293
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
TALABALAR MOTIVATSIYANI OSHIRUVCHI TRENINGLAR
Turemuratova Aziza Begibaevna
Qoraqalpoq davlat universiteti “Pedagogika va psixologiya” kafedrasi assistenti.
Genjemuratov Kazbek Qalimbet ul
i
Qoraqalpoq davlat universiteti Chimboy fakulteti talabasi.
Mirzambetov Ermag’anbet Bayrambay uli
Qoraqalpoq davlat universiteti Chimboy fakulteti talabasi.
Baymuratov Satlimurat Aytmurat uli
Qoraqalpoq davlat universiteti Chimboy fakulteti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17566307
Annotatsiya.
Ushbu maqolada talabalarda motivatsiyani oshirishga qaratilgan bo'lib,
unda psixologik treninglarning nazariy va amaliy asoslari yoritib beriladi. Shuningdek,
motivatsiyaning psixologik mohiyati, uning o‘quv jarayonidagi roli hamda talabalik davrida
yuzaga keladigan motivatsion muammolar tahlil qilib o'tiladi. Shuningdek, motivatsion
treninglarning mazmuni, bosqichlari, metodlari va ularning ta’lim samaradorligiga ta’siri
haqida fikr yuritiladi. Maqolada talabalarning ichki turtkisini faollashtirishga, o‘ziga ishonchni
mustahkamlashga va o‘qishga bo‘lgan ijobiy munosabatni shakllantirish, harakatka shorlash
bo‘yicha psixologik tavsiyalar keltirib o’tiladi.
Kalit so‘zlar
: Motivatsiya, psixologik trening, A. Maslou, E. Detsi va R. Rayan, ichki
turtki, o‘quv faolligi, o‘zini anglashi, refleksiya, shaxsiy rivojlanish, o‘zini boshqarish,interaktiv
mashq.
TRAININGS TO INCREASE STUDENT MOTIVATION
Annotation.
This article is aimed at increasing motivation in students, and it covers the
theoretical and practical foundations of psychological training. It also analyzes the
psychological essence of motivation, its role in the educational process, and motivational
problems that arise during student life. It also discusses the content, stages, methods of
motivational training and their impact on educational effectiveness. The article provides
psychological recommendations for activating students' internal motivation, strengthening self-
confidence, and forming a positive attitude towards learning, encouraging action.
Keywords:
Motivation, psychological training, A. Maslow, E. Deci and R. Ryan, internal
motivation, learning activity, self-awareness, reflection, personal development, self-management,
interactive exercise.
ТРЕНИНГИ ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ МОТИВАЦИИ СТУДЕНТОВ
Аннотация.
Статья посвящена повышению мотивации студентов и
рассматривает теоретические и практические основы психологического тренинга.
Анализируется психологическая сущность мотивации, ее роль в образовательном
процессе и мотивационные проблемы, возникающие в студенческой жизни.
Рассматриваются содержание, этапы и методы мотивационного тренинга и их
влияние на эффективность обучения. В статье даны психологические рекомендации по
активизации внутренней мотивации студентов, укреплению уверенности в себе,
формированию позитивного отношения к учебе и побуждению к действию.
Ключевые слова:
Мотивация, психологический тренинг, А. Маслоу, Э. Деси и Р.
Райан, внутренняя мотивация, учебная деятельность, самосознание, рефлексия,
личностное развитие, самоменеджмент, интерактивные упражнения.
294
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Kirish
Zamonaviy ta’lim tizimi inson kapitalini rivojlantirish, shaxsni har tomonlama kamol
toptirish va raqobatbardosh kadrlar tayyorlashga qaratilgan psixologik, ijtimoiy va pedagogik
jarayon hisoblanadi. Bu jarayonning muvaffaqiyatli kechishida talabalarning ichki faolligi,
o‘qishga bo‘lgan ijobiy munosabati, qiziqishi, harakati hamda o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini
amalga oshirishga bo‘lgan ishonchi hal qiluvchi ahamiyatga ega hisoblanadi. Mazkur omillarni
birlashtiruvchi asosiy psixologik mexanizm bu — motivatsiyadir. Inson faoliyatini maqsad sari
yo'naltiruvchi asosiy omil - bu motivatsiyadir. Motivatsiya inson faoliyatini boshqaruvchi, uni
maqsad sari yo‘naltiruvchi ichki kuch sifatida talabalik davrida ayniqsa muhim ahamiyat kasb
etadi. Chunki bu davrda shaxs o‘zining hayot yo‘lini tanlaydi, kasbiy o‘zini aniqlash bosqichiga
kiradi va mustaqil qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantira boshlashadi.
