«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
394
ТИББИЁТ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА КРЕДИТ
-
МОДУЛ
ТИЗИМИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ПЕДАГОГИК
-
ПСИХОЛОГИК
ХУСУСИЯТЛАРИ
Шойимова Шохиста Санакуловна
Тошкент педиатрия тиббиёт институти. Ўзбекистон, Тошкент ш.
Аннотация.
Мазкур мақолада тиббий олий таълим муассасаларида
ECTS кредит технологиясини жорий этиш масалалари, кредит
-
модул
тизими моҳияти, тамойиллари, қоидалари ва улардан ўқитиш жараёнида
фойдаланиш хусусиятлари баён этилган.
Калит сўзлар:
ОТМ, тиббий таълим, ўқитувчи, талаба, ўқитиш
технологиялари, ECTS кредит
-
модул тизими.
ПЕДАГОГИКО
-
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ КРЕДИТНО
-
МОДУЛЬНОЙ СИСТЕМЫ
В МЕДВУЗАХ
Шойимова Шохиста Санакуловна
Ташкентский педиатрический медицинский институт
Узбекистан, г. Ташкент.
Аннотация.
В статье рассмотрены вопросы внедрения кредитной
технологии ECTS в медицинских вузах, сущность, принципы, правила кредитно
-
модульной системы и особенности её использования в учебном процессе.
Ключевые слова:
ВУЗ, медицинское образование, преподаватель,
студент, технологии обучения, кредитно
-
модульная система ECTS.
PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL FEATURES OF USING THE
CREDIT-MODULAR SYSTEM IN MEDICAL UNIVERSITIES
Shoyimova Shokhista Sanakulovna
Tashkent Pediatric Medical Institute. Uzbekistan, Tashkent.
Abstract.
The article deals with the introduction of ECTS credit technology in
medical universities, the essence, principles, rules of the credit-modular system and
the features of their use in the educational process.
Keywords:
university, medical education, teacher, student, teaching
technologies, ECTS credit-modular system.
КИРИШ
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
395
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2019-
йил
8-
октабрдаги
Фармони
билан
тасдиқланган
“Ўзбекистон
Республикаси
олий
таълим
тизимини
2030-
йилгача
ривожлантириш
консепцияси”га
кўра
,
мамлакатдаги
ОТМларнинг
85
фоизи
2030-
йилгача
босқичма
-
босқич
кредит
-
модул
тизимига
ўтиши
режалаштирилган
.
Ушбу
мақсадда
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
ва
ўрта
махсус
таълим
вазирлигининг
2020-
йил
30-
июндаги
қарори
билан
2020
–
2021
ўқув
йилидан
бошлаб
мамлакатимиздаги
35
та
ОТМ
кредит
-
модул
тизимига
ўтиши
белгиланган
эди
.
Ушбу
қарор
ижроси
натижасида
тиббиёт
олий
таълим
муассасалари
таълим
жараёнига
ҳам
ECTS
кредит
-
модул
тизими
жорий
этилди
.
Тиббий
таълим
муассасаларида
ўқитишнинг
кредит
-
модул
тизимини
босқичма
-
босқич
жорий
этиш
,
таълим
стандартлари
ва
ўқув
дастурларини
мутахассислигига
эътибор
қаратган
ҳолда
хорижий
тажриба
асосида
қайта
кўриб
чиқиш
ва
такомиллаштириш
,
рақобатбардош
кадрларни
тайёрлаш
,
таълим
,
илм
-
фан
ва
амалиётни
интеграция
қилишнинг
узлуксизлигини
таъминлаш
асосида
самарадорликни
ошириш
муҳим
ва
долзарб
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
ИШНИНГ
МАҚСАДИ
Адабиётлар
билан
ишлаш
,
манбаларни
ўрганиш
ва
маълумотлар
таҳлили
орқали
тиббий
олий
таълим
муассасаларида
ўқитишнинг
кредит
-
модул
тизимидан
фойдаланиш
масалаларини
ёритишдан
иборат
.
ҚЎЛЛАНИЛГАН
УСУЛЛАР
Адабиётлар билан ишлаш ва назарий таҳлил.
ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР МУҲОКАМАСИ
Таълим соҳасидаги интеграцион жараёнлар илк бор Европада
бошланган эди. 1989 йилда Европанинг минглаб талабалари, Европа
ҳамжамиятининг ERASMUS (European Community Action Scheme for mobility
of University students), Tempus ва бошқа дастурлари асосида чет элларда
таҳсил олиш имкониятига эга бўлдилар. Erasmus дастури бўйича Европа
ҳамжамияти университетлари ўртасидаги талабалар алмашинуви схемаси,
даставвал 145 олий ўқув юртларини қамраб олган эди. Erasmus
дастурининг ютуқларидан бири бу Европа унивеситетларидаги ўқитиш
натижаларини ўзаро тан олиш тизими –
European Credit Transfer System
(EСTS) ни яратиш, синаш ва амалиётга кенг қўллаш деб айтиш лозим.
Дастлаб кредит тизими 1869 йилда АҚШда ишлаб чиқилди.
