolaning
pokligini shakllantirish
Oilaviy bayramlar uchun
otkritkalar tayyorlash
ijodiy faoliyatdan zavqlanish istagini rag‘batlantirish;
bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
Oilaviy albom tashkil
qilish
fotosuratlar va videolar asosida bolani oilaviy sulolalar bilan
tanishtirish;
barcha oila a’zolarining kasblari va mehnat yutuqlari bilan
tanishish;
bolaning genealogik xotirasini shakllantirish
“Badiiy-estetik rivojlanish”ni amalga oshirish bo‘yicha maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining metodik ishlari tizimini takomillashtirish ma’lum bir ketma-ketlikda amalga
oshiriladi: mavzuga oid badiiy-yestetik muhitni yaratish; zamonaviy pedagogik resurslar va
didaktik vositalarning o‘zgaruvchanligini ta’minlash; ta’lim jarayonida samarali shakl va
metodlardan foydalanish.
Rivojlanayotgan badiiy-estetik muhitni yaratish.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
badiiy-estetik muhitini tashkil etish uchun ma’lum talablar mavjud:
1) atrof-muhitning axborot mazmuni (ijodiy markazlarda bolalar faoliyatini oqilona tashkil
etish);
2) atrof-muhitning o‘zgaruvchanligi (mintaqaning ijtimoiy-madaniy, etnografik va milliy
xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalar makonining estetik dizayni);
3) atrof-muhitning ko‘p funksionalligi ta’lim-tarbiya jarayonini loyihalashning kompleks
tematik modeliga muvofiq ta’minlanadi [105; 125; 347].
Agar ekologik makon sharoit va tarbiyachi-pedagoglarga bog‘liq bo‘lsa, unda bu muhitda
joylashgan bolaning "ichki" dunyosi pedagogik tahlilga mos kelmaydi - u shaxsning rivojlanishini
boshqaradi, barcha ichki jarayonlarni belgilaydi, harakatlarni rag‘batlantiradi va uning
rivojlanishini ta’minlaydi.
Moddiy va jarayoniy-texnologik shart-sharoitlarni amalga oshirish maktabgacha yoshdagi
bolalarni badiiy-estetik rivojlantirishning zamonaviy pedagogik resurslari va didaktik
vositalarining o‘zgaruvchanligi, tarbiyachi-pedagogning maktabgacha ta’lim muassasalarining
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
916
ijtimoiy-madaniy resurslariga e’tibor qaratishi va ulardan foydalanish imkoniyati bilan
ta’minlanadi.
Pedagogik resurslar va didaktik vositalardan ta’lim jarayonida foydalanish zaruriy harakat
bo‘lib, maktabgacha ta’lim sifatini ta’minlovchi har bir tarbiyachi-pedagogning ijodiy
tashabbuslarini rivojlantirishning yuqori darajasiga olib chiqishga imkon beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash va o‘qitish jarayonida ta’limning tashkiliy
shakllari ijtimoiy jihatdan shartli bo‘lib, tarbiyachi-pedagog va bolaning ma’lum tartibda amalga
oshiriladigan harakatlarining tashqi ifodasi bo‘lib xizmat qiladi [202, 375-b].
O‘quv faoliyatini boyitish, qiziqarli va rang-barang qilish uchun tarbiyachi-pedagog
dasturiy materialni o‘zlashtirish vazifalarini amalga oshirish uchun bolalarning badiiy va ijodiy
faoliyatini tashkil etish shakllarini diqqat bilan tanlashi kerak [95; 101; 260].
I.A.Likova ta’kidlaganidek, tarbiyachi-pedagoglar oldida turgan asosiy vazifalardan biri
o‘qitishni tashkil etishning turli xil innovatsion shakllarini izlash va ular o‘rtasida moslashuvchan
aloqalarni o‘rnatishdir [266].
Maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-estetik rivojlanishi jarayonini dasturiy va
uslubiy ta’minlash tarbiyachi-pedagog va bolalar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ketma-ket
metodlar tizimi sifatida samarali o‘qitish usullaridan foydalanishni talab qiladi, bu esa ehtiyojli-
motivatsion soha va ongni rivojlantirishga yordam beradi. Ilmiy adabiyotlarda "metod" tarbiyachi-
pedagog va bolaning birgalikdagi faoliyatiga asoslangan o‘quv jarayonining "o‘zagi" va qo‘yilgan
maqsad va yakuniy natija o‘rtasidagi bog‘lovchi bo‘g‘in sifatida qaraladi [343, 218-b].
Maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-estetik rivojlanishi jarayonining muvaffaqiyati
tarbiyachi-pedagoglar tomonidan qo‘yilgan muammolarni samarali hal qilish uchun
qo‘llaniladigan an’anaviy o‘qitish metodlari guruhi bilan belgilanadi (2.3.2-jadval).
2.3.2-jadval
Maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-yestetik rivojlanishida qo‘llaniladigan
an’anaviy o‘qitish metodlari
Metodlar nomi
Metodlar muallifi Metod mazmuni
Muammoli-diologik
metodlar
S.A.Dyakova,
Ye.L.Melnikovva
boshqalar
Bolaning yangi bilimlarini dialog shaklida
rivojlantiruvchi vazifalar va savollar tizimi
Bilish faoliyatini
tavsiflovchi metodlar
I.Ya.Lerner,
M.N.Skatkin va
boshqalar
Bolaning bilish va aqliy faoliyatini
faollashtiradi, bu amaliy harakatlar bilan
chambarchas bog‘liq holda yuzaga keladi
Axborot almashinuvchi
metodlar
Ye.Ya.Golant,
N.M.Verzilin,
Ye.I.Perovskiy va
boshqalar
Passiv va faol idrok, bu bola faoliyatining
barcha tomonlari tomonidan xizmat qiladi va
shu bilan uning rivojlanishi uchun qulay
sharoit yaratadi
Maqsadli yondashuvga
asoslangan metodlar
Yu.K.Babanskiy,
V.V.Kraevskiy va
boshqalar
Ob’ekt yaxlitligini va uning ichki birlik va
muhitdan farqlanishini aniqlash uchun
ko‘rsatma bo‘lib xizmat qiladi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
917
Didaktik maqsad va
vazifalarga qaratilgan
metodlar
M.A.Danilov,
B.P.Yesipov,
G.I.Shukina va
boshqalar
Axborotni rivojlantirish uchun turli xil
variantlarni to‘plang-bilimlarni izchil egallash
uchun harakatlar va mashqlar (ko‘nikmalarni
shakllantirish, ijodiy faoliyat va boshqalar.)
Ijtimoiy-emotsional
tarbiyaga qaratilgan
metodlar
L.V.Kolomiychenk
o, A.F.Yafalyan va
boshqalar
Bolalarda turli vaziyatlarda va birgalikdagi
faoliyatda boshdan kechiradigan estetik his-
tuyg‘ularni shakllantiradi
Badiiy-estetik tarbiyani
rivojlantiruvchi metodlar
A.G.Gogoberidze,
A.M.Verbenes,
T.S.Komarova,
I.A.Likova va
boshqalar
Turli xil ifoda vositalarining badiiy asarlarini
"tomosha qilish" tajribasini boyitish asosida
badiiy, nutq, musiqiy, teatr va tasviriy
faoliyatda bolaning rivojlanishiga hissa
qo‘shadi
An’anaviy o‘qitish metodlariga asoslanib, biz ularni maktabgacha yoshdagi bolalarning
tasviriy san’atda badiiy-estetik rivojlanishi bilan bog‘liq holda amalga oshirish xususiyatlarini
ko‘rsatamiz.
Reproduktiv metod
tasviriy san’at bo‘yicha eng qisqa vaqt ichida katta miqdordagi bilim
va ko‘nikmalarni ta’minlaydi, bu esa turli xil murakkablikdagi grafik mashqlarni qayta-qayta
takrorlash tufayli bolaning bilimlarining mustahkamligiga ta’sir qiladi. Bu metod bolaning ijodiy
faoliyatidan oldin bo‘ladi, shuning uchun o‘quv jarayonida tarbiyachi-pedagog reproduktiv
metodni boshqa o‘qitish metodlari (vizual, og‘zaki va boshqalar) bilan birlashtirishi kerak.
