«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
362
УЧИНЧИ РЕНЕССАНСНИНГ ПОЙДЕВОРИ ИЛМ –
МАЪРИФАТГА
АСОСЛАНАДИ!
Худайбердиев Асомиддин Курбонкулович
,
Гулямов Суръат Сайдалиевич
Тошкент педиатрия тиббиёт институти
.
Ўзбекистон, Тошкент ш.
Аннотация.
Мазкур
мақолада
Янги
Ўзбекистонда
Учинчи
ренессанснинг пойдевори илм
-
маърифатга асосланиши, биринчи ва иккинчи
Ренесссанс даврида етишиб чиққан буюк алломаларнинг қарашлари, бугунги
кунда таълим соҳасига қаратилаётган эътибор ва амалга оширилаётган
энг муҳим ислоҳотлар илгари сурилган. Илм
-
фан, маънавият
-
маърифатга
йўналтирилган сармоя буюк келажак учун киритилган муҳим инвестиция
эканлиги ёритилган.
Калит сўзлар:
Учинчи ренессанс, Шарқ уйғониш даври, таълим
ислоҳотлари, илм
-
фан, илм
-
маърифат, маданият, таълим
-
тарбия, миллий
ғоя, “Миллий тикланишдан –
миллий юксалиш сари”, инновацион тизимлар.
В ОСНОВЕ ТРЕТЬЕГО РЕНЕССАНА НАУКА
-
ПРОСВЕЩЕНИЕ!
Худайбердиев Асомиддин Курбонкулович
,
Гулямов Суръат Сайдалиевич
Начало формы
,
Ташкентский педиатрический медицинский институт
.
Узбекистан, г. Ташкент
Аннотация.
В статье освещены основы третьего Ренессанса в Новом
Узбекистане, основанные на науке и просвещении, взгляды великих ученых, в
период первого и второго Ренессанса, внимание, которое сегодня уделяется
сфере образования, и наиболее важные реформы,
проводимые в Узбекистане.
Подчеркивается, что инвестиции в науку, духовность и просвещение –
как
инвестиции в великое будущее.
Ключевые слова:
Третий ренессанс, восточный ренессанс, реформы
образования, наука, просвещение, образование, культура, национальная идея,
«От национального возрождения к национальному росту», инновационные
системы.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
363
THE BASIS OF THE THIRD RENAISSAN IS SCIENCE AND
ENLIGHTENMENT
Khudayberdiyev Asomiddin Kurbonkulovich,
Gulyamov Sur
’
at Saydaliyevich
Tashkent Pediatric Medical Institute. Uzbekistan, Tashkent
Abstract.
This article highlights the origins of the Third Renaissance in New
Uzbekistan based on knowledge, the views of the great scientists of the first and
second Renaissance, the attention paid to the field of education today, and the most
important ongoing reforms, outlines the importance of directed investment in
science, spirituality and education
–
as an investment in the great future.
Keywords:
Third Renaissance, Eastern Renaissance, education reforms,
science, enlightenment, education, culture, national i
dea, “From National Revival to
National Growth”, innovation systems.
Биз
кенг
кўламли
демократик
ўзгаришлар
,
жумладан
,
таълим
ислоҳотлари
орқали
Ўзбекистонда
янги
Уйғониш
даври
,
яъни
,
учинчи
Ренессанс
пойдеворини
яратишни
ўзимизга
асосий
мақсад
қилиб
белгиладик
.
Шавкат
Мирзиёев
КИРИШ
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёев
раҳнамолигида
Ўзбекистонда
янги
Уйғониш
даври
,
яъни
Учинчи
Ренессанс
пойдеворини
яратиш
асосий
мақсад
этиб
белгиланди
.
Давлатимиз
раҳбари
таъкидлаганидек, “Биз
Учинчи
Ренессанс
масаласини
стратегик
вазифа
сифатида
олдимизга
қўйиб
,
уни
миллий
ғоя
даражасига
кўтармоқдамиз”.
Мазкур
стратегик
ғоя
ўзининг
улуғворлиги
,
миллий
юксалиш
мамлакат
тараққиётининг
барча
жабҳаларида
қандай
умумий
мақсадни
кўзламоғи
зарурлигини
кўрсатади
.
Учинчи
Ренессанс
ғоясини
,
аввало
,
жамиятимиз
чуқур
англаши
зарур
ҳисобланади
.
ИШНИНГ
МАҚСАДИ
Адабиётлар
билан
ишлаш
ва
таҳлил
қилиш
,
тарихий
манбаларни
ўрганиш
ҳамда
умумлаштирилган
маълумотлар
ёрдамида
Янги
Ўзбекистонда
Учинчи
ренессанснинг
пойдевори
илм
–
маърифатга
асосланишига
оид
жиҳатларини
ёритишдан
иборат
.
УСУЛЛАР
Адабиётлар билан ишлаш ва назарий таҳлил.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
364
ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР МУҲОКАМАСИ
Шу ўринда нима учун Учинчи Ренессанс дейилмоқда? “Ренессанс” сўзи –
французча “Renaissonce”, итальянча –
“Rinascimento” –
қайта юзага келмоқ,
янгидан туғилмоқ, қайта тирилиш, уйғониш –
деган маъноларни англатиб,
атама сифатида унинг мазмуни анча кенг: маданият, илм
-
фан, санъат,
таълим
-
тарбия, умуман, жамият ҳаётида узоқ муддатли турғунликдан кейин
қайта жонланиш, тез ривожланишни, ижтимоий онг ва қадриятлар тизими
янги сифат босқичига чиқишини намоён этади. Илк бор атама Европада ўрта
асрлар мутаассиблигидан кейин XV
-
XVI асрлардаги ривожланиш даврига
нисбатан фойдаланилган. Ренессанс ижтимоий ҳодиса ўзбек тилига Уйғониш
даври деб таржима қилинган. Тарихдан маълумки, биз икки Ренессансни
бошимиздан ўтказдик: биринчиси IX
-
XII асрлар, иккинчиси XIV аср охирги
чораги
–
XVI аср биринчи чораги даврида юзага чиққан.
