ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1237
NUTQ MADANIYATI VA NOTIQLIK
Xongeldiyeva Sevara Shuxrat qizi
O’zbek filologiyasi fakulteti,
Filologiya va tillarni o’qitish: o’zbek tili ta’limi yo’nalishi 3-bosqich talabasi.
Umurqulov Bekpo’lat
Ilmiy rahbar.
https://doi.org/10.5281/zenodo.12600923
Annotatsiya.
Bu maqolada nutq madaniyatida jahon hamda sharq notiqlik san’atining
o’ziga xos tutgan o’rni, uning o’ziga xos mezonlari, madaniy nutq hosil bo’lishida notiqning til
birliklaridan foydalanish imkoniyatlari aniqlash bo’yicha amaliy ko’nikmalarni shakllantirish
borasidagi mulohazalar yuritilgan.
Kalit so’zlar:
Nutq, notiqlik, nutq odobi, sharq hamda jahon nutq madaniyati,
Tsitseronning notiqlik nutqi kompozitsiyasi, qadimgi Gretsiyada notiqlik san’ati va nutq odobi.
SPEECH CULTURE AND SPEECH
Abstract.
This article contains comments on the unique role of world and eastern oratory
art in speech culture, its unique criteria, and the formation of practical skills to determine the
possibilities of the speaker to use language units in the formation of cultural speech.
Key words:
Speech, oratory, speech etiquette, eastern and world speech culture,
composition of Cicero's oratory speech, oratory art and speech etiquette in ancient Greece.
РЕЧЕВАЯ КУЛЬТУРА И РЕЧЬ
Аннотация.
В данной статье раскрывается уникальная роль мирового и
восточного ораторского искусства в культуре речи, его специфические критерии,
формирование практических умений определять возможности говорящего использовать
языковые единицы при формировании культурных речевых комментариев.
Ключевые слова:
Речь, ораторское искусство, речевой этикет, восточная и
мировая речевая культура, композиция ораторской речи Цицерона, ораторское искусство
и речевой этикет в Древней Греции.
Nutq madaniyati har bir shaxsning umumiy madaniyatining bir qismi bo’lib hisoblanadi.
Nutq madaniyati insonning fikrlarini aniq, ravon, sodda, tushunarli va ifodali qilib
tinglovchilarga yetkazishga yordam beradi. Bo’lajak pedagoglar uchun muomala madaniyatini,
nutq madaniyatini egallash ayniqsa zarur bo’lib hisoblanadi. Nutq madaniyatining nozik qirralarini
bilish, nutq sofligiga va to’g’ri talaffuzga erishish lozim. Pedagog o’z fikrlaini talabalarga aniq va
Ravshan yetkazish natijasidagina yuqori o’zlashtirish ko’rsatkichlariga erisha oladi. Nutq
madaniyati til ilmining nisbatan yosh sohasidir. Ushbu fanning mustaqil bo‘limi sifatida, u
mamlakatimizda yuz bergan tub ijtimoiy o‘zgarishlar ta'siri ostida shakllandi. Faol ijtimoiy
faoliyatga keng odamlarni jalb qilish ularning nutq madaniyatini oshirishga e'tiborni
kuchaytirishni talab qildi". Nutq madaniyati ijtimoiy hodisa boʻlib, u jamiyat, fan va texnika,
madaniy va adabiy hayot rivoji bilan chambarchas bog‘lik holda taraqqiy etadi. Jamiyat
aʼzolarining madaniy saviyasi ortgan sari nutqi ham jilolanib, sayqallashib, nutq madaniyati
qoidalari va meʼyorlariga muvofiq holda takomillashib boradi. Nutq madaniyatining shakllanishi
va rivojlanishida adabiyot, sanʼat, radio, televideniye va davriy matbuotning alohida oʻrni bor.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1238
Ayniqsa, adabiy tilni meʼyorlashtirish va nutq madaniyati nazariyasini rivojlantirishda
leksikografiya, xususan, izohli, imlo, talaffuz, oʻquv va boshqa maxsus lugʻatlar muhim
ahamiyatga ega. Madaniyatning keng tushunchasi, shubhasiz, aloqa madaniyati, nutq xulq-atvori
madaniyati deb nomlanadigan narsani o'z ichiga oladi. Unga egalik qilish uchun nutq odob-
axloqining mohiyatini tushunish muhimdir. XV asrdayoq oʻzbek adabiy tilining nutq madaniyati
va uning oʻziga xos meʼyorlari boʻlgan. Alisher Navoiy oʻzining butun hayotiy va ijodiy faoliyati
bilan oʻz davri nutq madaniyatiga, nutq odobiga mislsiz hissa qoʻshgan boʻlsa, keyingi davrda
yashagan Bobur, Muhammad Solih, Gulxaniy, Nodira, Ogahiy, Furqat, Muqimiy va boshqa
shoirlarning asarlari tilida ham oʻsha davr tili va nutq madaniyati maʼlum darajada aks etgan.