Бу тушунча Чарлиз Элиот томонидан киритилган бўлиб, 1870–
1880 йилларда у таълим амалиётида фойдаланилди. 1892 йилдан бошлаб
АҚШда бу тизим мактаб, коллеж, бакалавриат, магистратура таълимига
татбиқ этилди. АҚШда кредит соати ўқиш вақтига асосланади. Бакалавр
даражасини олиш учун 4 йилда минимал 120 кредит тўплаш, магистр
30-
60 кредит бир йилда, докторлик дастурларида 3
-
4 йилда 60
-
90 кредит
соат тўплаши зарур. Олий таълим тизимида кредит дарс режасини тузишда,
ўртача балларни ҳисоблашда, ўқитувчилар ва талабалар юкламасини
ҳисоблашда асос бўлиб хизмат қилади [8], [11], [19].
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
396
Ҳозирда
Америка (USCS) кредит тизими, Европа кредит тизими (ECTS) ва
Осиё
-
тинч океани (UCTS) кредит тизимлари мавжуд. 29 та Европа давлатлари
таълим вазирлари томонидан Болонья декларациясининг имзоланиши
(19 июнь 1999 йил) Европа таълим ҳудудини яратилишида муҳим аҳамиятга
эга бўлди. ECTS ягона Европа таълим ҳудудини яратишда қўйилган
биринчи
қадам бўлди. 2001 йилда ўқув жараёнини ташкил этишнинг кредит
технологияси –
ECTS Европанинг 1200 та университетларида аллақачон
қўлланилган эди. Болонья декларациясига кўра, дипломларнинг, яъни ўқитиш
натижалари якуний кўрсаткичларининг ўзаро тан олиниши муддати –
2010 йилгача деб белгиланган [8].
Кейинги йилларда Ўзбекистон Болонья декларациясига қўшилиши
режалаштирилиши халқаро бозорда олий маълумотли мутахассисларнинг
рақобатдошлигини оширишга қаратилган. Ушбу масала давлат раҳбари
томонидан тасдиқланган Ҳаракатлар стратегиясини амалга ошириш
доирасида кўриб чиқилган. Мутахассисларнинг фикрига кўра, ушбу
декларацияга амал қилиш миллий олий таълим тизимининг жаҳон
амалиёти билан уйғун ривожланишига хизмат қилади ва кадрлар тайёрлаш
сифатини сезиларли даражада яхшилайди. Ҳаракатлар стратегиясида
ижтимоий соҳанинг муҳим вазифаларидан бири узлуксиз таълим
тизимини
янада
такомиллаштириш,
юқори
сифатли
таълим
хизматларидан фойдаланиш имкониятларини ошириш ва меҳнат
бозорининг замонавий талабларига мувофиқ юқори малакали кадрлар
тайёрлашни белгилайди. Жумладан, ўқув муассасаларини қуриш,
реконструкция қилиш ва капитал таъмирлаш, замонавий ўқув ва
лаборатория ускуналари, компьютер ускуналари ва ўқув қўлланмалари
билан жиҳозлаш орқали ўқув муассасаларининг моддий
-
техник базасини
мустаҳкамлаш бўйича мақсадли чора
-
тадбирларни амалга ошириш кўзда
тутилган. 2017
-
2021 йилларда олий таълим тизимини тубдан
такомиллаштириш дастурини ишлаб чиқиш, ўқув дастурларини янада
такомиллаштириш, пулли хизматлар кўрсатиш, қўшимча молиялаштириш
манбаларини топиш асосида уларнинг ваколатларини кенгайтириш
орқали олий ўқув юртларининг мустақиллигини босқичма
-
босқич
ривожлантириш режалаштирилган [8], [17].
Тиббиёт ОТМ ўқув жараёнини ташкил этишнинг ECTS кредит
технологиясига ўтишда қуйидаги мақсадлар кўзланади:
–
хорижда ўқишни давом эттириш учун олий ўқув юртини танлашда
шарт
-
шароит яратиш;
–
Ўзбекистонда таълим олган муддатини хорижий давлатларда тан
олинишини таъминлаш;
–
Европа олий ўқув юртлари ўқув режаларини ўрганиш
ва шу асосида
ўқув жараёнини такомиллаштириш;
–
талабалар қобилиятини тўлароқ очилишига ва ўқитишнинг юқори
натижаларига эришиш;
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
397
–
дипломларни ўзаро тан олинишига эришиш.
ECTSда “кредит” атамаси (лот. “creditum” –
қарз, “creder” –
ишониш)
шартли синов бирлиги бўлиб, талабанинг синовдан ўтганлиги, ўқув юртида
маълум бир курсни, ўқув фанининг маълум бир қисмини ўтганлиги
ҳақидаги гувоҳнома, маълумот бериш маъносини англатади. Ҳар бир ўқув
фанига маълум миқдордаги кредит бирликлари ажратилади. Кредит
бирликлари сони, талабаларнинг меҳнат сарфига мос ҳолда белгиланади.
Кредит
-
модул тизими бу –
таълимни ташкил этиш жараёни бўлиб,
ўқитишнинг модул технологиялари жамламаси ва кредит ўлчови асосида
баҳолаш модели ҳисобланади. Уни бир бутунликда олиб бориш серқирра
ҳамда
мураккаб тизимли жараёндир. Кредит
-
модул тамойилида иккита
асосий масалага аҳамият берилади: талабаларнинг мустақил ишлашини
таъминлаш; талабалар билимини рейтинг асосида баҳолаш.