Bolaning rasm chizishdagi indikativ-tadqiqot faoliyati (tekshiruv asosida ob’ektni keyinchalik
tasvirlash uchun uning xususiyatlari bilan tanishish) yaxlit tasvirni shakllantirishga yordam beradi
va uni batafsil tasvirlash uchun keyingi amaliy harakatlarni amalga oshiradi.
Axborotli-retseptiv metod.
Ushbu metodning mohiyati quyidagi xususiyatlarda namoyon
bo‘ladi: tarbiyachi-pedagog bilimlarni idrok etishni "tayyor" shaklda tashkil qiladi. Ob’yektlar va
badiiy tasvirlar bilan tanishish jarayonida bolalar olingan bilimlarni idrok etadilar, tushunadilar va
xotirasiga saqlaydilar, bu esa bolaning samarali ijodini boyitadi, tarbiyachi-pedagog esa barcha
ma’lumot manbalaridan (vizuallik, so‘z, harakatlar va boshqalar) foydalanadi. Axborotli-retseptiv
o‘qitish metodlari bolalarning rasm chizishda ijodkorligini rivojlantirish uchun samarali
hisoblanadi (2.3.1-rasm).
Taqdim etilgan metodlar maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy-estetik rivojlanishi
metodlarining mazmunini to‘ldiradi. Tarbiyachi-pedagogning maktabgacha yoshdagi bolalarni
badiiy-estetik rivojlantirish metodlarini tanlash ta’lim-tarbiya maqsadlari, didaktik maqsadlari,
tarbiyalanuvchilarning xususiyatlari, qobiliyatlari va imkoniyatlariga asoslanishi kerak.
REFERENCES
1.
Бутенко, 000000Н.В. ВОЗМОЖНОСТИ ПАРТИСИПАТИВНОГО ПОДХОДА К
ХУДОЖЕСТВЕННО- СТЕТИЧЕСКОМУ РАЗВИТИЮ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО
ВОЗРАСТА [ТЕКСТ] / Н.В. БУТЕНКО // ИННОВАЦИОННЫЕ ТРЕНДЫ В
СОВРЕМЕННОЙ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ : КОЛ. МОНОГР. / ПОД РЕД.
ПРОФ. Е.Ю. НИКИТИНОЙ. - МОСКВА, 2013. - С. 27-55.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
918
2.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING ILK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALAR RIVOJLANISHIGA QO‘YILADIGAN DAVLAT TALABLARI. – T.,
2018.
3.
Umarova, G. (2023). PREPARING STUDENTS OF PRESCHOOL EDUCATION TO
DEVELOP THEIR ARTISTIC AND AESTHETIC ABILITIES ON THE BASIS OF
ART EDUCATION IN CHILDREN. Modern Science and Research, 2(12), 229-232.
4.
Umarova, G. (2023). ENHANCING METHODOLOGY FOR PREPARING
PRESCHOOL STUDENTS FOR ARTISTIC AND AESTHETIC EDUCATION.
Евразийский журнал академических исследований, 3(12 Part 2), 49-52.
5.
Umarova, G. A. (2022). FORMATION OF AESTHETIC CULTURE OF PRESCHOOL
CHILDREN. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(6), 552-558.
6.
Ergashev, R. N., Umarova, G. A., Taylokova, G. M., Eshonkulova, M. K., & Urakboevna,
Z. (2021). FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCE IN FUTURE
LECTURERS.
湖南大学学
报
(
自然科学版
), 48(12).
7.
Xudoyberdiyevich, R. B., & Abdurazzoqovna, S. A. (2023). BO ‘LAJAK BOSHLANG
‘ICH SINF O ‘QITUVCHILARDA PEDAGOGIK MAXORATINI VIRTUAL
TEXNOLOGIYALAR VOSITASIDA RIVOJLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBASI.
Ustozlar uchun, 25(1), 191-198.
8.
Nurqulova, G. (2023). PSYCHOLOGICAL CONDITIONS FOR STIMULATING
COGNITIVE ACTIVITY IN SCHOOLCHILDREN OF YOUNGER AGE. Modern
Science and Research, 2(12), 1262-1265.