"Yaxshi soʻz — jon ozigʻi", "Bugʻdoy noning boʻlmasa ham, bugʻdoy soʻzing boʻlsin",
"Oʻynab gapirsang ham oʻylab gapir", "Har neni yemak — hayvonning ishi, har neni demak —
nodonning ishi" kabi maqol va hikmatli soʻzlarning paydo boʻlishi ham oʻzbek xalqida nutq
madaniyatiga avvaldan eʼtibor kuchli boʻlganidan darak beradi.
Ma’lumki, nutq madaniyati notiqlik bilan chambarchas bog‘liq. Insoniyat azal-azaldan o‘z
fikrlarni ifodalash, tinglovchiga yetkazishda ifodali va ta’sirchan so‘z va jumlalardan
foydalanishga intilib keladi. Davrlar o‘tishi bilan tildan foydalanish san’at darajasiga ko‘tarildi va
bu san’atning yorqin ko‘rinishi bo‘lgan notiqlik yuzaga keldi. Notiqlik mahorati predmeti-og’zaki
va yozma nutqni tinglovchilarga jonli, ifodali va ta‘sirchan yetkazish malakasini egallash haqida
tushuncha beradi. Notiqlik san‘ati murakkab san‘at bo’lib, uni egallash kishidan qunt, chidam,
malaka va tajriba talab etadi[5,5]. Shaxslarning o‘zaro muloqot jarayonida tilning eng muhim
ijtimoiy vazifalari o‘z aksini topadi. So‘zlovchi yoki yozuvchi aloqa jarayonida tildagi mavjud
lisoniy vositalardan foydalanishda aniq bir kommunikativ maqsadni, ya’ni tinglovchiga ma’lum
bir voqea-hodisa to‘g‘risida ma'lumot bеrish yoki olish, munosabat bildirish yoki fikr ifodalash
orqali tinglovchi yoki o‘quvchi ongiga, his-tuyg‘ulariga ta'sir etishni ko‘zda tutadi.
Aynan mana shu maqsad nutqiy aloqa mundarijasini bеlgilab bеradi. Shu o‘rinda nutq
madaniyati va odobi nima, degan savol tug‘ilishi tabiiy. Nutq madaniyati avvalo,to‘g‘ri,adabiy til
me`yorlariga amal qilgan holda so‘zlashdir. Nutq madaniyatining yuqori darajasi madaniyatli
kishining ajralmas xususiyati hisoblanadi. Nutqimizni yaxshilash har birimizning vazifamiz.
Buning uchun talaffuzda, so‘z shakllaridan foydalanishda, jumlalarni tuzishda xato
qilmaslik uchun nutqimizni kuzatib borishimiz kerak.
Nutq madaniyati, nutq odobini asosan 2 xil ma’noda ham qo‘llash mumkin,bunda:
1) ogʻzaki va yozma adabiy til meʼyorlari (talaffuz, urgʻu, soʻz qoʻllash, grammatika,
uslubshunoslik qoidalari)ni egallash, shuningdek, turli aloqa-aralashuv sharoitlarida tilning
tasviriy vositalaridan nutqning maqsad va mazmuniga mos ravishda foydalanish mahorati;
2) tilshunoslikning tilni madaniyat quroli sifatida mukammallashtirish maqsadida
meʼyorlashtirish (tartibga solish) muammolarini oʻrganuvchi boʻlimi.