Биринчи Ренессансда юртимиздан машҳур даҳоларимиз Муҳаммад
Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Маҳмуд
Замахшарий сингари ўнлаб буюк алломаларимизнинг оламшумул илмий
ижодий кашфиётлари умумбашарият тараққиёти ривожига беқиёс таъсир
кўрсатди. Она заминимиздан етишиб чиққан Имом
-
Бухорий, Имом
-
Термизий, Имом
-
Мотуридий, Бурҳониддин Марғиноний, Абул Муъин
Насафий каби улуғ уламолар бутун мусулмон оламининг фахру
-
ифтихори
ва чексиз ғурури ҳисобланади.
Иккинчи Шарқ Уйғониш даври ХIV
-
XVI асрларга тўғри келиб, у
“Темурийлар Ренессанси” деб ҳам эътироф этилади ва минтақамизда
Иккинчи Ренессанс пойдевори Амир Темур номи билан бевосита
боғлиқдир. Соҳибқирон бобомиз Иккинчи Ренессанс ҳомийси, асосчиси
сифатида тарихга муҳрланди. Амир Темур марказий бошқарувга асосланган
қудратли салтанатни барпо этиш билан бирга, мамлакатда маданий
-
илмий
юксалиш учун ҳам муносиб шароит яратишга интилди. Турли ҳудудлардан
диний ва дунёвий илм соҳиблари, шоирлар, меъморлар, ҳунармандлар ва
бошқаларни йиғиб, улар орқали мамлакатнинг илмий
ва маданий қудрати
юксалишига замин яратди. Чингизхон даврида инқирозга учраган
маданият, илм
-
фан, маърифат қайта шаклланди ва тараққий этди.
Мамлакат ободлик ва фаровонликка эришди.
Бу икки Ренессанс инсониятга нималарни туҳфа қилди? Бутун дунёга
“Байт ул
-
ҳикма”
-
Хоразм Маъмун академияси каби илм даргоҳларини
тақдим қилди. Ернинг шарсимон экани ҳақидаги ғоя илгари сурилди,
глобус яратилди. Ер радиуси илм билан исботланди. Тиббиёт ва алгебра
фанининг тамал тоши қўйилди. Шаҳарсозлик, меъморлик соҳаларида қўлга
киритилган ютуқлар дунё аҳлини лол қолдирди. Биринчи Ренессансда
ислом цивилизациясининг тамал тоши қўйилган бўлса, Иккинчи
Ренессансда янада юксалишига йўл очилди. Эътибор берсак, ҳар иккала
Уйғониш даврида ҳам энг муҳим жиҳат –
давлатнинг эътибори, мамлакат
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
365
бошқарувида олиб борилган одилона ва оқилона сиёсат, таълим
-
тарбия
устувор бўлган. Бундан ташқари, инсонларда юксак ахлоқ, илм
-
фанга
ташналик билан бирга, борлиқ сирларини очиш ва янги илм яратишга
ишонч кучли бўлган. Олимлар ўзлари билмаган ҳолда,
бугун олимлар
эътироф этаётган Ренессанс даврининг ижрочиларига айланган. Ҳар икки
Ренессанс даврида давлат раҳбарлари, олиму фузалолар, биринчи навбатда,
ёшлар таълим
-
тарбияси, маънавияти, иймон
-
эътиқоди масаласига алоҳида
эътибор қаратган. Деярли барча алломалар асарларида таълимни тарбия
билан уйғун олиб бориш лозимлиги ҳақидаги фикрларни учратиш мумкин.
Масалан, Ибн Сино ўз асарларида илм ва одоб
-
ахлоқ уйғунлиги, баркамол
авлод камолоти ва бахт
-
саодати, адолат ва диёнат, инсонларнинг ўзаро
дўстлиги ва ҳамкорлиги, обод турмуш тўғрисидаги ғояларни илгари сурган.
Мутафаккирнинг “Бола баданининг бўғинлари қотиб, тили равон чиқиб,
қулоғи эшитиш ва гапни маъқуллаш учун тайёр бўлиб, вужуди илм ва одоб
ўрганишга ҳозир бўлганда унга илм ва одоб ўргатиш керак” деб ёзган
фикрлари бугунги кунда ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Шу ўринда Президент Шавкат Мирзиёев “Донишманд халқимиз ҳар
икки Ренессанс даврида жаҳоннинг энг илғор, тараққий этган халқлари
қаторида бўлгани барчамизга улкан ғурур ва ифтихор бағишлайди. Буюк
аждодларимизнинг бетакрор ва ноёб илмий
-
маънавий мероси биз учун
доимий ҳаракатдаги ҳаётий дастурга айланиши керак. Бу ўлмас мерос
ҳамиша ёнимизда бўлиб, бизга доимо куч
-
қувват ва илҳом бағишлаши
лозим. Авваломбор, миллий таълим тизимини ана шундай руҳ билан
суғоришимиз керак. Бунинг учун олим ва мутахассислар, уламолар бу
маънавий хазинани бугунги авлодларга содда ва тушунарли, жозибали
шаклларда етказиб беришлари зарур”
[1] дея таъкидлашида соҳа
мутахассисларига катта масъулиятли вазифалар юкланмоқда.