Кредит
-
модул тизимининг асосий вазифалари сифатида қуйидагилар
эътироф этилади:
–
ўқув жараёнларини модул асосида ташкил қилиш;
–
битта фан, курс (кредит)нинг
қийматини аниқлаш;
–
талабалар билимини рейтинг бали асосида баҳолаш;
–талабаларга ўзларининг ўқув режаларини индивидуал тарзда
тузишларига имкон яратиш;
–
таълим жараёнида мустақил таълим олишнинг улушини ошириш;
–
таълим дастурларининг қулайлиги ва меҳнат бозорида
мутахассисга қўйилган талабдан келиб чиқиб ўзгартириш мумкинлиги.
Талабанинг меҳнат сарфи –
аудитория машғулотлари, мустақил
ишлар ва ўқув режасида кўзда тутилган бошқа фаолиятларини ўз ичига
олади. Яъни ECTS кредитлари фақат аудитория соатлари билан
чегараланмасдан, талабаларнинг тўла юкламасига таянади. Шунинг учун
ECTS кредитларини, талаба меҳнат сарфининг ўқув фанлари бўйича
шартли –
сонли ифодаси деб ҳисоблаш мумкин [8], [19].
ECTS қуйидаги аосий тамойилларга таянади:
1. Transferancy
–
бу ECTS тизимига хоҳлаган шахс ёки ташкилотнинг
тўсиқсиз киришига шарт
-
шароит яратиш. Ушбу шарт
-
шароит кучли
ахборот тарғиботи воситасида яратилади, унинг натижасида умумий
янгилик, аниқлик ва очиқлик муҳити шакллантирилади.
Ахборот тарғиботи қуйидагиларни ўз ичига олади:
▪
Алмашиш схемасига киритилган талабаларнинг ўқиш натижалари
ҳақида бир бирига ўз вақтида ахборот етказиб туриш;
▪
Олий ўқув юртларининг ўз
ахборот пакетлари билан мунтазам
алмашиб туришлари, таълим хизматлари доирасида бир бирини
имкониятларини ўрганиш;
▪
Олий ўқув юртларида, ECTS ҳақида тўла маълумотларнинг
мавжудлиги.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
398
2. Agreement
–
Талаба билан иккала олий таълим муассасасининг ECTS
координаталарини орасида тайёрлаш мазмуни, ўқиш тартиби ва
муддатлари, аттестация тадбирлари, ўқув режаларидаги фарқни бартараф
этиш тартиблари ҳақида ўзаро келишувларини англатади.
3. Credits
–
Post университетда (талабани бошқа ОТМ га жўнатган
университет) муваффақиятли ўтилган барча фанлар Host (қабул қиладиган
университет) университетда ҳисобга олиниши зарур.
4.
Таълимнинг инсонпарварлашуви –
бу шахснинг турли таълим
хизматларига бўлган эҳтиёжини қондириши ва таълим жараёнида инсон
қобилиятининг очилишини англатади. ECTS таълимни давом эттириш
учун олий таълим муассасасини, ўқув фанларини ва ўқитувчиларни танлаш
имкониятни беради.
5.
Таълимнинг индивидуаллаштирилиши –
бу ҳар бир талабанинг
индивидуал режа ва таълим дастурларига эга эканлигини ифода этади.
Талаба танлови асосидаги фанлар 70% ни, мажбурий фанлар эса 30% дан
ошмайди. Талабанинг мустақил иш ҳажми 70% ни, аудиториядаги иши эса
30% ташкил этади. Ушбу кўрсаткичлар индивидуал таълимни ташкил
этишга асос бўлиб хизмат қилади.
6.
Таълимнинг самарадорлиги –
гуруҳда индивидуал ўқитишга
асосланган аудитория машғулотлари ва талабанинг мустақил ишларини
уйғунлаштириш орқали таъминланади. Аудитория ўқув вақтининг
70% гача қисмини индивидуал ўқитишга, шунингдек умумий ўқув
вақтининг 70% гача қисмини
мустақил ишга ажратилиши ўқув
фанларининг талабалар томонидан табиий қобилиятлари даражасида
ўзлаштиришга имкон яратади. Бу билан таълимнинг самарадорлигини
таъминлашга эришилади [11], [14], [19].
ECTS кредит
-
модул тизимига қуйидаги тамойиллар ҳам киритилган:
1)
Талабага йўналтирган таълимни ташкил этиш (student
-centered
education);
2)
Таълимда
шаффофликка
эришиш
(transparent education);
3)
Таълимда
мослашувчанликни
кучайтириш
(improving flexiblity);
4)
Талабалар
мобиллигини
кучайтириш
(improving student mobility).
1.
Талабага
йўналтирилган
таълимни
ташкил
этиш
Таълим
тизимини
одатда
икки
тоифага
бўлиш
мумкин
:
ўқитувчига
йўналтирилган
таълим
ва
талабага
йўналтирилган
таълим
.
Ўқитувчига
йўналтирилган
таълим
тизимида
таълимга
,
ўқув
дастурларига
,
дарс
жараёнларига
қатъий
равишда
ОТМ
,
уни
назорат
қилувчи
ташкилот
ва
ўқитувчи
ҳоҳиши
нуқтаи
назаридан
ёндашилади
.