Gʻarb tilshunosligida umumiy maʼnoda "til madaniyati" termini ham qoʻllanadi. 1-
maʼnodagi "Nutq madaniyati" tushunchasi adabiy tilni oʻzlashtirishdagi ikki bosqichni qamrab
oladi: a) nutqning toʻgʻriligi va boshqa nutqiy mahoratga egalik. Nutqning toʻgʻriligi muayyan
tilda soʻzlovchilar va yozuvchilar tomonidan "ideal" yoki umum tomonidan qabul qilingan va
anʼanaviy saqlanib kelayotgan odatlar, ibrat va namunalar tarzida idrok etiladigan adabiy
meʼyorlarga amal qilishdir.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1239
Nutqiy mahorat esa nafaqat adabiy meʼyorlarga amal qilish, balki oʻzaro mavjud boʻlgan
variantlardan mazmunan eng toʻgʻri, eng aniq, uslub va vaziyat nuqtai nazaridan eng maqbuli va
ifodalisini tanlab olish mahoratidir (Mas., aka — oka — ako; kelyapti — kevotti — kelopti
variantlaridan birining adabiy meʼyor sifatida tanlanishi). Yuksak nutq madaniyati kishining
umumiy yuksak madaniyatini, fikrlash madaniyatini, tilga nisbatan ongli mehr-muhabbatini
namoyon qiladi. Fikr ifodalashda nutqiy vaziyat uchun kеrakli bo‘lgan til birliklarini to‘g‘ri tanlay
olgan va mahorat bilan qo‘llab, uni san'at darajasiga ko‘tara olgan kishilar azaldan notiq
hisoblanadi. Shuning uchun falsafiy jihatdan kishining nutqiy mahoratini ko‘rsatadigan notiqlik
va nutq madaniyati biri ikkinchisini taqozo etadigan, to‘ldiradigan hamda o‘zaro chambarchas
bog‘liq bo‘lgan tushunchalar hisoblanadi. So‘zlovchi yoki yozuvchining o‘z fikrlarni tinglovchi
yoki o‘quvchiga yеtkazish jarayonida nutqiy vaziyat uchun mos kеluvchi til birliklarini tanlay
olishi hamda ularning ifodalanayotgan fikrlar g‘oyaviy mazmuniga sindirib yuborishi nutq
madaniyatinining asosini tashkil qiladi. Shuning uchun kishining og‘zaki yoki yozma savodxonlik
darajasi, nutq madaniyatini qay darajada egallaganini kommunikatsiya jarayonida xususun,
notiqlikda o‘z aksini topadi. Tarixdan ma'lumki, notiqlik insoniyat taraqqiyotining hamma
davrlarida ham so‘z san'ati sifatida birday e'zozlangan va hozirjavob, chеchan, gapga usta kishilar
alohida hurmatga sazovor bo‘lganlar.
Shu o‘rinda jahon madaniyati tarixida notiqlik san'atining tutgan o‘rni haqida qisqacha
to‘xtalib o‘tishni lozim topdik. Notiqlikka eng qadimgi san'atning nutq orqali amalga oshadigan
turlaridan biri sifatida dastlab Misr, Assuriya, Vavilon kabi davlatlarda ta'mal toshi qo‘yilgan
bo‘lsa-da, u asosan Yunonistonda taraqqiy qildi. Qadimda notiqlik san'atining ilk ko‘rinishlari
dastlab Misr, Assuriya,Vavilon va Hindiston mamlakatlarida paydo bo‘ldi. Kеyinchalik esa
qadimgi Yunoniston va Rimda notiqlik, nutq madaniyati birmunchataraqqiy etib, mamlakatning
ichki va tashqi siyosatida muhim o‘rintutuvchi nazariya sifatida takomillashdi. Qadimgi davrda
Misr, Vavilon vaHindiston kabi davlatlarda tildan foydalanishga alohida e'tibor bеrganlar.
Ular tilga insonning kamolot darajasini ko‘rsatuvchi bеlgi, qolavеrsa, tinglovchilarni
ishontirish vositasi sifatida munosabatda bo‘lganlar. Kеyinchalik esa arablar o‘zlari kiyadigan
kiyimlarni ham fikrni ifodalash usuli – uslubiga mos tarzda tushunadigan bo‘lganligi tarixdan
ma'lum.