Motivatsiya psixologiyada turli olimlar tomonidan har xil talqin etilgan. Masalan, A.
Maslou (1954) ehtiyojlar iyerarxiyasi nazariyasiga ko’ra insonning xatti-harakatlarini turli
darajadagi ehtiyojlar — fiziologik, xavfsizlik, muhabbat, hurmat kabi bosqichlar boshqarishini
ta’kidlab o’tgan. D. Makkielland esa motivatsiyani yutuqqa erishish, hokimiyat va ijtimoiy
aloqalarga ehtiyoj asosida tushuntirib bergen. Shuningdek, E. Detsi va R. Rayan tomonidan
ishlab chiqilgan o‘zini aniqlash nazariyasi esa (Self-Determination Theory) motivatsiyani ichki
va tashqi omillar orqali shakllantirishning nazariy asoslarini yoritib bergan hisoblanadi. Afsuski,
ko‘plab talabalarda o‘qish jarayonida motivatsiya asta-sekin pasayib boradi. Buning sabablari
turlicha bo’lib: o‘quv yuklamasining ortishi, darslarning bir xilligi, natijaga yetishishdagi
to’siqlar, o‘zidagi bor imkoniyatiga ishonchsizlik, ijtimoiy muhitning yetarli qo‘llab-
quvvatlamasligi, tashqi tasirlarning ko’payishi yoki shunchaki charchoq. Natijada talaba o‘z
faoliyatini “majburiyat” sifatida qabul qila boshlaydi. Bu esa o‘z navbatida o‘qishga bo‘lgan
qiziqishning so‘nishiga olib keladi. Shunday sharoitda psixologik yondashuvlardan biri sifatida
motivatsion treninglar muhim o‘rin tutadi. Psixologik trening — bu shaxsning hissiy, kognitiv va
xulqiy jihatlarini rivojlantirishga, stressni kamaytirishga, psixologik muammolarni hal etishga
qaratilgan, maxsus tashkil etilgan interaktiv mashg‘ulotlar tizimidir. Trening jarayonida
ishtirokchilar o‘zini anglash, o‘z-o‘zini baholash, ijtimoiy muloqot, emotsional boshqaruv va
maqsadga yo‘naltirilganlik kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradi.
Motivatsion treninglar esa aynan shaxsning ichki turtkisini uyg’otish, faollashtirish,
o‘qishga ijobiy munosabatni shakllantirish va o‘z-o‘zini rag‘batlantirishni o‘rgatishga qaratiladi.
Bunday treninglarning samaradorligi, avvalo, ularning amaliy va ishtirokchilik tabiatidadir.
Talabalar faqat tinglovchi bo’lib qolmay, balki faol ishtirokchi bo‘ladi: ular o‘z tajribalarini tahlil
qiladi, hayotiy misollarni muhokama qiladi, guruhda o‘z fikrini bildiradi va o’z fikrini himoya
qiladi, shuningdek, o‘zining kuchli va zaif tomonlarini anglay boshlaydi. Bu jarayon orqali ular
o‘zini tanishi, o‘z maqsadlarini aniq belgilashi, ularni amalga oshirish yo‘llarini rejalashtirish
ko‘nikmalariga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, treninglar orqali talabalarda o‘ziga ishonch, ijobiy
fikrlash, muvaffaqiyatga intilish, qat’iyatlilik kabi fazilatlar shakllana boshlaydi. Motivatsion
treninglar, odatda, bir necha bosqichda tashkil etiladi. Dastlabki bosqichda ishtirokchilar o‘zaro
tanishadi, jamoada ishonch, iliqlik muhitini yaratish uchun psixologik mashqlar bajariladi.
Bu bosqichning asosiy maqsadi — ochiqlik, ishonch va samimiy muloqot muhitini
ta’minlashdir. Keyingi bosqichda o‘quv motivatsiyasi, shaxsiy maqsadlar va qadriyatlar ustida
ishlanadi. Trener turli interaktiv mashqlar orqali talabalarni o‘z ichki ehtiyojlarini anglashga
undaydi: nima uchun o‘qiyotganligi, o‘z kasbini nega tanlagani, kelajakda qanday natijalarga
erishmoqchi ekanligini aniqlaydi.