Бунда
талабалар
нимани
,
қанча
,
қандай
усулда
ўрганиши
кераклиги
масалаларини
белгилашда
меҳнат
бозори
вакиллари
ва
талабаларнинг
э
x
тиёжлар
,
фикрлари
кўп
ҳам
эътиборга
олинмайди
.
Таълим
жараёнини
бошқариш
ва
ташкил
этиш
анча
марказлашган
тарзда
амалга
оширилади
.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
399
Бунда
ўқитувчига
билимнинг
ягона
манбаи
сифатида
қаралади
.
Талабалар
асосан
нофаол
тингловчи
сифатида
шаклланади
,
чунки
таълим
жараёнлари
уларни
фаолликка
ундамайди
(
дарслар
асосан
маъруза
шаклида
ташкил
этилади
).
Бундай
таълим
тизимида
талабаларда
мустақил
фикрлаш
,
ўз
фикрларини
ифода
этиш
,
мунозарага
киришиш
,
муаммоларга
танқидий
ёндашиш
,
мустақил
қарор
қабул
қилиш
салоҳиятлари
шаклланмайди
.
Талабага
йўналтирилган
таълим
бу
ўқитувчига
йўналтирилган
таълимнинг
акси
,
десак
тўғри
бўлади
.
Ушбу
тизимда
таълимга
ОТМ
,
уни
назорат
қилувчи
ташкилот
ёки
ўқитувчилар
нуқтаи
назаридан
эмас
,
балки
талабалар
нуқтаи
назаридан
ёндашишни
талаб
этади
.
ОТМлар
,
уларни
назорат
қилувчи
ташкилотлар
ва
ўқитувчилар
таълим
жараёнларини
ташкил
этувчиси
бўлсаларда
,
улар
асосан
мувофиқлаштирувчи
вазифасини
ўтайдилар
,
яъни
ўқув
дастурлари
,
ҳусусан
талаба
нимани
,
қанча
,
қандай
усулда
ўрганиши
кераклиги
талабаларнинг
қизиқишлари
,
эҳтиёжлари
,
мутахассислик
ва
меҳнат
бозори
талабларини
чуқур
таҳлил
қилган
ҳолда
,
яъни
“пастдан
тепага” қараб
(bottom up)
шакллантирилади
.
Бунда
ўқитувчига
билимнинг
ягона
манбаи
сифатида
қаралмайди
.
Талабалар
таълим
жараёнларига
фаол
жалб
этилади
.
Таълим
тизими
талабаларда
мустақил
фикрлаш
,
ўз
билимини
бошқалар
билан
улашиш
,
мустақил
қарор
қабул
қила
олиш
салоҳиятларини
шакллантиришга
йўналтирилади
[8], [14].
Модул
(
лот. “modulus” кичик
ўлчов
)
–
таълим
технологиясини
ташкил
қилувчи
таркибий
бўлакларни
ифода
этувчи
тушунча
.
Модуллар
катта
модул
,
ўрта
модул
ва
кичик
модул
кўринишида
ифодаланиши
мумкин
.
Масалан
,
фаннинг
алоҳида
боби
ёки
бир
неча
мазмунан
бир
бирига
яқин
боблари
катта
модулни
,
ундаги
алоҳида
мавзулар
ўрта
модулни
,
мавзу
режалари
эса
кичик
модулларни
ташкил
қилиши
мумкин
.
Модул
–
мазмуний
ва
мантиқий
якунга
эга
бўлган
,
дидактик
жиҳатдан
ишлаб
чиқилган
,
натижага
қаратилган
,
фаннинг
муайян
бўлими
ёки
катта
мавзуси
,
ўзаро
боғлиқ
тушунчалар
гуруҳи
ҳамда
кириш
ва
чиқиш
назоратларидан
иборат
бўлган
бирликдир
.
Модул
–
бу
фаннинг
бир
ёки
бир
неча
тушунчаларни
ўзлаштиришга
йўналтирилган
,
ишлаб
чиқилган
тамойиллар
асосида
шаклланган
мантиқан
тугалланган
ўқув
материалидир
.
Мазмунига
кўра
модуллар
–
назарий
,
амалий
ёки
технологик
модулларга
бўлинади
.
1982
йил
ЮНЕСКО
модулга
“ўқув
ҳаракатлари
билан
хусусий
тезликда
диққат
билан
танишиш
ва
кетма
-
кет
ўрганиш
орқали
индивидуал
ёки
гуруҳ
машғулотларида
бир
ёки
бир
неча
малакага
эга
бўлиш
учун
мўлжалланган
алоҳида
ўргатувчи
пакет
(
тўплам)” деб
таъриф
берилган
эди
.
Модулли
ўқитиш
технологияси
анъанавий
ўқитиш
технологияларига
альтернатив
ҳолда
,
мавжуд
педагогик
технологиялардаги
барча
назарий
ва
амалий
прогрессив
технологияларни
ўзида
мужассам
этган
технология
ҳисобланади
.
Модулли
ўқитиш
асослари
П
.
Я
.
Цявичене
томонидан
ишлаб
чиқилган
ва
тўлиқ
баён
этилган
.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
400
Модулли
технологиялар
–
модул
блокларидан
ташкил
топган
ахборотни
структуралаштирилган
,
талабанинг
мустақил
фаолиятига
асосланган
,
диагностикасида
турли
шаклларидан
фойдаланган
ҳолда
ташкил
этилувчи
яхлит
жараён
.