Биз кенг кўламли демократик ўзгаришлар, жумладан, таълим
ислоҳотлари орқали Ўзбекистонда янги Уйғониш даври, яъни Учинчи
Ренессанс пойдеворини яратишни ўзимизга асосий мақсад қилган эканмиз,
аввало, учинчи Ренессанснинг мазмун
-
моҳиятини ҳар биримиз, бутун
жамиятимиз чуқур англаб олиши керак. Тарихга назар солсак, Буюк ипак
йўлининг чорраҳасида жойлашган она заминимиз азалдан юксак цивилизация
ва маданият ўчоқларидан бири бўлганини кўрамиз. Халқимизнинг бой илмий
-
маданий мероси, тошга муҳрланган қадимий ёзувлар, бебаҳо меъморий
обидалар, нодир қўлёзмалар, турли осори атиқалар давлатчилик
тарихимизнинг уч минг йиллик теран илдизларидан далолат беради.
Бугун биз учинчи Уйғониш даври остонасида турибмиз. Агар
Ўзбекистон Республикаси Президентининг кейинги беш йилда
ҳаётимизнинг биргина йўналиши, яъни маърифат, таълим ва илм
-
фанни
ривожлантиришга оид қонун, фармон ва қарорлари, Давлат дастурлари,
илгари сурган янгидан
-
янги ташаббусларининг мағзини тўла чақиб кўрсак
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
366
ҳам, навбатдаги Маърифат Ренессансининг маркази Янги Ўзбекистон
эканига ҳеч кимда шубҳа қолмайди.
Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек: “Халқимизнинг улуғвор
қудрати жўш урган ҳозирги замонда Ўзбекистонда янги бир уйғониш –
Учинчи Ренессанс даврига пойдевор яратилмоқда, десак, айни ҳақиқат
бўлади. Чунки бугунги Ўзбекистон –
кечаги Ўзбекистон эмас. Бугунги
халқимиз ҳам кечаги халқ эмас”. Албатта, Биринчи ва Иккинчи Ренессанс
каби Учинчи Ренессанс ҳам узоқ давом этадиган жараён. Учинчи Ренессанс
пойдеворини яратиш жараёни беш
-
ўн йил эмас, анча катта ва машаққатли
даврни талаб қилади. Бунинг учун, аввало, минглаб истеъдодли кадрлар,
иқтидорли замонавий ёшлар, фидойи инсонлар ниҳоятда зарур.
Президентимиз раҳнамолигида юртимизда улуғ ниятлар билан
пойдевори қўйилаётган Янги Уйғониш даврининг ёрқин саҳифаларга бой
буюк тарихи яратилмоқда. Бу оламшумул самаралар келгуси авлодларга
муносиб мерос қолдиришга хизмат қилиши шак
-
шубҳасиздир. Албатта,
Янги Ўзбекистонни барпо этиш ва учинчи Ренессанс пойдеворини
яратишда зиёлиларимизга катта ишонч билдирилмоқда. Шунинг учун бу
заҳматкаш
инсонларнинг илмий ва ижодий изланишларини ҳар томонлама
қўллаб
-
қувватлаш, уларга зарур шароитлар яратишни ўзимизнинг
бирламчи вазифамиз сифатида кўришимиз даркор. Шу мақсадда
ҳукуматимиз томонидан аниқ чора
-
тадбирлар ишлаб чиқилиб, амалга
ошириб келинмоқда [1]. Шу ўринда ҳар қандай фикр ҳам ғоя бўла олмайди.
Унинг ғояга айланиши учун одамларни бирлаштирадиган, ўз орқасидан
эргаштира оладиган хусусият бўлиши лозим.
Демак, Президентимизнинг “Учинчи Ренессанс пойдеворини
яратамиз”, деган фикри ғояга айланиши, рўёбга ошиши учун, аввало,
барчамиз бирдек ишонишимиз, тарғибот
-
ташвиқот ишларини олиб бориб,
фуқароларнинг дунёқарашида ана шу ғояга ишончни, маънавий
-
руҳий
ҳолатни шакллантиришимиз лозим. Чунки муайян дунёқараш асосидаги
ғоялар, тимсолларни ихтиёрий ёки анъана туфайли ҳақиқат сифатида
қабул қилган ҳамда муайян жамоа олдида шу ишончига содиқ қолишга
ички ҳис
-
туйғу билан иқрор бўлган инсон ўша ғояларда назарда тутилган
муносабатларнинг ташувчиси, қадрловчисига айланиб, бошқаларни ҳам
шунга даъват қилади.
Ўзбекистонда ХХI асрда Учинчи Ренессанс даври барпо этилишига
ишонган одам қалбан юртимизни аввалги Ренессанслар даврида бўлгани
каби, энг тараққий этган мамлакатлар қаторида кўради. Юртимизнинг
келажаги нима сабабдан буюк бўлиши, нега бунчалик ишонч билан
айтилаётгани ҳақида тушунчаси бор, шунинг учун ҳам у хулоса чиқара
олади.