295
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Shu jarayonda “hayotiy maqsadlar xaritasi”, “ideal men” obrazi, “5 yil ichidagi
orzularim” kabi mashqlar katta samara beradi. Uchinchi bosqichda esa ishtirokchilar real
to‘siqlarni tahlil qiladi: ularga nimalar xalaqit bermoqda, qanday psixologik yoki tashkiliy
muammolar mavjud ekanligi aniqlanadi. Trening yakunida ishtirokchilar o‘z harakat rejasini
tuzadi, motivatsion shiorlar va shaxsiy rivojlanish rejalari ishlab chiqiladi. Psixologik nuqtayi
nazardan qaraganda, bunday treninglarning asosiy ta’sir mexanizmlari — refleksiya, emotsional
faollik, o‘zini anglash va ijobiy tajriba hosil qilishdir. Refleksiya orqali talaba o‘z fikr va his-
tuyg‘ularini tahlil qiladi, xulq-atvorini anglaydi va kelgusida uni ongli ravishda boshqarishni
o‘rganadi. Emotsional faollik esa o‘rganish jarayoniga ijobiy energiya olib kiradi, bu esa
motivatsiyani barqarorlashtiradi. Trening davomida hosil bo‘lgan ijobiy tajriba talabaning o‘zini
qadrlash hissini kuchaytira boshlaydi, bu esa ichki motivatsiyaning manbai sifatida xizmat qiladi.
Talabalarda motivatsiyani oshirishga qaratilgan psixologik treninglarda o‘yin elementlari,
rolli sahnalar, vizualizatsiya, “muvaffaqiyat tarixi” kabi metodlar keng qo‘llaniladi. Masalan,
“Mening eng katta yutug‘im” mashqini olib qaraydigan bo’lsak, bu metodta ishtirokchilar
o‘zlarining kichik bo‘lsa ham, muvaffaqiyatlarini eslaydilar va ular ustidan faxr tuyg‘usini
boshdan kechiradi. Bu esa ularda “men qila olaman” degan ichki ishonchni mustahkamlaydi.
Yoki “Hayot zinapoyasi” mashqida har bir talaba o‘zining maqsad sari yurish
bosqichlarini belgilaydi, bu esa o‘z faoliyatini ongli rejalashtirishga yordam beradi. Shu tarzda
o‘tkazilgan mashg‘ulotlar talabalarda o‘z o‘qish jarayoniga nisbatan ijobiy psixologik
munosabatni shakllantiradi. Bunday treninglarning natijadorligini o‘lchashda turli psixologik
diagnostika vositalari qo‘llaniladi. Masalan, “O‘quv motivatsiyasi so‘rovnomasi”, “Maslou
o‘zini baholash testlari” kabi usullar orqali treningdan oldin va keyin o‘zgarishlar tahlil qilinadi.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, treningdan so‘ng talabalar o‘z o‘qish faoliyatiga nisbatan
ijobiyroq qarashni, o‘zining kuchli tomonlarini qadrlashni va kelajak rejalari ustida faol ishlashni
boshlaydilar. Ayniqsa, o‘z-o‘zini motivatsiya qilish, vaqtni boshqarish va maqsad qo‘yish
ko‘nikmalari sezilarli darajada yaxshilanadi. Motivatsion treninglar, shuningdek, talabalarning
psixologik salomatligini saqlashda ham muhim ahamiyatga ega. Ular stressni yengishga, o‘z his-
tuyg‘ularini boshqarishga, o‘qishdagi muvaffaqiyatsizliklardan to‘g‘ri xulosa chiqarishga
yordam beradi. Treninglarda yaratiladigan samimiy va qo‘llab-quvvatlovchi muhit talabalarda
o‘zini xavfsiz his qilishi, ochiq muloqot qilishi va o‘zini ifoda etish imkonini beradi. Bu esa, o‘z
navbatida, ijobiy o‘quv muhiti va sog‘lom psixologik iqlimni shakllantiradi. Amaliyot shuni
ko‘rsatadiki, motivatsion treninglarni muntazam o‘tkazish ta’lim jarayonining samaradorligini
oshiradi. Chunki motivatsiya olgan talaba nafaqat darsda faol ishtirok etadi, balki mustaqil
o‘rganishga, izlanishga, yangi g‘oyalarni o‘zlashtirishga ham tayyor bo‘ladi. Shu sababli, oliy
ta’lim muassasalarida psixologik motivatsion treninglar muntazam o‘tkazilishi zarur deb
o'ylayman. Bu nafaqat o‘qish samaradorligini oshirib qolmasdan, balki talabalarning kasbiy
o‘zini anglashini, ijtimoiy faolligini va shaxsiy o‘sishini ham ta’minlaydi.
Xulosa
Talabalarda motivatsiyani oshirishga qaratilgan psixologik treninglar — bu zamonaviy
ta’lim jarayonining ajralmas qismi bo‘lib, shaxsning o‘zini rivojlantirish, ichki turtkini
faollashtirish va hayotiy maqsadlarni anglashda beqiyos ahamiyatga ega hisoblanadi. Treninglar
orqali talaba o‘qishni majburiyat sifatida emas, balki o‘zini kamol toptirish, ózini rivojlantirish
yo‘li sifatida qabul qiladi. U o‘z harakatlarining ma’nosini anglab, kelajakka nisbatan ijobiy
psixologik kayfiyat hosil qilishga yordam beradi.