Модулли
ўқитишнинг
моҳияти
–
талаба
модуллар
билан
ишлаш
жараёни
орқали
ўқув
мақсадига
мустақил
ҳолда
(
ёки
маълум
даражадаги
ёрдам
орқали
)
эришади
.
Педагог
маълум
кетма
-
кетлик
асосида
дидактик
вазифалар
мураккаблашадиган
ва
модуллар
мажмуидан
иборат
дастур
ишлаб
чиқади
.
Дастурда
талабага
кириш
ва
оралиқ
назоратлари
орқали
педагог
ҳамкорлигида
ўқиш
фаолияти
устидан
ўз
-
ўзини
бошқариш
имконияти
яратилади
.
“Модулли
ўқитиш” термини
халқаро
тушунча
–
модул
билан
боғлиқ
бўлиб
,
фаолият
кўрсата
оладиган
ўзаро
чамбарчас
боғлиқ
элементлардан
иборат
бўлган
тугунни
билдиради
.
Бу
маънода
у
модулли
ўқитишнинг
асосий
воситаси
,
тугалланган
ахборот
блоки
сифатида
тушунилади
ва
мажмуавий
ёндошувни
ифодалайди
.
Модулли
ўқитиш
–
ўқитишнинг
истиқболли
тизимларидан
бири
ҳисобланади
,
чунки
у
инсон
бош
миясининг
билиш
ва
ўзлаштириш
тизимига
энг
яхши
мослашгандир
.
Бу
ўқитиш
асосан
инсон
бош
мияси
тўқималарининг
модулли
ташкил
этилганлигига
таянади
.
Инсон
бош
мияси
тўқимаси
,
қарийб
15
млрд
.
нейронлардан
(
нерв
ҳужайралари
)
ёки
шартли
модуллардан
иборат
.
Тўқима
ҳужайралари
бир
-
бири
билан
кўп
сонли
тўқнашувларда
бўлишади
.
Бир
ҳужайра
ва
унинг
ўсимтасини
бошқа
ҳужайра
ва
унинг
ўсимтаси
билан
тўқнашувлари
сони
6
мингтагача
етиб
боради
.
Демак, бош мия тўқимасидаги
тўқнашувлар (контактлар) сони астрономик сонни (15000000000x6000)
ташкил этади. Шу нуқтаи назардан, модул ўқув жараёнининг бир ҳужайраси
сифатида қаралади. Бу ҳужайра бир вақтнинг ўзида ахборий умумийликка
ўзига хос яхлитлик ва тизимлиликка эга бўлган элементлардан ташкил
топган бўлади [8], [17], [19].
Ўқитишнинг модул тизими ҳақида расмий равишда биринчи марта,
1972 йил ЮНЕСКО томонидан Токиодаги Бутунжаҳон Конференцияда сўз
юритилган эди. Модулли ўқитиш технологияси функционал тизимлар,
фикрлашнинг нейрофизиологияси, педагогика ва психологияпинг умумий
назариясидан келиб чиқади.
Бу соҳалардаги изланишларга кўра, тўқимаси модулли ташкил топган
инсон мияси, ахборотни квант кўринишда (бошқача айтганда, маълум
ҳиссалар кўринишида) энг яхши жиҳатдан қабул қилади.
Модулли ўқитиш, касбий таълимнинг қуйидаги замонавий
масалаларини ҳар томонлама ечиш имкониятларини яратади:
•
модул –
фаолиятлик асосида ўқитиш мазмунини оптималлаш ва
тизимлаш, дастурларнинг ўзгарувчанлиги, мослашувчанлигини таъминлаш;
•
ўқитишни индивидуаллаштириш;
•
амалий фаолиятга ўргатиш ва кузатиладиган ҳаракатларни
баҳолаш даражасида ўқитиш самарадорлигини назорат қилиш;
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
401
•
касбий мотивация (қизиқтириш) асосида, ўқитиш жараёнини
фаоллаштириш, мустақиллик ва ўқитиш имкониятларини тўла рўёбга
чиқариш.
Модулли ўқитишнинг ҳозирги замон назарияси ва амалиётида икки
хил ёндашувни ажратиб кўрсатиш мумкин: фан бўйича фаолият ёндашуви
ва тизимли фаолият ёндашуви.
Бу ёндашувлар доирасида модул асосида мутахассислар тайёрлашнинг
бир қатор концепциялари ишлаб чиқилган. Барча концепциялар замирида
фаолият ёндашуви ётади ва бу нуқтаи назардан, ўқитиш жараёни тўлалигича
ёки муайян фан доирасида, модулли таълим дастури мазмунига мувофиқ
касбий фаолият элементларини таълим олувчи томонидан кетма
-
кет
ўзлаштиришга йўналтирилган бўлади.
Турли концепциялар доирасида, модулли таълим дастурлари, турли
хил таркиб ва таркибий тузилмалардан иборат бўлади, турли шаклдаги
ҳужжатларда тақдим этилади, аммо уларнинг барчаси қуйидаги учта
асосий таркибий қисмни мажбурий равишда ўз ичига олади: мақсадли
мазмуний дастур; турли кўринишларга тақдим этилган ахборотлар банки;
таълим олувчилар учун услубий кўрсатмалар [8].