Иккинчи Ренессанс пойдеворини яратишда бош бўлган Амир Темур
ишни дастлаб фарзандлар тарбиясидан бошлади. У ёшлар тарбияси
борасида қатор муҳим ишларни амалга оширди.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
367
Биринчидан,
ҳар бир қишлоқда бошланғич таълим берувчи мактабларни
ташкил қилди, ёшларнинг, пировардида халқнинг саводли, билимли бўлишига
эришди. Мамлакатдаги маърифий
-
тарбиявий ишлар давлат томонидан идора
қилиниши зарур, деб ҳисоблаб, ўзи бу ишда ўрнак бўлди.
Иккинчидан,
илмнинг ривожланишида турли соҳадаги китобларнинг
аҳамияти катталигини назарда тутиб, китобни “донишмандликнинг асоси” ва
“ҳаётни ўргатувчи”, “инсонни тарбияловчи восита” деб баҳолади. Комил
инсонни шакллантиришда билим билан тарбияни ўзаро алоқадор деб тушунди.
Учинчидан,
давлат келажаги бўлган ёшларни юксак ахлоқий
фазилатларга эга, инсонпарвар, жисмонан бақувват, ватанни севадиган,
ҳарбий билимга эга, миллий ғурурли этиб тарбиялашни асосий
талаблардан деб билди. Фуқароларни ҳам шунга ишонтира олган
Соҳибқирон мамлакатнинг маънавий, маданий, илмий қудратини
юксалтиришга эришди. Бу ҳолат мамлакатда маънавий бой инсонларнинг
тарбияланишига замин яратди.
Бугунги янги Ўзбекистонда ҳам ана шундай муҳит яратилаётир,
ёшлар ижодда ҳам, илмда ҳам, тарбияда ҳам пешқадам қилиб
тарбияланмоқда. Улар тарбиясида ҳал қилувчи ўрин тутадиган боғчалар ва
мактаблар тизимида улкан ўзгаришларга гувоҳ бўлиб турибмиз.
Президентимиз бошчилигида “бола туғилганидан бошлаб, 30 ёшгача
бўлган даврда уни ҳар томонлама қўллаб
-
қувватлайдиган, ҳаётда муносиб
ўрин топиши учун кўмак берадиган яхлит ва узлуксиз тизим яратиш,
мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуғ
мақсадга эришиш йўлида янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар,
Улуғбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган муҳит ва
шароитларни таъминлаш муҳим”лигига эътибор қаратилмоқда.
Ренессанснинг таянч устунлари бўлмиш биз –
педагоглар,
тарбиячилар, ўқитувчи, зиёлилар ҳамда ота
-
оналар бундай имконият ва
шарт
-
шароитлардан
фойдаланиб,
маънавияти
юксак
авлодни
тарбиялашимиз ва иймонни қарор топтириш чораларини кўришимиз
керак. Аввало, ҳар бир шахс, айниқса, ёш авлодни Учинчи Ренессанс барпо
этилишига ишонтиришимиз керак.
Бугун Янги Ўзбекистонда “Миллий тикланишдан –
миллий юксалиш
сари” бош ғоясига таяниб, Учинчи Ренессанс пойдеворини яратиш вазифаси
қўйилган экан, уни бажариш учун биргина раҳбар, педагог ёки тарбиячи
эмас, балки шу Ватан барчамизники, дея кўнглида ватанпарварлик,
халқпарварлик, инсонийлик фазилатлари мужассам, иймон
-
эътиқоди
бутун бўлган ҳар қандай шахс тарғиботчи бўлиши лозим.
Тўғри, биз Учинчи Ренессансни бир йилда, беш йилда, ўн йилда амалга
оширамиз, деб бонг урмаймиз, лекин мана шу Ренессансни яратадиган
авлодни вояга етказишга кучимиз ҳам, қудратимиз ҳам, имкониятимиз ҳам
етарли. Шундай экан, биздан фақат меҳнат ва таълим
-
тарбия
самарадорлигини ошириш талаб қилинади.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
368
Мустақилликка эришган йилларимизнинг илк даврида биз
ўзимизнинг миллий ўзлигимизни англаш, бой тарихий
-
маънавий ҳамда
илмий меросимизнинг асл мазмун
-
моҳияти мағзини чақиш ва уни рўёбга
чиқаришга интилган бўлсак, эндиликда халқимиз жипслашиб “Миллий
тикланишдан –
миллий юксалиш сари” ғоясини собит қадамлик билан
амалга оширишга киришди. Бу даврда жамиятимизда ижтимоий
тафаккурнинг юксалиш тенденцияси қарор топиши,
унга хос ҳам миллий,
ҳам умуминсоний қадриятларнинг мужассамлиги эътироф этилмоқда.
Миллий руҳ ва умуминсоний қадриятлар уйғун бўлган ижтимоий тафаккур
–
мамлакатимиз барқарор ривожланишининг ўзак мезони ва мустаҳкам
пойдеворига айланмоқда.
Президентимиз ҳозирги
даврни миллий тикланишдан миллий
юксалиш сари деб эълон қилганлигининг замирида қатъий ишонч ва чуқур
ҳикмат бор. Негаки, кейинги 10 йиллигимиз асл юксалиш ва тараққиёт
даври бўлиши муқаррар. Зеро охирги йилларда қабул қилинган ва албатта
қилинадиган қонунлар, фармон ва қарорлар, амалга оширилаётган кенг
кўламли ислоҳотлар тараққиётнинг янги уфқларига асос бўлади. “Биз кенг
кўламли демократик ўзгаришлар, жумладан, таълим ислоҳотлари орқали
Ўзбекистонда янги Уйғониш даври, яъни Учинчи Ренессанс пойдеворини
яратишни ўзимизга асосий мақсад қилиб белгиладик. Бу ҳақда гапирар
эканмиз, аввало, учинчи Ренессанснинг мазмун
-
моҳиятини ҳар биримиз,
бутун жамиятимиз чуқур англаб олиши керак. Тарихга назар солсак, Буюк
Ипак Йўлининг чорраҳасида жойлашган она заминимиз азалдан юксак
цивилизация ва маданият ўчоқларидан бири бўлганини кўрамиз.