296
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Shunday qilib, motivatsion treninglar nafaqat o‘quv samaradorligini oshiradi, balki
yoshlarning shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga, ularning irodaviy, hissiy va ma’naviy yetukligiga
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Turemuratova A., Kurbanova R., Saidboyeva B. EDUCATIONAL TRADITIONS IN
SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK PEDAGOGY //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 318-322.
2. Jarilkapovich M. A. Program Technology for Choosing an Effective Educational
Methodology Based on Modern Pedagogical Research in The Educational System
//CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS. – 2025. – Т. 6. – №. 02. – С.
30-33.
3. Jarilkapovich M. A. USE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED ON THE MODERN
EDUCATIONAL
PROGRAM
TO
INCREASE
THE
EFFECTIVENESS
OF
EDUCATION //European International Journal of Pedagogics. – 2024. – Т. 4. – №. 06. –
С. 26-33.
4. Jarilkapovich M. A. The Role of Modern Education and The Teacher's Pedagogical Skills
in The Application of Pedagogical Teaching Methods //International Journal of Pedagogics.
– 2025. – Т. 5. – №. 04. – С. 266-268.
5. Turemuratova A. B. TA’LIMDA PEDAGOGIK YONDASHUVLAR ASOSIDA
O’QUVCHIYOSHLARNING
KOLLOBORATIV
KO’NIKMALARINI
RIVOJLANTIRISH MEXANIZMLARI //Inter education & global study. – 2025. – Т. 3. –
№. 4. – С. 242-250.
6. Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva. "MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH." Inter education & global study 9 (2024):
114-121.
7. Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kujamuratova Gulnaz Jumabayevna, and Iskendarova
Shayra
Sabirovna.
"PEDAGOGICAL
MECHANISMS
OF
DEVELOPING
COLLABORATIVE SKILLS OF STUDENTS BASED ON A MULTI-VECTOR
APPROACH." International Journal of Pedagogics 4.09 (2024): 55-62.
8. Begibaevna, Turemuratova Aziza. "APPLYING METHODS THAT IMPROVE
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL APPROACHES." European International Journal of Pedagogics 4.11
(2024): 178-182.
9. Begibaevna, Turemuratova Aziza, and Asamatdinova Bazargul Bakhadirovna.
"PEDAGOGICAL
FOUNDATIONS
OF
DEVELOPING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
A
MULTI-VECTOR
APPROACH." European International Journal of Pedagogics 4.11 (2024): 183-187.
10. Begibaevna, Turemuratova Aziza. "THE ROLE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED
ON MULTI-VECTOR APPROACHES IN MODERN EDUCATION IN IMPROVING
STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF
PEDAGOGICS 5.11 (2024): 98-102.
11. Begibaevna, Turemuratova Aziza. "EFFECTIVE EDUCATIONAL INDICATORS OF
MULTI-VECTOR APPROACHES IN FORMING COLLABORATIVE SKILLS OF
297
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
STUDENTS
BASED
ON
PEDAGOGICAL
METHODS
OF
INNOVATIVE
EDUCATION." International Journal of Pedagogics 4.11 (2024): 153-157.
12. Begibaevna, Turemuratova Aziza, and Ayimbaeva Aynura Rustamovna.
"PEDAGOGICAL
ANALYSIS AND ESSENCE OF MULTI-VECTOR APPROACHES IN IMPROVING
STUDENTS'COLLABORATIVE SKILLS BASED ON THE EDUCATIONAL PROGRAM."
CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 5.11 (2024): 88-92.
13. Turemuratova, Aziza. "TRADITIONS OF FORMING THE SPIRITUAL AND MORAL
WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN PEDAGOGY." Евразийский журнал
академических исследований 3.7 (2023): 225-229.
14. Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kushbaeva Indira Tursinbaevna, and Dawletmuratova
Raxila
Genjemuratovna.
"THE
MAIN
ESSENCE
OF
DEVELOPING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL
APPROACHES
IN
MODERN
EDUCATION."
CURRENT
RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 5.09 (2024): 43-46.
15. Turemuratova, Aziza, and Marhabo Kenjayeva. "KO’P VEKTORLI YONDASHUVLAR
ASOSIDA
TALABALARNING
KOLLOBORATIV
KO’NIKMALARINI
RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK TRENING USLUBI." Modern Science and
Research 4.4 (2025): 252-261.