Модулли ўқитишга ўтишда қуйидаги мақсадлар кўзланади:
•
ўқитишнинг (фанлар орасида ва фаннинг ичида) узлуксизлигини
таъминлаш;
•
ўқитишни индивидуаллаштириш;
•
ўқув материалини мустақил ўзлаштириш учун етарли шароит яратиш;
•
ўқитишни жадаллаштириш;
•
фанни самарали ўзлаштиришга эришиш.
Шундай қилиб, модулли ўқитишда таълим олувчиларни ўз қобилиятига
кўра билим олиши учун тўла зарурий шарт
-
шароитлар яратилади.
Ўқитишнинг модул тизимига ўтиш самарадорлиги қуйидаги омилларга
боғлиқ бўлади:
•
ўқув муассасасининг моддий
-
техникавий базаси даражаси;
•
профессор
-
ўқитувчилар таркибининг малакавий даражаси;
•
таълим олувчиларнинг тайёргарлик даражаси;
•
кўзланган натижаларни баҳолаш;
•
дидактик материалларни ишлаб чиқиш;
•
натижаларнинг таҳлили ва модулларни мақбуллаштириш
[8], [11],
[14], [19].
Модул тизимида ўқув материалининг мазмунини структуралашда энг
аввало ахборотни оптималлаштириш вазифаси кўзланади. Билимларни тўла,
фойдаланиш учун қулай ҳолда тақдим этилишига ҳаракат қилиш лозим.
Ўқув ахбороти бир вақтнинг ўзида тўрт хил –
расмли, сонли, символли
ва оғзаки кўринишда узатилганида энг мустаҳкам ўзлаштиришга эришилади.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
402
Модулли таълим услубиётида, бу ҳолат асос бўлиб хизмат қилади. Ҳар
қайси модул бўйича расмлар блокларида символли аломатларни (саволлар
қўйилиши
тарзида) жойлаштириш, саволларни расм тарзида тасвир этиш,
формулалар, жадваллар, графиклар ва услубий кўрсатмаларни тақдим
этиш, мақсадга мувофиқ бўлади.
Ўқитишнинг модулли тизими хусусиятларидан бири ўқув жараёнини
жадаллаштириш ҳисобланади, буни икки аспектда талқин этиш мумкин:
–
ўқитиш жараёнида модулли ўқитиш тамойиллари асосида ўқув
ахборотини оптималлаштириш;
–
ўқитиш даврини оптималлаштириш йўли билан ўқув графигини ва
унинг асосида машғулотлар жадвалини мақбуллаштириш.
Ўқув жараёнини самарали ташкил этиш шакли бу машғулотларни
ҳафталик модулли режалаштириш ва талабалар билимини рейтинг
баҳолаш ҳисобланади. Яъни, битта модул (2
-
3 маъруза ва уларга тегишли
амалий ва лаборатория ишлари) бир ҳафтага режалаштирилиши ва у
талабалар билимининг тестлар ёки бошқа назорат тури ёрдамида
баҳоланиши билан тугалланиши зарур.
Ўқитишнинг
модул
тизими
мазмунидан
унинг
қуйидаги
афзалликлари намоён бўлади:
•
фанлар, фанлар ичидаги модуллар орасидаги ўқитиш узлуксизлиги
таъминланиши;
•
ҳар
бир модул ичида ва улар орасида ўқув жараёни барча
турларининг услубий жиҳатдан асосланган мувофиқлиги ўрнатилиши;
•
фаннинг модулли тузилиш таркибининг мосланувчанлиги;
•
таълим олувчилар билимини мунтазам ва самарали назорат (ҳар
қайси модулдан сўнг) қилиниши;
•
таълим олувчиларнинг зудлик билан қобилиятига кўра
табақаланиши (дастлабки модуллардан сўнг, ўқитувчи айрим таълим
олувчиларга фанни индивидуал ўзлаштиришни тавсия этиши мумкин);
•
информацияни оптималлаштириб бериш натижасида, ўқишни
жадаллаштириш, аудитория соатларидан самарали фойдаланиш ва ўқув
вақти таркибини маърузавий, амалий (тажрибавий) машғулотлар,
индивидуал ва мустақил ишлар учун ажратилган соатларни –
оптималлаштириш. Бунинг натижасида, таълим олувчи етарли билимларга
ҳам, кўникмага ҳам, малакага ҳам эга бўлади.
Фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш
технологияси ҳар қайси модул учун ишлаб чиқилган педагогик
-
технологик
хариталар орқали рўёбга чиқарилади [8].
Шундай қилиб, тиббиёт ОТМ ларда модулли ўқитишдан фойдаланиб,
юқори малакали мутахассисни тайёрлаш қуйидагилар асосида таъминланади:
•
ўқитишнинг
узлуксизлиги
(бунда
фанларни
ўзлаштириш
самарадорлиги ошади);
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
403
•
ўқитишни жадаллаштириш бунинг натижасида ахборотнинг кўп
қисми, индивидуал ва мустақил ишлаш пайтида, компьютер тармоқлари
орқали ўзлаштирилади;
•
ўқишни индивидуаллаштириш (таълим олувчи ўз қобилиятига кўра
билим олиш имкониятига эга бўлади).