Халқимизнинг бой илмий
-
маданий мероси, тошга муҳрланган қадимий
ёзувлар, бебаҳо меъморий обидалар, нодир қўлёзмалар, турли осори
атиқалар давлатчилик тарихимизнинг уч минг йиллик теран
илдизларидан далолат беради”
[2], дейди Президент Шавкат Мирзиёев.
Мазкур жиҳатларни “Жамият –
ислоҳотлар ташаббускори”, “Халқ
давлат органларига эмас, балки давлат органлари халққа хизмат қилиши
керак”, “Ҳалоллик вакцинаси”, “Маънавият бўлмаган жойда ҳеч қачон
адолат бўлмайди!”,“Инсон манфаатлари ҳамма нарсадан улуғ”, “Халқ бой
бўлса, давлат ҳам бой ва қудратли бўлади”, “Халқ биздан рози бўлса,
ишимизда унум ва барака бўлади”, “Адолат –
қонун устуворлигида”,
“Инсонларнинг дарду ташвишларини ўйлаб
яшаш –
одамийликнинг энг
олий мезонидир”, “Биз буюк тарих, буюк давлат, буюк маданият яратган
халқмиз”, “Биз –
ҳеч қачон меҳнатдан қочмайдиган, қийинчиликдан
қўрқмайдиган, адолатни қадрлайдиган, азму шижоатли, буюк халқмиз”
каби тамойилларни амалиётга татбиқ қилинаётганлиги билан изоҳлаш
мумкин.
Президентнинг илм
-
маърифатни ривожлантиришга қаратилган
кўплаб чиқишларида нафақат ёшлар, балки бутун жамиятимиз
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
369
аъзоларининг билим савиясини ошириш учун аввало илм
-
маърифат, юксак
маънавият керак бўлиб, илм йўқ жойда қолоқлик, жаҳолат ва албатта, тўғри
йўлдан адашиш бўлади деб донишмандларча айтган сўзлари муқаддас
китобимиз Қуръоннинг илк оятида хам “Ўқинг”, “Ўқинг” деб илму
маърифатга алоҳида урғу берилганлиги ва “Илм” сўзининг такрор ва
такрор келганлиги ҳамда Имом Бухорий бобомизни “Илмдан бошқа нажот
йўқ ва бўлмагай!” каби сўзлари бу даъватнинг нақадар муҳимлигини
англатади. Шунинг учун Президент 2020 йилда Олий Мажлисга
мурожаатидаги нутқларида бекорга “Энг катта бойлик –
бу ақл
-
заковат ва
илм, энг катта мерос
–
бу яхши тарбия, энг катта қашшоқлик –
бу
билимсизликдир!” [3] деб уқтириб ўтмади.
Илм
-
фан, маънавият
-
маърифатга йўналтирилган сармоя буюк
келажак учун киритилган инвестициядир. Илм
-
маърифат ривожланмаган
давлат ҳеч қачон тўлақонли давлат бўла олмаслиги бизга узоқ тарих ҳамда
бугунги асримиздаги юксак тараққий этган илғор мамлакатлар
тажрибасидан жуда яхши маълум. Дарҳақиқат, илм
-
маърифат икки дунё
саодатидир, илм
-
маърифатсиз киши берилган неъматлар қийматини
англаб етмайди ва илм
-
маърифат инсон
учун нажотдир.
Шу боис, юртимиз қадим
-
қадимдан илм
-
маърифат маркази,
цивилизациялар чорраҳаси бўлиб келган. Ушбу табаррук заминдан дунёга
илму ирфон зиёсини таратган буюк алломалар, олиму мутафаккирлар
етишиб чиққан. Улар илм
-
фаннинг кўплаб жабҳаларига асос солиб, жаҳон
тамаддунининг шонли маёғи бўлиб келганлар. Таъкидлаш жоизки, хусусан,
Ўзбекистон ҳудуди ҳам Шарқ Ренессансининг йирик марказларидан бири
сифатида дунёга маълум ва машҳур бўлганлигини таъкидлаш бизга фахр ва
ғурур бағишлайди.
Халқимизнинг улуғвор қудрати буюк ватандошларимиз –
алгоритм
асосчиси Ал
-
Хоразмий, қомусий олим Ал
-
Фарғоний, геодезия ва
минералогия фанлари ривожига улкан ҳисса қўшган Абу Райҳон Беруний,
Ғарбда Авиценна номи билан танилган Ибн Сино, давлат арбоби ва буюк
астроном Мирзо Улуғбек сингари ўнлаб мутафаккирлар, яъни илм
-
фан
асосчилари қилган кашфиёт ва изланишларда намоён бўлиб турибди.