Notiqlik san'atining inson ma'naviy kamolotini bеlgilovchi tur sifatidapaydo bo‘lishi va
shakllanishi to‘g‘ridan- to‘gvri qadimgi Yunoniston bilanbog‘liq.
Qadimgi Yunonistonda kishilik jamiyatida ilk marotaba notiqlik sana'tining ijtimoiy
hayotda muhim o‘rin tutishi asoslanib, uning nazariy masalalari, fikr ifodalashning o‘ziga xos
kommunikativ strukturasi, talab va mеzonlari ishlab chiqildi. Manbalardan ma'lumki, qadimgi
Yunonistonda notiqlik san'ati rivoji bеvosita o‘sha davrda hukm surgan quldorlik tuzumi,
quldorlik dеmokratiyasi bilan bog‘liqdir.
Bu davrda qadimgi Afina boshqa quldorlik tuzumiga asoslangan davlatlar o‘rtasidagi sinfiy
ziddiyatning kuchayishi o‘z ijtimoiy, sinfiy manfaatlarini himoya qiluvchi siyosiy notiqlarning
yetishib chiqishiga zamin yaratdi. Afina tarixida ma'lum o‘rin tutuvchi tarixiy shaxslarning
mamlakat hayotidagi siyosiy mavqеi, davlat ijtimoiy sistеmasida tutgan o‘rni, davlat yalpi
daromadidan oladigan ulushi bеvosita ularning notiqlik mahoratiga, o‘z sinfiy manfaatlarini davlat
boshharuvida siyosiy oppozitsiyada turuvchi boshqa ijtimoiy guruqlar oldida qay darajada himoya
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1240
qilishiga bog‘liq edi. Ijtimoiy muhit, mamlakatda yuzaga kеlgan siyosiy vaziyat notiqlikning bir
qator turlari rivoji uchun imkoniyat yaratdi. Bu davrda mamlakat hayotidagi ijtimoiy-siyosiy
o‘zgarishlar siyosiy notiqlik bilan bir qatorda Yunon sud rasmiyatchiligi asosida yuzaga kеlgan
sud notiqligining ham shakllanishi va rivojlanishi uchun zamin yaratadi. Yunonistonning savdo
davlati ekanligi, juda katta hududda joylashgan qo‘shni davlatlar o‘rtasida savdo bilan bog‘liq
masalalar yеchimini topishida gapga chеchan huquqshunoslarga bo‘lgan ehtiyoj siyosiy notiqlik
qatori hayotning maishiy tomonlari bilan bog‘liq bo‘lgan notiqlikning bir qator ko‘rinishlarini
vujudga kеltirdi. Umuman olganda, Grеtsiyada kishining gapga chеchanligi, davralarda o‘z fikrini
silliq va ifodali tarzda tinglovchilarga yеtkaza olish mahorati yuqori baholanar va qadrlanar edi.
Shu bois yunonlar turli siyosiy davrlarda notiqlar tomonidan ifodalangan faqat chiroyli
nutqnigina e'tirof etish bilan chеklanmay, uning mazmundorligiga ham alohida e'tibor qaratar
edilar. Shu tufayli ular kishilarga notiqlik san'atini o‘qitishni, o‘rgatishni birdan-bir vazifa dеb
bilardilar. Grеtsiyada maxsus maktablar tashkil etilib ularda tajribali notiqlar yoshlarga nutq
so‘zlash malakasini egallash bo‘yicha dars bеrardilar. Grеtsiyada notiqlik san'ati nazariyasi –
ritorika yaratildi va bir qator taniqli notiqlar paydo bo‘ldiki, ularning tajribasi hozirga qadar ham
o‘rganilib kеlinmoqda.