ХУЛОСА
Илмий
техник
тараққиётнинг
янада
ривожланиши
турли
мамлакатлардаги олим ва мутахассисларнинг ҳамкорлиги, илмий
-
тадқиқот
ишларнинг интеграцияси натижасида амалга оширилиши мумкин. Фан,
техника ва технологиянинг ривожи таълим тараққиёти даражаси билан
чамбарчас боғлиқлигини эътиборга оладиган бўлсак, таълим соҳасидаги
халқаро интеграциянинг устиворлиги яққол муаммога айланиб қолади. Хулоса
ўрнида шуни айтишимиз мумкинки, тиббиёт ОТМ ларининг ўқув жараёнига
кредит
-
модул тизимидан фойдаланиш натижалари бу борада тажрибалар
ортиши орқали кузатилади.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 27-iyuldagi PQ-3151-
sonli “Oliy ma’
lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot
sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari
t
o‘g‘risida”gi Qarori.
2.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-
sonli “2017–
2021-yillarda
O‘
zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor y
o‘
nalishi b
o‘
yicha Harakatlar strategiyasi t
o‘g‘risida”gi Farmoni.
3.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-oktyabrdagi PF-
5847-sonli
“O‘
zbekiston Respublikasi oliy ta
’
lim tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash t
o‘g‘risida”gi Farmoni.
4.
Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 31-
dekabrdagi “Oliy ta’
lim
muassasalarida ta
’lim jarayonini tashkil etish bilan bogʻliq tizimni
takomillashtirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi 824
-son qarori.
5.
Alimjanovna T. G. PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF DEVELOPMENT
TRAINING AND PROFESSIONAL MOTIVATION OF STUDENTS //
Актуальные
проблемы
мирового
научного
пространства
.
–
2019.
–
С
. 7-9.
6.
Asrarovna, M. N., & Sanakulovna, S. S. . (2023). THE SIGNIFICANCE OF
PSYCHOLOGICAL KNOWLEDGE FOR MEDICAL STUDENTS. Journal of Innovation,
Creativity and Art, 95
–
99.
7.
Kuiliev, B. (2021). CHARACTERISTICS OF CONVERGENT POLITICAL
MANIPULATION TECHNOLOGIES USED ON THE INTERNET.
Вопросы
политологии, 11(6), 1783
-1790.
8.
Sh.S.Shoyimova, M.K.Xoshimova, Sh.R.Mirzayeva, M.M.Q
o‘
ziboyeva.
Ta
’
lim texnologiyalari. Darslik. //
–
T.: «TURON
-
IQBOL», 2020.
264 bet.
9.
Shahlo Ruzmat-qizi Mirzayeva. (2023). THE IMPORTANCE OF STUDYING
EMOTIONAL INTELLIGENCE IN MEDICAL STUDENTS. Journal of Innovation,
Creativity and Art, 215
–
220.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
404
10.
Shoyimova Sh.S., Mirzaeva N.A., Sh.R.Mirzaeva. PROBLEMS OF THE
FORMATION OF PROFESSIONAL QUALITIES IN MEDICAL STUDENTS // International
Journal of Aquatic Science, ISSN: 2008-8019, Vol 12, Issue 03, 2021, 2952-2963.
11.
Авлиякулов Н.Ҳ., Мусаева Н.Н. Педагогик технологиялар
-
Т: “Фан
ва технологиялар” нашриёти, 2008.
12.
Гафурова, Н. М. (2022). ПСИХОЛОГО
-
ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ПОДХОД К
ПРЕПОДАВАНИЮ
СОЦИАЛЬНЫХ
И
ГУМАНИТАРНЫХ
НАУК
В
МЕДИЦИНСКИХ ВУЗАХ. In Colloquium
-journal (No. 2 (125), pp. 35-39).
Голопристанський міськрайонний центр зайнятості.
13.
Гафурова, Н. М., & Абдураимова, Ф. М. К. (2022).
ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ИНКЛЮЗИВНОМ ОБРАЗОВАНИИ. In
Colloquium-journal (No. 11 (134), pp. 32-
34). Голопристанський
міськрайонний центр зайнятості.
14.
Исмагилов Ф.Р., Бадамшин Р.А. Вопросы международной
интеграции российской высшей школы и система «ЗАЧЕТНЫХ ЕДИНИЦ» //
Современные проблемы науки и образования. –
2006.
–
№ 4.
15.
Мирзаева Н. А., Мирзаева Ш. Р. ИСТОКИ ГУМАНИСТИЧЕСКОГО
НАПРАВЛЕНИЯ В ОБРАЗОВАНИИ //Теория и практика современной науки.
–
2016.
–
№. 6
-1.
–
С. 892
-895
16.
Мирзаева Н. А., Мирзаева Ш. Р. РОЛЬ ПОЗИТИВНОГО МЫШЛЕНИЯ В
ПСИХОЛОГИИ ЗДОРОВЬЯ //Теория и практика современной науки. –
2017.
–
№. 4. –
С. 618
-621.
17.
Мирзаева Н. А., Шойимова Ш. С., Мирзаева Ш. Р. ОСОБЕННОСТИ
АКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ В МЕДИЦИНСКИХ ВУЗАХ // Сборник
научных трудов
международной онлайн конференции "Наука и
образование: актуальные вопросы, достижения и инновации в медицине",
Ташкент, ТашПМИ. –
2021.