Имом Бухорий, Бурҳониддин Марғиноний, Ҳаким ат
-
Термизий,
Маҳмуд Замахшарий, Баҳоуддин Нақшбанд, Алишер Навоий сингари
аждодларимиз номи эса нафақат ислом олами, балки жаҳон цивилизацияси
тарихига зарҳал ҳарфлар билан битилган. Шу сабабли ҳам давлат раҳбари
ўз нутқида илм
-
фанга бўлган юксак эътибор ва таълимга тўхталиб, “Вақт
ўтиб, болаларимиз ҳам Улуғбек, Ибн Сино, Беруний бўлади, мен бунга
албатта ишонаман” деб таъкидлади.
Учинчи Ренессанс даврининг аломатлари мактабгача таълимни
ривожлантириш борасида ислоҳотлар натижасида давлат, хусусий,
оилавий болалар боғчалари сони 18 300 тага етказилди. Шунинг ҳисобидан
мактабгача таълим билан қамраб олиш даражаси 69,4 фоизга кўтарилди.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
370
2019 йилдан мутлақо янгича мазмун ва шаклдаги Президент мактаблари,
Ижод мактаблари иш фаолиятини бошлади. Олий таълимни
ривожлантириш учун ўтган 6 йил мобайнида олий ўқув юртлар сони
77 тадан 210 тага ортди, 31 та нуфузли хорижий университетнинг филиали,
27 та нодавлат олий таълим муассасалари, етакчи хорижий университетлар
билан ҳамкорликда 141 та қўшма таълим дастури бўйича кадрлар
тайёрлаш йўлга қўйилди. Шунга кўра, ёшларни олий таълимга қамраб
олиш даражаси 38 фоизга
етказилди. Яқин келажакда яъни, 2026 йилда
мактаб битирувчиларининг 50 фоизи олий таълим муассасаларида ўқиш
имкониятига эга бўлиши эса чинакам Учинчи Ренессансга қўйилаётган
пойдевор деб ҳисоблашимиз лозим.
Охирги йилларда давлатимиз раҳбарининг бевосита
ташаббуси билан
илм
-
фан, таълим ва ишлаб чиқаришни ўзаро боғлайдиган мустаҳкам
механизм босқичма
-
босқич ишлаб чиқилиб, жорий этилмоқда.
Мамлакатимиз ривожланишида илм
-
фаннинг ролини кучайтиришга
қаратилган ислоҳотларнинг амалий натижаси сифатида 2017
-2020
йилларда қатор илмий, таълим ва инновацион ташкилотлар (тузилмалар)
ташкил этилди. 32 та илмий
-
инновацион тузилмалар (6 та технопарклар, 8
та илмий марказлар ва 18 та илмий
-
тадқиқот институтлари) ҳамда янги 30
дан ортиқ олий таълим муассаслари ва уларнинг филиаллари шулар
жумласидандир.
Кўриниб турганимиздек, мамлакатимизда янги даврнинг пойдевори
бўлмиш жуда кенг миқёсдаги янгича сифат ва қудратга эга замонавий
инновацион тизимларни яратиш жараёнлари давом этмоқда. Давлат
раҳбаримиз назарда тутган Учинчи
Ренессанс –
мамлакатимизда илм
-
фан
тараққиётининг, иқтисодиёт ва жамиятнинг, халққа хизмат қилиш ва
кишиларни рози қилишдай эзгу ният билан амалга оширилаётган барча
ютуқлар –
кишиларимиз ва ёшларимиз ақлу заковатининг, иқтидор ва
истеъдод қувватининг ёрқин тантанаси бўлади.
Бугунги кунда ҳар бир Ватан фидойилари, илм
-
фан арбоблари,
тадқиқотчилар, олимлар диёримиздаги янги уйғониш даврининг ўзига ҳос
бўлган жиҳатларини соҳалар кесимида тадқиқ қилишга киришди.
Жумладан педагогика фанлари доктори, профессор М.Қуронов ва
психология фанлари бўйича фалсафа доктори Х.Жабборовлар томонидан
учинчи ренессанс даврининг ғоявий, мафкуравий, педагогик, психологик
жиҳатлари тадқиқ қилиниб, қуйидагича таҳлиллар келтирилган. “Учинчи
Ренессанс –
маъно + фикр + ғоя + ҳаракат
= Миллий ғоя!” формуласи
келтирилади. Бунда асосан мустақилликни мустаҳкам ҳимоялаш
кераклиги, мазкур ҳолат бўйича ўтмишдан сабоқ чиқариш кераклиги,
масалан мустақилликни ҳарбий ҳимоялаш мумкинлиги, маънавий
ҳимоялаш мумкинлиги, тарихдан бизга маълумки, биз қачон мустамлакага
тушган бўлсак, халқнинг бирлашмаганлиги сабабли содир бўлганлигини
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
371
кўрамиз. Халқнинг бирирлашмаганлигининг сабаби эса, ҳаммани
бирлаштирадиган ғоя ишлаб чиқилмаганлиги ва бу ғоя одамларнинг
қалбига сингдирилмаганлиги бўлиб чиқади.
Бизда бу ғоя бор “Миллик тикланишдан –
миллий юксалиш сари”.
Энди мана шу мустақилликни ҳимоя қилиш, учинчи ренессанс
пойдеворини ҳимоя қилишимиз керак. Биз буни ўз вақтида ҳимоя
қилмасак, у душманлар томонидан бузилиши мумкин. Буни ҳам маънавий
томонидан ҳимоя қилишимиз, яъни Учинчи Ренессанс даври пойдеворини
бузишга ҳаракат қилаётганларга қарши курашишимиз керак. Бизга
узоқдан туриб маънавий ҳужум қилишяпти. Мана шу маънавий ҳужумларга
индамай турмаслигимиз керак. Уларга жавоб беришимиз керак ва бу ҳам
илмий асосда бўлиши керак. Учинчи Ренессанснинг қурилиши ва ҳимояси
илмий асосга қурилса, бу катта кафолат бўлади. Ватанни чегарачи қўлида
қурол билан қандай ҳимоя қилаётган бўлса, одамларнинг маънавиятида
ҳам шундай ҳимоя ўрнатилади.