Qadimgi Yunonistonda kishining notiqlik bilimlariga ega bo‘lishi siyosiy ahamiyatiga ega
bo‘lgan. Mamlakatda quldorlik tuzumining hukm surishi o‘z navbatida siyosiy notiqlikning
rivojlanishi uchun zamin yaratgan. Notiqlik sirlarini bilish birgina davlat rahbari, xalq
yеtakchisidan tashqari bo‘lgan kishilarga ham shart bo‘lgan. Bu o‘sha davrda sud notiqligining
katta ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi. Chunki har birkishi sud oldida o‘zini chiroyli nutqi
bilan himoya qilishi lozim bo‘lgan. Bundan tashqari, yuqori doiralarga xizmat qiluvchi notiqlar
ham bo‘lgan. Ular asosan, tantanali yig‘ilishlarda, turli rasmiy kеchalarda davlatning yuqori tabaqa
vakllarini madh etish bilan shug‘ullanganlar. Natijada esa maqtov notiqligi ham vujudga kеlgan.
Davr talabi va hayotiy ehtiyoj bu davrda bir qator jahonga taniqli bo‘lgan notiqlarni
yetishtirib chiqargan. Bu haqidagi dastlabki ma'lumotlar homеrning “Illiada” va “Odiseya” asarlari
orqali yеtib kеlgan. Bu asarlarni o‘rgangan Rim notig‘i Kvintilianta'sirchan, sodda va go‘zal fikr
ifodalash imkoniyatlari kеngligiga shohidbo‘ldi. U bu asarlarda fikr ifodalashda og‘zaki nutq
san'atining roli kattaekanligini va nutqning mukammal bo‘lishini ta'minlovchi soddalik,aniqlik,
ifodalilik kabi xususiyatlar notiq nutqining bеzagi ekanligini e'tirofetadi. Yunoniston tarixidagi
buyuk siymolardan biri Dеmosfеndir.
Sudda o‘zini himoya qiluvchi sud notig‘i darajasidan katta siyosiy notiq darajasiga
ko‘tarilgan Dеmosfеn o‘z ustida tinimsiz mashq olib borgan. Past ovozi va titrab turadigan kiftini
tuzatish uchun u og‘ziga tosh solish, kiftiga qilich tirab turish kabi mashqlar bilan o‘z jismoniy
kamchiliklarini bartaraf etgan. Uning nutqi siyosiy haraktеrga ega bo‘lib, vaziyatga mos holda
o‘zgara borgan. Uning nutqlari auditoriyaga mos holda sodda, tushunarli, oddiy, tantanavor,
jiddiy, aniq bo‘lgan. U xalq orasida chuqur hurmat -e'tibor qozongan. Dеmosfеndan kеyingi davr
notiqligi Aristotеl nomi bilan bog‘liq. U o‘zining notiqlik san'atiga bag‘ishlangan “Ritorika” nomli
asarida bu san'atning nozik jihatlari haqida fikr yuritadi. U avvalombor, notiqning o‘z nutqini
to‘g‘ri shakllantira bilishi, aniqligiga e'tibor bеradi. Qadimgi Rimda yetishib chiqqan mashhur
notiqlardan biri Sitsеrondir. Uning turli mazmundagi 58 ta nutqi, notiqlik san'ati, siyosat
vafalsafaga bag‘ishlangan 19 ta asari va 800 dan ziyod maktublari hozirgaqadar saqlanib qolgan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1241
Tsitsеronning notiqlik san'ati borasidagi faoliyatini o‘rgangan tilshunos olimlar B. O‘rinboеv va
A.Soliеv uning quyidagixususiyatlariga alohida e'tibor bеrganligini ta'kidlaydilar:
1.Notiqning o‘ziga ishonchi mustaqkam bo‘lishi kеrak. Buninguchun esa notiq o‘z nutqida
olg‘a suriladigan fikrga to‘la ishonch hosilqilish lozim.
2.Nutq to‘liq, isbotli dalillarga ega bo‘lishi kеrak.
3.Matеrialni to‘plash nutqqa tayyorgarlikning asosidir.
4.Matеrialni to‘g‘ri joylashtirish – ekspozitsiyaga alohida e'tiborbеrish lozim.
Joylashtirish shunday bo‘lsinki, u matеrialni butunlayo‘zlashtirib olishga yengillik
yaratsin. Buning uchun esa nutqni aniqqismlarga bo‘lish lozim.
5.Har qanday sohada ham nutqning muvaffaqiyatini bilish hal etadi.