–
Т. 16. –
С. 23
-27.
18.
Сайдазимов, К. Т., & Хайдаров, Х. Ф. (2015). Специфика
социального
закона
. Austrian Journal of Humanities and Social Sciences, 1(3-4), 165-168.
19.
Ўринов
В
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
T
аълим
Муассасаларида
ECTS K
редит
-M
одул
Тизими
:
Асосий
Тушунчалар
ва
Қоидалар
.
Нью
Брансвик Университети, Канада, Эл
-
юрт умиди жамғармаси ва Республика
Олий Таълим Кенгаши
билан ҳамкорликда, 10 август 2020.
20.
Уста
-
Азизова Д. А. и др. ПРОЦЕСС РАЗВИТИЯ ПОДГОТОВКИ
СТУДЕНТОВ К БУДУЩЕЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ВРАЧА
//Colloquium-journal.
–
Голопристанський міськрайонний центр зайнятості=
Голопристанский районный центр занятости, 2021. –
№. 7
-2.
–
С. 25
-27.
21.
Уста
-
Азизова Д. А., Тахирова Р. Н., Ражабов И. Б. У. Эффективность
применения визуальных органайзеров в процессе обучения в медицинских
вузах //Вопросы науки и образования. –
2019.
–
№. 18 (65). –
С. 39
-41.
22.
Хайтматова
Г.А., Умарова Н.Х., Удайбердиев А.К. К вопросу о
применении метода интеграции в преподавании гуманитарных предметов //
Международный научный журнал «Интернаука». №5 Год: 2017 Стр. 56
-57
23.
Шойимова Ш.С. Мутахассис шахсининг касбий камолоти
масалалари. Интернаука №19 (195), часть 6, 2021 г. С 19
-21.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
405
24.
Шойимова Ш.С. ТИББИЁТ ОТМ ПЕДАГОГЛАРИНИНГ КАСБИЙ
СЎНИШ ДАРАЖАСИНИ ЎРГАНИШ //PSIXOLOGIYA Учредители: Бухарский
государственный университет. –
№. 1. –
С. 130
-139.
25.
Шойимова Ш.С., Бижанова А.Б. Личность в профессиональной
деятельности. Научно
-
теоретический журнал «Наука, образование и
культура» 2017 г. № 9 (24), С 102
-104.
26.
Шойимова Ш.С., Газиходжаева З.И. Психологические аспекты и
факторы эмоционального выгорания педагога. Экономика и социум.
Научно
-
практический журнал.
2-
5 (15), 2015 г. С 145
-148.
27.
Шойимова Ш.С., Расулова З.С., Курбонова Г.Б. Касбий
-
педагогик
фаолият структурасининг психологик хусусиятлари. «Интернаука»:
научный журнал –
№ 20(54). –
М., Изд. «Интернаука», 2018 г. С 63
-65.
28.
Шойимова Ш.С., Усманова С.Х. Касб танлашга таъсир этувчи асосий
омиллар. Интернаука №7 (89), часть 2, 2019 г. С 84
-85.
29.
Шойимова Ш.С., Файзиева М.Д. Меҳнат жараёнида субъектнинг
касбий шаклланиш муаммоси. Интернаука №23
-
4 (105), часть 4, 2019 г. С 48
-49.
30.
Шойимова Ш.С., Шойимова Ш.С. Бўлажак мутахассисларни
психологияга оид билимлар билан қуроллантириш масалалари.
Интернаука. Научный журнал № 10(233) Март 2022 г. Часть 5. С 20
-22.
31.
Шойимова,
Шохиста
Санакуловна.
"Касбий
-
педагогик
мулоқотнинг ўзига хос хусусиятлари." Интернаука 7
-2 (2019): 82-83.
32.
Мирзаева, Н. А., Ш. С. Шойимова, and Ш. Р. Мирзаева.
"ОСОБЕННОСТИ АКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ В МЕДИЦИНСКИХ
ВУЗАХ." Сборник научных трудов международной онлайн конференции"
Наука и образование: актуальные вопросы, достижения и инновации в
медицине", Ташкент, ТашПМИ. Vol. 16. 2021.
33.
MirhosilovnaGafurova, Nodira. "Creation of Pedagogical Conditions for
the Formation of a Healthy Lifestyle as a Pedagogical Problem." Annals of the
Romanian Society for Cell Biology (2021): 6831-6844.
34.
Мирзаева, Ш. Р., and Н. А. Мирзаева. "Психолого
-
педагогические
дисциплины в подготовке врачей и медсестер высшей квалификации."
Экономика и социум 2
-3 (15) (2015): 580-582.
ТИББИЁТ ОТМЛАРИ ПЕДАГОГЛАРИ ФАОЛИЯТИ
САМАРАДОРЛИГИДА КОММУНИКАТИВ
КОМПЕТЕНТЛИКНИНГ ЎРНИ
Шойимова Шохиста Санакуловна
Тошкент педиатрия тиббиёт институти. Ўзбекистон, Тошкент ш.
Аннотация.
Мазкур
мақолада коммуникатив
компетентлик
масалалари кўрилган бўлиб, у педагогнинг мутахассис сифатида шахсий
сифатларини шакллантириш ва ривожлантириш жараёнида таркиб топиши
ифодаланган. Шунингдек, улар фаолиятининг самарадорлигини белгиловчи