Учинчи Ренессанс миллий ғоя нима учун биз уни маънавий ғоя деб
аташимиз керак. Чунки илмга қарасак бунинг жавобини биламиз. Унда
маъно деган сўздан бошлаймиз. Чунки Учинчи Ренессанс даври мукаммал
амалга ошиши учун, тез амалга ошиши учун одамлар, ёшлар учинчи
ренессанснинг маъносини тушуниб олишлари керак, қабул қилиб
олишлари керак. Ўзига манфаатли эканлигини англашлари керак. Ўзини
бахтли бўлишлиги учун Учинчи Ренессанс бўлишлигига иқрор бўлиши
керак. Маъносини тушуниши керак. Маънодан кейин фикр келади.
Фикрдан кейин ғоя келади.
Ғоядан кейин ҳаракат бошланади. Ҳаракат эса
Учинчи Ренессансни яратади.
Демак, биз ҳозир шуни бошидан бошламасак, бошидан пухта илмий
асосда илмий ташкил этмасак мураккаб бўлади. Нима учун мураккаб
бўлади? Одамлар яхши тушунмаса, яхши англамаса, ўзини манфаатини
кўрмаса, умуммиллий ҳаракатга қўшилиши қийин бўлади. Яна уларни
чақириб, йиғиб ташкил қилиш керак бўлади.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
372
ХУЛОСА
Шу ўрнида айтиш жоизки, мамлакатимизда илм
-
маърифатга
берилаётган алоҳида эътиборнинг замирида чуқур маъно бор. Илм
-
маърифат –
бу янги уйғониш даврининг пойдевори, унинг асосида эса шу
юрт фуқароларининг миллий тафаккури, миллий ғояси, эртанги кунга,
тараққиётга бўлган ишончи бўлиб, қайсики, жамиятдаги барқарорликни
таъминлаб берувчи асосий устувор омиллардан биридир. Илм
-
фан
ривожланар экан, нафақат иқтисодиёт, балки ижтимоий
-
маданий соҳанинг
ҳам тараққиёти кафолатланади, мазкур кафолат эса ўзида янги Ренессанс
даврини ифода этишига ҳеч қандай шубҳа йўқ. Учинчи Ренессанс
пойдеворининг мустаҳкам асоси бўлиб хизмат қилувчи бугунги буюк
ғояларда ана шундай улуғ мақсадлар мужассамдир.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Мирзиёев Ш. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент “Ўзбекистон”
нашриёти 2021, 225
-
бет. 42
-
бет.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг
Ўқитувчи ва мураббийлар кунига бағишланган тантанали маросимдаги нутқи.
https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-
ituv-30-09-2020/
3.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий
Мажлисга Мурожаатномаси. https://president.uz/uz/lists/view/4057 29.12.2020 й.
4.
Мирзаева Ш.Р., Мирзаева Н.А., Файзуллаев З., Муродхужаев С.
“АССЕСМЕНТ” –
ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРУВЧИ
ТЕХНОЛОГИЯ СИФАТИДА // Интернаука: электронный научный журнал. №
10(14). Часть 4. –
М., Изд. «Интернаука», 2017 йил, 48
-
50 бетлар.
https://www.elibrary.ru/item.asp?id=29222178
5.
Shoyimova Sh.S., Mirzaeva N.A., Sh.R.Mirzaeva. PROBLEMS OF THE
FORMATION OF PROFESSIONAL QUALITIES IN MEDICAL STUDENTS //
International Journal of Aquatic Science, ISSN: 2008-8019, Vol 12, Issue 03, 2021,
2952-2963. http://www.journal-aquaticscience.com/article_138688.html
6.
Мирзаева
Ш
.
Р
.,
Шойимова
Ш
.
С
.,
Мирзаева
Н
.
А
.
ЎҚИТИШДА
ТАЪЛИМ
ОЛУВЧИЛАРНИНГ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛ
ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ
АНИҚЛАШ
ВА
ИНДИВИДУАЛ
ЁНДАШУВНИ
ТАШКИЛ
ЭТИШ
МУАММОЛАРИ
// “Халқаро
ҳамкорлик
ва
инновациялар
–
тиббий
таълим
ислоҳотларининг
асосидир”
Республика
ўқув
-
услубий
конференцияси
ТошПТИ
, 2018
йил
28
декабрь
,
136-140
бетлар
.
7.
Мирзаева
Ш
.
Р
.,
Шойимова
Ш
.
С
.,
Мирзаева
Н
.
А
.
ТИББИЙ
ТАЪЛИМДА
ПЕДАГОГНИНГ
ИННОВАЦИОН
ФАОЛИЯТИ
// “Педиатрия” журнали
2-
сон
,
2021
йил
, 277-281
б
.
8.
Шойимова
Ш
.
С
.,
Мирзаева
Н
.
А
.,
Мирзаева
Ш
.
Р
.
ТИББИЙ
ТАЪЛИМ
ЖАРАЁНИДА
ПЕДАГОГИК
-
ПСИХОЛОГИК
ЁНДАШУВЛАРДАН
САМАРАЛИ
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
373
ФОЙДАЛАНИШ
МАСАЛАЛАРИ
// “Педиатрия” журнали
4-
сон
, 2021
йил
, 206-
208
бетлар
9.