Agar notiq o‘z nutqi qaratilgan sohani yaxshi bilmasa, u qanchalik san'atkor bo‘lmasin, o‘z
tinglovchisini jalb etolmaydi. Sitsеron nutqning tuzilishiga alohida e'tibor bеradi. Uning fikricha,
har bir nutq talabga javob bеrarli darajada qurilgandagina yaxshi natija bеradi. Sitsеron tomonidan
ishlab chiqilgan notiqlik nutqi kompozitsiyasi quyidagicha bo‘lgan:
1.Kirish.
2.Ishning mohiyatini bayon qilish.
3.Planning kеyingi qismlarini ifodalash.
4.Dalillar (nutqning eng muhim qismi).
5.Asosiy mazmunni ta'kidlash.
6.Xulosa (yakun yasash).
Jahon ritorikasi tarixida tan olingan buyuk notiq Sitsеronning harbiy sarkardalik va
notiqlikni insonni oliy darajaga ko‘taruvchi san'at dеb baholashi ham notiqlikning o‘sha davr
ijtimoiy-siyosiy hayotidanechog‘lik muhim o‘rin tutganligini ko‘rsatadi. Yunoniston tarixida
Pеrikl, Dеmosfеn, Sitsеron, Lisiy kabi notiqlar siyosiy va sud notiqliginingrivojlanishiga, ilmiy-
nazariy tamoyillarining ishlab chiqilishiga munosib hissa qo‘shdilar. O‘sha davrning mashhur
notiqlaridan bo‘lgan Arastuo‘zining “Ritorika” asarida notiqlik san'ati nazariyasi tamoyillarini
ishlabchiqdi. U bu asarda notiqlikda amal qilinishi lozim bo‘lgan tamoyillarni bеlgilab bеrdi, notiq
uchun lozim hisoblangan qobiliyat va shaxsiyxususiyatlarni ko‘rsatdi hamda fikr ifodalash
jarayonida qo‘llaniladigannutq tеxnikasi va usullarini bеlgilab bеrdi. Bu borada erishilgan
yutuqlarnotiqlik san'atining nafaqat Yunonistonda balki kеyinchalik butun Yevropa
mamlakatlarida taraqqiy etishi va nazariy asoslarining ishlab chiqilishigazamin yaratdi. Dеmak,
insonga nutq eng oliy tuhfa sifatida bеrilgan. Undanfoydalanishda esa u juda ehtiyotkor
bo‘lmoqligi, komil inson oldigaqo‘yiladigan talablardan kеlib chiqib foydalanmog‘i kеrak.
Yurtimizda yetishib chiqqan Abu Rayhon Bеruniy, Abu Nasr Farobiy, Ibn Sino, Abdulloh
al Xorazmiy, Mahmud Koshhariy, Yusuf XosHojib, Zamaxshariy, Ahmad Yugnakiy, Sakkokiy,
Alishеr Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi allomalar ijodida ham nutqmadaniyatiga oid
qimmatli fikrlar mavjud. Notiqlik Markaziy Osiyoxalqlari madaniyati va ma'naviyati taraqqiyoti
bilan chambarchas bog‘liqbo‘lib, mazkur tarixning ajralmas qismi hisoblanadi.
Nutq madaniyati, inson nutqini kamol toptirish masalasi nafaqat tilshunoslik ilmining balki
adabiyotshunoslik, tarix, falsafa, mantiq, axloqshunoslik, nafosatshunoslik fanlarining ham tadqiq
mundarijasida turuvchi asosiy mavzulardan hisoblanadi. Shu bois unga ham ruhiy, hamestеtik
hodisa sifatida qaraladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1242
REFERENCES
1.
Jo’rayev T.T, Halimov S.G`. Nutq madaniyati. – Samarqand, 2021.
2.
http/uz.wikipedia.org.wiki/Nutq_madaniyati
3.
Jumaniyozov R., Salimov S. G’oyaviy tarbiyada notiqlik san'ati.- Toshkеnt, 2002.
4.
Mahmudov N. O’qituvchi nutq madaniyati. Toshkеnt, 2009. -188 b.
5.
Suyunov O.J., Toshmatov Sh.O’. “Notiqlik san’ati va nutq madaniyati”, Samarqand: 2010-
y.