Шойимова
Ш
.
С
.,
Исаходжаева
С
.
Д
.
Касбий
–
педагогик
мулоқотнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
.
Интернаука №7
-
2 (89), часть 2, 2019 г. С 82
-83.
10.
Шойимова Ш.С., Усманова С.Х. Касб танлашга таъсир этувчи асосий
омиллар. Интернаука №7 (89), часть 2, 2019 г. С 84
-85.
11.
Шойимова Ш.С., Файзиева М.Д. Меҳнат жараёнида субъектнинг
касбий шаклланиш муаммоси. Интернаука №23
-
4 (105), часть 4, 2019 г. С 48
-49.
12.
Шойимова Ш.С. Мутахассис шахсининг касбий камолоти
масалалари. Интернаука №19 (195), часть 6, 2021 г. С 19
-21.
13.
Умаров Б.М.,
Шойимова Ш.С. Касбий психология. Дарслик. «LESSON
PRESS» Тошкент, 2018.
14.
Шойимова Ш.С. Мутахассис шахсининг касбий камолоти
масалалари. Интернаука №19 (195), часть 6, 2021 г. С 19
-21.
15.
Шойимова Ш.С., Шойимова Ш.С. Бўлажак мутахассисларни
психологияга оид билимлар билан қуроллантириш масалалари.
Интернаука. Научный журнал № 10(233) Март 2022 г. Часть 5. С 20
-22.
16.
Шойимова Ш.С., Шорустамова М.М. Типологические особенности
личности в контексте личностно –
ориентированного обучения.
Интернаука. Научный журнал № 35(258), 2022 г. С 42
-44.
17.
Хайтматова Г.А., Умарова Н.Х., Удайбердиев А.К. К вопросу о
применении метода интеграции в преподавании гуманитарных предметов //
Международный научный журнал «Интернаука». №5 Год: 2017 Стр. 56
-57
18.
https://elibrary.ru/contents.asp?id=34521073
19.
Хайтматова Г.А. К вопросу о патриотическом воспитании
студентов ТашПМИ //
Международный научный журнал «Интернаука». №8
(137)
часть
1.
Москва
–
2020,
с
. 58
–
62 https://www.internauka.
org/journal/science/ internauka/137
20.
Худайбердиев А. К., Алимова М. М., Абдуназаров О. А. Значение
манипуляции
как
воздействия
информационно
-
психологической
безопасности личности //Научный аспект. –
2015.
–
№. 1
-1.
–
С. 97
-100.
21.
Худайбердиев А. К., Одилова Д. Б. Процессы глобальной и
информационной базы //Научный аспект. –
2016.
–
№. 1. –
С. 76
-79.
22.
Худайбердиев А. К. Глобаллашув шароитида Ўзбекистонда
ёшларга оид давлат сиёсатининг ижтимоий
-
ҳуқуқий жиҳатлари
//Міжнародний науковий журнал Інтернаука. –
2017.
–
№. 2 (2). –
С. 181
-183.
23.
Худайбердиев А. К. УЗБЕКИСТАН: ПРОБЛЕМЫ ЗАЩИТЫ
МОЛОДЕЖИ ОТ ВРЕДНОЙ ИНФОРМАЦИИ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ
(Социально
-
философский анализ) //Россия и мусульманский мир. –
2019.
–
№. 3. –
С. 36
-41.
24.
Худайбердиев А. ЯНГИЛАНАЁТГАН ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШЛАРГА ОИД
ДАВЛАТ СИЁСАТИ ҚАТЪИЯТ БИЛАН ДАВОМ ЭТТИРИЛМОҚДА //Eurasian
Journal of Academic Research.
–
2022.
–
Т. 2. –
№. 12. –
С. 912
-918.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
374
25.
Rasulovich, T. S., Kurbankulovich, K. A., Jamoliddinovna, K. M.,
Samadovich, T. K., & Tulkinovich, S. K. (2022). Forms and Characteristics of Virtual
Spiritual Threats. Telematique, 7146-7155.
26.
Тагаев, Мамаразак Абдиевич. "БОЛАЛАР ТИББИЁТИНИ ТИЗИМЛИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЧОРА
-
ТАДБИРЛАРИ." ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ SI
-2
(2021).
27.
АБДУЛЛАЕВ
,
Темур
. "THE ROLE OF THINKING IN THE PROCESS OF
KNOWLEDGE IN ANTIQUE PHILOSOPHY."
28.
Karimova, Muyassar. "Trade Relations between the Kokand Khanate
and Russia." Available at SSRN 3688544 (2020).
29.
Хайтматова, Г. А., Умарова, Н. Х., & Одилова, Д. Б. (2021, March).
НЕКОТОРЫЕ
АСПЕКТЫ
ИННОВАЦИОННОГО
РАЗВИТИЯ
В
УЗБЕКИСТАНЕ
. In
The 6th International scientific and practical conference “Science and education:
problems, prospects and innovations”(March 3
-5, 2021) CPN Publishing Group,
Kyoto, Japan. 2021. 643 p. (p. 542).
30.
Olimjanovna, Mamajanova Raximaxon. "MAKTAB GEOGRAFIYA
DARSLARIDA NOAN
’
ANAVIY VA INTERFAOL USULLARIDAN FOYDALANISH."
Ta
’
lim fidoyilari 7.1 (2022): 86-88.
